ΤΜΗΜΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΜΕΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ Κοτρώτσου Ελένη Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία
Πίνακας περιεχομένων Ευρετήριο Εικόνων... 4 Ευρετήριο Πινάκων... 8 1 Εισαγωγή... 10 2. Επισκόπηση... 13 2.1 Βιβλιογραφική επισκόπηση της διδασκαλίας της Ιστορίας της Τέχνης... 13 2.1.1 Μεθοδολογία Διδασκαλίας της Ιστορίας της Τέχνης... 18 2.2 Η τεχνολογικά υποστηριζόμενη διδασκαλία της Ιστορίας της Τέχνης... 24 2.2.1 Η χρήση διαδραστικών εργαλείων και οι εννοιολογικοί χάρτες... 25 2.2.2 Εκπαιδευτικές δραστηριότητες εντός των μουσείων με τη χρήση ηλεκτρονικών κινητών συσκευών χειρός... 26 2.2.3 Η αξιοποίηση των ψηφιακών βιβλιοθηκών και μουσείων... 27 2.2.4 Η αξιοποίηση των μηχανών αναζήτησης... 28 2.2.5 Η αξιοποίηση διαδικτυακού υλικού διαθέσιμο μέσω των μαθησιακών πλατφόρμων... 29 2.2.6 On-line μαθήματα για την Ιστορία της Τέχνης... 30 2.2.7 Έρευνα για την τεχνολογικά υποστηριζόμενη διδασκαλία της Ιστορίας της Τέχνης 32 3. Προτεινόμενη εκπαιδευτική προσέγγιση για την τεχνολογικά υποστηριζόμενη διδασκαλία της Ιστορίας της Τέχνης... 38 3.1 Εκπαιδευτικός σχεδιασμός... 38 3.1.1.Η ταξονομία του Bloom... 38 3.1.2 Συνεργατική μάθηση... 41 3.2 Εκπαιδευτική προσέγγιση... 47 3.2.1 Οι ενότητες του μαθήματος... 47 3.2.2 Οι στόχοι του μαθήματος... 49 3.2.3 Εκπαιδευτικός σχεδιασμός σε περιβάλλοντα ηλεκτρονικής μάθησης... 58 3.2.3.1 Οι εμπλεκόμενοι ρόλοι... 58 3.2.3.2 Οι δραστηριότητες... 59 3.2.3.3 Αναλυτική περιγραφή διδασκαλίας της ενότητας 10: «Η Τέχνη Της Αναγέννησης»... 66 2
4. Το εργαλείο LAMS... 112 4.1 Ανάλυση των δραστηριοτήτων του LAMS... 115 4.2 Ενδεικτική υλοποίηση της προτεινόμενης εκπαιδευτικής προσέγγισης για την τεχνολογικά υποστηριζόμενη διδασκαλία της Ιστορίας της Τέχνης με το εργαλείο LAMS... 120 5. Συμπεράσματα... 171 Βιβλιογραφία... 176 Γλωσσάρι... 178 3
Ευρετήριο Εικόνων Εικόνα 1: Le vite de plu eccelenti architetti, pittori, et scultori του Giorgio Vasar i... 14 Εικόνα 2: Παράδειγμα του Image Game... 26 Εικόνα 3: Γράφημα με το μέσο όρο της βαθμολογίας των εκπαιδευόμενων σε σχέση με τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν για τη διδασκαλία... 36 ξεικόνα 4: Οι διαστάσεις της γνωστικής διαδικασίας σύμφωνα με την ταξονομία του Bloom... 40 Εικόνα 5: Jigsaw... 42 Εικόνα 6: Pyramid... 43 Εικόνα 7: Brainstorming... 44 Εικόνα 8: Ροή δραστηριοτήτων γενικά για το μάθημα της Ιστορίας της Τέχνης... 60 Εικόνα 9: Ροή δραστηριοτήτων για την ενότητα «Τα χρονικά και ιστορικά πλαίσια της Αναγέννησης»... 68 Εικόνα 10: Ροή δραστηριοτήτων για την ενότητα «Τεχνικές για ζωγραφική κατά την Αναγέννηση»... 72 Εικόνα 11: Ροή δραστηριοτήτων για την ενότητα «Η αρχιτεκτονική του Fillipo Brunelleschi και του Donato Bramante»... 76 Εικόνα 12: Ροή δραστηριοτήτων για την ενότητα «Η γλυπτική του Donatello»... 80 Εικόνα 13: Ροή δραστηριοτήτων για την ενότητα «Η ζωγραφική, η γλυπτική και η αρχιτεκτονική του Michelangelo Buonarroti»... 84 Εικόνα 14: Ροή δραστηριοτήτων για την ενότητα «Η ζωγραφική του Sandro Botticelli»... 88 Εικόνα 15: Ροή δραστηριοτήτων για την ενότητα «Η ζωγραφική του Leonardo Da Vinci»... 92 Εικόνα 16: Ροή δραστηριοτήτων για την ενότητα «Η ζωγραφική του Raffaello Sanzio»... 96 Εικόνα 17: Ροή δραστηριοτήτων για την ενότητα «Η ζωγραφική του Tiziano Vecellio»... 100 Εικόνα 18: Ροή δραστηριοτήτων για την ενότητα «Η ζωγραφική του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου»... 105 Εικόνα 19: Ροή δραστηριοτήτων για την ενότητα «Επαναληπτικό Μάθημα»... 109 Εικόνα 20: Οθόνη δημιουργίας μαθήματος... 112 Εικόνα 21: Login στο LAMS... 113 Εικόνα 22: XAMPP... 114 Εικόνα 23: Δραστηριότητες για τα χρονικά και ιστορικά πλαίσια της εποχής της Αναγέννησης... 120 Εικόνα 24: Κείμενα για την Αναγέννηση... 121 Εικόνα 25: Διάλεξη του εκπαιδευτικού για την εποχή της Αναγέννησης... 121 Εικόνα 26: Διάλεξη του εκπαιδευτικού για την εποχή της Αναγέννησης (β)... 122 Εικόνα 27: Ερωτήσεις για την Αναγέννηση... 122 Εικόνα 28: Χωρισμός σε ομάδες... 123 Εικόνα 29: Χρήση chat και scribe... 123 Εικόνα 30: Σταυρόλεξο... 124 Εικόνα 31: Σταυρόλεξο (ερωτήσεις)... 124 4
Εικόνα 32: Δραστηριότητες για τις τεχνικές για ζωγραφική κατά την Αναγέννηση... 125 Εικόνα 33: Χωρισμός σε ομάδες... 125 Εικόνα 34: Αναζήτηση στον Παγκόσμιο Ιστό... 126 Εικόνα 35: Αναζήτηση στον Παγκόσμιο Ιστό, χρησιμοποιώντας τη μηχανή αναζήτησης Google... 126 Εικόνα 36: Λίστα δραστηριοτήτων... 127 Εικόνα 37: Διάλεξη για τις τεχνικές ζωγραφικής της Αναγέννησης... 127 Εικόνα 38: Ψηφοφορία... 128 Εικόνα 39: Πρόοδος Ψηφοφορίας... 128 Εικόνα 40: Δραστηριότητες για το Brunelleschi και το Bramante... 129 Εικόνα 41: Κείμενο για το Brunelleschi... 129 Εικόνα 42: Κείμενο για το Bramante... 130 Εικόνα 43: Πλοήγησε σε ψηφιακό μουσείο για το Brunelleschi και το Bramante... 130 Εικόνα 44: Πλοήγηση στο ψηφιακό μουσείο Web Gallery of Art για προβολή των έργων του Brunelleschi... 131 Εικόνα 45: Πλοήγηση στο ψηφιακό μουσείο Web Gallery of Art για προβολή των έργων του Bramante... 131 Εικόνα 46: Συζήτηση για το Brunelleschi και το Bramante... 132 Εικόνα 47: Άσκηση με εικόνες... 132 Εικόνα 48: Άσκηση με εικόνες (απαντήσεις)... 133 Εικόνα 49:Δραστηριότητες για τον Ντονατέλλο... 133 Εικόνα 50: Διάλεξη για τον Ντονατέλλο... 134 Εικόνα 51: Πλοήγηση στο ψηφιακό μουσείο Mark Harden s Archive για τον Ντονατέλλο... 134 Εικόνα 52: Κείμενο και εικόνες για τον Ντονατέλλο εντός του ψηφιακού μουσείου Mark Harden s Archive... 135 Εικόνα 53: Φόρουμ για τον Ντονατέλλο... 135 Εικόνα 54: Άσκηση για τον Ντονατέλλο... 136 Εικόνα 55: Προβολή σωστών και λανθασμένων απαντήσεων... 136 Εικόνα 56: Δραστηριότητες για τον Μιχαήλ Άγγελο... 137 Εικόνα 57: Βίντεο για το Μιχαήλ Άγγελο... 137 Εικόνα 58: Παρακολούθηση βίντεο... 138 Εικόνα 59: Σύνδεσμοι για κείμενα σχετικά με το Μιχαή Άγγελο... 138 Εικόνα 60: Κείμενο για το Μιχαήλ Άγγελο... 139 Εικόνα 61: Οδηγίες στο LAMS για την εγγραφή στο Second Life (SL) και την πλοήγηση στην ψηφιακή Cappela Sixtina... 139 Εικόνα 62: Αρχική σελίδα SL για εγγραφή... 140 Εικόνα 63: Έξω από την Cappela Sixtina... 140 Εικόνα 64: Εντός της Cappela sixtina... 141 Εικόνα 65: Εντός της Cappela Sixtina... 141 Εικόνα 66: Συζήτηση για τον Μιχαήλ Άγγελο... 142 Εικόνα 67: Άσκηση αντιστοίχισης για το Μιχαήλ Άγγελο... 142 5
