Θέµατα διάλεξης Αντιµετώπιση Αντίξοων καταστάσεων Αντιξοότητες & Αντιµετώπιση: Ορισµοί Άσκηση 1 Κατηγορίες και υποκατηγορίες τρόπων Άσκηση 2 Στυλιανή Ανή Χρόνη, Ph.D. Λέκτορας ΤΕΦΑΑ, ΠΘ, Τρίκαλα ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ ΠΘ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ Αντίξοες καταστάσεις στον αγώνα υσκολίες Αµφιβολία Αβεβαιότητα Αναπάντεχα γεγονότα Τραυµατισµός Πτώση από όργανο Άσχηµη πρώτη εκτέλεση Αντίπαλοι υψηλού επιπέδου στη σειρά σας Ελλιπής εξοπλισµός Άσκηση 1: Αναγνωρίστε συγκεκριµένες αντιξοότητες: Στίβος ρόµοι Ρίψεις Άλµατα Κολύµβηση Μπάσκετ Ποδόσφαιρο Αντιµετώπιση (COPING): Ορισµός Γνωστική, συναισθηµατική και συµπεριφορική προσπάθεια του ατόµου να διαχειριστεί εξωτερικές και εσωτερικές απαιτήσεις (Endler, Parker, & Summerfeldt, 1993, Lazarus, 1991) Το ενδιαφέρον ξεκινάει από το γεγονός ότι όλα τα άτοµα δεν ξεπερνούν το διαρκές άγχος, τα εµπόδια και τις αντιξοότητες µε τον ίδιο τρόπο (Folkman, 1992) Στον όρο αντιµετώπιση εµπεριέχονται όλες οι συµπεριφορές που επιδεικνύει ένα άτοµο για τη διαχείριση των απαιτήσεων µιας κατάστασης που συναντά. 1
Η αντιµετώπιση µπορεί να αναφέρεται (α) σε µια συµπεριφορά Π.χ. ασκούµαι καθηµερινά προσπαθώντας να αντιµετωπίσω την αύξηση του βάρους ή το άγχος, και (β) σε ένα τελικό αποτέλεσµα, Π.χ. αντιµετώπισα την πίεση του αντιπάλου και πέτυχα τον τελευταίο πόντο για να κερδίσω. Στόχος µας είναι η καλύτερη προετοιµασία των αθλητών ακόµη και στις δύσκολες συνθήκες και καταστάσεις Προδιάθεση & Περίσταση Χαρακτηριστικά στοιχεία στη διαδικασία (Folkman, 1992) Περιστασιακά στοιχεία στη διαδικασία Χαρακτηριστικά Χ Περιστασιακά (Krohne, 1988; Bouffard & Crocker, 1992) Θεωρητικές απόψεις Άποψη προδιάθεσης: ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητας που επιτρέπει στο άτοµο να διαχειριστεί το άγχος λιγότερο ή περισσότερο αποτελεσµατικά. Τransactional process: «µια διαδικασία µε συνεχείς αλλαγές στις γνωστικές και συµπεριφορικές προσπάθειες του ατόµου, µε στόχο να χειριστεί συγκεκριµένες εσωτερικές ή εξωτερικές απαιτήσεις ή συγκρούσεις [διαµάχες], τις οποίες εκτίµησε ότι επιβαρύνουν ή ξεπερνούν τις δικές του/της πηγές [ικανότητεςδεξιότητες]» (Lazarus & Folkman, 1984, σελ. 141). Κατηγορίες τρόπων Ηαντιµετώπιση είναι µια διαδικασία που συνεχώς µεταβάλλεται καθώς γίνεται εκτίµηση και επανεκτίµηση του στρεσογόνου ερεθίσµατος (δηλαδή της κατάστασης) (Folkman, 1992). Πολλαπλοί είναι οι παράγοντες που συµβάλλουν σε αυτή τη συνεχή µεταβολή της, όπως προσωπικοί, κατάστασης, και περιβαλλοντικοί. Προσανατολισµός στο πρόβληµα περιλαµβάνει προσπάθειες-ενέργειες για αλλαγή ή λύση του προβλήµατος που χαρακτηρίζει την κατάσταση. Προσανατολισµός στο συναίσθηµα περιλαµβάνει ρύθµιση των συναισθηµατικών προϊόντων/απαντήσεων που προκύπτουν από την ύπαρξη του προβλήµατος-βίωση της κατάστασης. 2
