Γεωργία Πρατήλα Ψυχολόγος Ψυχογηριατρική Εταιρεία «Ο Νέστωρ» 10 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου Alzheimer & 2 ο Μεσογειακό Συνέδριο Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων 2-5 Φεβρουαρίου Grand Hotel Palace - Θεσσαλονίκη
Φροντίδα και επιβάρυνση Η φροντίδα ενός συγγενούς με Alzheimer ή άλλο τύπο άνοιας, παρά τα θετικά συναισθήματα που μπορεί να προσφέρει, έχει φανεί να συνδέεται με αρνητικές επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία του φροντιστή. (Cujipers, 2005; Pinquart & Sorensen, 2003) Πολλές έρευνες έχουν δείξει μεγαλύτερη επιβάρυνση και περισσότερες ώρες απασχόλησης με τον ασθενή στην περίπτωση της φροντίδας στην άνοια, σε σχέση με άλλες ασθένειες. (Alzheimer s, Association, 2007; Gonzalez-Salvador, 1999; Ory 1999)
Παρεμβάσεις Ομαδικές-ατομικές Ψυχοεκπαίδευση σχετικά με την άνοια Σχεδιασμός φροντίδας Συμβουλευτική για τη διαχείριση του ασθενούς (γνωστικά/λειτουργικά ελλείμματα, διαταραχές συμπεριφοράς) Συμβουλευτική για την αυτοφροντίδα Εκπαίδευση σε τεχνικές διαχείρισης στρες, επίλυσης προβλημάτων και λήψης αποφάσεων (Beinart et al., 2012)
Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (ΓΣΘ) Είναι μια από τις πλέον χρησιμοποιούμενες παρεμβάσεις στην κλινική πρακτική, με εφαρμογή σε ένα μεγάλο εύρος διαταραχών και καταστάσεων Βασίζεται στη γνωσιακή αρχή
Η Γνωσιακή αρχή Γεγονός Γνωσία Συναίσθημα Οι συναισθηματικές αντιδράσεις και η συμπεριφορά των ατόμων επηρεάζονται σημαντικά όχι από το γεγονός αλλά από τις γνωσίες =άκαμπτες, μη ρεαλιστικές Σκέψεις Πεποιθήσεις Ερμηνείες για τον εαυτό τους, τις καταστάσεις στις οποίες βρίσκονται, τους άλλους, το μέλλον
Τα επίπεδα της γνωσίας 1 Αρνητικές (δυσλειτουργικές) Αυτόματες Σκέψεις Πυρηνικές Πεποιθήσεις Δυσλειτουργικές Υποθέσεις
Τα επίπεδα της γνωσίας 2 Αυτόματες Αρνητικές Σκέψεις Αρνητικές Αυτόματες Σκέψεις Αρνητικά επηρεασμένες εκτιμήσεις/ ερμηνείες νοήματα που δίνουμε σε αυτά που συμβαίνουν γύρω μας / μέσα μας. Αυτόματες Συγκεκριμένες Σύντομες/συχνές/συνηθισμένες Αληθοφανείς Εύκολα συνειδητές Εικόνες Αντιμετωπίζονται άμεσα στη θεραπεία
Τα επίπεδα της γνωσίας 3 Πυρηνικές Πεποιθήσεις Πυρηνικές Πεποιθήσεις Οι θεμελιακές πεποιθήσεις του ατόμου για τον εαυτό του, τους άλλους ανθρώπους ή τον κόσμο γενικότερα. Δύσκολα συνειδητές Γενικές και απόλυτες δηλώσεις Εγκαθίστανται νωρίς (παιδική ηλικία) Δεν αντιμετωπίζονται άμεσα στη θεραπεία
