Πανεπιζηήμιο Παηπών Σμήμα Βιολογίαρ Σομέαρ Βιολογίαρ Εώυν ΒΗΟΛΟΓΗΑ ΕΩΩΝ Η Δπγαζηηπιακή άζκηζη: Δξάποδα Δπιμέλεια: ίνορ Γκιώκαρ Πάηπα 2015 1
ΔΞΑΠΟΓΑ ΠΡΑΚΣΗΚΟΗ ΣΡΟΠΟΗ ΑΝΑΓΝΩΡΗΖ ΣΩΝ ΚΤΡΗΟΣΔΡΩΝ ΣΑΞΔΩΝ ΣΩΝ ΔΞΑΠΟΓΩΝ ΤΠΔΡΟΜΟΣΑΞΗΑ ΔΞΑΠΟΓΑ Κύξην ραξαθηεξηζηηθό ηνπο ηα 3 δεπγάξηα πόδηα. ΔΝΓΟΓΝΑΘΑ Δελ έρνπλ ζε θαλέλα ηνπο ζηάδην θηεξά θαη ηα ζηνκαηηθά ηνπο εμαξηήκαηα δελ είλαη εκθαλή. Σάξη Κολλέμβολα Έρνπλ κέγεζνο κέρξη 5mm, θεξαίεο κε 4-6 ηκήκαηα θαη ζπλήζσο θέξνπλ έκβνιν θάησ από ηελ θνηιηά ηνπο. Σάξη Ππώηοςπα Υσξίο θεξαίεο, κάηηα θαη λεκάηηα ζην ηέινο ηεο θνηιηάο. Σν πξώην δεύγνο πνδηώλ έρεη πξόζζηα θαηεύζπλζε. Σάξη Γίπλοςπα Έρνπλ επηκήθεηο θεξαίεο, δελ έρνπλ κάηηα θαη ε θνηιηά θαηαιήγεη ζε δύν λεκάηηα. ΟΜΟΣΑΞΗΑ ΔΝΣΟΜΑ (ΔΞΩΓΝΑΘΑ) Έρνπλ εμσηεξηθά εκθαλή ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα. Φέξνπλ ζην ζώξαθα 2 δεύγε θηεξώλ πνπ άιινηε είλαη θαιά αλαπηπγκέλα, άιινηε ππνπιαζκέλα ελώ άιινηε, πξσηνγελώο (απηεξπγσηά) ή δεπηεξνγελώο (πηεξπγσηά) ιείπνπλ. Η θνηιηά ηνπο έρεη εμαξηήκαηα κόλν ζην ηειεπηαίν κεηακεξέο. ΑΠΣΔΡΤΓΩΣΑ Σάξη Απσαιόγναθα Μεγάια κάηηα, ηξία λεκάηηα (2 θνληά, 1κεζαίν καθξύ) ζην ηέινο ηεο θνηιηάο. Σάξη Εςγένηομα (Θςζάνοςπα) Μηθξά ή απόληα κάηηα, καθξηέο θεξαίεο θαη ηξία λεκάηηα ζην ηέινο ηεο θνηιηάο. Κνηλέο κνξθέο: ςαξάθηα ΠΣΔΡΤΓΩΣΑ Γιαίπεζη ΠΑΛΑΗΟΠΣΔΡΑ Σα θηεξά ηνπο δελ δηπιώλνπλ θαη δελ έρνπλ εθηεηακέλε λεύξσζε Σάξη Οδονηόγναθα Έρνπλ κεγάια ζύλζεηα κάηηα. Η θνηιηά είλαη επηκήθεο. Τπάξρνπλ 2 δεπγάξηα όκνηα θηεξά, ρξσκαηηζηά ή δηαθαλή. Όηαλ είλαη δηαθαλή έρνπλ ζθνπξόρξσκεο θειίδεο ζηα άθξα ηνπο. Κνηλέο κνξθέο: ιηβεινύιεο, ειηθνπηεξάθηα. Σάξη Δθημεπόπηεπα Έρνπλ δύν δεπγάξηα κεγάια άληζα θηεξά πνπ όηαλ θάζνληαη παξακέλνπλ όξζηα. Η θνηιηά ηνπο θαηαιήγεη ζε 2 ή 3 καθξηά λεκάηηα. 2
