ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΔ ΓΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΔΙ ΣΗ ΓΟΝΙΜΟΣΗΣΑ ΣΟΤ ΠΛΗΘΤΜΟΤ ΣΗ ΔΛΛΑΓΑ Δ ΔΠΙΠΔΓΟ ΝΟΜΟΤ:

ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΔ ΓΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΔΙ ΣΗ ΓΟΝΙΜΟΣΗΣΑ ΣΟΤ ΠΛΗΘΤΜΟΤ ΣΗ ΔΛΛΑΓΑ Δ ΔΠΙΠΔΓΟ ΝΟΜΟΤ: 2000-2002 Κλέυν Σζίμπορ 1 και Γευπγία Βεπποπούλος 2 1 Καζεγεηήο Παλεπηζηεκίνπ Πεηξαηώο, Τκήκα Σηαηηζηηθήο & Αζθαιηζηηθήο Επηζηήκεο. Καξανιή θαη Δεκεηξίνπ 80, 18534 Πεηξαηάο, ηει. 210 4142277, Eail: cleon@unipi.r 2 Επίθνπξνο Καζεγήηξηα Παλεπηζηεκίνπ Πεηξαηώο, Τκήκα Σηαηηζηηθήο & Αζθαιηζηηθήο Επηζηήκεο Πεπίλητη ηελ εξγαζία απηή εθηηκώληαη γηα ηνπο 51 λνκνύο ηεο Διιάδαο έκκεζα πξνηππνπνηεκέλνη δείθηεο γνληκόηεηαο θαη δνκήο ησλ εγγάκσλ γπλαηθώλ αλαπαξαγσγηθήο ειηθίαο κε βάζε ηα δεδνκέλα ηεο απνγξαθήο ηνπ 2001 θαη ηηο ιεμηαξρηθέο θαηαγξαθέο ηεο πεξηόδνπ 2000-2002. Γηαπηζηώλεηαη όηη παξά ηηο ζεηηθέο επηδξάζεηο ησλ δνκηθώλ ραξαθηεξηζηηθώλ ηνπ αλαπαξαγσγηθνύ πιεζπζκνύ, ε δηαθύκαλζε ηεο ζπλνιηθήο γνληκόηεηαο ηνπ πιεζπζκνύ επεξεάδεηαη θαηά θύξην ιόγν από ηηο πεξηθεξεηαθέο δηαθνξνπνηήζεηο ηνπ δείθηε ζπδπγηθήο γνληκόηεηαο. Τςειόηεξνη δείθηεο ζπδπγηθήο γνληκόηεηαο παξαηεξνύληαη ζε λνκνύο κε ζπγθξηηηθά πςειό επίπεδν θνηλσληθό-νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Ζ εθαξκνγή θαηάιιεισλ κέηξσλ από ηελ Πνιηηεία ζε ηνπηθό επίπεδν ζα κπνξνύζε λα ζπκβάιιεη ζηελ ηόλσζε ηεο γνληκόηεηαο ηνπ πιεζπζκνύ κέζσ αλαπηπμηαθώλ δηαδηθαζηώλ θαη ππνζηήξημεο ησλ λνηθνθπξηώλ. REGONAL FERTLTY DFFERENTAL OF THE POPULATON OF GREECE AT PREFECTURE LEVEL: 2000-2002 Cleon Tsibos 1 and Georia Verropoulou 2 1 Proessor, University o Piraeus, Departent o Statistics and nsurance Science, 80, Karaoli and Deitriou street,18534 Piraeus, tel. 30+ 210 4142277, Eail: cleon@unipi.r 2 Assistant Proessor, University o Piraeus, Departent o Statistics and nsurance Science Abstract Te study presents estiates o indirectly standardized ae-speciic ertility and ae-speciic arital ertility rates or te 51 preectures o Greece, based on te 2001 census data and te birts reistered in te period 2000-2002. Te indins indicate tat dierentiations in overall ertility are linked to dierences in arital ertility. Marital ertility stands at ier levels in preectures were socio-econoic conditions are better. Tis positive relationsip ay indicate tat ipleentation o policies aiin at supportin disadvantaed ouseolds and at te econoic developent o an area ay contribute to a rise in ertility levels. Λέξειρ κλειδιά: ζπδπγηθή γνληκόηεηα, δείθηεο Coale, πεξηθεξεηαθέο