paideianews 2014-09-21 15:52:30 Είναι το μέλλον του δημόσιου Πανεπιστημίου ευοίωνo; ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΧΡΙΣΤΟΦΙΔΗ* Πριν ξεκινήσω την ανάπτυξη του θέματος «Είναι το μέλλον του δημόσιου Πανεπιστημίου ευοίωνο;», θα ήθελα να ευχαριστήσω τους διοργανωτές που μου δίνουν την ευκαιρία, μαζί με άλλους συναδέλφους, να συμβάλλω στο διάλογο που πραγματοποιείται σήμερα για το δημόσιο Πανεπιστήμιο. Ποιο είναι λοιπόν το μέλλον του δημόσιου πανεπιστημίου? Για να καθοριστεί το μελλοντικό πλαίσιο του δημόσιου πανεπιστημίου, κύρια προϋπόθεση αποτελεί ο καθορισμός του βασικού του πυλώνα, που είναι η μέση εκπαίδευση. Σε μία απόπειρα σκιαγράφησης του σημερινού συστήματος της μέσης εκπαίδευσης και της αποτελεσματικότητάς του, διαπιστώνει κανείς την επιτακτική ανάγκη εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων με στόχο τη δημιουργία ενός νέου, σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήματος, το οποίο να ανταποκρίνεται πλήρως στις ανάγκες του αύριο. Σημαντικό μέρος στο σχεδιασμό του πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να αποτελέσει η αξιοποίηση του παλιού γυμνασίου, με τον κλασικό, τον
πρακτικό, και τον οικονομικό κλάδο. Και δεν αναφέρομαι σε μια αναβίωση με νοσταλγικούς όρους, αλλά με σύγχρονους να επαναφέρουμε τη διδακτέα ύλη τόσο σε επίπεδο ποιότητας, όσο και σε επίπεδο ποσότητας. Τα μαθηματικά, τα ελληνικά, τα αρχαία ελληνικά και οι επιστήμες πρέπει να ενισχυθούν ακόμη περισσότερο. Ένα ανανεωμένο σχολείο μέσης εκπαίδευσης θα είναι η καλύτερη προϋπόθεση για ένα δυνατό δημόσιο πανεπιστήμιο, ικανό και έτοιμο για μεγάλες ανατροπές και κοινωνικές αλλαγές. Μπορούμε να αλλάξουμε το γυμνάσιο/λύκειο; Ασφαλώς και μπορούμε, εάν αγνοήσουμε τα συμφέροντα, τους συνδικαλιστές, τους φοιτητο-πατέρες και αφαιρέσουμε από το μυαλό μας το πελατειακό ταμείο των ψήφων. Εάν, επιτέλους, αρχίσουμε να σκεπτόμαστε τις επόμενες γενεές αντί τις επόμενες εκλογές! Τώρα, ας επιστρέψουμε πίσω στο Πανεπιστήμιο. Το Πανεπιστήμιο, ως δημόσιος χώρος παραγωγής διανόησης και ελεύθερης διακίνησης ιδεών, συμβάλλει καθοριστικά στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης των φοιτητών, που είναι οι πολίτες του αύριο, και την κατάκτηση της γνώσης μέσα από τον ελεύθερο διάλογο, την αλληλεπίδραση, τη δημιουργική συμμετοχή και έκφραση. Οι προοπτικές του δημόσιου πανεπιστημιακού θεσμού, παρά τη δύσκολη οικονομική και κοινωνική συγκυρία, είναι ευοίωνες. Με προτεραιότητα τη διασφάλιση υψηλής ποιότητας ερευνητικού και διδακτικού έργου, τη μέριμνα για τους φοιτητές και το σύνολο του προσωπικού μας, διεκδικούμε τις καλύτερες προϋποθέσεις για το μέλλον του ιδρύματός μας. Εντούτοις, για όσους γνωρίζουμε την παρούσα