Philip McCann Αστική και περιφερειακή οικονομική. 2 η έκδοση. Chapter 1

Philip McCann Αστική και περιφερειακή οικονομική 2 η έκδοση Chapter 1

Κεφάλαιο 7 Περιφερειακή μεγέθυνση, Modern κατανομή Urban and συντελεστών Regional Economics παραγωγής και ισοζύγιο πληρωμών

Περιεχόμενα διάλεξης Κινητικότητα συντελεστών παραγωγής Εργασία και κεφάλαιο: Υπόδειγμα ενός τομέα Εργασία και κεφάλαιο: Υπόδειγμα δύο τομέων Οικονομική μεγέθυνση Τυποποιημένα δεδομένα Νεοκλασική θεωρία μεγέθυνσης Λογιστική της μεγέθυνσης Περιφερειακή Σύγκλιση 3

Περιφερειακή ανακατανομή των συντελεστών παραγωγής Κινητικότητα συντελεστών παραγωγής και κεφάλαιο Είναι η υπάρχουσα κατανομή των συντελεστών παραγωγής άριστη; Υπάρχοντα υποδείγματα: Υπόδειγμα ενός τομέα: Πανομοιότυπες περιφερειακές συναρτήσεις παραγωγής Υπόδειγμα δύο τομέων: Οι περιφέρειες έχουν διαφορετικές συναρτήσεις παραγωγής 4

Υπόδειγμα ενός τομέα Δύο περιφέρειες με πανομοιότυπους συντελεστές παραγωγής Δύο συντελεστές παραγωγής, εργασία και κεφάλαιο: Καμπύλες ίσου προϊόντος Δεδομένη αρχική κατανομή των συντελεστών παραγωγής Προσδιορισμός της καμπύλης των συμβάσεων και του «πυρήνα» της οικονομίας Εργαλεία: Κουτί Edgeworth-Bowley (βλ. Διάγραμμα 7.1) 5

Καμπύλες ίσου προϊόντος Περιφέρεια 1 K 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6 1,8 2 L 6

Καμπύλες ίσου προϊόντος Περιφέρεια 2 K 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6 1,8 2 L 7

Καμπύλες ίσου προϊόντος Περιφέρειες 1 και 2 K 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6 1,8 2 L 8

Καμπύλες ίσου προϊόντος και γραμμική καμπύλη των συμβάσεων K 2 1.8 1.6 1.4 1.2 1 0.8 0.6 0.4 0.2 0 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8 2 L 9

Υπόδειγμα ενός τομέα «πυρήνας» της οικονομίας K 2 1.8 1.6 1.4 1.2 1 0.8 0.6 0.4 0.2 0 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8 2 L 10

Υπόδειγμα ενός τομέα Σύνοψη Χαρακτηριστικά «πυρήνα» της οικονομίας: Αποτελεσματικότητα κατά Pareto Ο λόγος K/L είναι ίδιος Οι αμοιβές των συντελεστών παραγωγής είναι ίδιες και στις δύο περιφέρειες Αντίθετη μετανάστευση κεφαλαίου και εργασίας όταν οι αρχικές κατανομές δεν είναι αποτελεσματικές κατά Pareto 11

Υπόδειγμα δύο τομέων Δύο περιφέρειες με διαφορετικές συναρτήσεις παραγωγής Η περιφέρεια A διαθέτει παραγωγή έντασης εργασίας, η περιφέρεια B διαθέτει παραγωγή έντασης κεφαλαίου Η καμπύλη των συμβάσεων δεν είναι γραμμική (ευθεία γραμμή) 12

Υπόδειγμα δύο τομέων καμπύλες ίσου προϊόντος K 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6 1,8 2 L 13

Υπόδειγμα δύο τομέων καμπύλη των συμβάσεων K 2 1.8 1.6 1.4 1.2 1 0.8 0.6 0.4 0.2 0 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8 2 L 14

Υπόδειγμα δύο τομέων Σύνοψη Οδηγεί σε μετατόπιση της ζήτησης στην περιφέρεια A Η τιμή του αγαθού στην περιφέρεια Α αυξάνεται Το οριακό έσοδο του προϊόντος του κεφαλαίου (r) και της εργασίας (w) αυξάνεται Τόσο η εργασία όσο και το κεφάλαιο θα μεταναστεύσουν στην περιφέρεια Α Εν τέλει θα εξισωθούν οι αμοιβές των δύο συντελεστών παραγωγής στις δύο περιφέρειες Ο λόγος της τιμής του κεφαλαίου ως προς την τιμή της εργασίας είναι χαμηλότερος 15