Γιαίπεζη ΝΔΟΠΣΔΡΑ Σα θηεξά ηνπο δηπιώλνπλ Τποδιαίπεζη ΟΡΘΟΠΣΔΡΟΔΗΓΖ Σάξη Οπθόπηεπα Σν ηξίην δεπγάξη ησλ πνδηώλ ηνπο είλαη πνιύ κεγαιύηεξν θαη δπλαηό από ηα ππόινηπα. Κνηλέο κνξθέο: αθξίδεο, γξύινη, ηξηδόληα. Σάξη Γικηςόπηεπα Υπόταξη Βλαττοειδή Έρνπλ καθξηέο θεξαίεο πνπ θαηεπζύλνληαη πξνο ηα πίζσ. Ραρηαία ν ζώξαθαο θαιύπηεη ηελ θεθαιή. Κνηλέο κνξθέο: θαηζαξίδεο. Υπόταξη Μαντοειδή Έρνπλ επίκεθεο ζώκα. Σν πξώην δεπγάξη πόδηα θαηεπζύλεηαη πξνο ηα εκπξόο. Η θεθαιή είλαη επδηάθξηηε, μερσξίδεη από ην ππόινηπν ζώκα. Κνηλέο κνξθέο: αινγάθη ηεο Παλαγίαο. Σάξη Γεπμάπηεπα Έρνπλ αλαπηπγκέλα εμαξηήκαηα, ζαλ ςαιίδα, ζην πίζσ κέξνο ηεο θνηιηάο. Κνηλέο κνξθέο: ςαιίδα. Σάξη Ηζόπηεπα Ο ζώξαθαο θαη ε θνηιηά δελ μερσξίδνπλ. Οη εξγάηεο θαη ζηξαηηώηεο είλαη ηπθινί θαη ιεπθνί. Σα γνληκνπνηνύκελα άηνκα έρνπλ 2 δεπγάξηα ίζα θηεξά θαη είλαη ζπλήζσο καύξα. Κνηλέο κνξθέο: ηεξκίηεο. Σάξη Δμβιόπηεπα Μηθξό έσο κέηξην κέγεζνο, κε ρξώκα ζώκαηνο θαθέ. Σα αξζεληθά κε ή ρσξίο θηεξά, ελώ ηα ζειπθά είλαη πάληα άπηεξα. Φέξνπλ δεθηηθά ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα ελώ νη ηαξζνί ηνπ 1νπ δεπγαξηνύ ησλ πνδηώλ είλαη δηνγθσκέλνη. ην ηέινο ηεο θνηιηάο θέξνπλ 1 δεπγάξη θνληώλ θέξθσλ. Σάξη Πλεκόπηεπα Πίζσ θηεξά επξύηεξα από ηα κπξνζηηλά. Παξνπζία θέξθσλ Σάξη Φαζμίδια ώκα καθξύ θπιηλδξηθό. Φηεξά ππνπιαζκέλα ή απόληα. Μαθξηέο θεξαίεο. Τποδιαίπεζη ΖΜΗΠΣΔΡΟΔΗΓΖ Σάξη Ζμίπηεπα Υπόταξη Ετεπόπτεπα: Έρνπλ έλα ηξηγσληθό ζρεκαηηζκό πίζσ από ηνλ ζώξαθα. Όηαλ θάζνληαη, ηα θηεξά ηνπο ζρεκαηίδνπλ Υ. Κνηλέο κνξθέο: βξσκνύζεο, θνξηνί, λεξνζθνξπηνί, πδξνβάηεο. Υπόταξη Ομόπτεπα: Όηαλ θάζνληαη ηα θηεξά ηνπνζεηνύληαη ζε γσλία ζαλ ζηέγε ζπηηηνύ κε θεξακίδηα. Κνηλέο κνξθέο: αθίδεο, ηδηηδίθηα Σάξη Φθειπάπηεπα (Ανόπλοςπα + Μαλλοθάγα) Έρνπλ πηεζκέλν ζώκα ρσξίο θηεξά. Σα πόδηα θαηαιήγνπλ ζε γακςά δπλαηά λύρηα. Κνηλέο κνξθέο: ςείξεο. Σάξη Θςζανόπηεπα Φηεξά καθξηά, ζηελά, κε καθξηέο ηξίρεο ζηα θξάζπεδα ηνπο. Μήθνο κηθξόηεξν από 5 ρηιηνζηά Σάξη Ψυκόπηεπα (ή Ψυσόπηεπα) Μηθξό κέγεζνο (θάησ από 6mm). Σν θεθάιη, πνπ είλαη ζρεηηθά κεγάιν ζε ζρέζε κε ην ζώκα, θέξεη δεθηηθά ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα, λεκαηνεηδείο καθξηέο θεξαίεο θαη ζύλζεηα κάηηα ζρεηηθά κεγάια. Ο ζώξαθαο είλαη θαιά αλαπηπγκέλνο κε ή ρσξίο θηεξά. 3
Τποδιαίπεζη ΔΝΓΟΠΣΔΡΤΓΩΣΑ (ΟΛΟΜΔΣΑΒΟΛΑ) Σάξη Κολεόπηεπα Σν πξώην δεπγάξη ησλ θηεξώλ είλαη ζθιεξό θαη θπξηό. Καιύπηεη ηελ θνηιηά θαη ην δεύηεξν δεπγάξη θηεξώλ, πνπ είλαη καιαθά. Κνηλέο κνξθέο: ζθαζάξηα, ρξπζόκπγεο, παζραιίηζεο, ππγνιακπίδεο. Σάξη Νεςπόπηεπα Έρνπλ θηεξά κεγάια δηαθαλή ρσξίο ζθνπξόρξσκεο θειίδεο ζηα άθξα ηνπο. Κνηλέο κνξθέο: ρξύζνπεο, κπξκεθνιένληεο Σάξη Τμενόπηεπα Έρνπλ 2 δεπγάξηα άληζα θηεξά. Η θνηιηά μερσξίδεη κε έληνλε πεξίζθημε από ηνλ ζώξαθα. Κνηλέο κνξθέο: κέιηζζεο, κπξκήγθηα, ζθήθεο Σάξη Σπισόπηεπα Σα ώξηκα άηνκα έρνπλ θηεξά πνπ θαιύπηνληαη κε ηξηρίδηα. Οη πξνλύκθεο δνπλ κέζα ζε ζπκθπξνκαηνπαγείο ζσιήλεο. Σάξη Λεπιδόπηεπα Έρνπλ 2 δεύγε θαιά αλαπηπγκέλα άληζα θηεξά πνπ θαιύπηνληαη κε ιέπηα. Κνηλέο κνξθέο: πεηαινύδεο, λπρηνπεηαινύδεο, κεηαμνζθώιεθεο. Σάξη Γίπηεπα Έρνπλ έλα δεπγάξη θαιά αλαπηπγκέλα θηεξά. Σν δεύηεξν έρεη ππνπιαζηεί ζε αιηήξεο. Κνηλέο κνξθέο: κύγεο, θνπλνύπηα, ζθλίπεο, θξνπηόκπγεο, αινγόκπγεο, ηαβάληα. Σάξη ιθυνάπηεπα Έρνπλ πηεζκέλν πιεπξηθά ζώκα, δελ έρνπλ θηεξά θαη ην ηξίην δεπγάξη πόδηα είλαη κεγαιύηεξν από ηα ππόινηπα. Κνηλέο κνξθέο: ςύιινη. Σάξη Μηκόπηεπα Επηκεθπζκέλν θεθάιη κε ιεπηά καζεηηθά ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα. Παξόκνηα ζηελόκαθξα κπξνζηηλά θαη πίζσ θηεξά. ε εξεκία νη πηέξπγεο παξακέλνπλ πάλσ από ηελ θνηιηά ζαλ ζηέγε. ε κεξηθά είδε ηα εμσηεξηθά γελλεηηθά όξγαλα ησλ αξζεληθώλ ζρεκαηίδνπλ έλα ζπιιεπηήξην όξγαλν ζαλ «νπξά ζθνξπηνύ». 4