Εικόνα 68: Δραστηριότητες για τον Μποτιτσέλι... 143 Εικόνα 69: Διάλεξη για τον Μποτιτσέλι... 143 Εικόνα 70: Διάλεξη για τον Μποτιτσέλι (συνέχεια)... 144 Εικόνα 71: Πλοήγηση σε ψηφιακό μουσείο... 144 Εικόνα 72: Πλοήγηση στο ψηφιακό μουσείο «Web Gallery of Art» για τον Μποτιτσέλι... 145 Εικόνα 73: Χωρισμός σε ομάδες... 145 Εικόνα 74: Χρήση chat και scribe για τον Μποτιτσέλι... 146 Εικόνα 75: Ασκήσεις σωστού - λάθους... 146 Εικόνα 76: Δραστηριότητες για το Ντα Βίτσι... 147 Εικόνα 77: Ερωτήσεις για το Ντα Βίτσι... 147 Εικόνα 78: Συζήτηση για τον Ντα Βίντσι... 148 Εικόνα 79: Διάλεξη για το Ντα Βίντσι... 148 Εικόνα 80: Διάλεξη για το Ντα Βίντσι (β)... 149 Εικόνα 81: Πλοήγηση σε ψηφιακό μουσείο... 149 Εικόνα 82: Κατάλογος των έργων του Ντα Βίντσι στο ψηφιακό μουσείο Mark harden s Archive... 150 Εικόνα 83: Χωρισμός σε ομάδες... 150 Εικόνα 84: Εννοιολογικός χάρτης για τον Ντα Βίντσι... 151 Εικόνα 85: Δραστηριότητες για το Ραφαήλ... 151 Εικόνα 86: Προβολή εικόνων έργων του Ραφαήλ... 152 Εικόνα 87: Χωρισμός σε ομάδες... 152 Εικόνα 88: Χρήση chat και scribe για το Ραφαήλ... 153 Εικόνα 89: Ερωτήσεις για το Ραφαήλ... 153 Εικόνα 90: Χρήση chat και scribe για το Ραφαήλ (β)... 154 Εικόνα 91: Διάλεξη για το Ραφαήλ... 154 Εικόνα 92: Σύγκριση έργων τέχνης... 155 Εικόνα 93: Σύγκριση έργων τέχνης (συνέχεια)... 155 Εικόνα 94: Κατάθεση κειμένου σύγκρισης έργων τέχνης... 156 Εικόνα 95: Δραστηριότητες για τον Τισιανό... 156 Εικόνα 96: Λίστα δραστηριοτήτων... 157 Εικόνα 97: Λίστα δραστηριοτήτων... 157 Εικόνα 98: Χωρισμός σε ομάδες... 158 Εικόνα 99: Αναζήτηση στον παγκόσμιο ιστό για τον Τισιανό... 158 Εικόνα 100: Χωρισμός σε ομάδες ειδικών... 159 Εικόνα 101: Χρήση chat από τις ομάδες ειδκών... 159 Εικόνα 102: Χωρισμός στις αρχικές ομάδες... 160 Εικόνα 103: Χρήση chat και scribe για τον Τισιανό... 160 Εικόνα 104: Διάλεξη από τους εκπαιδευόμενους... 161 Εικόνα 105: Συζήτηση για τον Τισιανό... 161 Εικόνα 106: Ερωτήσεις για τον Τισιανό;... 162 Εικόνα 107: Σύγκριση έργων τέχνης... 162 6
Εικόνα 108: Σύγκριση έργων τέχνης (2 η εικόνα)... 162 Εικόνα 109: Δραστηριότητες για το Θεοτοκόπουλο... 163 Εικόνα 110: Διάλεξη για το θεοτοκόπουλο... 163 Εικόνα 111: Διάλεξη για το Θεοτοκόπουλο (β)... 164 Εικόνα 112: Κείμενα για το Θεοτοκόπουλο... 164 Εικόνα 113: Παραδείγματα κειμένων για το Θεοτοκόπουλο... 165 Εικόνα 114: Χωρισμός σε ομάδες... 165 Εικόνα 115: Λίστα δραστηριοτήτων για το Θεοτοκόπουλο... 166 Εικόνα 116: Συγγραφή κειμένου για το Θεοτοκόπουλο... 166 Εικόνα 117: Πλοήγηση στο ψηφιακό μουσείο web gallery of art για το Θεοτοκόπουλο... 167 Εικόνα 118: Σύγκριση έργων τέχνης... 167 Εικόνα 119: Δραστηριότητες για το επαναληπτικό μάθημα... 168 Εικόνα 120: Χωρισμός σε ομάδες... 168 Εικόνα 121: Συμπλήρωση εννοιολογικού χάρτη... 169 Εικόνα 122: Δημιουργία εννοιολογικού χάρτη... 169 Εικόνα 123: Δημιουργία wiki... 170 Εικόνα 124: Ασκήσεις επανάληψης... 170 Εικόνα 125: Ασκήσεις επανάληψης (συνέχεια)... 171 Εικόνα 126: Ολοκλήρωση δραστηριοτήτων διδακτικής ενότητας... 171 7
Ευρετήριο Πινάκων Πίνακας 1: Οι ενότητες του μαθήματος της Ιστορίας της Τέχνης... 48 Πίνακας 2: Οι Γενικοί Μαθησιακοί Στόχοι (ΓΜΣ)... 50 Πίνακας 3: Κατηγοριοποίηση των ΓΜΣ με βάση την ταξονομία του Bloom... 52 Πίνακας 4: Οι Ειδικοί Μαθησιακοί Στόχοι (ΕΜΣ)... 53 Πίνακας 5: Κατηγοριοποίηση των ΕΜΣ με βάση την ταξονομία του Bloom... 55 Πίνακας 6: Συγκεντρωτικός πίνακας των ΓΜΣ και ΕΜΣ κατηγοριοποιημένων με βάση την ταξονομία του Bloom... 57 Πίνακας 7: Ανάλυση των δραστηριοτήτων του μαθήματος με βάση την ταξονομία του DialogPlus... 65 Πίνακας 8 :Κατηγοριοποίηση στόχων και δραστηριοτήτων του μαθήματος «Τα χρονικά και ιστορικά πλαίσια της Αναγέννησης» με βάση την ταξονομία του Bloom... 71 Πίνακας 9: Κατηγοριοποίηση στόχων και δραστηριοτήτων του μαθήματος «Τεχνικές για ζωγραφική κατά την Αναγέννηση» με βάση την ταξονομία του Bloom... 75 Πίνακας 10: Κατηγοριοποίηση στόχων και δραστηριοτήτων του μαθήματος «Η αρχιτεκτονική του Fillipo Brunelleschi και του Donato Bramante» με βάση την ταξονομία του Bloom... 79 Πίνακας 11 :Κατηγοριοποίηση στόχων και δραστηριοτήτων του μαθήματος «Η γλυπτική του Donatello» με βάση την ταξονομία του Bloom... 83 Πίνακας 12:Κατηγοριοποίηση στόχων και δραστηριοτήτων του μαθήματος «Η ζωγραφική, γλυπτική και αρχιτεκτονική του Michelangelo Buonarroti» με βάση την ταξονομία του Bloom 87 Πίνακας 13: Κατηγοριοποίηση στόχων και δραστηριοτήτων του μαθήματος «Η ζωγραφική του Sandro Botticelli» με βάση την ταξονομία του Bloom... 91 Πίνακας 14: Κατηγοριοποίηση στόχων και δραστηριοτήτων του μαθήματος «Η ζωγραφική του Leonardo Da Vinci» με βάση την ταξονομία του Bloom... 95 Πίνακας 15: Κατηγοριοποίηση στόχων και δραστηριοτήτων του μαθήματος «Η ζωγραφική του Raffaello Sanzio» με βάση την ταξονομία του Bloom... 99 Πίνακας 16: Κατηγοριοποίηση στόχων και δραστηριοτήτων του μαθήματος «Η ζωγραφική του Tiziano Vecellio» με βάση την ταξονομία του Bloom... 104 Πίνακας 17: Κατηγοριοποίηση στόχων και δραστηριοτήτων του μαθήματος «Η ζωγραφική του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου» με βάση την ταξονομία του Bloom... 108 Πίνακας 18: Κατηγοριοποίηση δραστηριοτήτων του επαναληπτικού μαθήματος με βάση την ταξονομία του Bloom... 111 8
Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον επιβλέποντα καθηγητή μου κύριο Δημήτρη Γ. Σάμψων αναπληρωτή καθηγητή του τμήματος Ψηφιακών Συστημάτων του Πανεπιστημίου Πειραιά για τη συμβολή του στην ολοκλήρωση αυτής της εργασίας. Ακόμα, θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένεια μου για την υποστήριξη και βοήθεια που μου παρείχε σε όλη τη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών. 9
1 Εισαγωγή Με τον όρο «Ιστορία της Τέχνης» εννοούμε την μελέτη της τέχνης η οποία μεταβάλλεται μέσα στην Ιστορία, η τέχνη άλλωστε είναι μέρος της Ιστορίας. «Δεν υπάρχει εποχή ή πολιτισμός για τους οποίους να μπορούσε να γραφτεί Ιστορία ολοκληρωτικά χωρίς να γραφτεί συγχρόνως και η Ιστορία της Τέχνης» (Argan C., Η τέχνη στην Ιστορία του ανθρώπου, της M. Hollingsworth, εκδ. Αδάμ, Φλωρεντία, 1998).