κατάσταση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης της Κύπρου, τα πράγματα δεν είναι και τόσο ρόδινα, σε συνδυασμό φυσικά και µε το σημερινό οικονομικό και κοινωνικό κλίμα. Οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις που τροχοδρομούνται από τα θεσμοθετημένα σώματα για τη διασφάλιση ποιότητας και τη χάραξη πολιτικής σε εθνικό επίπεδο -βάσει των προωθούμενων μεταρρυθμίσεων σε ευρωπαϊκή και παγκόσμια κλίμακα και των στόχων της Ευρώπης- δεν υλοποιούνται με τον επιθυμητό ρυθμό, όπως σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Οι στόχοι της Ευρώπης, όπως ξέρουμε, αποτυπώνονται: α) στη Magnacarta της Μπολόνιας (1988), όπου αναφέρεται η διαμόρφωση του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης, β) στη Λευκή Βίβλο για την εκπαίδευση (1995), όπου αναγνωρίζεται η ανάγκη για συνεργασία πανεπιστημίων με επιχειρήσεις, η ανάγκη για νέες μορφές χρηματοδότησης και αξιολόγησης του δημόσιου πανεπιστημίου,
ανάγκες που αποτελούν και μέσα ελέγχου της πανεπιστημιακής λειτουργίας, και γ)στη Στρατηγική της Λισαβόνας (2000), όπου προσδιορίζεται ο στρατηγικός στόχος να γίνει η ΕΕ η δυναμικότερη οικονομία της γνώσης στον κόσμο, αλλά και οι πολιτικές για την ποιότητα, την ανταγωνιστικότητα, τη δια βίου μάθηση, τη διαφάνεια των προσόντων, κ.ά. Με βάση τα πιο πάνω διαμορφώθηκε και η αφετηρία για την προώθηση του ελέγχου του διδακτικού και ερευνητικού έργου στην αυτονομία της οικονομικής διαχείρισης των πανεπιστήμιων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Συνοπτικά, στο κείμενο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναφέρεται ότι «τα κράτημέλη πρέπει να καθορίζουν τους πολιτικούς στόχους και τις κατευθυντήριες γραμμές και να δώσουν πραγματική αυτονομία στα ΑΕΙ για να τους επιτύχουν, πάντα σε συνδυασμό με την κοινωνική λογοδοσία για το έργο τους. Αυτό απαιτεί νέα συστήματα εσωτερικής διακυβέρνησης των ΑΕΙ, τα οποία θα συμβάλλουν στην επίλυση των προβλημάτων που προέρχονται από τον κατακερματισμό των ιδρυμάτων αυτών σε Σχολές, Τμήματα, Τομείς και θα θέτουν στρατηγικές προτεραιότητες σε επίπεδο ιδρύματος». Από την άλλη, η μεταρρύθμιση του χώρου της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι ένα αμφιλεγόμενο θέμα για την εκάστοτε κυβέρνηση, καθώς συνδέεται με διάφορα ζητήματα, μεταξύ άλλων, τη διεύρυνση της πρόσβασης, την ομοιομορφία του χώρου της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και τη μείωση της δημόσιας χρηματοδότησης. Οι επιδράσεις από τη μείωση της χρηματοδότησης, είναι πολλαπλές τόσο σε επίπεδο λειτουργίας, όσο και σχέσεων μεταξύ των μερών της πανεπιστημιακής κοινότητας (καθηγητές, ερευνητές, φοιτητές, διοικητικό προσωπικό). Επιπλέον, μιλώντας για Πανεπιστήμια επικρατούν οι ακόλουθες 4 συγχύσεις: 1) Δημόσιο ή κρατικό πανεπιστήμιο.