Σχέσεις ανάμεσα στα υποδείγματα του ενός τομέα και των δύο τομέων Το υπόδειγμα του ενός τομέα απεικονίζει καλύτερα τη διαδικασία κατανομής των συντελεστών παραγωγής σε περιφέρειες με ενιαίο νομισματικό καθεστώς, νομικό σύστημα κ.λπ. Το υπόδειγμα των δύο τομέων είναι πιο ρεαλιστικό όταν αφορά συγκρίσεις μεταξύ κρατών Τα υποδείγματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανάλυση των επιπτώσεων της οικονομικής ολοκλήρωσης 16

Οικονομική μεγέθυνση τα βασικά ερωτήματα Αίτια διαφοροποίησης στην οικονομική επίδοση όσον αφορά: Την οικονομική μεγέθυνση Το επίπεδο της οικονομικής ανάπτυξης Ο ρόλος της πολιτικής στην ενθάρρυνση της περιφερειακής ανάπτυξης Σύγκλιση ή απόκλιση; 17

Μεγέθυνση έναντι αρχικού εισοδήματος, 1960-2005 18 Πηγή: υπολογισμοί του συγγραφέα βασισμένοι στο PWT 7.0

Κατανομή του κατά κεφαλήν ΑΕΠ (καμπύλη Lorenz, δεδομένα 2005) Μερίδιο στο παγκόσμιο ΑΕΠ Μερίδιο στον παγκόσμιο πληθυσμό Πηγή: Υπολογισμοί του συγγραφέα βασισμένοι στο PWT 7.0 19

Μερικά «τυποποιημένα δεδομένα» Μεγάλες διαφοροποιήσεις στο κατά κεφαλήν εισόδημα Μεγάλες διαφοροποιήσεις στην οικονομική μεγέθυνση μεταξύ χωρών Μεγάλες διαφοροποιήσεις στη μεγέθυνση με την πάροδο του χρόνου Οι (σχετικές) θέσεις χωρών και περιφερειών μεταβάλλονται 20

Ένα φυσικό σημείο εκκίνησης Νεοκλασική θεωρία μεγέθυνσης Η μεγέθυνση είναι αποτέλεσμα: Της τεχνολογικής εξέλιξης Της αύξησης του κεφαλαίου Της αύξησης της εργασίας Συντελεστές παραγωγής μειούμενες αποδόσεις ως προς το κεφάλαιο και την εργασία Ο ρυθμός μεγέθυνσης της τεχνολογίας και της εργασίας είναι εξωγενής 21

Ο πυρήνας του υποδείγματος Συνάρτηση παραγωγής: Y = K a (AL) 1-a Συνάρτηση συσσώρευσης: dk/dt = sy dk Μεγέθυνση εργασίας και τεχνολογίας: da/dt = ga ; dl/dt = nl 22

Μερικές παρατηρήσεις Σταθερές αποδόσεις όσον αφορά τα K και L συνδυασμένες Η τεχνολογία αυξάνει την απασχόληση Συνθήκες Inada Τα n, g, d και s είναι εξωγενή n + g + d > 0 Ανάλυση υποδείγματος σε εντατική μορφή (intensive form) 23

Μικρή παρέκβαση: Υπόδειγμα σε εντατική μορφή I Περιγραφή y = Y / AL και k = K / AL Για τη συνάρτηση παραγωγής ισχύει το ακόλουθο: y = Y / AL = K a (AL) 1-a / AL = (K / AL) a = k a 24

Μικρή παρέκβαση: Υπόδειγμα σε εντατική μορφή IΙ Ορίστε την παράγωγο του X ως προς τον χρόνο (dx/dt) ως: X Ο μετασχηματισμός σε λογαριθμική μορφή k = K / AL οδηγεί σε: k k K K L L A A 25

Μικρή παρέκβαση: Υπόδειγμα σε εντατική μορφή IΙΙ 26 Η προσθήκη της εξίσωσης συσσώρευσης οδηγεί σε: Άρα ισχύει το ακόλουθο: g n K Y s A A L L K K sy k k k g n sy k g n AL Y s k g n k K Y s k ) ( ) ( ) (

Γραφική αναπαράσταση I y k 27

Γραφική αναπαράσταση IΙ y sy k 28

Γραφική αναπαράσταση IΙΙ ( n g ) k k 29

Γραφική αναπαράσταση IV y ( n g ) k sy k 30

Γραφική αναπαράσταση V y * c ( n g ) k sy * i 31 * k k

Χαρακτηριστικά υποδείγματος Σταθερή κατάσταση με σταθερά k και y Η μεγέθυνση του κατά κεφαλήν εισοδήματος σε σταθερή κατάσταση είναι επίσης σταθερή Ενδογενής μεγέθυνση, αλλά εξωγενής τεχνολογική ανάπτυξη Η τεχνολογική ανάπτυξη θεωρείται «μάννα εξ ουρανού», «μέτρο της άγνοιάς μας» ή «κατάλοιπο Solow» Το υπόδειγμα προβλέπει σύγκλιση (υπό συνθήκες) 32