Για τον λόγο αυτό το μάθημα της Ιστορίας της Τέχνης διδάσκεται και πρέπει να διδάσκεται σε σχολεία και πανεπιστήμια. Αυτό που επιδιώκει είναι να παρουσιάσει στους εκπαιδευόμενους τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται οι καλλιτέχνες τον κόσμο μέσα από τις δημιουργίες τους. Μέσα από τη διδασκαλία της Ιστορίας της τέχνης οι εκπαιδευόμενοι κατανοούν την αξία της τελευταίας, τη συνδέουν με τα προβλήματα του ανθρώπου και της κοινωνίας σε κάθε εποχή, καθώς και αντιλαμβάνονται ότι οι αντιλήψεις της κάθε εποχής και οι διαφορετικές προσεγγίσεις κάθε καλλιτέχνη σε αυτές επιδρούν στη μορφή και το περιεχόμενο του έργου τέχνης, επιπλέον οι εκπαιδευόμενοι ευαισθητοποιούνται στα μεγάλα ερωτήματα που θέτει ο άνθρωπος και στους τρόπους με τους οποίους απαντιούνται αυτά μέσα από την τέχνη. Στόχος του μαθήματος είναι «να μάθουν να εκτιμούν οι μαθητές την τέχνη, να βλέπουν τέχνη και να μιλούν για τέχνη. Αυτό θα συμβάλλει στη διαμόρφωση τους σε καλλιεργημένους ανθρώπους και πολίτες» (Ιστορία της Τέχνης, Γ τάξη ενιαίου Λυκείου, βιβλίο καθηγητή, Οργανισμός εκδόσεως διδακτικών βιβλίων, Αθήνα, σελ. 29). Το βιβλίο Art History and Education, των Stephen Addiss και Mary Erickson χαρακτηριστικά αναφέρει ότι η Ιστορία της Τέχνης στην εκπαίδευση αντλεί δυο στόχους από την ανθρωπιστική διδασκαλία, ο πρώτος στόχος είναι ότι μέσω αυτής οι εκπαιδευόμενοι μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τα έργα της τέχνης ως εκδηλώσεις των αξιών που έχουν οι πολιτισμοί του κόσμου σε διάφορες χρονικές περιόδους και ο δεύτερος στόχος είναι ότι μέσω της Ιστορίας της Τέχνης οι εκπαιδευόμενοι μαθαίνουν να εκτιμούν την τέχνη ως έναν τομέα πολύ σπουδαίων επιτευγμάτων των ανθρώπων που μπορούν να μας διδάξουν για το πώς φτάσαμε να είμαστε σήμερα αυτό που είμαστε. Ο εκπαιδευτικός της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης συνήθως για να διδάξει το μάθημα της Ιστορίας της Τέχνης, στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό σύμφωνα με τις προσταγές των αρμόδιων φορέων (όπως προστάζει το ελληνικό βιβλίο του καθηγητή για το μάθημα και όπως αναφέρει το βιβλίο Teaching Art History with New Technologies, των Kelly Donahue-Wallaca, Laetitia La Follette, Andra Pappas και το βιβλίο Art History and Education, των Stephen Addiss και Mary Erickson) διδάσκει την Ιστορία της τέχνης στους εκπαιδευόμενους μέσα από διαλέξεις με περιεχόμενο τα κοινωνικά πλαίσια των διαφόρων καλλιτεχνικών περιόδων, τα γεωγραφικά πλαίσια των 10
καλλιτεχνικών δημιουργημάτων, τα βιογραφικά στοιχεία των καλλιτεχνών και τα έργα τέχνης. Αυτά παρουσιάζονται στους εκπαιδευόμενους μέσα από βιβλία, φωτοτυπίες, αφίσες, slides, εικόνες, επισκέψεις σε μουσεία κτλ. Η ύλη των μαθημάτων διακρίνεται σε ενότητες ανάλογα με τις χρονικές περιόδους δημιουργίας τέχνης και τα καλλιτεχνικά ρεύματα που υπήρχαν κάθε εποχή. Οι εκπαιδευόμενοι θα γνωρίζουν ήδη αρκετά στοιχεία για τις περιόδους που εξετάζει το μάθημα από την Ιστορία, παρόλα αυτά θα εξελίξουν τις γνώσεις τους με τη βοήθεια σχετικών κειμένων και της διάλεξης του εκπαιδευτικού. Εμβαθύνοντας σε κάθε εποχή ο εκπαιδευτικός συνήθως γνωρίζει στους μαθητές του ορισμένους καλλιτέχνες που αντιπροσωπεύουν την εκάστοτε εποχή με τα έργα τους. Οι εκπαιδευόμενοι μέσα από τις διαλέξεις και τα κείμενα που πιθανώς τους δοθούν προς ανάγνωση θα μάθουν τα βιογραφικά των καλλιτεχνών αυτών και με τη βοήθεια εικόνων θα δουν τα έργα τους. Τα μέσα διδασκαλίας της Ιστορίας της Τέχνης όμως όπως εν συντομία περιγράφονται παραπάνω είναι φανερό ότι απέχουν από τη χρήση της τεχνολογίας. Το γεγονός αυτό αποτελεί ένα πρόβλημα που δεν επιτρέπει στο αντικείμενο της Ιστορίας της Τέχνης να γίνει πιο προσιτό, ενδιαφέρον και ευνόητο στους εκπαιδευόμενους. Η διδασκαλία της Ιστορίας της Τέχνης μπορεί και πρέπει να ανανεωθεί, να εξελιχθεί και να βελτιωθεί με τη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας. Άλλωστε, όπως θα αποδειχτεί και μέσα από την παρούσα εργασία η εξέλιξη της τεχνολογίας έχει επιτρέψει την άμεση συμβολή της στην εκπαιδευτική διαδικασία γενικά, λιγότερο ίσως στην Ελλάδα αλλά σε σημαντικό βαθμό στις πλέον ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου. Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να υποστηρίξει την ανάγκη της αξιοποίησης των σύγχρονων τεχνολογιών για τη διδασκαλία της Ιστορίας της Τέχνης και να παρουσιάσει μια τέτοια διδασκαλία στην πράξη. Αρχικά, μέσα από την εργασία αυτή παρουσιάζεται η εξέλιξη της διδασκαλίας του αντικείμενου μέσα στους αιώνες και οι τεχνολογίες που αξιοποιούνταν για την διδασκαλία του στην κάθε εποχή. Επίσης, γίνεται λόγος για τις παιδαγωγικές μεθοδολογίες που αναφέρει η διεθνής βιβλιογραφία ότι πρέπει να ακολουθούνται για τη διδασκαλία της Ιστορίας της Τέχνης αλλά και άλλες παιδαγωγικές προσεγγίσεις της εκπαίδευσης γενικότερα που προτείνεται να αξιοποιηθούν για τη διδασκαλία του εν λόγω αντικειμένου. Ακόμα, η εργασία αυτή επιχειρεί να παρουσιάσει τις σύγχρονες τεχνολογίες που είναι κατάλληλες για την διδασκαλία της Ιστορίας της Τέχνης, καθώς και τα οφέλη της αξιοποίησης των τεχνολογιών αυτών όπως έχουν προκύψει μέσα από την χρήση τους στα εκπαιδευτικά ιδρύματα του εξωτερικού και από σχετικές έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί. Στη συνέχεια, με βάση τα παραπάνω προτείνει μια πρότυπη διδασκαλία για μια διδακτική ενότητα της Ιστορίας της Τέχνης, η οποία βασίζεται στη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας. Είναι άλλωστε γνωστό ότι οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές έχουν εδώ και αρκετά χρόνια κάνει την παρουσία τους στην εκπαίδευση και η χρήση του διαδικτύου έχει εξαπλωθεί. Η νέα γενιά του Παγκόσμιου Ιστού (συχνά η νέα αυτή πλατφόρμα αποκαλείται Web 2.0) παρέχει απεριόριστες δυνατότητες επικοινωνίας και πληροφόρησης στον απλό χρήστη με 11
ποικίλα οπτικοακουστικά μέσα. Η διαδικασία άντλησης πληροφοριών έχει απλουστευθεί και οι πηγές είναι αμέτρητες, καθώς η δύναμη παροχής πληροφοριών ανήκει όχι μόνο στον κάτοχο των ιστοσελίδων αλλά και στους χρήστες, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Wikipedia. Η νέα λοιπόν δυναμική διαδικτυακή πλατφόρμα μπορεί να συμβάλλει με τον πιο ουσιαστικό, αποτελεσματικό και ταυτόχρονα ενδιαφέρον τρόπο στη διαδικασία της μάθησης. Η παρούσα εργασία λοιπόν, προτείνει ένα διαφορετικό τρόπο προσέγγισης της διδασκαλίας της Ιστορίας της Τέχνης που θα αξιοποιεί τις δυνατότητες που μας παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία. Πιο συγκεκριμένα, οι εκπαιδευόμενοι θα μπορούν μέσα από τους ηλεκτρονικούς τους υπολογιστές και το διαδίκτυο να επισκέπτονται από το σπίτι τους και το σχολείο ψηφιακές εγκυκλοπαίδειες όπως είναι η Wikipedia (http://www.wikipedia.org/) στην οποία μπορούν να βρουν αρκετές πληροφορίες για την Ιστορία της Τέχνης, ψηφιακές βιβλιοθήκες όπως είναι η ARTstor (http://www.artstor.org/index.shtml) η οποία διαθέτει πάνω από ένα εκατομμύριο εικόνες έργων τέχνης αλλά και άλλων επιστημών, και ψηφιακά μουσεία όπως είναι το Web Gallery of Art (http://www.wga.hu/index1.html) στο οποίο μπορεί κανείς να βρει εικόνες των έργων πολλών σπουδαίων Ευρωπαίων ζωγράφων, καθώς και βιογραφίες τους. Ακόμα μπορούν να χρησιμοποιούν τις μηχανές αναζήτησης που υπάρχουν διαθέσιμες στο διαδίκτυο όπως είναι αυτή της Google (http://www.google.gr/) ώστε να βρουν πληροφορίες για καλλιτέχνες, έργα τέχνης και καλλιτεχνικά ρεύματα, να βρουν εικόνες και να παρακολουθούν βίντεο σχετικά με την Ιστορία της Τέχνης. Μέσα από ιστοσελίδες όπως αυτή του YouTube (http://www.youtube.com/) θα μπορούν να παρακολουθούν βίντεο με ολόκληρα μαθήματα από Ιστορικούς της Τέχνης που έχουν διαθέσει μέσα από αυτή την ιστοσελίδα τα μαθήματα τους για το ευρύ κοινό. (π.