Καλλιόπη-Ελένη Τσάφου, Βασίλης Παυλόπουλος Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Καλλιόπη-Ελένη Τσάφου, Βασίλης Παυλόπουλος Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

H μελέτη των παραγόντων που συμβάλλουν στην εμφάνιση του κοινωνικού στιγματισμού απέναντι στα άτομα με HIV/AIDS. Το θεωρητικό υπόβαθρο προέρχεται από μοντέλα της Κοινωνικής Ψυχολογίας για την πρόβλεψη της συμπεριφοράς και τις διομαδικές σχέσεις, όπως: η θεωρία της λογικής πράξης η υπόθεση της επαφής οι διαστάσεις του κοινωνικού στίγματος

Τα άτομα που κατέχουν ένα μη κοινωνικά επιθυμητό χαρακτηριστικό αποκτούν μια υποτιμημένη κοινωνική ταυτότητα η οποία οδηγεί στην κοινωνική απαξίωση και τις διακρίσεις (Goffman,1963). Οι περισσότερες ερμηνείες συγκλίνουν σε δύο παραδοχές: 1. Το στίγμα αναφέρεται σε μια μόνιμη κατάσταση ή χαρακτηριστικό που φέρει ένα άτομο 2. Το σημάδι αυτό θεωρείται αρνητικό από τον κοινωνικό περίγυρο (Herek, 2002)

Σύμφωνα με τη θεωρία της λογικής πράξης (Ajzen & Fishbein, 1980), η πρόθεση συμπεριφοράς επηρεάζεται από τη στάση του ατόμου απέναντι στη συμπεριφορά και τον υποκειμενικό κοινωνικό κανόνα (την επιρροή του κοινωνικού περιβάλλοντος στη συμπεριφορά του ατόμου). Η επαφή μεταξύ δύο ομάδων τροποποιεί τη γνωστική αναπαράσταση των ομάδων με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια υπερκείμενη ομάδα, μειώνοντας έτσι τη διομαδική προκατάληψη (Gaertner et al., 1994). Η προσωπική επαφή με ένα άτομο με HIV έχει βρεθεί ότι επηρεάζει τις στάσεις (Hamra et al., 2006).

Οι γνώσεις παρουσιάζουν αρνητική συνάφεια με το στίγμα (Hamra et al., 2006). Ο κοινωνικός στιγματισμός είναι πιο πιθανό να εκδηλωθεί από άτομα με μικρή δεκτικότητα σε εμπειρία (McCrae et al., 2007). Η πίστη σε ένα δίκαιο κόσμο οδηγεί σε αρνητικότερες στάσεις απέναντι στα άτομα με HIV/AIDS (Anderson, 1992). Η υψηλή προσλαμβανόμενη ικανότητα ελέγχου προκαλεί λιγότερα συναισθήματα ενσυναίσθησης (Peters et al., 1994), ενώ η ευλογοφάνεια μιας ασθένειας συνήθως συνδέεται με ισχυρότερο στιγματισμό (King, 1989).

112 φοιτητές από 3 Πανεπιστήμια της Αθήνας Φύλο Άντρες n= 34 Γυναίκες n= 78

Χρησιμοποιήθηκε αυτοσχέδιο ερωτηματολόγιο 78 ερωτήσεων το οποίο μετρούσε: Κλίμακα προτ. Alpha Προσωπική επαφή με HIV 1 Γνώσεις για τον HIV 10 Ικανότητα Ελέγχου 2 0.69 Ευλογοφάνεια 3 0.52 Στάσεις για τον HIV 9 0.73

Χρησιμοποιήθηκε αυτοσχέδιο ερωτηματολόγιο 78 ερωτήσεων το οποίο μετρούσε: Κλίμακα προτ. Alpha Κοινωνική Νόρμα για το HIV 8 0.82 Πίστη στο δίκαιο κόσμο 5 0.71 Δεκτικότητα σε εμπειρία 4 0.53 Τάσεις Συμπεριφοράς 9 0.87 Στερεότυπα για άτομα με HIV 14 0.89

36% της διασποράς της πρόθεσης συμπεριφοράς μπορείναερμηνευθείαπότιςστάσεις(beta=0.52,p< 0.001) και τον υποκειμενικό κοινωνικό κανόνα (Beta = 0.17, p < 0.05) 19% της διασποράς των στερεοτύπων μπορεί να ερμηνευθεί από τις στάσεις (Beta = 0.33, p < 0.001) και τον υποκειμενικό κοινωνικό κανόνα (Beta = 0.21, p < 0.05)

8,00 6,00 4,00 2,00 Ναι Όχι 0,00 Στάσεις* Σημείωση: * p < 0.05 Στερεότυπα Συμπεριφορά

8,00 6,00 4,00 2,00 Ναι Όχι 0,00 Στάσεις Στερεότυπα Συμπεριφορά* Σημείωση: * p < 0.05

Σε αντίθεση με άλλες μελέτες (McCrae et al., 2007) δεν βρέθηκε συνάφεια της δεκτικότητας σε εμπειρία με το στιγματισμό, αλλά και με κανένα άλλο παράγοντα της έρευνας. Η πίστη σε ένα δίκαιο κόσμο παρουσίασε χαμηλή συνάφεια μόνο με την ικανότητα ελέγχου (r = 0.26) και τις στάσεις (r = -0.24). Όσο πιο πολύ πιστεύει κάποιος σε ένα δίκαιο κόσμο, τόσο περισσότερο θεωρεί ότι ένα άτομο είναι ικανό να προφυλαχθεί απέναντι στο HIV/AIDS και τόσο αρνητικότερες στάσεις διατηρεί απέναντι στα άτομα με HIV/AIDS.

Από τις διαστάσεις του στίγματος, διαφορική επίδραση φάνηκε ότι ασκεί η ευλογοφάνεια. Δηλαδή όσο περισσότερο θεωρεί κάποιος ότι το HIV/AIDS φαίνεται, τόσο αρνητικότερες στάσεις εκφράζει και τόσο μειώνεται η πρόθεσή του να συναναστραφεί οροθετικά άτομα. Ως προς την ικανότητα ελέγχου, σε αντίθεση με άλλες έρευνες (Weiner, Perry & Magnusson, 1988) δε βρέθηκε συσχέτιση μεταξύ του παράγοντα αυτού και του στιγματισμού.

46% της διασποράς της πρόθεσης συμπεριφοράς μπορεί να ερμηνευθεί από την επίδραση των ανεξάρτητων μεταβλητών Πέντε (από τις δώδεκα) ανεξάρτητες μεταβλητές συμβάλλουν σημαντικά στην πρόβλεψη της εξαρτημένης: οι «γνώσεις» (β = -0.27, p < 0.01), η «ικανότητα ελέγχου» (β = 0.17, p < 0.05), οι «στάσεις απέναντι στα άτομα με HIV» (β = 0.48, p < 0.001), τα «Στερεότυπα για τα άτομα με HIV» (β = 0.24,, p < 0.01), και το «φύλο» (β = 0.15, p < 0.05)

14% της διασποράς των στερεοτύπων μπορεί να ερμηνευθεί από την επίδραση των ανεξάρτητων μεταβλητών Μία (από τις έντεκα) ανεξάρτητες μεταβλητές συμβάλλει σημαντικά στην πρόβλεψη της εξαρτημένης: οι «στάσεις απέναντι στα άτομα με HIV» (β = 0.31, p < 0.01)

Οι στάσεις και η κοινωνική νόρμα προέβλεψαν το 36% της πρόθεσης συμπεριφοράς απέναντι σε άτομα με HIV/ADIS και το 19% των σχετικών στερεοτύπων. Οι περισσότερες γνώσεις, η χαμηλή πίστη σε ένα δίκαιο κόσμο, η μεγαλύτερη ηλικία και η μικρότερη ευλογοφάνεια σχετίζονται με θετικότερες στάσεις, αλλά μόνο η ευλογοφάνεια είχε αρνητική συνάφεια με την πρόθεση συμπεριφοράς. Οι γυναίκες και τα άτομα με προσωπική επαφή με άτομα με HIV εξέφρασαν θετικότερη τάση συμπεριφοράς.

Η χρήση αυτοσχέδιου ερωτηματολογίου για πρώτη φορά στον ελληνικό χώρο παρουσίασε κάποιες δυσκολίες σε ορισμένες ερωτήσεις-θέματα. Οι ερωτήσεις αναφορικά με την πρόθεση συμπεριφοράς είχαν υποθετικό χαρακτήρα και ίσως τα υποκείμενα να μην γνωρίζουν επακριβώς την πιθανή τους αντίδραση σε πραγματικές συνθήκες.

Στη δημιουργία παρεμβάσεων να ληφθεί υπόψη ότι: 1. Μόνο οι γνώσεις δεν εξαλείφουν τον στιγματισμού. 2. Μια στάση ίσως βασίζεται σε άλλες αντιλήψεις, πχ. η δήλωση «δε φοβάμαι ότι θα κολλήσω AIDS» ίσως σχετίζεται με το ότι «το AIDS αφορά ομοφυλόφιλους» (φαινόμενο πολλαπλού στιγματισμού) (Crandall, 1991). 3. Η συσχέτιση του κοινωνικού κανόνα με την πρόθεση συμπεριφοράς μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία παρεμβάσεων που βασίζονται σε υπάρχοντα κοινωνικά δίκτυα, όπως πχ. η μέθοδος peer education (Shiner, 1999. Svenson et al., 1998).

ktsafou@yahoo.com vpavlop@psych.uoa.gr