ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Ακαδημαϊκό έτος 2011-2012 Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Εξεταστική περίοδος Ιουλίου Εξέταση στο μάθημα: Δημόσια Οικονομική Διδασκαλία: Γεωργία Καπλάνογλου Βασίλης Θ. Ράπανος Η εξέταση αποτελείται από δύο τμήματα. Στο πρώτο μέρος δίνονται οκτώ ερωτήσεις από τις οποίες πρέπει να απαντήσετε μόνο τις πέντε. Η κάθε ερώτηση μετρά 10% στην βαθμολογία της εξέτασης. Στο δεύτερο τμήμα δίνονται τρία προβλήματα, από τα οποία πρέπει να απαντήσετε τα δύο. Το κάθε πρόβλημα παίρνει 25% του βαθμού της εξέτασης. Τμήμα Ι. Να εξηγήσετε συνοπτικά κατά πόσο οι πιο κάτω προτάσεις είναι κατά τη γνώμη σας, σωστές, λάθος ή αβέβαιες. Απαντήστε μόνο πέντε από τις πιο κάτω προτάσεις. Η κάθε μια παίρνει το 10%του βαθμού της εξέτασης. 1. Στα προεκλογικά τους προγράμματα όλα τα κόμματα υποσχέθηκαν ότι θα μεταρρυθμίσουν το φορολογικό σύστημα της χώρας με τρόπο ώστε να είναι απλό, αποτελεσματικό και δίκαιο. Απάντηση. Λάθος. Ξέρουμε ότι ένα φορολογικό σύστημα είναι αποτελεσματικό όταν φορολογούνται αγαθά με μικρή ελαστικότητα ζήτησης, οπότε το υπερβάλλον βάρος από το φόρο είναι μικρό. Από την άλλη πλευρά, τα αγαθά με μικρή ελαστικότητα ζήτησης είναι συνήθως αγαθά πρώτης ανάγκης, πράγμα που σημαίνει ότι η φορολόγηση τους επιβαρύνει αναλογικά περισσότερο τα φτωχά νοικοκυριά, άρα η φορολογία είναι άδικη. Επιπλέον, η αρχή της κάθετης ισότητας επιβάλλει να φορολογείς κάθε άτομο ανάλογα με τη φοροδοτική του ικανότητα, κάτι που κάνει το φορολογικό σύστημα πολύπλοκο. 2. Σε ένα κλάδο που υπάρχει μονοπώλιο, το βάρος από την επιβολή ενός φόρου μετακυλύεται ολόκληρο στους καταναλωτές. Απάντηση. Λάθος. Ακόμη κι αν υπάρχει μονοπώλιο, η επίπτωση του φόρου εξαρτάται από την ελαστικότητα της καμπύλης ζήτησης. Αν η ελαστικότητα είναι μεγάλη, το μονοπώλιο έχει μικρή δυνατότητα να αυξήσει την τιμή και άρα μεγάλο μέρος του φόρου το επωμίζεται το μονοπώλιο. 3. Σε ένα νησί υπάρχουν δυο ναυαγοί και τα μόνα αγαθά που έχουν είναι 100 καρύδες και 100 τσιγάρα. Αν ξέρετε ότι και οι δυο είναι καπνιστές, δίνετε στον καθένα 50 τσιγάρα και 50 καρύδες και τους λέτε ότι οι ανταλλαγές αγαθών απαγορεύονται, επειδή πιστεύετε ότι μπορεί να παρουσιαστούν φαινόμενα εκμετάλλευσης. Η κατανομή είναι αποτελεσματική κατά Pareto. Συμφωνείτε, ή όχι και γιατί; Απάντηση. Αβέβαιο. Αν θεωρήσουμε ένα κουτί Edgeworth με δύο άτομο και δύο αγαθά, η κατανομή που περιγράφεται είναι το σημείο ακριβώς στο κέντρο του κουτιού. Το σημείο αυτό δεν είναι απαραίτητο να βρίσκεται πάνω στη γραμμή άριστων σημείων, σε σημείο δηλαδή όπου οι καμπύλες αδιαφορίας των δύο ναυαγών για τα δύο αγαθά να εφάπτονται (που σημαίνει ότι ο οριακός λόγος υποκατάστασης είναι ο ίδιος για τα δύο άτομα).