χ. http://www.youtube.com/watch?v=ejrj_hekitm). Επιπλέον, θα μπορούν μέσα από τον ψηφιακό κόσμο του second life να επισκεφτούν χώρους εκπαίδευσης και να παρακολουθήσουν σχετικά μαθήματα εκεί αλλά και να επισκεφτούν τρισδιάστατες αναπαραστάσεις σπουδαίων χώρων τέχνης όπως είναι η Capella Sixtina με τις περίφημες τοιχογραφίες του Μιχαήλ Αγγέλου. Με τον τρόπο αυτό λοιπόν, οι εκπαιδευόμενοι θα μπορούν να έχουν ενεργή επαφή με την τέχνη και το μάθημα θα αποκτά περισσότερο ενδιαφέρον. Στα πλαίσια της ευρύτερης χρήσης των τεχνολογικών μέσων για τη βελτίωση της μαθησιακής διαδικασίας, ενδείκνυται η δημιουργία και παραμετροποίηση μιας διαδικτυακής πλατφόρμας η οποία θα στηρίξει με ουσιαστικό τρόπο όλες τις πτυχές του διδασκόμενου μαθήματος. Η εφαρμογή αυτή θα παρέχει σημαντικά οφέλη και στο διδάσκοντα αλλά και στους εκπαιδευόμενους. Από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά θεωρείται η δυνατότητα διαμοιρασμού του συνόλου του υλικού του μαθήματος (οπτικοακουστικό υλικό που χρησιμοποιήθηκε κατά τη διάρκεια των διαλέξεων, σημειώσεις σε ηλεκτρονική μορφή, επιπρόσθετο υλικό από δευτερεύουσες/εξωγενείς πηγές με τη μορφή αρχείων ή υπερσυνδέσμων), το οποίο είναι προσπελάσιμο από 12
οποιονδήποτε υπολογιστή απομακρυσμένα, οποιαδήποτε ώρα. Επιπρόσθετα, η συνολική οργάνωση του ίδιου του μαθήματος γίνεται πιο απλά, πιο ξεκάθαρα με ένα αναλυτικό πρόγραμμα διαλέξεων και με σαφείς οδηγίες για την ώρα και τον τόπο διεξαγωγής του. Θα υπάρχει επίσης, ένας τομέας ανακοινώσεων και ενημέρωσης των επισκεπτών για το σύνολο των διαδικαστικών και πρακτικών θεμάτων που αφορούν το μάθημα, καθώς επίσης και δυνατότητα ενημέρωσης κάθε εγγεγραμμένου μέλους στην ιστοσελίδα, μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Τέλος, εξίσου σημαντική μπορεί να φανεί η δυνατότητα αξιολόγησης και διενέργειας διαγωνισμάτων μέσω διαδικτύου, κάτι που εξυπηρετεί εξίσου τον εκπαιδευτή, γιατί συλλέγει γρηγορότερα και αμεσότερα τις απαντήσεις και αξιολογεί με μεγαλύτερη ταχύτητα και αποτελεσματικότητα, αλλά και τον εκπαιδευόμενο ο οποίος απομακρυσμένα πλέον έχει τη δυνατότητα να συμμετέχει σε όλα τα δρώμενα του μαθήματος χωρίς να απαιτείται η φυσική του παρουσία στο χώρο. Ένα διαδικτυακό εργαλείο με όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά, είναι σαφές ότι θα παρέχει επιπλέον μια πλήρη λειτουργική πλατφόρμα επικοινωνίας ανάμεσα σε όλα τα μέλη της. Τέλος, η επικοινωνία μέσα από την πλατφόρμα θα είναι είτε σύγχρονη είτε ασύγχρονη. 2. Επισκόπηση 2.1 Βιβλιογραφική επισκόπηση της διδασκαλίας της Ιστορίας της Τέχνης Παρακάτω, θα παρακολουθήσουμε μια επισκόπηση της διδασκαλίας της Ιστορίας της Τέχνης από την αρχή της μέχρι και τις ημέρες μας. Στην ιστορική αναδρομή του τρόπου διδασκαλίας του μαθήματος θα παρατηρήσουμε τι ήταν αυτό που άλλαξε μέσα στα χρόνια στον τρόπο διδασκαλίας του μαθήματος, στα εποπτικά μέσα που χρησιμοποιούνται για την διεξαγωγή αυτής αλλά και στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει ο άνθρωπος την τέχνη γενικότερα. Η αρχή λοιπόν της διδασκαλίας της Ιστορίας της τέχνης μπορεί να τοποθετηθεί στις αρχές του 16 ου αιώνα μχ. Την εποχή αυτή ο άνθρωπος ήταν πολύ κοντά στην τέχνη, καθώς αυτή αποτελούσε μέρος της καθημερινότητας του. Οι καλλιτέχνες ζούσαν ανάμεσα στον απλό λαό και τα έργα τους ήταν εκτεθειμένα όχι μόνο σε παλάτια αλλά και σε πλατείες και εκκλησίες, όπου όλοι μπορούσαν να τα δουν και να τα θαυμάσουν. Την εποχή λοιπόν αυτή, οπότε οι άνθρωποι είχαν την τέχνη να τους περιβάλλει και να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής τους, συναθροίζονταν σε ακαδημίες και συζητούσαν για αυτήν. Πολλοί ακαδημαϊκοί έδιναν διαλέξεις, ιδίως σε ακαδημίες της Ρώμης. Η διάλεξη κάθε φορά γινόταν με θέμα ένα ζωγραφικό πίνακα ή άλλο έργο τέχνης (λ.χ. γλυπτό) που δημιουργούσε ένας καλλιτέχνης της εποχής. Το έργο τέχνης 13
τοποθετούνταν σε σημείο όπου μπορούσε να είναι ορατό από το κοινό της διάλεξης, ώστε όλοι να γνωρίζουν το αντικείμενο αυτής. Το πρώτο πρόγραμμα διαλέξεων οργανώθηκε το 1594 από τον Federico Zuccaro τον διευθυντή της Ακαδημίας San Luca στη Ρώμη. Αρχικά οι διαλέξεις γίνονταν από καλλιτέχνες που ήταν και μέλη της ακαδημίας, αργότερα όμως στις αρχές του 17 ου αιώνα διαλέξεις μπορούσαν να πραγματοποιήσουν και απλά μέλη της ακαδημίας που δεν ήταν καλλιτέχνες. Πολλές αντίστοιχες διαλέξεις ανοικτές στο κοινό που ενδιαφερόταν σχετικά, πραγματοποιούνταν επίσης στη Γαλλική ακαδημία όπου είχαν περισσότερο την μορφή της συζήτησης, επάνω σε συγκεκριμένους ζωγραφικούς πίνακες. Τα θέματα των συζητήσεων αφορούσαν κυρίως τη σύνθεση, το σχέδιο, τις αναλογίες, την έκφραση και το φώς των ζωγραφικών πινάκων. Επομένως, βλέποντας τους διαθέσιμους πίνακες από την ακαδημία γινόταν το μάθημα της Ιστορίας της Τέχνης. Παράλληλα, η διδασκαλία της Ιστορίας της Τέχνης εκμεταλλευόταν την ανακάλυψη του Γουτεμβέργιου, τη τυπογραφία. Πολλά βιβλία σχετικά με τη Τέχνη εκτυπώνονταν την εποχή εκείνη (π.χ. «Οι βίοι των πλέον εξαίρετων ζωγράφων, γλυπτών και αρχιτεκτόνων του Βαζάρι» (βλέπε εικόνα στην επόμενη σελίδα) και διευκόλυναν τη μελέτη των έργων, καθώς και των καλλιτεχνών που τα δημιούργησαν. Τον 17 ο αιώνα μχ οι άνθρωποι ήταν ακόμα πολύ κοντά στην τέχνη και με τη δυνατότητα της αναπαραγωγής αντιγράφων των έργων των καλλιτεχνών, είχαν τη δυνατότητα να συγκρίνουν και να αντιπαραβάλλουν έναν πίνακα ή ένα άγαλμα από τη Ρώμη με έναν πίνακα ή ένα άγαλμα από τη Βενετία κ.ο.κ. Πολύ συχνά στις διαλέξεις για την τέχνη έκαναν και χρήση σχεδίων μεγάλων διαστάσεων που αντέγραφαν τα πρωτότυπα έργα. Η σύγκριση των καλλιτεχνικών έργων σύντομα έγινε βασική δραστηριότητα για τους ιστορικούς της Τέχνης και όλες οι ακαδημίες παρήγαγαν αντίγραφα των σπουδαίων έργων τέχνης, με αποτέλεσμα το 18 ο αιώνα κάθε ακαδημία στην Ευρώπη να διαθέτει μια αξιόλογη συλλογή αντιγράφων των αρχαίων έργων τέχνης. Εικόνα 1: Le vite de plu eccelenti architetti, Αξίζει να αναφερθεί ότι τον 18 ο αιώνα το John pittori, et scultori του Giorgio Vasar i Soane, ο οποίος πραγματοποιούσε 14