δηαθνξνπνηήζεηο Key words: arital ertility, Coale ndices, reional dierentials 1. Διζαγυγή ην πιαίζην κεγάινπ εξεπλεηηθνύ πξνγξάκκαηνο πνπ αθνξνύζε ζηελ αμηνιόγεζε ησλ ζέζεσλ θαη αξρώλ ηεο Θεσξίαο ηεο Γεκνγξαθηθήο Μεηάβαζεο, γλσζηνύ σο Te Princeton European Fertility Study, αλαπηύρζεθε θαη εθαξκόζηεθε ζε ηζηνξηθά δεκνγξαθηθά δεδνκέλα Δπξσπατθώλ ρσξώλ κία εηδηθή ηερληθή πνπ ζηεξίδεηαη ζε έλα ζύζηεκα ηεζζάξσλ θαη αιιειν-ζπλδεόκελσλ κεηαμύ ηνπο δεηθηώλ, κε ζθνπό λα ζπγθξίλεη ηα επίπεδα ηεο αλαπαξαγσγηθήο δξαζηεξηόηεηαο ησλ γπλαηθώλ πνπ βξίζθνληαη ζε ειηθία ηεθλνπνηίαο (Coale 1967; 1973). Πην ζπγθεθξηκέλα, επηδίσμε ηεο κειέηεο ήηαλ λα δηεξεπλεζεί ην θαηά πόζν απέρεη ην πξαγκαηηθό επίπεδν ηεο γνληκόηεηαο ηνπ 832

πιεζπζκνύ από ην θαηαγεγξακκέλν βηνινγηθά κέγηζην όξην (θπζηθή γνληκόηεηα) θαη πώο νη κεηαβαιιόκελεο δηαρξνληθά ζρέζεηο κεηαμύ ηεο θπζηθήο θαη ηεο πξαγκαηηθήο γνληκόηεηαο ζπλδένληαη κε ηα εθάζηνηε επίπεδα ηεο θνηλσληθν-νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Ζ ηερληθή απηή έρεη εθαξκνζηεί ζηα ειιεληθά δεδνκέλα ηεο πεξηόδνπ 1850-1950 από ηνπο Siapos and Valaoras (1971) θαη Leasure (1992) θαη γηα ηε κεηαπνιεκηθή πεξίνδν από ηνπο Σζίκπν θαη Βεξξνπνύινπ (2006). ύκθσλα κε ηα επξήκαηα ησλ εξεπλώλ, ε πξώηε ζεκαληηθή πηώζε ηεο ζπδπγηθήο γνληκόηεηαο ζηελ Διιάδα παξαηεξήζεθε γύξσ ζηα 1890, όκσο θαίλεηαη όηη ζε νξηζκέλεο πεξηνρέο (Αζήλα, Ηόληα Νεζηά, Θεζζαινλίθε θαη Νεζηά ηνπ Αηγαίνπ) νη πησηηθέο ηάζεηο είραλ εκθαληζηεί αθόκε λσξίηεξα. Καηά ηε κεηαπνιεκηθή πεξίνδν, παξαηεξήζεθε ζεκαληηθή κείσζε ησλ επηπέδσλ γνληκόηεηαο ηνπ πιεζπζκνύ ζε όια ηα γεσγξαθηθά δηακεξίζκαηα ηεο ρώξαο, όκσο κεγαιύηεξε ζρεηηθή κεηαβνιή παξαηεξήζεθε ζε πεξηνρέο πνπ αξρηθά παξνπζίαδαλ πςειόηεξνπο δείθηεο γνληκόηεηαο. ηελ εξγαζία απηή εθαξκόδεηαη γηα ηελ Διιάδα ε ηερληθή ηνπ Coale ζε επίπεδν λνκνύ κε βάζε ηηο επίζεκεο ζηαηηζηηθέο ηνπ 2001, ηξνπνπνηεκέλε ζε ό,ηη αθνξά ηηο πηνζεηνύκελεο ζηαζκίζεηο (πξόηππεο θιίκαθεο γνληκόηεηαο). 2. Μέθοδορ και ςλικό 2.1 Στατιστική προσέγγιση Γηα ην ζθνπό ηεο κειέηεο εθηηκήζεθαλ γηα θάζε έλαλ λνκό 4 δεκνγξαθηθά κέηξα πνπ βαζίδνληαη ζηελ ηερληθή ηεο έκκεζεο πξνηππνπνίεζεο θαη ηα νπνία εθθξάδνπλ ην κέζν επίπεδν ηεο ζπλνιηθήο γνληκόηεηαο ( ), ηεο ζπδπγηθήο γνληκόηεηαο ( ), ηεο εμσζπδπγηθήο γνληκόηεηαο ( ) θαζώο θαη ηε ζηαζκηζκέλε αλαινγία ησλ εγγάκσλ γπλαηθώλ ( ) αλαπαξαγσγηθήο πεξηόδνπ (Coale 1967; 1973). Οη εθθξάζεηο ησλ αλσηέξσ δεηθηώλ είλαη νη εμήο: B( T ) 49 (1) w F 15 15 B( L) 49 (2) F 15 49 B( T) B( L) 49 (3) ( w ) F 15 F 15 49 (4) w F όπνπ: B(T) o αξηζκόο ησλ ζπλνιηθώλ γελλήζεσλ B(L) o αξηζκόο ησλ λόκηκσλ γελλήζεσλ w νη γπλαίθεο ειηθίαο νη έγγακεο γπλαίθεο ειηθίαο F πξόηππνη εηδηθνί θαηά ειηθία δείθηεο ζπδπγηθήο γνληκόηεηαο. Σα ηέζζεξα απηά κέηξα ζπλδένληαη κεηαμύ ηνπο κε ηε ζρέζε: 1 ) (5) ( Ο Coale επέιεμε σο κέηξν-πξόηππν ζύγθξηζεο γηα ηε κειέηε ησλ παξαηεξνύκελσλ δηαξζξσηηθώλ δηαρξνληθώλ αιιαγώλ ηεο αλαπαξαγσγήο ησλ πιεζπζκώλ ηε γνληκόηεηα ησλ Hutterites, νη νπνίνη ήηαλ κηα θιεηζηή Υξηζηηαληθή πιεζπζκηαθή νκάδα, πνπ ζύκθσλα κε ηα δηαζέζηκα ηζηνξηθά ζηαηηζηηθά ζηνηρεία ηεο πεξηόδνπ 1921-1930, εκθάληζαλ ηα πςειόηεξα επίπεδα ζπδπγηθήο γνληκόηεηαο πνπ έρνπλ πνηέ θαηαγξαθεί. Ωζηόζν, ζύκθσλα κε ηε βηβιηνγξαθία, νη 833

έγγαμη γονιμότητα 9 ν ΠΑΝΔΛΛΖΝΗΟ ΓΔΩΓΡΑΦΗΚΟ ΤΝΔΓΡΗΟ πεξηθεξεηαθέο δηαθνξνπνηήζεηο πνπ παξαηεξνύληαη ζηα επίπεδα ηεο γνληκόηεηαο ελόο πιεζπζκνύ πξνζεγγίδνληαη πηζηόηεξα αλ ηα πξνηεηλόκελα πξνηππνπνηεκέλα κέηξα εθηηκεζνύλ βάζεη ησλ εζληθώλ θαηά ειηθία δεηθηώλ έγγακεο γνληκόηεηαο (Newell, 1989). ηελ παξνύζα εξγαζία αθνινπζνύκε απηή ηελ πξνζέγγηζε θαη όιεο νη πεξηθεξεηαθέο ζπγθξίζεηο ησλ δεηθηώλ γνληκόηεηαο δηελεξγνύληαη κε βάζε ηνπο εηδηθνύο θαηά ειηθία δείθηεο έγγακεο γνληκόηεηαο ηνπ πιεζπζκνύ ηεο Διιάδνο ηνπ έηνπο 2001 (ρήκα 1). Οη ελ ιόγσ δείθηεο εμεηάδνληαη ζπλνιηθά αιιά θαη θαηά επίπεδν αλάπηπμεο ησλ λνκώλ, ην νπνίν νξηνζεηείηαη κε ηελ εθαξκνγή ζηαηηζηηθώλ κεζόδσλ, θαη ζπγθεθξηκέλα ηεο K-Means Clusterin (Καξιήο 2005). Ζ αλάιπζε θαηά ζπζηάδεο δηελεξγήζεθε κε ην SPSS 17.0. Γηα ηνπο ζθνπνύο ηεο νκαδνπνίεζεο ειήθζεζαλ ππόςε ηξεηο δείθηεο (πνζνηηθέο κεηαβιεηέο) νη νπνίνη ζε κεγάιν βαζκό ραξαθηεξίδνπλ ηηο επηθξαηνύζεο θνηλσληθν-νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο κηαο πεξηνρήο: θαηά θεθαιήλ εγρώξην πξντόλ, επίπεδν ηεο αζηηθνπνίεζεο θαη πνζνζηό απαζρνινπκέλσλ ζηνλ ηξηηνγελή ηνκέα. 2.2. Στατιστικό σλικό Γηα ηνλ ππνινγηζκό ησλ 4 δεκνγξαθηθώλ δεηθηώλ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηνπο 51 λνκνύο ηεο ρώξαο ηα δεδνκέλα ηεο απνγξαθήο πιεζπζκνύ ηνπ έηνπο 2001 (κόληκνο πιεζπζκόο θαηά θύιν, ειηθία θαη νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε) θαζώο θαη νη ιεμηαξρηθέο θαηαγξαθέο γελλήζεσλ (ηαμηλνκεκέλσλ θαηά ηόπν κόληκεο θαηνηθίαο ηεο κεηέξαο, ειηθία ηεο κεηέξαο θαη λνκηκόηεηα ηνπ ηέθλνπ). Αο ζεκεησζεί όηη γηα ηνλ πεξηνξηζκό ηπρόλ εηήζησλ θπκάλζεσλ ησλ ιεμηαξρηθώλ δεδνκέλσλ, ειήθζεζαλ νη κέζεο ηηκέο ηνπ εηήζηνπ αξηζκνύ ησλ γελλήζεσλ ηεο ηξηεηίαο γύξσ από ηελ απνγξαθή πιεζπζκνύ (2000-2002). Σα κεγέζε ηνπ θαηά θεθαιήλ εγρώξηνπ πξντόληνο ζε επίπεδν λνκνύ πξνέξρνληαη από ζηαηηζηηθέο ηεο Σξάπεδαw ηεο Διιάδνο. 