Εμπειρικά δεδομένα για το νεοκλασικό υπόδειγμα μεγέθυνσης Λογιστική της μεγέθυνσης Ανάλυση σταθερής κατάστασης Κατανομή σταθερής κατάστασης έναντι πραγματικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ Σύγκλιση 33

Λογιστική της μεγέθυνσης θεωρία Συνάρτηση παραγωγής: Y K (AL) 1 Διαφοροποίηση όσον αφορά τον χρόνο: Y / Y K / K (1 )( A / A L / L) Κατάλοιπο Solow: A / A Y / Y K / K (1 ) L / L /(1 ) 34

Λογιστική της μεγέθυνσης υπολογιστικά προβλήματα ΑΕΠ σε σταθερές τιμές Ώρες εργασίας Ποιότητα εργασίας και κεφαλαίου Δημιουργία αποθέματος κεφαλαίου 35

Ανάλυση σταθερής κατάστασης y * c ( n g ) k sy * i * k k 36

Συγκριτική-στατική ανάλυση το s αυξάνεται y sy k 37

Λόγος μεγέθυνσης κατά κεφαλήν ΑΕΠ και επενδύσεων Πηγή: 38 Υπολογισμοί του συγγραφέα βασισμένοι στο PWT 7.0

Συγκριτική-στατική ανάλυση το n αυξάνεται y sy k 39

Μεγέθυνση κατά κεφαλήν ΑΕΠ και μεγέθυνση πληθυσμού 40Πηγή: Υπολογισμοί του συγγραφέα βασισμένοι στο PWT 7.0

Σύγκλιση έναντι απόκλισης b-σύγκλιση έναντι s-σύγκλισης - Επίπεδο και κατανομή - Αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη Απόλυτη έναντι υπό συνθήκες g bln y x i t i, t i i, t i., 0 i t Εθνική έναντι περιφερειακής (χωρική κλίμακα) 41

Αξιολόγηση νεοκλασικού υποδείγματος μεγέθυνσης Πολύ χρήσιμο πλαίσιο ανάλυσης με ρεαλιστική εμπειρική βάση Όμως: Υπόδειγμα για κλειστές οικονομίες χωρίς κινητικότητα των συντελεστών παραγωγής Η διαφοροποίηση στα s και n δεν μπορεί να ερμηνεύσει τη διαφοροποίηση στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ Η τεχνολογία θεωρείται εξωγενής και δημόσιο αγαθό Υπόδειγμα καθοδηγούμενο από την προσφορά Υπάρχουν και εναλλακτικές θεωρίες 42

Ενδογενής μεγέθυνση Θεμελιώνεται τη δεκαετία του 1980 Ενδογενής τεχνολογική ανάπτυξη Η εμφάνισή της ερμηνεύεται εν μέρει ως αντίδραση στην επιβράδυνση της μεγέθυνσης στις δεκαετίες του 1970 και 1980 Δεν υπάρχει πρόβλεψη για σύγκλιση 43

Προσδιοριστικά στοιχεία της ενδογενούς μεγέθυνσης Έρευνα και ανάπτυξη Καινοτομία στα προϊόντα και τις διαδικασίες Εκπαίδευση Έμφαση στο ανθρώπινο κεφάλαιο Απόθεμα γνώσης Σπουδαιότητα της διάχυσης της γνώσης Εμπόριο Επιπτώσεις του ανταγωνισμού, διαφοροποίηση προϊόντων, διάχυση της γνώσης 44

Ενδογενής μεγέθυνση, πολιτική και θεσμοί Το όραμα για τον ρόλο της κυβέρνησης μεταβάλλεται: Ύπαρξη εξωτερικοτήτων, δημόσιων αγαθών κ.λπ. Νομοθεσία για ευρεσιτεχνίες επιχορηγήσεις για Ε&Α κ.λπ. Διαφορετικές προσεγγίσεις για τη σπουδαιότητα του ανταγωνισμού Είναι το μέγεθος το ζητούμενο; Τεχνολογία σε μια μικρή, ανοιχτή οικονομία Ίδια ανάπτυξη έναντι αντιγραφής άλλων 45 Τεχνολογική ανάπτυξη και εισοδηματικοί περιορισμοί