διαλέξεις στη Royal Academy του Λονδίνου για τριάντα χρόνια μάζεψε περίπου 2000 αρχιτεκτονικά σχέδια για έκθεση τους στο κοινό, τα περισσότερα από τα οποία είχαν μέγεθος τέσσερα επί δύο ποδιών 1. Με το πέρασμα στο 19 ο αιώνα και την πρόοδο της τεχνολογίας, η Ιστορία της Τέχνης αξιοποίησε την ανακάλυψη της φωτογραφίας. Τα έργα τέχνης φωτογραφίζονταν και αναμεταδίδονταν. Παρόλα αυτά οι φωτογραφίες αυτές των έργων ήταν μικρές στο μέγεθος και για την διδασκαλία του μαθήματος χρειάζονταν μεγεθυμένες εικόνες των έργων ώστε να είναι αυτά ορατά από όλο το μαθητικό κοινό. Το 1850 το πρόβλημα αυτό λύθηκε με τη δημιουργία των slides 2 (διαφανειών), το αρνητικό δηλαδή μιας εικόνας σε γυαλί που μπορούσε να προβληθεί σε έναν τοίχο ή σε μία οθόνη αφού το διαπεράσει το φώς. Η προβολή της εικόνας γινόταν σε μεγάλες διαστάσεις και έτσι δόθηκε η δυνατότητα να διδαχτεί το μάθημα πιο σωστά και να μπορούν όλοι να βλέπουν τα καλλιτεχνικά έργα για τα οποία γίνεται λόγος. Με το πέρασμα του χρόνου όλο και περισσότεροι ιστορικοί της τέχνης χρησιμοποιούσαν στις διαλέξεις τους στην προβολή διαφανειών, ενώ το 1892 παράχθηκαν ηλεκτρονικοί προβολείς διαφανειών. Η νέα αυτή τεχνολογία έγινε γρήγορα αποδεκτή από την κοινότητα των ιστορικών της τέχνης και μάλιστα ο γερμανός καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης Hermann Grimm 3, του πανεπιστημίου του Βερολίνου το 1897 σε ένα άρθρο του αναφέρει πόσο πολύ σημαντικός είναι ο ρόλος της νέας τεχνολογίας της προβολής των διαφανειών, καθώς μέσω αυτής υπάρχει η δυνατότητα προβολής όλου του μεγέθους των έργων τέχνης αλλά και της προβολής αποσπασμάτων έργων τέχνης μεγεθυμένα ώστε να είναι ορατά από πλήθος ατόμων. Ακόμα, ο επίσης γερμανός ιστορικός της τέχνης Heinrich Wolfflin 4 ασπάστηκε τη νέα τεχνολογία και μάλιστα ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε στις διαλέξεις του δύο διαφορετικούς προβολείς διαφανειών ταυτόχρονα είτε για να δείξει στο ένα ολόκληρο το υπό εξέταση έργο τέχνης και στον άλλο ένα τμήμα αυτού σε μεγέθυνση, είτε για να προβάλει δυο διαφορετικά έργα τέχνης ταυτόχρονα και να τα συγκρίνει. Με την αξιοποίηση της νέας για την εποχή τεχνολογίας ο Wolfflin εισήγαγε ένα νέο τρόπο διδασκαλίας της Ιστορίας της Τέχνης, την μέθοδο της σύγκρισης και της αντίθεσης, η οποία μέχρι και σήμερα είναι από τις βασικότερες παιδαγωγικές μεθόδους διδασκαλίας του αντικειμένου. 1 Η συλλογή αυτή υπάρχει ακόμα και βρίσκεται στο Sir John Soane s μουσείο στο Λονδίνο. 2 Τα slides τα εφεύραν δυο αδέλφια από τη Φιλαδέλφεια ο William και ο Frederick Langenheim. 3 Για περισσότερες πληροφορίες για τον Grimm βλέπε: http://www.dictionaryofarthistorians.org/grimmh.htm 4 Για περισσότερες πληροφορίες για τον Wolfflin βλέπε: http://www.dictionaryofarthistorians.org/wolfflinh.htm 15
Τα slides μέχρι και τις αρχές του 20 ου αιώνα ήταν ασπρόμαυρα, γεγονός που αποτελούσε πρόβλημα στη διδασκαλία του μαθήματος, καθώς αυτή γινόταν με ελλιπή στοιχεία (οι εκπαιδευόμενοι δεν είχαν τη δυνατότητα να δουν και να παρατηρήσουν τα πλούσια χρώματα των έργων τέχνης, τις τεχνικές που χρησιμοποιούσαν οι καλλιτέχνες, καθώς και να αντιληφθούν την ατμόσφαιρα που δημιουργούσαν τα χρώματα του κάθε ζωγραφικού πίνακα). Το πρόβλημα λύθηκε το 1916 όταν η Γερμανική εταιρεία Agfa παρήγαγε τα πρώτα έγχρωμα slides δίνοντας τη δυνατότητα σε όλους να βλέπουν πιο λεπτομερή αντίγραφα των έργων τέχνης. Παρ όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μην είναι ικανοποιημένοι με τις φωτογραφίες και τα slides που αναπαριστούσαν τα έργα τέχνης, διότι ακόμα και στην έγχρωμη μορφή τους δεν μπορούσαν να αποδώσουν με πλήρη λεπτομέρεια τα έργα αυτά και έτσι πολύ συχνά έδιναν λανθασμένη εντύπωση στους θεατές τους. Το πρόβλημα αυτό εκφράστηκε αρχικά από τον Roger de Piles και αργότερα από τον Johann Winckelmann 5, ο οποίος στον πρόλογο του βιβλίου του με τίτλο «Ιστορία της αρχαίας τέχνης» ( History of Ancient Art ) μιλά για τις ανακρίβειες και τα λάθη που υπάρχουν στις αναπαραγωγές των έργων τέχνης. Πιο πρόσφατα (1953) ο William Ivins 6 στο έργο του «Εκτυπώσεις και οπτική επικοινωνία» ( Prints and Visual Communication ) αναφέρεται στο πως οι αναπαραγωγές των έργων τέχνης απομακρύνουν τα έργα αυτά από το αρχικό τους περιβάλλον. Για τους λόγους αυτούς υπήρχαν κάποιοι ιστορικοί της Τέχνης, όπως ο Carl Justi (1832-1912), καθηγητής του Πανεπιστημίου της Βόννης και τους Βερολίνου που αρνούνταν να χρησιμοποιήσουν στη διδασκαλία του φωτογραφικά αντίγραφα και slides, καθότι πίστευαν πως αυτά παραποιούν τα έργα τέχνης και δίνουν λανθασμένη εντύπωση στους θεατές τους. Πρέπει να τονιστεί πως οι φωτογραφίες και οι διαφάνειες των έργων της τέχνης επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο της διδασκαλίας αλλά και της μελέτης της Ιστορίας της Τέχνης και βοήθησαν στην εξέλιξη και εξάπλωση του αντικειμένου. Σταδιακά, στο δεύτερο μισό του 20 ου αιώνα, στην Ιστορία της Τέχνης, κυρίως στο εξωτερικό και με αργότερους ρυθμούς στην Ελλάδα τα slides και οι αναλογικές εικόνες αντικαταστάθηκαν από τις ψηφιακές εικόνες, οι οποίες αποδίδουν τα έργα τέχνης με ακρίβεια, την οποία αδυνατούσαν να επιτύχουν οι αναλογικές φωτογραφίες. Σήμερα, στις αρχές του 21 ου αιώνα, η διδασκαλία της Ιστορίας της Τέχνης υποβοηθείται από τον παγκόσμιο ιστό, όπου μπορεί κανείς να αναζητήσει και να βρει πληροφορίες και βιβλιογραφία για τα έργα τέχνης, τους καλλιτέχνες και τα καλλιτεχνικά ρεύματα. Πλήθος εικόνων των έργων τέχνης είναι σήμερα χάρη στις νέες τεχνολογίες διαθέσιμες σε όλους ανά πάσα στιγμή. Μπορούμε να αναζητήσουμε εικόνες σε ψηφιακά μουσεία και ψηφιακές βιβλιοθήκες αλλά και να έχουμε πρόσβαση σε υλικό που έχει 5 Για περισσότερες πληροφορίες για τον Winckelmann βλέπε: http://www.dictionaryofarthistorians.org/winckelmannj.htm 6 Για περισσότερες πληροφορίες για τον Ivins βλέπε: http://www.dictionaryofarthistorians.org/ivinsw.htm 16
δημιουργήσει/δημοσιέυσει ο μέσος χρήστης στο προσωπικό του ιστολόγιο (blog), ή σε κάποια διαδικτυακή πλατφόρμα φιλοξενίας, διαχείρισης και διαμοιρασμού οπτικοακουστικού υλικού (π.χ, Flickr). Ακόμα, πολλές εργασίες του μαθήματος περιλαμβάνουν τη χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή και λογισμικών, όπως τα Adobe Photoshop, GIMP, PaintShop Pro με τη βοήθεια των οποίων οι εκπαιδευόμενοι έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν τις ψηφιακές εικόνες των έργων τέχνης που θέλουν, να εστιάσουν σε όποιο σημείο αυτών επιθυμούν, να τις περιστρέψουν και να τις μεγεθύνουν ανακαλύπτοντας έτσι λεπτομέρειες των έργων που διαφορετικά δεν θα μπορούσαν να δουν και να αντιληφτούν. Ακόμα, οι ψηφιακές εικόνες μπορεί να είναι σε τρισδιάστατη μορφή παρέχοντας έτσι στους εκπαιδευόμενους περισσότερη λεπτομέρεια και δίνοντας της την αίσθηση ότι βρίσκονται στην πραγματικότητα μπροστά στα έργα τέχνης που μελετούν. Μια σύγχρονη σχολική τάξη με ψηφιακούς τοίχους και ψηφιακή οροφή δεν χρειάζεται καν προβολέα εικόνων, καθώς οι προβολή θα γίνεται στις επιφάνειες της τάξης, ενώ σύντομα, όπως αναφέρει το βιβλίο Teaching Art History with New Technologies, θα μπορούν να προβάλλονται στο χώρο της σχολικής τάξης τρισδιάστατα έργα τέχνης, όπως για παράδειγμα αγάλματα. Επιπλέον, ο εικονικός κόσμος