0,6 0,5 0,4 0,550 0,502 0,447 0,406 0,3 0,2 0,1 0 0,300 0,218 Ελλάδα 2001 Hutterites 0,207 0,157 0,100 0,038 0,007 0,222 0,001 0,061 0 10 20 30 40 50 ηλικία Στήμα 1 Εηδηθνί θαηά ειηθία δείθηεο έγγακεο γνληκόηεηαο ηωλ Hutterites (1921-1930) θαη ηνπ πιεζπζκνύ ηεο Ειιάδαο (2001) 3, Αποηελέζμαηα 3.1 Περιγραυική προσέγγιση Οη ηηκέο ησλ εθηηκεζέλησλ κέηξσλ παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα 1 θαη απεηθνλίδνληαη ζην ρήκα 2. ηνλ ελ ιόγσ πίλαθα νη λνκνί έρνπλ ηαμηλνκεζεί κε βάζε ηελ ηηκή ηνπ δείθηε ζπδπγηθήο γνληκόηεηαο ζε θζίλνπζα ζεηξά, ελώ θαηά ηε ραξηνγξάθεζε έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί 3 επίπεδα ηηκώλ (ρακειέο, πςειέο θαη κεζαίεο) κε όξηα ηα ηξία ρακειόηεξα, ηα ηξία πςειόηεξα θαη ηα ελδηάκεζα δεθαηεκόξηα ηνπ θάζε δείθηε. Μεηαμύ απηώλ ησλ ηεζζάξσλ εμεηαδόκελσλ δεκνγξαθηθώλ κέηξσλ, νη δείθηεο ηεο ζπδπγηθήο γνληκόηεηαο ( ) παξνπζηάδνπλ ηε κεγαιύηεξε κέζε ηηκή αιιά ηε κηθξόηεξε ζρεηηθή δηαζπνξά. Από ηελ άιιε πιεπξά, ν δείθηεο εμσζπδπγηθήο γνληκόηεηαο ηνπ πιεζπζκνύ ( ) θηλείηαη ζε ρακειά επίπεδα ζε όιε ηε ρώξα (ηδίσο ζηνπο λνκνύο 834

ηεο Ζπείξνπ θαη ηεο Θεζζαιίαο) αιιά εκθαλίδεη ην κεγαιύηεξν ζπληειεζηή κεηαβιεηόηεηαο, γεγνλόο πνπ κπνξεί ελ κέξεη λα νθείιεηαη ζην κηθξό αξηζκό γελλήζεσλ εμώγακσλ. ύκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα, από ηνπο 51 λνκνύο ηεο ρώξαο κόλνλ 8 παξνπζηάδνπλ δείθηε ζπδπγηθήο γνληκόηεηαο κεγαιύηεξν από εθείλνλ ηνπ εζληθνύ ζπλόινπ ( =1). Γηα ηνπο λνκνύο απηνύο, ε ππεξνρή ησλ δεηθηώλ ζε ζρέζε κε ην κέζν επίπεδν Διιάδαο θπκαίλεηαη από 1,1% (Ν. Λαξίζεο) έσο 11,1% (Ν. Αραΐαο). Σε κηθξόηεξε ζπδπγηθή γνληκόηεηα ζε ζρέζε κε ην εζληθό ζύλνιν εκθαλίδνπλ νη λνκνί Ζιείαο, Ρνδόπεο θαη Δπξπηαλίαο ησλ νπνίσλ νη δείθηεο ζπδπγηθήο γνληκόηεηαο είλαη αληίζηνηρα θαηά 27,2%, 26,2% θαη 21,0% κηθξόηεξνη ηνπ εζληθνύ ζπλόινπ. Οη ζπγθξηηηθά πςειέο ηηκέο ηνπ δείθηε ζπλνιηθήο γνληκόηεηαο ησλ λνκώλ Ξάλζεο, Εαθύλζνπ, Ζκαζίαο, Πέιιεο, Λεπθάδνο θαη Γσδεθαλήζνπ ζηελ νπζία νθείινληαη ζηελ πςειή αινγία ησλ εγγάκσλ γπλαηθώλ ειηθίαο 15-49 εηώλ. Ζ ζηαηηζηηθή αλάιπζε ησλ ζηνηρείσλ δείρλεη όηη ε δηαθύκαλζε ησλ ηηκώλ ηνπ δείθηε ηεο ζπλνιηθήο γνληκόηεηαο ( ) ηνπ πιεζπζκνύ νθείιεηαη θαηά 43% ζηηο θαηά λνκό δηαθνξνπνηήζεηο ηνπ δείθηε ηεο αλαινγίαο εγγάκσλ γπλαηθώλ αλαπαξαγσγηθήο ειηθίαο ( ) θαη θαηά 54% ζηηο δηαθνξνπνηήζεηο ηνπ δείθηε ζπδπγηθήο γνληκόηεηαο ( ). 