Τα επίπεδα της γνωσίας 4 Δυσλειτουργικές Υποθέσεις Δυσλειτουργικές Υποθέσεις «Κανόνες ζωής», διαμορφωμένες από τις πυρηνικές πεποιθήσεις, μεταξύ ΑΑΣ και πυρηνικών πεποιθήσεων Συντελεστικές δηλώσεις: «Αν τότε», «Χρειάζεται/Πρέπει» Ενισχύονται πολιτισμικά Άκαμπτες, υπερ-γενικευμένες Αντιμετωπίζονται αργότερα στη θεραπεία
Το γνωσιακό μοντέλο στη φροντίδα 1 Παράδειγμα δυσλειτουργικών γνωσιών Εμπειρίες ζωής (κουλτούρα, οικογένεια, κοινωνία) Πυρηνικές πεποιθήσεις: «Πρέπει να φροντίζω την οικογένειά μου μόνος-η μου» Δυσλειτουργικές Αυτόματες σκέψεις: «Δεν χρειάζομαι βοήθεια» -Συναισθήματα: Θυμός, λύπη, ενοχή, -Συμπεριφορές: Απουσία αναζήτησης βοήθειας, ξεκούρασης,
Το γνωσιακό μοντέλο στη φροντίδα 2 Παράδειγμα λειτουργικών γνωσιών Εμπειρίες ζωής (κουλτούρα, οικογένεια, κοινωνία) Πυρηνικές πεποιθήσεις: «Πρέπει να βοηθήσω αλλά δεν είμαι τέλειος-α» Δυσλειτουργικές Αυτόματες σκέψεις: «Είναι πολύ για εμένα, χρειάζομαι βοήθεια» -Συναισθήματα: Ηρεμία, αίσθημα ικανοποίησης, -Συμπεριφορές: Αναζήτηση βοήθειας, ξεκούραση,
Δυσλειτουργικές γνωσίες στη φροντίδα Ερμηνεία των συμπεριφορών του ασθενούς («Το κάνει επίτηδες»), Αντιλήψεις για την ανάγκη κοινωνικής υποστήριξης («Δεν πρέπει να ενοχλώ τους άλλους») Αντιλήψεις για την οικογένεια («Μόνο οι στενοί συγγενείς γνωρίζουν πώς να φροντίζουν τον ασθενή») Αντιλήψεις για την φροντίδα του εαυτού («Είναι εγωιστικό να αφιερώνω χρόνο στον εαυτό μου») (Losada και συν., 2006)
Συνήθεις γνωσίες φροντιστών 1 Υπερβολική Σκέψη Διχότομη σκέψη / «Όλα ή τίποτα»: Δεν κάνω τίποτα σωστά. Είμαι μια αποτυχία», «Αφού δε μπορεί να μαγειρέψει όπως και παλαιότερα, δε θα μαγειρεύει καθόλου» Μη ρεαλιστικές προσδοκίες/υψηλά στάνταρντ: «Πρέπει να φροντίζω να είναι όλα στην εντέλεια. Δεν επιτρέπεται να κάνω λάθη», «Μόνο η οικογένεια πρέπει να φροντίζει τον ασθενή» Καταστροφοποίηση: «Η μητέρα μου επαναλαμβάνει τα ίδια. Θα χειροτερέψει και δε θα θυμάται ούτε το όνομά μου. Θα καταπέσει στο κρεβάτι. Δε θα μπορώ να κάνω τίποτα για να την βοηθήσω»
Συνήθεις γνωσίες φροντιστών 2 Επιλεκτική προσοχή Υπεργενίκευση: «Ή αδελφή μου αρνήθηκε να μείνει με τον πατέρα μας για να ξεκουραστώ. Δε θα της ξαναζητήσω τίποτα. Κανείς δε θέλει να με βοηθήσει. Δεν έχει νόημα να ζητάς βοήθεια» Νοητικό φίλτρο: «Δεν κατάφερα να πάω σε μια από τις συναντήσεις των φροντιστών. Είναι φρικτό. Δεν είμαι καλή σε τίποτα» Απαξίωση του θετικού: «Στην ομάδα φροντιστών μου είπαν από ευγένεια ότι τα καταφέρνω καλά με τον πατέρα μου. Ήταν μια μικρή επιτυχία, οι άλλοι τα καταφέρνουν πολύ καλύτερα» Μεγέθυνση/σμίκρυνση: «Τα θαλάσσωσα. Ναι μεν ηρέμησα τον πατέρα μου που ζητούσε διαρκώς να φύγει, αλλά δεν το χειρίστηκα σωστά»