του Second Life, στον οποίο φιλοξενούνται περισσότερα από είκοσι πανεπιστήμια και κολλέγια μπορεί να αλλάξει ακόμα περισσότερο τη διδασκαλία της Ιστορίας της Τέχνης. Συγκεκριμένα το Vasar College στις εγκαταστάσεις του στο Second Life περιλαμβάνει την Capella Sixtina του Βατικανού. Ο επισκέπτης του εικονικού κολλεγίου μπορεί να μπει μέσα στη εκκλησία και να θαυμάσει τον τρισδιάστατο χώρο και τις τοιχογραφίες του ναού, μπορεί αν θέλει να εστιάσει σε αυτές και να διαβάσει τι παριστάνουν και ποιος τις έφτιαξε (http://slurl.com/secondlife/vassar/165/91/24) Έτσι, θα μπορούσε κανείς να πει πως οι σύγχρονες τεχνολογίες έκαναν την τέχνη περισσότερο προσιτή. Όποιος ενδιαφέρεται να έρθει σε επαφή με την τέχνη δεν είναι υποχρεωμένος να επισκεφτεί μουσεία και πινακοθήκες, ούτε να παρακολουθήσει τα slides που θα παρουσιάσει ο Ιστορικός της Τέχνης στην τάξη. Το μόνο που χρειάζεται να κάνει είναι να επισκεφτεί μια ιστοσελίδα που περιέχει ψηφιακές εικόνες των έργων τέχνης και σχετικές πληροφορίες και να πλοηγηθεί σε αυτήν. Η διδασκαλία του μαθήματος που κάνει χρήση των νέων διαθέσιμων τεχνολογιών βοηθά τον εκπαιδευτικό να κάνει μια πιο ολοκληρωμένη και ενδιαφέρουσα προσέγγιση στην Ιστορία της Τέχνης και βοηθά επίσης τον εκπαιδευόμενο να γνωρίσει και να κατανοήσει καλύτερα το γνωστικό αντικείμενο. 17
2.1.1 Μεθοδολογία Διδασκαλίας της Ιστορίας της Τέχνης Για να μάθει κανείς Ιστορία της Τέχνης δεν αρκεί να απομνημονεύσει εικόνες και να μάθει τα ονόματα των πιο διάσημων καλλιτεχνών. Στην πραγματικότητα η Ιστορία της Τέχνης μπορεί να μας προσφέρει πολλά περισσότερα, δηλαδή να μας γνωρίσει την καλλιτεχνική έκφραση κάθε λαού του κόσμου από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι και σήμερα. Μέσα από αυτή τη διαδικασία μπορεί κανείς να ερευνήσει την ιστορία και την πολιτισμική κληρονομιά του κόσμου. Για να επιτευχθεί αυτό υπάρχουν πολλές και διαφορετικές εκπαιδευτικές μεθοδολογίες. Οι μεθοδολογικές αυτές προσεγγίσεις της Ιστορίας της Τέχνης μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε μεμονωμένα είτε όλες μαζί για την διδασκαλία των ενοτήτων της Ιστορίας της Τέχνης, ανάλογα με το περιεχόμενο της κάθε ενότητας. Οι προσεγγίσεις αυτές είναι οι: μαρξιστική προσέγγιση, φεμινιστική προσέγγιση, βιογραφική προσέγγιση, μορφολογική προσέγγιση, στιλιστική ανάλυση, κοινωνιολογική προσέγγιση, ψυχαναλυτική προσέγγιση, σημειολογική προσέγγιση, ειδολογική ή θεματική προσέγγιση. Οι προσεγγίσεις αυτές προέκυψαν μέσα από τις μελέτες των Ιστορικών της Τέχνης του περασμένου αιώνα, δηλαδή του 20 ου. Πιο συγκεκριμένα ο κορυφαίος ιστορικός τέχνης Heinrich Wolfflin (Χάινριχ Βέλφιν), προσπαθώντας να αναλύσει το στυλ του κάθε καλλιτέχνη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αυτό μπορεί να είναι τριών ειδών: Προσωπικό, ο καλλιτέχνης δηλαδή να έχει ένα στυλ που εκφράζει το χαρακτήρα του, την ψυχολογία του και τα προσωπικά του βιώματα. Εθνικό, ο καλλιτέχνης δηλαδή επηρεάζεται από τη πόλη και τη χώρα στην οποία ζει και δημιουργεί. Για παράδειγμα παρά τη διαφοροποίηση του καλλιτεχνικού στυλ του Botticelli και του Lorenzo di Credi και οι δύο ως Φλωρεντινοί ζωγράφοι έχουν κοινά στοιχεία στα έργα τους όντας επηρεασμένοι από την πόλη στην οποία ζουν και εργάζονται, τα οποία στοιχεία τους κάνουν να διαφέρουν από τους ζωγράφους από τη Βενετία. Χρονικό, επηρεάζεται δηλαδή ο καλλιτέχνης από την εποχή του τα γεγονότα και τις αλλαγές που πραγματοποιούνται τότε. Εφ όσον με το πέρασμα των χρόνων αλλάζουν οι αντιλήψεις και η οπτική των ανθρώπων για τον κόσμο, έτσι και οι καλλιτέχνες επηρεάζονται από τις αλλαγές αυτές και αυτό διακρίνεται στα έργα τους. Ο Wolfflin θεωρεί επίσης ότι είναι σημαντικό οι εκπαιδευόμενοι να μπορέσουν να προσεγγίσουν τα έργα τέχνης συναισθηματικά. «Ο αναλυτής της τέχνης δεν είναι φυσικός επιστήμονας, δεν αποστασιοποιείται συναισθηματικά από το αντικείμενο που εξετάζει» (Λυδάκης Στ., στο Wolffin H., Η κλασική τέχνη). Έτσι και οι εκπαιδευόμενοι εξετάζοντας τα έργα τέχνης πρέπει να προσπαθήσουν να λάβουν και να νιώσουν τα μηνύματα που αυτά εκπέμπουν. Για να μπορέσουν να λάβουν όμως αυτά τα μηνύματα πρέπει πρώτα να γνωρίζουν τους παράγοντες που έχουν επηρεάσει το καλλιτεχνικό τους στυλ, να γνωρίζουν δηλαδή στοιχεία για τον ίδιο και τη ζωή του, 18
στοιχεία για τον τόπο όπου δημιούργησε και για τον χρόνο οπότε δημιούργησε τα έργα του. Ένας άλλος κορυφαίος ιστορικός τέχνης ο Erwin Panofsky (Έρβιν Πανόφσκυ), συμφωνεί με τον Wolfflin ότι τα έργα τέχνης έχουν επιρροές από την προσωπικότητα και τα βιώματα του καλλιτέχνη, την περιοχή όπου αυτά δημιουργήθηκαν και την εποχή στην οποία δημιουργήθηκαν. Ο Panofsky στη προσπάθεια του να ερμηνεύσει τα έργα τέχνης αναζητά την πρόθεση του καλλιτέχνη, η οποία καθορίζεται από τα παραπάνω. Ακόμα, ο Erwin Panofsky στο έργο του Studies in Iconology θεωρεί ότι η ανάλυση των έργων τέχνης πρέπει να γίνεται με περιγραφή, ανάλυση και ερμηνεία. Αρχικά τα έργα τέχνης πρέπει να εξετάζονται και να περιγράφονται φαινομενολογικά, μορφολογικά και αντικειμενικά. Δηλαδή, σε πρώτο επίπεδο θα γίνεται λόγος για όσα βλέπουν οι θεατές αντικρίζοντας τα έργα της Τέχνης, να περιγράφονται οι μορφές και τα σχήματα που αναπαριστούν τα έργα, τα χρώματα που έχουν χρησιμοποιήσει οι καλλιτέχνες για να ζωντανέψουν τα έργα τους κτλ. (π.χ. για την Μόνα Λίζα του Leonardo Da Vinci ότι ο πίνακας παριστάνει μια γυναίκα με μακριά μαύρα μαλλιά, σε εξωτερικό χώρο). Για να επιτευχθεί αυτό σε επίπεδο διδασκαλίας της Ιστορίας της Τέχνης οι εκπαιδευόμενοι θα πρέπει να αποκτήσουν εμπειρία στην παρατήρηση και την περιγραφή και να εξοικειωθούν με τα αντικείμενα της τέχνης. Έπειτα, σε δεύτερο επίπεδο σύμφωνα με τις προσταγές του Panofsky θα πρέπει να γίνει εμβάθυνση επάνω στα εξεταζόμενα έργα. Θα γίνει με άλλα λόγια ανάλυση του θέματος του κάθε έργου τέχνης με βάση το περιεχόμενο, το νόημα του και τις ειδικές πολιτισμικές επιδράσεις του. (π.χ. για την Μόνα Λίζα του Leonardo Da Vinci να γίνει ανάλυση του ποια ήταν αυτή η γυναίκα, γιατί τη ζωγράφισε ο συγκεκριμένος καλλιτέχνης κτλ.) Στα πλαίσια της διδασκαλίας της Ιστορία της Τέχνης για να μπορέσουν οι εκπαιδευόμενοι να εμβαθύνουν με τον τρόπο αυτό στα έργα τέχνης που μελετούν θα πρέπει να κάνουν χρήση διαφόρων πηγών και φιλολογικών κειμένων που έχουν ως αντικείμενο τους τα έργα αυτά. Αφού ολοκληρωθούν τα δύο πρώτα αυτά επίπεδα, για να ολοκληρωθεί η ανάλυση του έργου τέχνης θα πρέπει να περάσουμε στο τρίτο επίπεδο το οποίο ο Panofsky ονομάζει «εσωτερικό νόημα του περιεχομένου» ( intrinsic meaning of content ) και το χαρακτηρίζει ως τις υποβόσκουσες αρχές που αποκαλύπτουν τις βασικές νοοτροπίες ενός έθνους, μιας εποχής, μιας κοινωνικής τάξης, μιας θρησκευτικής ή φιλοσοφικής πεποίθησης-που υποσυνείδητα διαθέτει ένα άτομο και έχει περάσει στο έργο του. Στο επίπεδο αυτό για την ολοκλήρωση της ανάλυσης του έργου τέχνης θα πρέπει να προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε το βαθύτερο νόημα αυτού, δηλαδή να το ερμηνεύσουμε και σύμφωνα με τον Panofsky αυτό απαιτεί από μέρους μας κατανόηση του ανθρώπινου πνεύματος. Για να το επιτύχουμε όμως αυτό, παράλληλα πρέπει να εξετάσουμε την εποχή δημιουργίας του και της συνθήκες της εποχής αυτής, τον τόπο όπου δημιουργήθηκε το έργο αυτό, όπως και να γνωρίσουμε τον καλλιτέχνη που δημιούργησε το κάθε έργο, την προσωπικότητα του και τη ψυχοσύνθεση του. Με τον τρόπο αυτό θα οδηγηθούμε στην ερμηνεία των μηνυμάτων που εκπέμπει το κάθε έργο. 19