3.2 Κοινωνικο-οικονομικές σσνθήκες Ζ αλάιπζε θαηά ζπζηάδεο κε βάζε ην θαηά θεθαιή εγρώξην πξντόλ, ην επίπεδν αζηηθνπνίεζεο θαη ην πνζνζηό ζπκκεηνρήο ησλ απαζρνινπκέλσλ ζηνλ ηξηηνγελή ηνκέα νδήγεζε ζε κία νκάδα 30 λνκώλ κε ζπγθξηηηθά ρακειό επίπεδν αλάπηπμεο θαη ζε κία νκάδα 21 λνκώλ κε ζπγθξηηηθά πςειό επίπεδν αλάπηπμεο. Σα απνηειέζκαηα παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα 2. ηηο πεξηνρέο πνπ ραξαθηεξίδνληαη από πςειό επίπεδν αλάπηπμεο ην κέζν επίπεδν ζπδπγηθήο γνληκόηεηαο (0,951) είλαη κεγαιύηεξν από εθείλν πνπ εθηηκάηαη ζηηο πεξηνρέο ρακειήο αλάπηπμεο (0,898) θαη ε δηαθνξά είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή. Γελ ζπκβαίλεη όκσο ην ίδην θαη γηα ηνπο άιινπο 3 δείθηεο. Δπηπιένλ δηαπηζηώλεηαη όηη νη λνκνί πνπ εκθαλίδνπλ πςειή ζπδπγηθή γνληκόηεηα ( >1) παξνπζηάδνπλ επίζεο θαη πςειή ζπκκεηνρή γπλαηθώλ ζην εξγαηηθό δπλακηθό θαζώο θαη πςειό κνξθσηηθό επίπεδν. Σν εύξεκα απηό έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ηε γλσζηή αξλεηηθή ζρέζε κεηαμύ γνληκόηεηαο θαη εμσ-νηθηαθήο απαζρόιεζεο ησλ γπλαηθώλ θαη εθπαίδεπζεο πνπ ίζρπε ηνπιάρηζηνλ κέρξη ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80. Ωζηόζν, ζύκθσλα κε πην πξόζθαηεο έξεπλεο πνπ έγηλαλ ζε ρώξεο ηνπ ΟΟΑ, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο Διιάδαο, θαηά ηελ ηειεπηαία εηθνζαεηία παξαηεξείηαη όηη ε ζρέζε κεηαμύ ηνπ δείθηε νιηθήο γνληκόηεηαο θαη ηνπ πνζνζηνύ ζπκκεηνρήο ησλ γπλαηθώλ ζην εξγαηηθό δπλακηθό έρεη γίλεη ζεηηθή θαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή. Τπνζηεξίδεηαη όηη ε πςειή αλεξγία, ε αβεβαηόηεηα πνπ ππάξρεη ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη νη ελ γέλεη δπζθνιίεο νη νπνίεο παξαηεξνύληαη ζηνλ ηνκέα ηεο απαζρόιεζεο, ηείλνπλ λα ζπκπηέδνπλ αξθεηά ην πξνζδνθώκελν νηθνγελεηαθό εηζόδεκα θαη κνηξαία απνζαξξύλνπλ ηελ πξνζσξηλή απνρώξεζε ησλ γπλαηθώλ από ηελ εξγαζία πνπ απνζθνπεί ζηελ απόθηεζε παηδηώλ (Adserà, 2004; An and Mira, 2002). Δμάιινπ, ε αλάιπζε ζηαηηζηηθώλ ζηνηρείσλ πνπ πξνέξρνληαη από δεηγκαηνιεπηηθέο έξεπλεο πνπ έρνπλ δηεμαρζεί ζηελ Διιάδα έρεη δείμεη όηη ν γάκνο θαη ε γνληκόηεηα ησλ Διιελίδσλ δελ επεξεάδνπλ ζε κεγάιν βαζκό ηα επίπεδα θαη ηα πξόηππα ηεο απαζρόιεζεο ησλ εγγάκσλ γπλαηθώλ εξγάζηκεο ειηθίαο (Madalinos and Syeonidou 1989, Syeonidou and Madalinos 1994, Syeonidou 2000). 4. ςμπεπάζμαηα ηελ εξγαζία απηή εθηηκήζεθαλ γηα ηνπο 51 λνκνύο ηεο ρώξαο έκκεζα πξνηππνπνηεκέλνη δείθηεο γνληκόηεηαο (ζπλνιηθήο, έγγακεο, εμσζπδπγηθήο) θαζώο θαη αλαινγίαο ησλ εγγάκσλ γπλαηθώλ αλαπαξαγσγηθήο ειηθίαο κε βάζε ηα δεδνκέλα ηεο απνγξαθήο ηνπ 2001 θαη ηηο ιεμηαξρηθέο θαηαγξαθέο ηεο ηξηεηίαο 2000-2002. Οη ρξεζηκνπνηνύκελνη δείθηεο είλαη παξόκνηνη κε εθείλνπο πνπ έρνπλ πξνηαζεί από ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία γηα ηνλ έιεγρν ησλ βαζηθώλ ζέζεσλ ηεο γλσζηήο Θεσξίαο ηεο Γεκνγξαθηθήο Μεηάβαζεο, αιιά