Μια κεϊνσιανή προοπτική I Έμφαση στους συντελεστές προσφοράς: Δυναμική έκφανση του υποδείγματος του κεϊνσιανού πολλαπλασιαστή Οι επενδύσεις εξαρτώνται από το εισόδημα Το εισόδημα (επίσης) εξαρτάται από τις εξαγωγές Υψηλό περιφερειακό εισόδημα υψηλές επενδύσεις υψηλή μεγέθυνση Σημασία τομεακής δομής Ισχυρές εξαγωγές: Υψηλή προστιθέμενη αξία, χαμηλή ελαστικότητα τιμών Περιορισμένη εξάρτηση από τις εισαγωγές: Ισχυρές τοπικές συστάδες 46

Μια κεϊνσιανή προοπτική IΙ Νόμος τουverdoorn Θετική σχέση ανάμεσα στον ρυθμό μεγέθυνσης της παραγωγικότητας της εργασίας και στη μεγέθυνση του προϊόντος «Μάθηση μέσα από την πράξη» και αυξημένη συσσώρευση κεφαλαίου που συνδέονται με τη διαθεσιμότητα εύκολης παροχής πιστώσεων σε συνθήκες υψηλής μεγέθυνσης Η μεγέθυνση οδηγεί σε μια διαδικασία αυτο-ενίσχυσης Δεν υπάρχει σύγκλιση (βλ. ενδογενή μεγέθυνση), αλλά περιφερειακές συστάδες / συγκέντρωση 47

Kaldor (1970), Dixon and Thirlwall (1975) 48 Kaldor: Η αύξηση του κατά κεφαλή προϊόντος μιας περιφέρειας προσδιορίζεται από το κατά πόσο οι περιφέρειες έχουν τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν οικονομίες κλίμακας και να καρπωθούν τα οφέλη της μεγαλύτερης εξειδίκευσης Οι περιφέρειες που θα μπουν μπροστά (θα πάρουν κεφάλι) έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα που θα επιτείνει την εξειδίκευση και θα προκαλέσει σωρευτική αύξηση (cumulative growth) Dixon and Thirlwall: Με ποιο τρόπο η εξήγηση του Kaldor για τις περιφερειακές αποκλίσεις στην ανάπτυξη μπορεί να συμπεριληφθεί σε ένα τυπικό οικονομικό υπόδειγμα; Με ποιο τρόπο μπορεί να συμπεριληφθεί η σωρευτική αιτιότητα στο υπόδειγμα ανάπτυξης;

Ο νόμος Verdoorn: Η αύξηση της παραγωγικότητας q, προσδιορίζεται μερικώς από την αύξηση του προϊόντος της προηγούμενης περιόδου και μερικώς από άλλους μηπροσδιοριζόμενους παράγοντες a. q 49 a y 1 Το λ είναι γνωστό σαν συντελεστής Verdoorn και το a είναι μια σταθερά που δείχνει την αυτόνομη αύξηση της παραγωγικότητας. Εάν p είναι ο πληθωρισμός τιμών στην περιφέρεια και w ο πληθωρισμός κόστους, τότε: p w q Η αύξηση των εξαγωγών της περιφέρειας x, είναι συνάρτηση του πληθωρισμού τιμών της περιφέρειας p, του πληθωρισμού των ανταγωνιστών της p f, και της αύξησης του παγκόσμιου εισοδήματος z, όπου σαν «κόσμο» συνήθως μετράμε τις χώρες (ή περιφέρειες) στις οποίες η περιφέρεια υπό εξέταση εξάγει τα προϊόντα της. x b0 p b1 p f b2 z Όπου τα b 0 και b 1 είναι ελαστικότητες ζήτησης ως προς την τιμή και b 2 εισοδηματική ελαστικότητα της παγκόσμιας ζήτησης για τα προϊόντα της περιφέρειας. Τέλος, μπορούμε να κλείσουμε τις σχέσεις σχετίζοντας την αύξηση του προϊόντος y με την αύξηση των εξαγωγών x μέσα από μία σχέση απλού υποδείγματος εξαγωγικής βάσης: y x

Το υπόδειγμα ολοκληρωμένο είναι: q a y1 p w q x b0 p b1 p f b2 z y x Εάν ο συντελεστής Verdroon λ, είναι μεγαλύτερος από 1, οποιαδήποτε αύξηση στο προϊόν θα προκαλέσει επιπλέον αύξηση στην επόμενη περίοδο και θα κάνει την περιφέρεια πιο ανταγωνιστική. Η ανταγωνιστικότητα θα αυξήσει τις εξαγωγές και θα προκαλέσει επιπλέον αύξηση του προϊόντος. Το σύστημα είναι σωρευτικό και αυτόδιαιωνιζόμενο. Τι γίνεται εάν αυξηθεί το παγκόσμιο εισόδημα z; Αυξάνεται η ζήτηση για εξαγωγές (x) της τρίτης εξίσωσης Αυξάνεται το περιφερειακό προϊόν (y) της τέταρτης εξίσωσης Αυξάνεται το η παραγωγικότητα εργασίας (q) της πρώτης εξίσωσης Μειώνεται ο περιφερειακός πληθωρισμός τιμών (p) της δεύτερης εξίσωσης (με την υπόθεση ότι το w παραμένει σταθερό) πράγμα που οδηγεί σε αύξηση της ανταγωνιστικής θέσης της περιφέρειας 50