Φυσικά, στα στην διδασκαλία της Ιστορίας της Τέχνης οι εκπαιδευόμενοι για να ερμηνεύσουν τα έργα Τέχνης εκτός από την εξέταση της βιογραφίας των καλλιτεχνών των έργων αυτών και την προσπάθεια τους να προσεγγίσουν τη ψυχολογία και την κοσμοθεωρία τους θα πρέπει επίσης «να στηριχτούν στην προσωπική τους εμπειρία για τα κατανοήσουν το έργο των καλλιτεχνών» (Διδακτική της Τέχνης, Chapman L., εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 1993, σελ.117) καθώς συνδέοντας τα έργα με τους ιδίους, τα δικά τους βιώματα και τις δικές τους προσλαμβάνουσες παραστάσεις θα μπορέσουν να τα «φέρουν κοντά τους», να τα προσεγγίσουν και να τα κατανοήσουν. Με βάση λοιπόν όλα τα παραπάνω έχουν προκύψει οι μεθοδολογικές προσεγγίσεις για την διδασκαλία της Ιστορίας της Τέχνης που αναλύονται παρακάτω. Η μαρξιστική προσέγγιση ενδιαφέρεται περισσότερο για την επιρροή που ασκεί η τέχνη στην κοινωνία παρά για τους καλλιτέχνες που την δημιουργούν. Θεωρεί ότι η τέχνη εκφράζει και εξυπηρετεί τις κοινωνικές τάξεις. Δηλαδή, σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή οι καλλιτέχνες δημιουργούν τα έργα τους προσπαθώντας μέσα από αυτά να εκφράσουν τις κοινωνικές τάξεις και τις απόψεις τους. Ακόμα, σύμφωνα με την μαρξιστική μεθοδολογική προσέγγιση για τη διδασκαλία της Ιστορίας της Τέχνης, για τη δημιουργία του καλλιτεχνικού στυλ παίζει πολύ σπουδαίο ρόλο η οικονομική και πολιτική κατάσταση της εποχής και της περιοχής στην οποία αυτό δημιουργήθηκε, καθώς και η αλλαγή του στυλ αυτού οφείλεται σε οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες. Για να διδαχτεί η Ιστορία της Τέχνης ακολουθώντας την προσέγγιση αυτή ο εκπαιδευτικός πρέπει μέσα από μια διάλεξη να πληροφορήσει τους εκπαιδευόμενους για την οικονομική και πολιτική κατάσταση της εποχής και της περιοχής στην οποία το υπό εξέταση έργο τέχνης δημιουργήθηκε. Για να εμπλουτίσει τις γνώσεις των μαθητών του μπορεί να τους παρέχει φιλολογικές πηγές με επιπλέον σχετικές πληροφορίες αλλά και να τους ζητήσει να αναζητήσουν σχετικές πληροφορίες στις ψηφιακές εγκυκλοπαίδειες που υπάρχουν στο διαδίκτυο Η φεμινιστική προσέγγιση έχει να κάνει με τις γυναίκες καλλιτέχνιδες. Κατά τη φεμινιστική μεθοδολογική προσέγγιση, δεν γνωρίζουμε και δεν διδασκόμαστε για πολλές γυναίκες καλλιτέχνιδες στην Ιστορία της Τέχνης επειδή αυτές δεν αναγνωρίστηκαν και δεν μπόρεσαν να προβληθούν εξ αιτίας της εξουσίας του αντίθετου φύλου, δηλαδή των ανδρών. Παρόλα αυτά τις τελευταίες δεκαετίες μετά από αγώνα των γυναικών που κινούνται στο χώρο της τέχνης έχουν αρχίσει να συνυπάρχουν οι γυναίκες καλλιτέχνιδες και τα έργα τους στα μουσεία, τις πινακοθήκες και τα βιβλία τέχνης. Ο εκπαιδευτικός που χρησιμοποιεί στη διδασκαλία της Ιστορίας της Τέχνης αυτή τη μεθοδολογία επιλέγει να διδάξει στους μαθητές του κατά βάση γυναίκες καλλιτέχνιδες. Για να αποδείξει την ύπαρξη τους στον χώρο της τέχνης μπορεί να τους τις παρουσιάσει μέσα από πλοήγηση στα ψηφιακά μουσεία που υπάρχουν στο διαδίκτυο και διαθέτουν έργα τους, αλλά και να πραγματοποιήσει μια εκπαιδευτική επίσκεψη σε ένα μουσείο ή πινακοθήκη που 20
περιλαμβάνει στη συλλογή του έργα γυναικών καλλιτεχνιδών. Η διδασκαλία θα συνοδεύεται από διάλεξη στην οποία ο εκπαιδευτικός θα παρέχει στους εκπαιδευόμενους στοιχεία για τα έργα τέχνης που εξετάζουν. Η βιογραφική προσέγγιση δίνει βάρος στα βιογραφικά στοιχεία του κάθε καλλιτέχνη που εξετάζει κάθε ενότητα του μαθήματος. Με άλλα λόγια, η διδασκαλία επικεντρώνεται στη ζωή, τις καταβολές και την εξέλιξη του καλλιτέχνη, τα οποία σύμφωνα με τη συγκεκριμένη μεθοδολογική προσέγγιση θεωρούνται ως η βάση για την κατανόηση των έργων των καλλιτεχνών, διότι αυτά είναι που τους επηρέασαν ώστε να δώσουν στα έργα τους την μορφή που τους έδωσαν. Συνεπώς σε διδασκαλία που ακολουθεί αυτή τη μεθοδολογία ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να δώσει στους εκπαιδευόμενους πληροφορίες για το βίο του υπό εξέταση καλλιτέχνη. Αυτό μπορεί να γίνει είτε με μια σχετική διάλεξη του εκπαιδευτικού, είτε με ανάγνωση φιλολογικών πηγών (από το βιβλίο του μαθήματος και την επιπλέον βιβλιογραφία που θα δώσει ο εκπαιδευτικός) για τη ζωή του καλλιτέχνη, είτε με αναζήτηση πληροφοριών για εκείνον στις ψηφιακές εγκυκλοπαίδειες και βιβλιοθήκες που υπάρχουν στο διαδίκτυο, είτε με συνδυασμό των παραπάνω για μια πιο πλήρη και ολοκληρωμένη βιογραφική προσέγγιση. Η μορφολογική προσέγγιση επιδιώκει η διδασκαλία του μαθήματος της Ιστορίας της Τέχνης να επικεντρωθεί στη μορφολογία των έργων τέχνης. Τα έργα κατά την προσέγγιση αυτή πρέπει να αναλυθούν με βάση τη μορφή και τα μορφικά-πλαστικά στοιχεία τους. Η διδασκαλία που ακολουθεί τη συγκεκριμένη προσέγγιση απαιτεί τη προβολή εικόνων των έργων τέχνης, ώστε να εξεταστούν αυτά μορφολογικά. Για να επιτευχθεί αυτό ο εκπαιδευτικός είτε μπορεί να παρουσιάσει τις εικόνες με προβολέα στην τάξη είτε να τις παρατηρήσουν οι εκπαιδευόμενοι ατομικά από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές του σχολείου κάνοντας χρήση του προγράμματος Adobe Photoshop, η κάποιου άλλου αντίστοιχου που μπορεί να επιλέξει ο εκπαιδευτικός, για να μπορούν να τις μεγεθύνουν και σμικρύνουν με σκοπό να τις προσεγγίσουν μορφολογικά. Οι εικόνες των έργων τέχνης μπορούν να διατεθούν στους εκπαιδευόμενους από τον εκπαιδευτικό, είτε να αναζητηθούν από τους πρώτους στις ψηφιακές βιβλιοθήκες και τα ψηφιακά μουσεία που υπάρχουν στο διαδίκτυο. Ακόμα, μπορούν να παρακολουθήσουν βίντεο όπου διακεκριμένοι Ιστορικοί Τέχνης αναλύουν τα έργα μορφολογικά ή και να επισπευτούν ένα πραγματικό μουσείο ή πινακοθήκη για να δουν τα έργα τέχνης από κοντά. Το μάθημα πρέπει φυσικά να συνοδεύεται από διάλογο μεταξύ των εκπαιδευόμενων και του εκπαιδευτικού, μέσα από τον οποίο οι εκπαιδευόμενοι θα βοηθούν για να διακρίνουν τα μορφικά στοιχεία των υπό εξέταση έργων τέχνης. Η στιλιστική ανάλυση των έργων τέχνης είναι η εξέταση των τελευταίων με βάση την τεχνοτροπία τους. Η διδασκαλία που ακολουθεί τη μεθοδολογία της στιλιστικής ανάλυσης δίνει βάρος στο ύφος και το στιλ που έχουν τα έργα τέχνης της κάθε περιόδου και της κάθε περιοχής. Για να ακολουθηθεί στη διδασκαλία της Ιστορίας της Τέχνης η στιλιστική ανάλυση χρειάζεται η προβολή εικόνων με τους τρόπους και τα μέσα που χρησιμοποιούνται και στην μορφολογική προσέγγιση, ενώ το μάθημα μπορεί να 21