το δημόσιο πανεπιστήμιο δεν είναι κατ ανάγκη κρατικό. Παρά το γεγονός ότι η χρηματοδότησή του γίνεται από το κράτος, το κράτος δεν μπορεί να συμμετέχει στη μικροδιαχείρισή του, η οποία είναι καθαρά θέμα της πανεπιστημιακής ηγεσίας. Δικαιούται, όμως, μαζί με το Πανεπιστήμιο να καθορίσει τους στόχους και τις επιδιώξεις του. Το δημόσιο πανεπιστήμιο δεν είναι προέκταση της δημόσιας υπηρεσίας, κρατούσα αντίληψη στον ανεπτυγμένο κόσμο. 2) Λογοδοσία και κρατικός έλεγχος. Ο κρατικός έλεγχος ενός δημόσιου πανεπιστημίου δεν γίνεται να έχει χαρακτήρα ελέγχου μίας δημόσιας υπηρεσίας. Πρέπει να βασίζεται στη λογική της λογοδοσίας την οποία το Πανεπιστήμιο αναπτύσσει σε ένα καθορισμένο και εξειδικευμένο βαθμό. Ο χρηματοδότης έχει εύλογο δικαίωμα να γνωρίζει το πού και το πώς δαπανήθηκαν τα χρήματά του. Το Πανεπιστήμιο λογοδοτεί για τους ακαδημαϊκούς στόχους που έθεσε από κοινού με το κράτος, καθώς και για την οικονομική διαχείριση. Αυτό που ξεχωρίζει το δημόσιο από το κρατικό πανεπιστήμιο είναι η ποιότητα της λογοδοσίας τους. Στις σύγχρονες χώρες,
οργανισμοί όπως για παράδειγμα το ΡΙΚ και τα νοσοκομεία είναι δημόσια και χρηματοδοτούνται από το κράτος, διατηρούν όμως την αυτοτέλειά τους. 3) Συμμετοχικότητα στο Πανεπιστήμιο και μετριότητα. Στο σύγχρονο δημόσιο πανεπιστήμιο δεν πρέπει να συγχέεται η συμμετοχικότητα με τη δημοκρατία, καθώς μία τέτοια πορεία καταλήγει σε μετριότητα. Θέλουμε μορφές συμμετοχικότητας που να μας ταιριάζουν και να συγκλίνουν στον κοινό παρονομαστή που είναι η αριστεία και όχι η μετριότητα. Αναλύοντας περισσότερο τη λογική της μικροδιαχείρισης που αναπτύσσεται από την Πολιτεία και στην Επιτροπή Παιδείας της Βουλής, της οποίας το έργο εξαίρω, δεν μπορώ παρά να πως κάποιες αλήθειες. Η συγκεκριμένη λογική οδηγεί σε δαιδαλώδη νομοθετικά πλαίσια, και αναφέρομαι στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, με 3 τόμους με εκατοντάδες σελίδες, όταν το Πανεπιστήμιο του Όσλο διαθέτει νομοθεσία των 20 σελίδων. Δηλαδή, το Νορβηγικό κράτος εμπιστεύεται τους ακαδημαϊκούς να διοικήσουν τα πανεπιστήμια. Αντιθέτως, το δικό μας κράτος εμπλέκεται σε όλες της πτυχές της μικροδιαχείρισής του. Νόμοι, κανονισμοί και κανόνες που προφανώς περιορίζουν τη δημιουργικότητα! Τα αποτελέσματα του πολυσέλιδου νομοθετικού πλαισίου των πανεπιστημίων μας φαίνονται φυσικά καθαρά στην έκθεση του EUAσχετικά με την αυτονομία των πανεπιστημίων στις 27 χώρες της ΕΕ και της Τουρκίας. Συγκεκριμένα, σε θέματα οργανωτικής αυτονομίας, η Κύπρος κατέχει την 23 η θέση (η Ελλάδα την 26 η και η Τουρκία την 27 η θέση). Σε θέματα οικονομικής αυτονομίας η Κύπρος βρίσκεται στην 28 η θέση (στην 26 η η Ελλάδα και στην 23 η η Τουρκία). Σε θέματα