ζηελ παξνύζα εξγαζία έρνπλ εθαξκνζηεί ηξνπνπνηεκέλνη σο πξνο ηηο θιίκαθεο ζηάζκηζεο ησλ δεηθηώλ. Γηαπηζηώλεηαη όηη παξά ηηο ζεηηθέο επηδξάζεηο ηεο δνκήο ηνπ έγγακνπ αλαπαξαγσγηθνύ πιεζπζκνύ, νη πεξηθεξεηαθέο δηαθνξνπνηήζεηο ηνπ δείθηε ζπδπγηθήο γνληκόηεηαο παίδνπλ πξσηαξρηθό ξόιν ζηε δηαθύκαλζε ηεο ζπλνιηθήο γνληκόηεηαο ηνπ πιεζπζκνύ. Οη πςειόηεξνη δείθηεο ζπδπγηθήο γνληκόηεηαο παξαηεξνύληαη ζε λνκνύο πνπ δηαζέηνπλ ζπγθξηηηθά πςειό επίπεδν θνηλσληθό-νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο αιιά θαη πςειό πνζνζηό ζπκκεηνρήο ησλ γπλαηθώλ ζην εξγαηηθό δπλακηθό. Σν εύξεκα απηό ζπκθσλεί κε ηα απνηειέζκαηα πξόζθαησλ εξεπλώλ πνπ έρνπλ δηεμαρζεί ζε αλαπηπγκέλεο νηθνλνκηθά ρώξεο θαη ζα κπνξνύζε λα αμηνπνηεζεί θαηά ηελ 835

θαηάξηηζε πξνγξακκάησλ νηθνλνκηθήο θαη δεκνγξαθηθήο πνιηηηθήο. Αλ θαη ν κέζνο πξαγκαηηθόο αξηζκόο παηδηώλ έρεη ηα ηειεπηαία ρξόληα ζηε ρώξα καο κεησζεί ζεκαληηθά (ζε επίπεδα θάησ από ην όξην αλαπιήξσζεο ησλ γελεώλ) ηα επξήκαηα δεηγκαηνιεπηηθώλ εξεπλώλ έρνπλ δείμεη όηη ν κέζνο αξηζκόο επηζπκεηώλ παηδηώλ θαζώο θαη ν κέζνο ηδαληθόο αξηζκόο παηδηώλ πνπ δειώλνπλ νη Διιελίδεο κεηέξεο είλαη πςειόηεξνη από ηνλ πξαγκαηηθό. Σν γεγνλόο απηό ζεκαηνδνηεί ην όηη ε εθαξκνγή θαηάιιεισλ κέηξσλ από ηελ Πνιηηεία ζα κπνξνύζε ίζσο λα ζπκβάιιεη ζηελ ηόλσζε ηεο γνληκόηεηαο ηνπ πιεζπζκνύ κέζσ αλάπηπμεο θαη ππνζηήξημεο ησλ λνηθνθπξηώλ (πκεσλίδνπ θαη Μαγδαιηλόο, 2007). Μεηαμύ ησλ πξνηεηλόκελσλ κέηξσλ ππάγνληαη ε ελίζρπζε ηνπ νηθνγελεηαθνύ εηζνδήκαηνο, ε βειηίσζε ησλ ππνδνκώλ πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ ελαξκόληζε ηεο νηθνγελεηαθήο θαη εξγαζηαθήο δσήο ησλ δεπγαξηώλ ζε έλα ζύγρξνλν πεξηβάιινλ, ε ιεηηνπξγία πεξηζζόηεξσλ βξεθνλεπηαθώλ ζηαζκώλ, ε θαζηέξσζε ακεηβόκελεο γνληθήο άδεηαο, θαη πάλσ απ όια ε θαηαπνιέκεζε ηεο αλεξγίαο, δεδνκέλνπ όηη ε γπλαηθεία απαζρόιεζε κέζσ ςπρνινγηθώλ θαη θπξίσο νηθνλνκηθώλ κεραληζκώλ κεηώλεη ηελ αβεβαηόηεηα γηα ην κέιινλ θαη απμάλεη ην νηθνγελεηαθό εηζόδεκα, παξάγνληεο πνπ δξνπλ ζεηηθά πάλσ ζηε γνληκόηεηα ηνπ πιεζπζκνύ. Πίνακας 1 Δείθηεο ηνπ Coale ζπλνιηθήο γνληκόηεηαο ( ), ζπδπγηθήο γνληκόηεηαο ( ), εμωζπδπγηθήο γνληκόηεηαο ( ) θαη αλαινγίαο εγγάκωλ γπλαηθώλ ( ) ζηελ Ειιάδα: 2000-2002 Νομοί Νομοί ύνολο Υώπαρ 0,363 1,000 0,024 0,348 Κνξηλζίαο 0,362 0,904 0,040 0,372 Αραΐαο 0,336 1,111 0,024 0,287 Αξγνιίδνο 0,362 0,903 0,037 0,375 Θεζζαινλίθεο 0,351 1,092 0,021 0,308 Υαιθηδηθήο 0,399 0,900 0,020 0,431 Αηηηθήο 0,338 1,090 0,022 0,296 Λέζβνπ 0,404 0,900 0,024 0,433 Ρεζύκλεο 0,386 1,084 0,015 0,347 Κπθιάδσλ 0,398 0,899 0,019 0,431 Αηησι/λαλίαο 0,399 1,062 0,022 0,362 