Ισόρροπη Μεγέθυνση 51 Αντικαθιστώντας τις εξισώσεις 1, 2 και 3 στην εξίσωση 4 έχουμε: 1 1 0 1 0 2 1 0 2 1 1 0 y a y y b z b p b a w b y z b p b y a w b y f f όπου: 0 1 2 1 0 0 b z b p b w b f Στη μακροπρόθεσμη ισορροπία το y=y -1 και έχουμε: 1 0 1 y Το οποίο είναι γνωστό σαν ρυθμός ισόρροπης μεγέθυνσης του υποδείγματος Dixon-Thirlwall.

Σχηματική μεταβολή του ισόρροπου ρυθμού μεγέθυνσης y y=y -1 y y=y -1 y=α 0 +α 1 y -1 y=α 0 +α 1 y -1 y=α 0 +α 1 y -1 y* y* y* y -1 y* y** y -1 52 Ξεκινάμε στο αριστερό σχήμα από την κατάσταση ισορροπίας (y=y -1 =y*). Εάν η ισορροπία διαταραχθεί (π.χ. από αυτόνομη αύξηση στη ζήτηση του προϊόντος της περιφέρειας) τότε η συνάρτηση αύξησης του προϊόντος μετακινείται προς τα πάνω όπως στο δεξιό σχήμα και σταδιακά (μέσα από την Κεϊνσιανή διαδικασία προσαρμογής) έρχεται σε νέα ισορροπία. Αυτή η διαδικασία είναι σταθερή (ή συγκλίνουσα) με την έννοια ότι οδηγεί αυτόματα σε μια νέα ισορροπία.

53 Το ισοζύγιο πληρωμών και η περιφερειακή ανάπτυξη Οι περιφέρειες δεν μπορούν να έχουν συνεχώς αρνητικό ισοζύγιο και δεν είναι δυνατό να βασίζονται σε μεταβιβάσεις εισοδήματος από την κεντρική κυβέρνηση. Μακροπρόθεσμα μια περιφέρεια πρέπει να φτάσει σε ισόρροπο ισολογισμό με την έννοια ότι η αξία των εισαγωγών πρέπει να ισούται με την αξία των εξαγωγών. P X P M x m Σε όρους ρυθμών αύξησης έχουμε: p x x p m m Εάν θεωρήσουμε ισοτιμία αγοραστικής δύναμης μακροπρόθεσμα, δηλαδή ότι οι τιμές εξαγωγών μεταβάλλονται με τον ίδιο ρυθμό των τιμών εισαγωγών, τότε m=x. Υποθέτοντας ότι η αύξηση των περιφερειακών εξαγωγών εξαρτάται μόνο από το παγκόσμιο εισόδημα z και η αύξηση των περιφερειακών εισαγωγών εξαρτάται μόνο από την αύξηση του περιφερειακού εισοδήματος y, τότε: x z m by Όπου α είναι η ελαστικότητα εισοδήματος για τις εξαγωγές και β είναι η ελαστικότητα εισοδήματος για τις εισαγωγές. Αφού m=x, τότε: by z

Λύνοντας ως προς y και αντικαθιστώντας x=αz, βρίσκουμε: z x y b b Αυτή είναι μια σημαντική σχέση που υποστηρίζει ότι η μεγέθυνση του περιφερειακού προϊόντος προσδιορίζεται από την μεγέθυνση του παγκόσμιου εισοδήματος και τις δύο ελαστικότητες εισοδήματος εξαγωγών και εισαγωγών. Επιπτώσεις του Νόμου του Thirlwall Οι επιπτώσεις της παραπάνω διαπίστωσης έχουν άμεση σχέση με την περιφερειακή πολιτική. Μία περιφέρεια πρέπει να ενισχύσει τις εξαγωγές που έχουν υψηλή ελαστικότητα εισοδήματος ή να μειώσει την εισοδηματική ελαστικότητα των εισαγωγών ή να κάνει και τα δύο. Όμως οι περισσότερες περιφέρειες έχουν ήδη μία βιομηχανική δομή. Συνεπώς το πρόβλημα είναι διαρθρωτικό. Προσοχή: Ο νόμος του Thirlwall δεν δίνει καθόλου σημασία στην πλευρά της προσφοράς. 54 Οι εμπειρικοί έλεγχοι του νόμου έχουν δώσει αντικρουόμενα συμπεράσματα.