Κατηγορίες τρόπων Στρατηγικές προσέγγισης περιλαµβάνει ενεργητικές προσπάθειες του ατόµου να ανταποκριθεί τόσο στις απαιτήσεις της κατάστασης όσο και στο συναισθηµατικό επίπεδο. Στρατηγικές αποφυγής αναφέρεται σε προσπάθειες απεµπλοκής του ατόµου από την κατάσταση και αφορά σκέψεις και συµπεριφορές που αποσπούν την προσοχή του ατόµου από τα στρεσογόνα ερεθίσµατα. (planning) Σχεδιασµός, σκέψη και σχέδια για ανεύρεση τρόπων και δηµιουργία πλάνου δράσης (active coping) Ενεργητική αντιµετώπιση περιγράφεται ως η ανάληψη δράσης για την αντιµετώπιση της κατάστασης (behavioral disengagement) Συµπεριφορική εγκατάλειψη περιγράφεται ως η µείωσηήακόµακαι η παραίτηση της προσπάθειας γ ια την αντιµετώπιση της κατάστασης (mental disengagement) Γνωστική εγκατάλειψη µια µορφή εγκατάλειψης που υιοθετείται όταν οι συνθήκες δεν επιτρέπουν συµπεριφορική εγκατάλειψη και περιγράφεται ως η κατεύθυνση της σκέψης µακριά από την εστία του προβλήµατοςκατάστασης. (suppression of other activities) ιακοπή άλλων δραστηριοτήτων Αγνόηση άλλων προβληµάτων-καταστάσεων για αποφυγή περίσπασης της προσοχής και εστιασµός στη συγκεκριµένη κατάσταση-πρόβληµα (restrained coping) Αναµονή-Συγκράτηση. Αναµονή για την κατάλληλη ευκαιρία της κατάστασης χωρίς βιασύνη (seeking social support for instrumental reasons) Αναζήτηση πρακτικής βοήθειας Αναζήτηση συµβουλές και βοήθεια για την αντιµετώπιση του προβλήµατος. (seeking social support for emotional reasons) Αναζήτηση συναισθηµατικής βοήθειας Αναζήτηση συναισθηµατικής στήριξης, βοήθειας για αναπτέρωση ηθικού. (focusing on venting of emotions) Εστιασµός στην έκφραση συναισθηµάτων Εξωτερίκευση κάθε συναισθήµατος που βιώνεται εξαιτίας της κατάστασης, θυµός, στενοχώρια. (acceptance) Αποδοχή της κατάστασης είτε ως προβλήµατος που πρέπει να αντιµετωπιστεί, είτε ως προβλήµατος για το οποίο δεν υπάρχει διαθέσιµη λύση (positive re-interpretation) Αναθεώρηση αντιµετώπιση κυρίως συναισθηµάτων που πηγάζουν από την κατάσταση µε αναθεώρηση στόχων και προτεραιοτήτων (denial) Άρνηση της κατάστασης της πραγµατικότητας, δεν συµβαίνει τίποτα 3