Συνήθεις γνωσίες φροντιστών 3 Με βάση τη διαίσθηση Αυθαίρετα συμπεράσματα: α) Διάβασμα σκέψης: «Οι υπόλοιποι στην ομάδα σίγουρα με σχολίασαν που έφυγα νωρίτερα», «Επαναλαμβάνει τα ίδια για να με εκνευρίσει» β) Πρόβλεψη του μέλλοντος: «Όταν πάμε στο γιατρό, θα μου πει ότι δεν κάνω καλή δουλειά σαν φροντίστρια», «Η αδερφή μου σίγουρα θα αρνηθεί να με βοηθήσει» Συναισθηματική λογική: «Αισθάνομαι ότι δεν κάνω καλή δουλειά σαν φροντίστρια, άρα μάλλον είμαι κακή φροντίστρια»
Συνήθεις γνωσίες φροντιστών 4 Αυτομομφή Προσωποποίηση: «Τα πήγε χειρότερα στην αξιολόγηση από την προηγούμενη φορά. Είναι δικό μου λάθος, επειδή δεν κάνουμε ασκήσεις μνήμης κάθε μέρα» Αυτοκατηγορία/αυτοκριτική: «Δεν προλαβαίνω να τα κάνω όλα, άρα μάλλον είμαι τεμπέλα» Ετικετοποίηση: «Τι χαζή που είμαι, το κορόιδο της οικογένειας»
Συναισθήματα φροντιστή Ενοχή Ντροπή Θλίψη Άγχος Θυμός Απογοήτευση
Συμπεριφορές φροντιστή Κλείσιμο στον εαυτό Απομόνωση ασθενούς Μη τακτική/σωστή λήψη βοήθειας Μη τακτική παρακολούθηση ασθενούς Παραίτηση από δραστηριότητες Ξεσπάσματα θυμού
Εκτίμηση και αλλαγή των γνωσιών Ικανότητα να βλέπουμε τις γνωσίες ως νοητικά γεγονότα και όχι ως πραγματικότητα = βασικό συστατικό της ΓΣΘ (Beck και συν., 1979) 1. Κατανόηση της προέλευσης της γνωσίας (οικογένεια, κουλτούρα ) 2. Εξέταση των υπέρ και των κατά (κόστοςόφελος) 3. Αντιμετώπιση χειρότερου σεναρίου και εύρεση λύσης 4. Δημιουργία νέων προοπτικών
Ερωτηματολόγιο Δυσλειτουργικών Σκέψεων σχετικά με τη Φροντίδα 1 (Losada, 2005; Losada, Montorio, Izal y Márquez-González, 2006) 16 λήμματα 5 βάθμια κλίμακα likert 0 = Διαφωνώ πλήρως, 4= Συμφωνώ πλήρως Επαρκείς ψυχομετρικές ιδιότητες Υψηλή εσωτερική συνέπεια (Chronbach s alpha = 0.89) Αξιοπιστία test-retest 0.60
Ερωτηματολόγιο Δυσλειτουργικών Σκέψεων σχετικά με τη Φροντίδα 2 (Losada, 2005; Losada, Montorio, Izal y Márquez-González, 2006) 1. Μόνο το άτομο που είναι πιο κοντά στον αδύναμο/ ασθενή ηλικιωμένο γνωρίζει πραγματικά πώς να τον/την φροντίζει. 2. Είναι εγωιστικό για έναν φροντιστή να αφιερώσει χρόνο για τον εαυτό του / της, όταν ένας συγγενής είναι αδύναμος / ασθενής και χρειάζεται φροντίδα. 