Γξάκαο 0,368 0,898 0,024 0,393 Ζξαθιείνπ 0,409 1,037 0,028 0,378 Άξηαο 0,323 0,897 0,013 0,351 Ζκαζίαο 0,417 1,012 0,040 0,388 Έβξνπ 0,388 0,892 0,017 0,424 Λαξίζεο 0,378 1,011 0,028 0,357 Υίνπ 0,367 0,892 0,007 0,407 Ησαλλίλσλ 0,287 0,992 0,007 0,284 Μεζζελίαο 0,344 0,890 0,027 0,368 Πηεξίαο 0,408 0,991 0,026 0,396 Γξεβελώλ 0,363 0,887 0,007 0,404 Λεπθάδνο 0,412 0,990 0,020 0,405 Φζηώηηδνο 0,334 0,883 0,026 0,359 Κνδάλεο 0,383 0,990 0,007 0,382 Βνησηίαο 0,346 0,879 0,028 0,373 Υαλίσλ 0,398 0,978 0,019 0,395 Λαζηζίνπ 0,408 0,865 0,041 0,446 Φισξίλεο 0,395 0,963 0,007 0,405 Κεξθύξαο 0,332 0,862 0,025 0,367 Ξάλζεο 0,470 0,948 0,032 0,478 Καζηνξηάο 0,321 0,846 0,008 0,373 Πέιιεο 0,414 0,946 0,014 0,429 άκνπ 0,356 0,841 0,014 0,414 Κεθαιιελίαο 0,387 0,946 0,027 0,391 εξξώλ 0,329 0,840 0,016 0,380 Καβάιαο 0,389 0,942 0,023 0,398 Θεζπξσηίαο 0,333 0,840 0,011 0,389 Εαθύλζνπ 0,422 0,937 0,033 0,431 Κηιθίο 0,350 0,832 0,023 0,405 Μαγλεζίαο 0,356 0,934 0,029 0,361 Καξδίηζαο 0,349 0,831 0,041 0,389 Σξηθάισλ 0,367 0,921 0,014 0,390 Πξεβέδεο 0,325 0,827 0,012 0,384 Φσθίδνο 0,342 0,914 0,018 0,362 Λαθσλίαο 0,364 0,818 0,044 0,413 Δπβνίαο 0,359 0,913 0,023 0,378 Δπξπηαλίαο 0,262 0,790 0,004 0,329 Γσδεθαλήζνπ 0,410 0,913 0,029 0,431 Ρνδόπεο 0,324 0,738 0,018 0,425 Αξθαδίαο 0,359 0,911 0,019 0,381 Ζιείαο 0,282 0,728 0,036 0,356 Ειάρηζηε ηηκή Μέγηζηε ηηκή Πεξηγξαθηθά ζηαηηζηηθά κέηξα δεηθηώλ (n = 51) Τππηθή 0,262 0,728 0,004 0,284 0,039 0,085 0,010 0,039 απόθιηζε Σρεηηθή (%) 0,470 1,111 0,044 0,478 10,75 9,26 45,77 10,21 δηαζπνξά 836

Στήμα 2 Πξνηππνπνηεκέλνη δείθηεο ηνπ Coale κε βάζε ηελ έγγακε γνληκόηεηα ηνπ πιεζπζκνύ ηεο Ειιάδαο: 2000-2002 Πίνακας 2. Οκαδνπνίεζε ηωλ λνκώλ θαηά επίπεδν αλάπηπμεο βάζεη ηεο κεζόδνπ K-Means Clusterin θαη έιεγρνο δηαθνξάο κέζωλ κεηαμύ βαζηθώλ κεηαβιεηώλ Οκάδα Α: λνκνί κε ζπγθξηηηθά ρακειό επίπεδν αλάπηπμεο (n=30) Αηηνισαθαξλαλίαο, Αξγνιίδνο, Αξθαδία, Άξηαο, Γξεβελώλ, Δπξπηαλίαο, Εαθύλζνπ, Ζιείαο, Ζκαζίαο, Θεζπξσηίαο, Καξδίηζαο, Καζηνξηάο, Κηιθίο, Κνξηλζίαο, Λαθσλίαο, Λέζβνπ, Λεπθάδαο, Μεζζελία, Ξάλζεο, Πέιιεο, Πηεξίαο, Πξεβέδεο, Ρεζύκλεο, Ρνδόπεο, εξξώλ, Σξηθάισλ, Φζηώηηδαο, Φισξίλεο, Φσθίδνο, Υαιθηδηθή Οκάδα Β: λνκνί κε ζπγθξηηηθά πςειό επίπεδν αλάπηπμεο (n=21) Αηηηθήο, Αραΐαο, Βνησηία, Γξάκαο, Γσδεθαλήζνπ, Έβξνπ, Δπβνίαο, Ζξαθιείνπ Θεζζαινλίθεο, Ησαλλίλσλ, Καβάιαο, Κεξθύξαο, Κεθαιιελίαο, Κνδάλεο, Κπθιάδσλ Λαξίζεο, Λαζηζίνπ, Μαγλεζίαο, άκνπ, Υαλίσλ, Υίνπ Μέζεο ηηκέο κεηαβιεηώλ θαη έιεγρνο ηζόηεηαο ησλ κέζσλ Οκάδα Α Οκάδα Β F-statistic Si. level Καηά θεθαιή εγρώξην πξντόλ (ζε επξώ) 3232,3 4363,2 51,93 0,000 Πνζνζηό (%) αζηηθνύ πιεζπζκνύ 43,9 59,6 16,23 0,000 Πνζνζηό (%) απαζρνινπκέλσλ ζηνλ 45,4 55,9 36,13 0,000 ηξηηνγελή ηνκέα Γείθηεο έγγακεο γνληκόηεηαο ( ) 0,898 0,951 5,28 0.026 Γείθηεο ζπλνιηθήο γνληκόηεηαο ( ) 0,364 0,369 0,18 0.674 Γείθηεο εμσ-ζπδπγηθήο γνληκόηεηαο ( ) 0,022 0,022 0,01 0.940 Γείθηεο αλαινγίαο εγγάκσλ γπλαηθώλ ( ) 0,390 0,376 1,59 0.213 837