55 Αξιολόγηση του Υποδείγματος Δεν εξηγεί σε ποιο τύπο εξαγωγών πρέπει να εξειδικευθεί μία περιφέρεια. Πώς απέκτησε η περιφέρεια την εξειδίκευση στις εξαγωγές της; Υποθέτει ότι η πηγή της περιφερειακής μεγέθυνσης είναι μονάχα ο εξαγωγικός τομέας Ο νόμος του Verdoorn υπεραπλουστεύει τον τρόπο με τον οποίο η μεγέθυνση του προϊόντος σε μια περιφέρεια οδηγεί σε αύξηση της παραγωγικότητας. Μπορεί η μεγέθυνση να προσφέρει ευκαιρίες μεγαλύτερου καταμερισμού της εργασίας και εξειδίκευσης της παραγωγής. Μπορεί η μεγέθυνση να αφυπνίζει την τεχνολογική πρόοδο. Οι εμπειρικοί έλεγχοι για την ισχύ του νόμου του Verdoorn είναι αντιφατικοί.

Krugman και Thirlwall Ο Krugman υιοθετεί μία ακριβώς αντίθετη θέση από τον Thirlwall. Ισχυρίζεται ότι ο ρυθμός μεγέθυνσης προσδιορίζει τις ελαστικότητες και όχι ανάποδα. Καθώς η προσφορά των συντελεστών αυξάνεται, η αύξηση του προϊόντος επιταχύνεται. Έτσι η περιφέρεια θα είναι σε θέση να αυξήσει το βαθμό διαφοροποίησης των προϊόντων της και να αυξήσει τις εξαγωγές της αφού θα στοχεύει μεγαλύτερο κοινό. Συνεπώς η εισοδηματική ελαστικότητα εξαγωγών θα αυξηθεί. Με άλλα λόγια η εισοδηματική ελαστικότητα εξαγωγών είναι ενδογενής σαν συνέπεια της ταχύτερης μεγέθυνσης της περιφέρειας από την μεγέθυνση του υπόλοιπου κόσμου. Ο Krugman αφήνει αναπάντητη την ερώτηση γιατί η εξαγωγική βάση μιας περιφέρειας διευρύνεται προσφέροντας περισσότερα (διαφοροποιημένα) προϊόντα. 56 Η θέση του ότι η αύξηση της προσφοράς πόρων αυτόματα οδηγεί σε αύξηση του προϊόντος είναι η βασική νεοκλασσική άποψη που μπορεί να έχει μακροπρόθεσμη ισχύ αλλά όχι απαραίτητα και μεσοβραχυπρόθεσμη. Επίσης το υπόδειγμα Krugman αγνοεί την σημασία της ζήτησης για εξαγωγές.

Παράρτημα: Ενδογενής Μεγέθυνση και το Υπόδειγμα Romer 57

58 Το υπόδειγμα Solow δείχνει ότι η μεγέθυνση οδηγείται από την τεχνική πρόοδο, όμως οι αιτίες της τεχνικής προόδου δεν περιλαμβάνονται στο υπόδειγμα (η τεχνική πρόοδος πέφτει σαν το μάνα «εξ ουρανού»). Στο υπόδειγμα Solow η τεχνική πρόοδος δεν χρησιμοποιεί πόρους της οικονομίας, και η μεγέθυνση που προκαλεί είναι εξωγενής. Όμως, κάποιοι πόροι της οικονομίας (εργασία και κεφάλαιο) απασχολούνται για την παραγωγή γνώσης, έρευνας και ανάπτυξης ή καινοτομίας (όπως θέλετε πείτε το) και όχι για την παραγωγή προϊόντος. Η γνώση εν συνεχεία οδηγεί την τεχνική πρόοδο και οδηγείται από αυτήν. Άρα η μεγέθυνση που προκαλεί είναι ενδογενής. Το παραγωγικό όριο της οικονομίας μετακινείται προς τα έξω λόγω των κερδών στις οικονομικές δραστηριότητες που παράγουν γνώση. Στην ενότητα αυτή θα δούμε το βασικό υπόδειγμα του Romer που δεν είναι όμως το μοναδικό ενδογενούς ανάπτυξης. Υπάρχουν τα υποδείγματα Lucas του ανθρώπινου κεφαλαίου, και τα υποδείγματα των Aghion-Howitt και Grossman-Helpman που είναι νέο-σουμπετεριανά.