(effort) Αύξηση προσπάθειας για αντιµετώπιση της κατάστασης (self-blame) Αυτοκατηγορία Κατηγόρηση εαυτού για την ύπαρξη του προβλήµατος, για ανικανότητα. (humor) Αντιµετώπιση της κατάστασης µεχιούµορ γελοιοποίηση εαυτού. (wishful thinking) Ευχές Σκέψεις για το πως θα θέλαµε ναείναι ήναεξελιχθείηκατάσταση. (distancing) αποστασιοποίηση από την κατάσταση (emphasizing the positive) Έµφαση στα θετικά αναζήτηση θετικών στοιχείων της κατάστασης για αντιµετώπιση συναισθηµατικών επιπλοκών (self-isolation) Αποµόνωση κλείσιµο στον εαυτό (thoughts control) Έλεγχος σκέψης αποφυγή αρνητικών σκέψεων, σκέψεων για λάθη. (imagery) Χρήση νοερής απεικόνισης Γνωστική αντιµετώπιση µε σκοπό την νοερή εξάσκηση τεχνικής, τακτικής. (relaxation) Προσπάθεια χαλάρωσης σωµατικής διέγερσης και άγχους, σώµατος και µυαλού. (logical analysis) Λογική ανάλυση της κατάστασης για την καλύτερη ερµηνεία, και αντιµετώπιση Έρευνες Αθλητές που αντεπεξέρχονται επιτυχηµένα στους τραυµατισµούς και τη διαδικασία αποκατάστασης διαφέρουν σηµαντικά στις στρατηγικές που χρησιµοποιούν, σε σύγκριση µε αθλητές που δεν είναι επιτυχηµένοι. (Gould, Eklund, & Jackson, 1993, Gould, Urdy, Bridges, & Beck, 1997, Urdy 1997, Urdy, Gould, Bridges, & Tuffey, 1997) Έρευνες Παράγοντες όπως η προσωπική σκληρότητα, το χαρακτηριστικό άγχος, η χαρακτηριστική αυτοπεποίθηση, τα συναισθήµατα, η εστία ελέγχου καθώς και η διαδικασία γνωστικής αξιολόγησης κάθε ατόµου δείχνουν να επηρεάζουν την αντιµετώπιση που εκδηλώνουν τα άτοµα σε αντίξοες καταστάσεις (Fritts, 1993, Goss, 1994, Grove & Heard, 1997, Happ, 1998, Johnston & Carroll, 1998, Kaissidis-Rodafinos, Anshel, & Sideridis, 1998, Theodorakis, Goudas, & Chroni, 2000). Βιβλιογραφία Χατζηγεωργιάδης, A., & Χρόνη, Σ. (2003). Στρατηγικές αντίξοων καταστάσεων στην κολύµβηση: Έλεγχος και επιλογές στρατηγικών. Aναζητήσεις στη Φυσική Αγωγή & τον Αθλητισµό, 1, 19-26. Χρόνη, Σ., & Γούδας, Μ. (2000). Η εστία ελέγχου και η αγωνιστική εµπειρία ως παράγοντες ανάπτυξης των ψυχολογικών δεξιοτήτων για την αντιµετώπιση καταστάσεων. Αθλητική Απόδοση και Υγεία, 2, 343-354. Χατζηγεωργιάδης, A., & Χρόνη, Σ. (κατατέθηκε). Αντιµετώπιση αντίξοων καταστάσεων κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης στην κολύµβηση: Σχέσεις µε προ-αγωνιστικό άγχος. Crocker, P.R.E. (1992). Managing stress by competitive athletes: Ways of coping. International Journal of Sport Psychology, 23, 161-175. Gould, D., Eklund, R.C., & Jackson, S.A. (1993). Coping strategies used by more or less successful US Olympic wrestlers. Research Quarterly for Exercise and Sport, 64, 83-93. Gould, D., Urdy, E., Bridges, D., & Beck, L. (1997). Coping with season ending injuries. The Sport Psychologist, 11, 379-399. Hardy, L., Jones, G., & Gould, D. Coping with adversity. In Understanding Psychological Preparation for Sport, (pp. 203-236). Chichester, UK: Wiley & Sons. 4
Αντιµετώπιση προβλήµατος Αντιµετώπιση συναισθηµατική Αντιµετώπιση & Απόδοση Αποφυγή κατάστασης Καλό σας απόγευµα! 5