Δςσαπιζηίερ Δπραξηζηνύκε πνιύ ηνλ θν. Γεώξγην ηδεξόπνπιν, Δπίθνπξν Καζεγεηή ηνπ Σκήκαηνο Γεσγξαθίαο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αηγαίνπ, γηα ηελ επηκέιεηα ησλ ραξηώλ πνπ παξνπζηάδνληαη ζηελ παξνύζα εξγαζία. Βιβλιογπαθία πκεσλίδνπ Υ., Μ. Μαγδαιηλόο (2007). Πνιηηηθέο γηα ηελ Οηθνγέλεηα ζε Υώξεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, Δλαξκόληζε Οηθνγελεηαθήο θαη Δξγαζηαθήο Εσήο, Αλάιπζε Κόζηνπο Οθέινπο γηα ηελ Διιάδα, Δζληθό Κέληξν Κνηλσληθώλ Δξεπλώλ, Αζήλα: Α. αθνύιαο. Καξιήο Γ. (2005). Πνιπκεηαβιεηή ηαηηζηηθή Αλάιπζε, Αζήλα: Α. ηακνύιεο. Σζίκπνο, Κ. θαη Βεξξνπνύινπ Γ. (2006) «Ζ Γεκνγξαθηθή Μεηάβαζε ηνπ Πιεζπζκνύ ηεο Διιάδαο ζε Δπίπεδν Γεσγξαθηθνύ Γηακεξίζκαηνο θαηά ηε Μεηαπνιεκηθή Πεξίνδν», Πξαθηηθά 18νπ Παλειιήληνπ ηαηηζηηθνύ πλεδξίνπ, Διιεληθό ηαηηζηηθό Ηλζηηηνύην. Adserà, A. (2004). Canin Fertility Rates in Developed Countries. Te pact o Labor Market nstitutions, Journal o Population Econoics 17: 17-43. A, N., Mira, P. (2002). A Note on te Canin Relationsip between ertility and Feale Eployent Rates in Develipoed Countries, Jouropean Journal o Population 15: 667-682. Coale, A. J. (1967) Factors Associated Wit te Developent o Low Fertility: An Historic Suary, Proceedins o te World Population Conerence 1965, Vol. 2, New York: United Nations. Coale, A. J. (1973) Te Deorapic Transition, Syposiu on Population and Developent, Cairo 4-14 June 1973, E/CONF. 60/SYM. 1/9, New York: United Nations. Leasure, W.J. (1992) Te istorical decline o ertility in Eastern Europe, European Journal o Population, 8: 47-75. Madalinos, M. Syeonidou, H. (1989). Modelin te Fertility-eployent Relationsip: Siultaneity and Misspeciication Testin, European Journal o Population 5: 119-143. Newell, C. Metods and Models in Deorapy, London: Belaven Press. Siapos, G. and Valaoras, V. (1971) Lon Ter Fertility Trends in Greece, nternational Population Conerence, Vol., pp. 598-609, Liee: USSP. Syeonidou, H. (2000). Epected and Actual Faily Size in Greece 1983-1997, European Journal o Population 16: 335-352. Syeonidou, H., Madalinos, M. (1993). Fencodité et Travail Feinin en Grèce: un odèle icroeconoique, Caiers Québécois de Déorapique 22(2): 287-316. 838