Το υπόδειγμα Romer 1990 Θυμηθείτε ότι στο υπόδειγμα Solow η συνάρτηση παραγωγής μορφής Cobb-Douglas είναι: Y AK a L με συνάρτηση παραγωγικότητας y Ak. 1a a Η τεχνική πρόοδος είναι απλά το κατάλοιπο της εξίσωσης, και είναι δεδομένη. Βέβαια, θα πρέπει να τονίσουμε ότι τα κατάλοιπα (ιδιαίτερα όταν είναι μεγάλα) έχουν οδηγήσει όλες τις επιστήμες σε σημαντικές ανακαλύψεις: Ο πλανήτης Ποσειδώνας ανακαλύφθηκε σαν κατάλοιπο των υπολογισμών της τροχιάς του πλανήτη Ουρανού στην αστρονομία Τα νετρίνα ανακαλύφθηκαν θεωρητικά σαν κατάλοιπα των υπολογισμών στοιχειωδών σωματιδίων στη φυσική και αργότερα η ύπαρξή τους επιβεβαιώθηκε με ανάλογες πειραματικές διατάξεις 59

Στο υπόδειγμα Romer η εργασία συνδυάζεται με το απόθεμα γνώσης A και η συνάρτηση παραγωγής είναι: Y K a 1 AL a a y k a 1 με προϊόν ανά εργαζόμενο A. Αυτό το υπόδειγμα σε όρους αύξησης είναι: y k A a 1 a y k A με ΔA/A να δείχνει το ρυθμό αύξησης της τεχνικής προόδου (γνώσης). Εάν η οικονομία είναι σε ισορροπία, το προϊόν ανά εργαζόμενο και το κεφάλαιο ανά εργαζόμενο θα αυξάνονται με τον ίδιο ρυθμό (δηλαδή κεφάλαιο προς προϊόν σταθερό). Έτσι, y k A y k A Δηλαδή η τεχνική γνώση πρέπει να αυξάνει με τον ίδιο ρυθμό που αυξάνει το προϊόν ανά εργαζόμενο. Η τεχνική γνώση όμως αυξάνει ενδογενώς από την επιθυμία των ανθρώπων να βγάλουν κέρδος από τη γνώση τους, ανακάλυψή τους, καινοτομία τους. 60

Τι προσδιορίζει το ρυθμό αύξησης της τεχνικής γνώσης; Αντίθετα με το υπόδειγμα Solow όπου η τεχνική πρόοδος Α είναι εξωγενής, στο υπόδειγμα Romer το Α είναι ενδογενές και μάλιστα η συνάρτηση μεταβολής του Α εξαρτάται από τον αριθμό των εργατών που εμπλέκονται στην παραγωγή γνώσης (L A ): A L A όπου το ποσοστό των εργατών στο τομέα της γνώσης (καινοτομίας) το οποίο είναι συνάρτηση του αποθέματος της γνώσης που υπάρχει A. Εάν το φ>0 τότε η παραγωγικότητα της γνώσης (έρευνας, καινοτομίας) αυξάνει όσο μεγαλύτερο είναι το απόθεμα γνώσης. Το φ μπορεί να είναι αρνητικό όταν οι εύκολες ανακαλύψεις έχουν γίνει, οι νέες ανακαλύψεις είναι δυσκολότερες, και το απόθεμα γνώσης έχει μεγαλώσει υπερβολικά. 61

Οι υπολογιστές δεν εμφανίστηκαν ξαφνικά Βασίστηκαν στο απόθεμα γνώσης που υπήρχε: Υπολογιστής Μικροτσίπ Πλαστικά Καθοδικός σωλήνας Γραπτή επικοινωνία Πρόσφατη Παλαιότερη Αρχαία 62 Απόθεμα Γνώσης

Βάζοντας αυτά μαζί ο Romer πρόσθεσε έναν όρο λ και έφτασε στην (ενδογενή πλέον) συνάρτηση παραγωγής: A L A A εάν το λ<1 τότε οι ερευνητές ξανά-ανακαλύπτουν γνώση που είναι γνωστή, εάν λ>1 τότε υπάρχουν συμπληρωματικότητες (complementarities) στην έρευνα ή αλλιώς, θετικές εξωτερικότητες της γνώσης στην έρευνα (αύξουσες αποδόσεις) εάν το λ>1 και το φ>0 τότε οι παραγωγοί γνώσης ωφελούνται από την γνώση των προηγούμενων ανακαλύψεων. 63