ΚΕΦΑΛΗ ΘΩΡΑΚΑ ΚΟΙΛΙΑ θεξαίεο ζύλζεηνο νθζαικόο θνξπθή πξόζζηα πηέξπγα νπίζζηα πηέξπγα θέξθνο νθζαικίδηα σαπνζέηεο κέησπν επηζηόκην άλσ ρείινο παξεηά θλήκε άλσ γλάζνο θάησ γλάζνο θάησ ρείινο ηζρίν ηξνραληήξαο κεξόο θλήκε ηαξζόο ηύκπαλν ζηίγκαηα όλπρεο αξόιην ηαξζόο Ακπίδα : Πλεςπική ότη θνξπθή νθζαικίδηα ζύλζεηνο νθζαικόο παξεηά ΑΝΩ ΥΕΙΛΟ κέησπν επηζηόκην άλσ ρείινο ρεηιηθή πξνζαθηξίδα θεξαία άλσ γλάζνο θάησ γλάζνο θάησ ρείινο γλαζηθή πξνζαθηξίδα γόκθνο εμση. ινβόο ζηέιερνο εζση. ινβόο πξνζαθηξίδα ΤΠΟΦΑΡΤΓΓΑ ππνζηαγόλην ΚΑΣΩ ΥΕΙΛΟ ζηαγόλην γιώζζα ΑΝΩ ΓΝΑΘΟ ΚΑΣΩ ΓΝΑΘΟ Ακπίδα : Κεθαλή και ζηομαηικά εξαπηήμαηα 5
ΚΕΦΑΛΙΑ ΕΝΤΟΜΩΝ κεραία ζύνθεηος οθθαλμός ζύνθεηος οθθαλμός τειλική προζακηρίδα γναθική προζακηρίδα προβοζκίδα ( κάηω γνάθος) κεραία γναθική προζακηρίδα Κεθάλι πεηαλούδας άνω τείλοςεπιθάρσγγας οθθαλμίδιο ζύνθεηος οθθαλμός σποθάρσγγας κάηω τείλος κάηω γνάθος άνω γνάθος τειλάριο κεραία Κεθάλι κουνουπιού ρύγτος γναθική προζακηρίδα κάηω γνάθος άνω τείλος τειλάριο οθθαλμίδιο ζύνθεηος οθθαλμός κεραία Κεθάλι οικιακής μύγας κλσπεός άνω τείλος επιθάρσγγας άνω γνάθος κάηω γνάθος τειλικές προζακηρίδες κάηω τείλος ( γλώζζα) τειλάριο 6 Κεθάλι μέλιζζας
Γίπλοςπα Θςζάνοςπα Ππώηοςπα Απσαιόγναθα Κολλέμβολα Μαλλοθάγα Ηζόπηεπα 7
Ephemeroptera Blattaria Plecoptera Dermaptera a Odonata Orthoptera Homoptera Heteroptera Anoplura Thysanoptera Strepsiptera Neuroptera Coleoptera Hymenoptera Diptera Lepidoptera a Siphonaptera a 8
Μηκόπηεπα ηπετίπηεπα Δμβιόπηεπα Ψυκόπηεπα Σπισόπηεπα 9