αυτονομίας, διαχείρισης και στελέχωσης η Κύπρος κατέχει την 25 η θέση και η Τουρκία την τελευταία. Σε θέματα ακαδημαϊκής αυτονομίας στην 1 η θέση βρίσκεται η Ιρλανδία, ενώ η Κύπρος στην τιμητική 7 η θέση. Θα μπορούσε η χώρα μας να βρεθεί πιο πάνω στην εν λόγω κατάταξη εάν δινόταν η δυνατότητα στα δημόσια πανεπιστήμια να έχουν τις δικές τους εισαγωγικές εξετάσεις. Ενδεικτικά, αναφέρω μερικά παραδείγματα: Το σύστημα επιλογής των φοιτητών, το στενό θεσμικό πλαίσιο που δεν αφήνει το Πανεπιστήμιο ελεύθερο. Θέματα επιλογής των φοιτητών: GCE και η μάχη που έγινε. Την Δημιουργία του Trust. 8 χρόνια! Την δημιουργία εταιριών εμπορευματοποίησης της καινοτομίας
Ένα από τα βασικά σημεία ενός σύγχρονου Πανεπιστημίου είναι, προφανώς, η διαχείριση των ιδίων εσόδων και η δυνατότητα να έχει το πανεπιστήμιο ιδία έσοδα. Η αναγκαιότητα αλλαγής του θεσμικού πλαισίου είναι τόσο επίκαιρη όσο ποτέ στο παρελθόν. Δεν ξέρω κατά πόσο θα γίνουμε καλύτεροι εάν αλλάξουμε κάποια πράγματα, αλλά είμαι βέβαιος πως για να γίνουμε καλύτεροι πρέπει να αλλάξουμε πολλά πράγματα. Η τελευταία σύγχυση είναι: 4) Συναδελφικότητα και ισοπεδοτισμός. Δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι υπάρχει ακαδημαϊκή ισότητα και συναδελφικότητα στα δημόσια πανεπιστήμια. Αυτή όμως δεν μπορεί να συγχέεται με την ισοπέδωση. Ο δάσκαλος ξέρει περισσότερα από τον φοιτητή, όμως και όλοι οι δάσκαλοι δεν είναι όμοιοι μεταξύ τους. Η μεγαλύτερη ανισότητα έλεγε κάποτε ο Αριστοτέλης είναι η εξίσωση των άνισων.ένα σύγχρονο πανεπιστήμιο αναπτύσσει μηχανισμούς ατομικής και τμηματικής αποδοτικότητας, στη λογική του «Ενθαρρύνω, Εντοπίζω και Ανταμείβω την απόδοση». Όμως, λέγοντας πως το πρόβλημα του Πανεπιστημίου είναι το θεσμικό πλαίσιο και ο νόμος του, είναι μόνο η μισή αλήθεια. Η άλλη μισή είναι ότι εμείς οι ίδιοι εσωτερικά δεν θέλουμε να αλλάξουμε. Κάθε αλλαγή βρίσκει ατέρμονες αντιστάσεις. Έφτασε ο καιρός να μάθουμε να χειροκροτούμε τους καλύτερους από μας. Η διοίκηση ενός Πανεπιστημίου δεν είναι θέμα δημοκρατίας, αλλά θέμα επιστημονικής αναζήτησης του δρόμου προς την γνώστη και την αριστεία. Η Διοίκηση του Πανεπιστημίου Κύπρου κυρίες και κύριοι, έχει βλέψεις για έργα και δραστηριότητες σε διεθνές επίπεδο, κάτι που είναι ευθυγραμμισμένο με τις επιδιώξεις της κυπριακήςπολιτείας, που θεωρεί ότι το Πανεπιστήμιο μπορεί στο άμεσο μέλλον να γίνει επιστημονικό κέντρο συγκέντρωσης της ευρύτερης γεωγραφικής μας περιοχής. *Πρύτανης Πανεπιστημίου Κύπρου (Ομιλία στην ημερίδα του Γραφείου Παιδείας Κ.Ε. ΑΚΕΛ με θέμα «Δημόσιο Πανεπιστήμιο υπό απειλή» που έγινε στις 17 Σεπτεμβρίου 2014 στο Πανεπιστήμιο Κύπρου) *Ολόκληρο το κείμενο στο έγγραφο που ακολουθεί ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΥΠΡΟΥ ΕΥΟΙΩΝΟ;