2 4. Ας υποθέσουμε ότι η μια κοινωνία αποτελείται από δύο άτομα με ατομικές συναρτήσεις ευημερίας U Γ και U X. Αν η συνάρτηση κοινωνικής ευημερίας είναι Rawlsian, δηλαδή W = min (U Γ, U X ), η άριστη κατανομή εισοδήματος σημαίνει ότι το εισόδημα της Χαράς και το εισόδημα του Γιάννη πρέπει να είναι ίσα. Απάντηση. Λάθος. Η πλήρης ισότητα μπορεί να μην αποτελεί την άριστη επιλογή, αν δίνοντας περισσότερο εισόδημα αυξάνουμε την ευημερία του ατόμου με τη χαμηλότερη χρησιμότητα. Για παράδειγμα, αν οι συναρτήσεις χρησιμότητας των ατόμων είναι U Γ = Ι και U X = 2Ι (όπου Ι είναι το εισόδημα), η μεγιστοποίηση της συνάρτησης κοινωνικής ευημερίας W = min (U Γ, U X ), σημαίνει ότι πρέπει να δώσουμε διπλάσιο εισόδημα στον Γιάννη σε σχέση με τη Χαρά. 5. Όταν επιλέγουμε ένα έργο, από πολλά αποδεκτά έργα, η μέθοδος του λόγου κόστους-οφέλους θα δώσει ακριβώς το ίδιο αποτέλεσμα με τη μέθοδο της καθαρής παρούσας αξίας. Απάντηση. Η μέθοδος του λόγου κόστους-οφέλους δεν είναι αξιόπιστη όταν συγκρίνουμε αποδεκτά επενδυτικά σχέδια, επειδή ο λόγος κόστους-οφέλους ενός έργου μπορεί να τροποποιηθεί και αυθαίρετα να μεγαλώσει, με το να αξιοποιήσουμε το γεγονός ότι τα κόστη μπορεί να θεωρηθούν αρνητικά οφέλη. 6. Αν η αντισταθμιστική καμπύλη ζήτησης για ένα αγαθό είναι τελείως ανελαστική, τότε ο πιο αποτελεσματικός φορολογικός συντελεστής επί της αξίας στο αγαθό αυτό θα είναι μεγαλύτερος απ ότι οι φορολογικοί συντελεστές στα άλλα αγαθά. Απάντηση. Σωστό. Αν η αντισταθμιστική καμπύλη ζήτησης για ένα αγαθό είναι τελείως ανελαστική, το υπερβάλλον βάρος από το φόρο στο αγαθό αυτό θα είναι μηδέν, αφού η ζήτηση του δεν αλλάζει λόγω αύξησης του φόρου. Άρα ένας φόρος επί της αξίας στο αγαθό αυτό θα πρέπει να έχει συντελεστή μεγαλύτερο από εκείνο που θα επιβληθεί στα άλλα αγαθά με αντισταθμιστικές καμπύλες ζήτησης που έχουν μεγαλύτερη ελαστικότητα. 7. Είστε διακοπές και πρέπει να επιλέξετε ανάμεσα σε δύο καταλύματα. Δίπλα στο κάθε κατάλυμα υπάρχει ένα μπαρ που λειτουργεί μέχρι αργά. Στη μία περίπτωση το μπαρ ανήκει στον ίδιο ιδιοκτήτη που έχει το κατάλυμα, ενώ στην άλλη περίπτωση το μπαρ δεν ανήκει στον ίδιο ιδιοκτήτη που έχει το κατάλυμα. Επειδή έχετε μικρά παιδιά, θα πάτε στο δεύτερο κατάλυμα, επειδή ο ιδιοκτήτης του μπαρ δεν θα κάνει θόρυβο για να προσελκύσει πελάτες και από το κατάλυμα. Απάντηση: Λάθος. Θα πάτε στο πρώτο κατάλυμα. Σε κάθε περίπτωση η φασαρία από το μπαρ αποτελεί αρνητική εξωτερικότητα για αυτούς που θέλουν ήσυχη διαμονή στο κατάλυμα. Στην πρώτη περίπτωση όμως, όπου το μπαρ και το κατάλυμα ανήκουν στον ίδιο ιδιοκτήτη, υπάρχει εσωτερίκευση της αρνητικής εξωτερικότητας, επειδή οι δυο επιχειρήσεις (το μπαρ και το ξενοδοχείο) έχουν συγχωνευθεί. Αυτό σημαίνει ότι στην πρώτη περίπτωση ο ιδιοκτήτης θα λαμβάνει υπόψη το γεγονός ότι η δυνατή μουσική στο μπαρ ενοχλεί τους δικούς του πελάτες στο κατάλυμα, ενώ στη δεύτερη περίπτωση όχι.