3. Το να είναι κανείς καλός φροντιστής σημαίνει πως δεν πρέπει να κάνει λάθη όταν φροντίζει κάποιον αδύναμο/ ασθενή ηλικιωμένο. 4. Καλός φροντιστής είναι αυτός που βοηθάει τον/την συγγενή του σε όλες τις εργασίες, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που ο/η συγγενής μπορεί να κάνει μόνος του, αρκεί να κάνει τη ζωή του/της συγγενή του πιο εύκολη. 5. Θα ήταν ασυγχώρητο να σκεφτεί ένας φροντιστής πως «θα ήταν καλύτερο για όλους εάν ο συγγενής μου πέθαινε». 6. Αν ο φροντιστής έχει συναισθήματα ντροπής και άρνησης απέναντι στον συγγενή του είναι γιατί ο φροντιστής αποτυγχάνει σε κάποια από τα καθήκοντα της φροντίδας. 7. Οι καλοί φροντιστές πρέπει να παραμένουν χαρούμενοι και σε καλή διάθεση καθ όλη τη διάρκεια της ημέρας ώστε να ανταπεξέλθουν επαρκώς με τις καθημερινές εργασίες της φροντίδας. 8. Ένας καλός φροντιστής δεν πρέπει ποτέ να χάνει τον έλεγχο ή να θυμώνει με το άτομο που φροντίζει
Ερωτηματολόγιο Δυσλειτουργικών Σκέψεων σχετικά με τη Φροντίδα 3 (Losada, 2005; Losada, Montorio, Izal y Márquez-González, 2006) 9. Είναι λογικό για τους φροντιστές να εγκαταλείψουν τις δικές τους ανάγκες και ικανοποιήσεις από τη ζωή, υπέρ των αναγκών του συγγενή τους 10. Ο φροντιστής πρέπει να αναζητά βοήθεια από άλλους μόνο όταν δεν ξέρει πώς να λύσει κάποιο πρόβλημα 11. Ανεξάρτητα με το πόσο άσχημα νιώθει ένας φροντιστής δεν πρέπει να βγαίνει με άλλους γιατί αυτό θα έδειχνε έλλειψη σεβασμού στο πρόσωπο που φροντίζει. 12. Οι φροντιστές πρέπει να αποφεύγουν να μιλούν για τα προβλήματά τους με άλλους γιατί οι άλλοι έχουν τη δική τους ζωή και δεν χρειάζεται να τους ενοχλεί κανείς με περισσότερα προβλήματα. 13. Ο φροντιστής πρέπει να ζητά βοήθεια από άλλους ή να βρίσκει εναλλακτικές λύσεις όταν η κατάσταση είναι στο χειρότερο σημείο ή όταν δεν μπορεί να την χειριστεί. 14. Το να ζητάει κανείς βοήθεια από άτομα που δεν ανήκουν στην οικογένεια είναι το τελευταίο πράγμα που πρέπει να κάνει ένας φροντιστής γιατί τη φροντίδα του αδύναμου / ασθενούς συγγενή πρέπει να την αναλαμβάνει η οικογένεια. 15. Όταν ένα άτομο αναλαμβάνει τη φροντίδα του αδύναμου / ασθενή συγγενή πρέπει να βάλει στην άκρη τα ενδιαφέροντά του και να αφιερώσει τον εαυτό του εξολοκλήρου στη φροντίδα του αδύναμου / ασθενή συγγενή του. 16. Ως φροντιστής, νιώθω πως πρέπει να κάνω όλα όσα μου ζητάει ο αδύναμος / ασθενής συγγενής μου, ακόμα και αν πιστεύω πως αυτό είναι εξαιρετικά απαιτητικό.
Σας ευχαριστώ