Η συνάρτηση μεταβολής της γνώσης (ΔΑ/Α) διαιρώντας με Α και τους δύο όρους της προηγούμενης εξίσωσης είναι: A 1 LA A A Εάν έχουμε ισορροπημένη ανάπτυξη (δηλαδή ΔΑ/Α σταθερό), τότε παίρνοντας λογαρίθμους και παραγωγίζοντας βρίσκουμε: LA A 0 1 L A 64 A και λύνοντας ως προς ΔΑ/Α βρίσκουμε A A L 1 LA A και αντικαθιστώντας τον ρυθμό αύξησης n L L A A έχουμε τη θεμελιώδη εξίσωση του υποδείγματος

A A n 1 Θεμελιώδης εξίσωση υποδείγματος Romer y y Συνδυάστε αυτή την εξίσωση με την συνάρτηση του ρυθμού μεταβολής του προϊόντος: k a k A A 1 a n A A 1 65 Τι συμπεράσματα βγαίνουν; Η αύξηση του προϊόντος ανά εργαζόμενο προσδιορίζεται από το λόγο της ισορροπημένης μεγέθυνσης (και τις τιμές των παραμέτρων λ και φ). Όσο πιο γρήγορα αυξάνει ο πληθυσμός τόσο περισσότερο θα παράγονται νέες ιδέες και τόσο πιο γρήγορα θα αυξάνεται το προϊόν ανά εργαζόμενο. Το παράδειγμα του Romer Πάρτε ένα παιδικό χημείο-παιχνίδι εξοπλισμένο με 100 στοιχεία. Οι πιθανοί συνδυασμοί των στοιχείων είναι 10 30. Ο Romer λέει ότι εάν κάθε άνθρωπος στο πλανήτη επιχειρούσε ένα συνδυασμό κάθε δευτερόλεπτο για τα τελευταία 20 δισεκατομμύρια χρόνια την ηλικία του σύμπαντος, δεν θα είχαμε δοκιμάσει ούτε το ένα τρίτο των πιθανών συνδυασμών.

Τι επίπτωση έχει το φ; (ο εκθέτης του αποθέματος της γνώσης) lna lna t 0 t t 0 t Φ<1 Φ>1 Η επίδραση από μία αύξηση στο τμήμα του πληθυσμού που παράγει γνώση (ασχολείται με έρευνα και ανάπτυξη) στο χρόνο t 0 μεταβάλλει την πορεία μεγέθυνσης τους αποθέματος γνώσης 66

γνώσης. 67 Μεταφορά τεχνολογίας μεταξύ περιφερειών Ο ρυθμός μεταβολής της τεχνικής προόδου μιας περιφέρειας (ΔA r /Α r ) θα εξαρτάται από την διαφορά που έχει το απόθεμα τεχνολογίας στην περιφέρεια (A r ) από την πιο τεχνικά προηγμένη περιφέρεια της χώρας (A * ). Αλγεβρικά αυτό είναι: Ar A r * A A 0 r Όσο πιο μεγάλη η υστέρηση της περιφέρειας από την τεχνικά πιο προηγμένη, τόσο πιο γρήγορη θα είναι η τεχνική της πρόοδος, με την έννοια του ρυθμού της μεταβολής του αποθέματος γνώσης. Θεωρητικά θα μπορεί να μεταφέρει τεχνολογία από τις πιο προηγμένες περιφέρειες και ευκολότερος τρόπος να το κάνει αυτό θα είναι με αντιγραφή και μίμηση. Οι περιφέρειες όμως που είναι τεχνολογικά προηγμένες πρέπει να επενδύσουν σε παραγωγή

68 Συνεπώς με τους ρυθμούς μετάδοσης της γνώσης (και μεταφοράς της τεχνολογίας) που βιώνουμε σήμερα θα περιμέναμε και γρήγορη σύγκλιση στους ρυθμούς μεγέθυνσης των περιφερειών. Αυτό δεν συμβαίνει διότι: 1. Οι περιφέρειες που υστερούν είναι τόσο πίσω ώστε ναι μεν παρουσιάζουν υψηλούς ρυθμούς αλλά έχουν πολύ δρόμο μπροστά τους. Αυτές οι περιφέρειες παρουσιάζουν πολύ αποτελεσματική χρήση του αποθέματος γνώσης ενώ οι αναπτυγμένες περιφέρειες χρησιμοποιούν το απόθεμα γνώσης πολύ εντατικά. 2. Οι περιφέρειες διαφέρουν ως προς τα κίνητρα, το θεσμικό περιβάλλον και την κοινωνική υποδομή, με λίγα λόγια το κλίμα καινοτομίας, που μπορεί να είναι αλλού ευνοϊκό στις επενδύσεις και την καινοτομία και αλλού όχι. Η τελευταία παρατήρηση είναι εξαιρετικά σημαντική.

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου με οποιονδήποτε τρόπο χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη, σύμφωνα με το Ν. 2121/1993 και τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με τον Ν. 100/1975)