3 8. Αν ισχύει το θεώρημα του διάμεσου ψηφοφόρου, η αντιπροσωπευτική δημοκρατία και οι καθολικές ψηφοφορίες με βάση τον πλειοψηφικό κανόνα θα οδηγούν σε ίδιες επιλογές. Απάντηση. Σωστό. Το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας με βάση τον κανόνα της πλειοψηφίας θα αντανακλούσε τις προτιμήσεις του διάμεσου ψηφοφόρου. Ο πολιτικός που επιδιώκει τη μεγιστοποίηση των ψήφων επίσης υιοθετεί τις προτιμήσεις του διάμεσου ψηφοφόρου. Επομένως η αντικατάσταση των άμεσων δημοψηφισμάτων από αντιπροσωπευτικά συστήματα δεν έχει επίδραση στο αποτέλεσμα. Τμήμα ΙΙ. Προβλήματα Απαντήστε σε δύο από τις τρεις ερωτήσεις. Η κάθε μια παίρνει το 25% του βαθμού της εξέτασης. Πρόβλημα 1. Ένας επενδυτής αποφάσισε να κτίσει μια πολυκατοικία στη γειτονιά σας. Η εταιρεία του λειτουργεί σε μια πλήρως ανταγωνιστική αγορά και έχει τη συνάρτηση ζήτησης P = 300 Q και συνολικού κόστους TC = 20Q + ½ Q 2, όπου Q είναι οι ώρες που αφιερώνει στην κατασκευή του κτιρίου, P είναι η τιμή και TC είναι το συνολικό κόστος. Η κατασκευή του κτιρίου, όμως, συνεπάγεται πάρα πολύ θόρυβο. Ο θόρυβος αυτός ενοχλεί όλους όσους ζουν στη γειτονιά. Η συνολική ζημιά (συνολικό εξωτερικό κόστος) για αυτούς είναι: TEC = 40Q + Q 2. α. Πόσες ώρες θα αφιέρωνε η κατασκευαστική εταιρεία στην κατασκευή του νέου κτιρίου; Πόσες ώρες είναι κοινωνικά επιθυμητές; β. Πόσο φόρο ανά ώρα θα έπρεπε να επιβάλει το κράτος προκειμένου να επιτευχθεί το κοινωνικά επιθυμητό αποτέλεσμα; γ. Ποιο είναι το υπερβάλλον βάρος αν η κατασκευαστική εταιρεία παράγει το επίπεδο που θεωρεί εκείνη επιθυμητό και το κράτος δεν παρέμβει; δ. Οι ώρες που οι γείτονες θα επιθυμούσαν να αφιερώσει η εταιρεία στην κατασκευή του κτιρίου είναι όσες οι κοινωνικά επιθυμητές που βρήκατε στο υποερώτημα (α). Συμφωνείτε, ή όχι, και γιατί; Πρόβλημα 1. Απάντηση. α. Η επιχείρηση θα επέλεγε το σημείο όπου P=MC, δηλαδή 300-Q=20+Q, ή Q=140. Το κοινωνικά επιθυμητό επίπεδο ωρών θα ήταν στο σημείο όπου: P=MSC, δηλαδή 300-Q=20+Q+40+2Q, ή Q=60. β. Ο φόρος ανά μονάδα πρέπει να επιβληθεί σε ύψος όπου T=MEC σε επίπεδο παραγωγής Q=60, δηλαδή T=160. γ. Το υπερβάλλον βάρος είναι DWL=(1/2)*(140-60)*(320)=80*160=12.800 δ. Λάθος. Σε επίπεδο Q=60, MEC>0. Οι γείτονες θα προτιμούσαν Q=0. Πρόβλημα 2. Ο Αντώνης, η Βασιλική και η Γεωργία ζουν σε μια πόλη και συζητούν την κατασκευή ενός πάρκου. Η συνάρτηση ζήτησης του Αντώνη για το πάρκο είναι Q A = 12-2P, της Βασιλικής είναι Q B = 18 P και της Γεωργίας είναι Q Γ = 8 P/3, όπου Q είναι η έκταση του πάρκου. Το οριακό κόστος κατασκευής ενός στρέμματος πάρκου είναι 21 ευρώ, και είναι σταθερό ανά στρέμμα. α. Αν θεωρήσουμε ότι το πάρκο είναι ιδιωτικό αγαθό, ποια είναι η εξίσωση του κοινωνικού οριακού οφέλους του νέου πάρκου;