συνοδεύεται από διάλογο μεταξύ εκπαιδευτικού και εκπαιδευόμενων ή από διάλεξη του εκπαιδευτικού που θα αναλύει και θα περιγράφει το στιλ των υπό εξέταση έργων τέχνης. Η κοινωνιολογική προσέγγιση αφορά τις επιρροές που δέχονται οι καλλιτέχνες και κατά συνέπεια το έργο τους από την κοινωνία μέσα στην οποία ζουν. Σύμφωνα με τη προσέγγιση αυτή, το κάθε έργο τέχνης αντιπροσωπεύει την κοινωνική τάξη στην οποία ανήκει ο καλλιτέχνης που το δημιούργησε και την ιδεολογία της τάξης αυτής. Ακολουθώντας την κοινωνιολογική μεθοδολογική προσέγγιση για τη διδασκαλία της Ιστορίας της Τέχνης ο εκπαιδευτικός εξετάζει τον ρόλο του καλλιτέχνη, το ρόλο της τέχνης, τις επιδράσεις των κοινωνικών θεσμών, των λειτουργιών και των καταστάσεων στην διαμόρφωση του προσωπικού στιλ του κάθε καλλιτέχνη. Για να ακολουθήσει ένας εκπαιδευτικός Ιστορίας της Τέχνης την κοινωνιολογική προσέγγιση στη διδασκαλία του μπορεί να πραγματοποιήσει μια διάλεξη μέσα από την οποία θα μεταφέρει στους εκπαιδευόμενους πως ήταν η κοινωνία της εποχής οπότε δημιουργήθηκαν τα υπό εξέταση έργα τέχνης, και την κατάσταση που επικρατούσε συγκεκριμένα στην κοινωνική τάξη όπου ανήκε ο δημιουργός των έργων αυτών. Εκτός από τη διάλεξη η διδασκαλία μπορεί να εμπλουτιστεί με ανάγνωση φιλολογικών πηγών που αναφέρονται στην κοινωνία της εποχής εκείνης και αναζήτηση στο διαδίκτυο για επιπλέον πληροφορίες. Η ψυχαναλυτική προσέγγιση επικεντρώνεται στους συμβολισμούς που διαθέτει το κάθε έργο τέχνης, τους οποίους ήθελε να περάσει υποσυνείδητα ο δημιουργός του. Η μεθοδολογική προσέγγιση αυτή, προσπαθεί να αναλύσει και να ερμηνεύσει το κάθε έργο τέχνης μέσα από τους συμβολισμούς αυτούς. Ο εκπαιδευτικός που τη χρησιμοποιεί εξετάζει τη ψυχοσύνθεση του κάθε καλλιτέχνη μέσα από τη βιογραφία του και έτσι ερμηνεύει και κατανοεί τα έργα του καλύτερα. Ο ίδιος ο Freud έγραψε ότι ο καλλιτέχνης μπορεί να δημιουργήσει ένα έργο τέχνης στο οποίο υποσυνείδητα να εκφράζει εμπειρίες ή και τραύματα της παιδικής του ηλικίας. Για να πραγματοποιηθεί η ψυχαναλυτική προσέγγιση στην εκπαίδευση της Ιστορίας της Τέχνης ο εκπαιδευτικός μπορεί να μιλήσει στους εκπαιδευόμενους μέσα από μια διάλεξη για όσα γνωρίζει για την ψυχοσύνθεση του υπό εξέταση καλλιτέχνη. Ακόμα, μπορούν οι εκπαιδευόμενοι να αναζητήσουν σχετικές πληροφορίες στο διαδίκτυο ή να διαβάσουν φιλολογικές πηγές. Η σημειολογική προσέγγιση βασίζεται στο επικοινωνιακό στοιχείο της τέχνης. Σύμφωνα με αυτή τη μεθοδολογική προσέγγιση το έργο τέχνης στην ουσία δεν είναι τίποτε άλλο από έναν κώδικα σημείων που μεταφέρουν τα μηνύματα του καλλιτέχνη στον θεατή-δέκτη. Τα μηνύματα αυτά δεν είναι πάντα προφανή στον απληροφόρητο θεατή, αλλά μπορεί να τα λάβει με τη βοήθεια της εκπαίδευσης και της παράδοσης. Για να διδαχτούν οι εκπαιδευόμενοι Ιστορία της Τέχνης μέσω στης σημειολογικής προσέγγισης πρέπει να πληροφορηθούν για τα μηνύματα των έργων τέχνης από το διαδίκτυο, από τις διαλέξεις του εκπαιδευτικού και από σχετικά βίντεο που αναλύουν τα μηνύματα που μεταφέρουν τα έργα τέχνης στους θεατές. Στη συνέχεια για να τα κατανοήσουν καλύτερα μπορούν να συζητήσουν μεταξύ τους αλλά και με τον εκπαιδευτικό τα μηνύματα αυτά. 22
Η ειδολογική ή θεματική προσέγγιση διαχωρίζει τα έργα τέχνης με βάση τη θεματολογία τους. Έτσι έχουμε διάφορες κατηγορίες έργων όπως πορτραίτο, νεκρή φύση, ηθογραφία και άλλα πολλά. Η διδασκαλία λοιπόν του μαθήματος της Ιστορίας της Τέχνης που βασίζεται σε αυτή τη μεθοδολογική προσέγγιση εξετάζει τα έργα τέχνης με βάση αυτές τις κατηγορίες. Για να μπορέσουν οι εκπαιδευόμενοι να γνωρίζουν τις θεματολογίες των έργων τέχνης και πως αυτά διαχωρίζονται σε αυτές χρειάζεται να πληροφορηθούν σχετικά μέσω της διάλεξης του εκπαιδευτικού αλλά και από φιλολογικές πηγές και το διαδίκτυο. Οι προσεγγίσεις αυτές μπορούν να εφαρμοστούν χωριστά για τις μορφές τέχνης που τους ταιριάζουν, αλλά και σε συνδυασμό που ίσως να είναι το σωστότερο. Η επιλογή της προσέγγισης πρέπει να γίνεται προσεκτικά με βάση το εκάστοτε εξεταζόμενο αντικείμενο (π.χ. εξέταση γυναικών καλλιτέχνιδων-φεμινιστική μεθοδολογική προσέγγιση). Οι εκπαιδευτικοί της Ιστορίας της Τέχνης επιλέγουν να διδάξουν την Ιστορία της Τέχνης είτε με βάση τα έργα τέχνης (οπότε μαθαίνουν λιγότερα για τους καλλιτέχνες και εστιάζουν περισσότερο στα ίδια τα έργα), συνεπώς κατά βάση ακολουθούν τη μορφολογική προσέγγιση, τη στιλιστική ανάλυση, τη σημειολογική προσέγγιση και την ειδολογική ή θεματική προσέγγιση, είτε διδάσκουν την Ιστορία της Τέχνης με βάση τους καλλιτέχνες (οπότε εστιάζουν περισσότερο στους καλλιτέχνες) με αποτέλεσμα να χρησιμοποιούν κατά κύριο λόγο τη μαρξιστική προσέγγιση, τη βιογραφική προσέγγιση, την κοινωνιολογική προσέγγιση και τη ψυχαναλυτική προσέγγιση. Οι εκπαιδευτικοί της Ιστορίας της Τέχνης εκτός από τα παραπάνω μπορούν να επιλέξουν η διδασκαλία τους να έχει τη μορφή έρευνας, κατά την οποία οι εκπαιδευόμενοι ατομικά ή σε συνεργασία πρέπει να αναζητήσουν μόνοι τους πληροφορίες για τα έργα τέχνης και τους καλλιτέχνες (αναζήτηση στον παγκόσμιο ιστό, ανάγνωση φιλολογικών πηγών, μεταξύ τους συζήτηση κτλ.) και να θέσουν οι ίδιοι ερωτήματα για αυτά (π.χ. ποιοι παράγοντες ώθησαν τον καλλιτέχνη να δημιουργήσει το έργο τέχνης με το συγκεκριμένο στιλ; Ερώτηση που συνδυάζει τη στιλιστική ανάλυση με τη μαρξιστική, τη βιογραφική την κοινωνιολογική και τη ψυχαναλυτική προσέγγιση). Έτσι λοιπόν, ανάλογα με το αντικείμενο που εξετάζει το μάθημα κάθε φορά, ο εκπαιδευτικός μπορεί να χρησιμοποιεί την κατάλληλη προσέγγιση ή τις κατάλληλες προσεγγίσεις για να το διδάξει στους μαθητές του. Ο εκπαιδευτικός κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας της Ιστορίας της Τέχνης ανεξάρτητα με την προσέγγιση που θα επιλέξει κάθε φορά πρέπει να ενθαρρύνει και να καθοδηγεί τους εκπαιδευόμενους, ώστε αυτοί με τη σειρά τους να αυτενεργούν και να μαθαίνουν. Ακόμα, πρέπει να τονιστεί πως ο μαθητής δεν πρέπει να είναι μόνο παθητικός δέκτης πληροφοριών, αλλά να συμμετέχει ενεργά στο μάθημα. Γι αυτό το λόγο, ιδιαίτερα σημαντική είναι η σύγκριση των έργων τέχνης την οποία υποστηρίζουν και οι ιστορικοί της Τέχνης Wolfflin και Panofsky και θα πρέπει να χρησιμοποιείται στη διδασκαλία της Ιστορίας της Τέχνης, όπως και η εμβάθυνση σε ένα μόνο έργο. «Η 23