4 Αν το πάρκο είναι ιδιωτικό αγαθό, τότε η συνολική καμπύλη ζήτησης για το πάρκο προκύπτει από την οριζόντια άθροιση των καμπυλών ζήτησης των τριών ατόμων: Q = (12 2P) + (18 P) + (8 P/3) = 38 10 P/3. Λύνοντας ως προς P βρίσκουμε ότι P = 11,4 0,3 Q, που είναι η προθυμία πληρωμής της κοινωνίας για το Qστό στρέμμα του πάρκου. β. Αν θεωρήσουμε ότι το πάρκο είναι δημόσιο αγαθό, πόσα στρέμματα πάρκου είναι κοινωνικά επιθυμητό να κατασκευαστούν; Αν το πάρκο είναι δημόσιο αγαθό, πρέπει να αθροίσουμε τις οριακές προθυμίες πληρωμής των τριών ατόμων και να εξισώσουμε το άθροισμα με το οριακό κόστος κατασκευής του πάρκου. Αντώνης: P A = 6 0,5 Q A Βασιλική: P Β = 18 Q Β Γεωργία: P Γ = 24 3 Q Γ Επομένως, P A + P Β + P Γ = 6 0,5 Q + 18 Q + 24 3 Q = 21, δηλαδή 48 4,5 Q = 21, άρα Q = 6. γ. Με αυτές τις προτιμήσεις, ποιοι είναι οι κατάλληλοι φόροι κατά Lindahl στα τρία άτομα; Φόρος Αντώνη = 3, Φόρος Βασιλικής = 12, Φόρος Γεωργίας = 6. δ. Αν το κράτος θεωρούσε ότι το πάρκο πρέπει να χρηματοδοτηθεί με ίσες συνεισφορές από κάθε πολίτη (π.χ. 7 ευρώ ανά στρέμμα), ποιο άτομο θα υποστήριζε την άποψη του κράτους; Μόνο η Βασιλική, διότι μόνο για αυτήν το οριακό όφελος από το πάρκο είναι υψηλότερο από το οριακό κόστος πληρωμής (MB > 7 ευρώ). Πρόβλημα 3. Η κυβέρνηση εξετάζει την επιβολή ενός (ίδιου) φόρου στους παραγωγούς ορισμένων αγαθών. Πιο συγκεκριμένα εξετάζει: Πρώτο, την επιβολή φόρου στο γάλα με περιεκτικότητα λίπους 2%. Δεύτερο, την επιβολή ενός φόρου σε όλα τα γαλακτοκομικά προϊόντα, και τρίτο, την επιβολή ενός φόρου σε όλα τα τρόφιμα. Σε ποια κατηγορία αγαθών, εκτιμάτε εσείς, ότι ο φόρος θα αυξήσει περισσότερο την τιμή που πληρώνει ο καταναλωτής; Απάντηση. Η τιμή των τροφίμων θα αυξηθεί περισσότερο, επειδή η ελαστικότητα ζήτησης για τα τρόφιμα είναι η μικρότερη σε σχέση με τα άλλα αγαθά. Η ζήτηση για γάλα με λιπαρά 2% είναι αρκετά ελαστική επειδή υπάρχουν πολλά υποκατάστατα. Άρα οι παραγωγοί του γάλακτος δεν μπορούν να αυξήσουν πολύ την τιμή του επειδή θα μειωθεί η ζήτηση του σημαντικά. Η ζήτηση των γαλακτοκομικών προϊόντων έχει κάποια ελαστικότητα, αφού υπάρχουν κάποια λίγα υποκατάστατα, π.χ. γάλα σόγιας, μαργαρίνη, φυστικοβούτυρο, κ.α. Άρα η τιμή του καταναλωτή στα γαλακτοκομικά προϊόντα
5 θα αυξηθεί περισσότερο απ ό,τι στο γάλα. Τέλος, με την πιο ανελαστική ζήτηση είναι η ομάδα των τροφίμων και άρα το μεγαλύτερο μέρος του φόρου θα το πληρώσουν οι καταναλωτές.