Εφηβεία το μεγάλο ταξίδι προς την ανακάλυψη του εαυτού μας Ερευνητική Εργασία Β τετραμήνου ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΦΗΒΕΙΑ ; Τμήμα Α2 Γ.Ε.Λ. Αμυνταίου Πώς θα μπορούσαμε να περιγράψουμε καλύτερα την εφηβεία ; Είναι μήπως μια ουδέτερη ζώνη στη ζωή του ανθρώπου ή μήπως ένα τούνελ στο οποίο εξαφανίζονται οι νέοι άνθρωποι για λίγα χρόνια ; Ο Martin Herbert, καθηγητής ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Leicester της Αγγλίας, «Αν παρομοιάσουμε τη ζωή με ένα μεγάλο εξερευνητικό ταξίδι με σταθμούς και χρονοδιαγράμματα, τότε πρέπει να παραδεχτούμε πως η εφηβεία είναι το λιγότερο προγραμματισμένο και οριοθετημένο κομμάτι του ταξιδιού.» Επιστημονικά, η εφηβεία ορίζεται ως μια ξεχωριστή αναπτυξιακή φάση που τοποθετείται χρονικά μεταξύ της παιδικής ηλικίας και της ωριμότητας, με ραγδαίες βιοσωματικές και νοητικές αλλαγές και εξελίξεις στην ψυχολογική ανάπτυξη του ατόμου. Στα κορίτσια η εφηβεία αρχίζει γύρω στο 12 ο έτος της ηλικίας και τελειώνει γύρω στο 18 ο στα αγόρια αρχίζει γύρω στο 14 ο ο έτος της ηλικίας και τελειώνει γύρω στο 20 Η ήβη ξεκινάει όταν οι πρώτες ορμόνες του φύλου αρχίζουν και παράγονται σε μικρές αρχικά, αλλά σταδιακά σε όλο και μεγαλύτερες ποσότητες. Η τεστοστερόνη στα αγόρια και η οιστραδιόλη στα κορίτσια ξεχύνονται στα αγγεία τους και είναι υπεύθυνες για μια ορμονική έκρηξη που μετατρέπεται σε αναπτυξιακές και βιολογικές εκρήξεις. Στην εφηβεία πραγματοποιούνται : Βιοσωματικές αλλαγές Νοητικές αλλαγές Συναισθηματικές αλλαγές Ο πιο σημαντικός αναπτυξιακός στόχος της εφηβείας είναι η ανάγκη του ατόμου να διαμορφώσει την ταυτότητά του. Βιολογικές αλλαγές Τα αγόρια αποκτούν περισσότερη μυiκή μάζα, ψηλώνουν απότομα, τα γεννητικά τους όργανα μεγαλώνουν και οι όρχεις καθίστανται ικανοί για σπερματογέννηση. Η φωνή σπάει, κυμαίνεται από πολύ χαμηλούς σε πολύ υψηλούς τόνους για να έρθει και να σταθεροποιηθεί στην βραχνάδα της ανδρικής φωνής. Ενώ στα αγόρια το πιο ορατό και χαρακτηριστικό σημάδι της επίδρασης των ορμονών του φύλου είναι οι ονειρώξεις, στα κορίτσια το πιο εντυπωσιακό τέτοιο σημάδι είναι η έμμηνος ρήση. Η έμμηνος ρήση μπορεί να είναι μια τρομακτική εμπειρία για τα κορίτσια που δεν έχουν σωστή και υπεύθυνη πληροφόρηση για το τι ακριβώς είναι και τι ακριβώς σημαίνει, και σίγουρα είναι μια τραυματική εμπειρία για όσα κορίτσια έχουν πλήρη άγνοια για το θέμα αυτό. Το πρώτο συναίσθημα που αντιμετωπίζει ο έφηβος είναι ο φόβος, ο τρόμος για όλες τις αλλαγές που συμβαίνουν επάνω τους. Κατά την ήβη το σώμα των κοριτσιών αρχίζει να αποκτά περισσότερο λιπώδη ιστό και να στρογγυλεύει και ταυτόχρονα το στήθος αναπτύσσεται.
Νοητικές αλλαγές Ο έφηβος παρουσιάζει σε σχέση με το παιδί μεγαλύτερη πνευματική ικανότητα. Αυτό οφείλεται στην εξέλιξη του εγκεφάλου, στην πείρα που αποκτάται σταδιακά, στην άσκηση των πνευματικών δυνατοτήτων και στην αφύπνιση των ενδιαφερόντων. Σε σχέση με το παιδί ο έφηβος παρουσιάζει μεγαλύτερη ικανότητα μάθησης, ισχυρότερη μνήμη, καλύτερη συγκέντρωση της προσοχής και περισσότερο ελεγχόμενη από τη λογική φαντασία. Επίσης αρχίζει να έχει τη δυνατότητα της αφηρημένης σκέψης, εκδηλώνει πνευματικές ανησυχίες, περιορίζει τη σκέψη του σε θέματα που του προκαλούν ενδιαφέρον, διακατέχεται από αμφιβολίες, προσπαθεί να ερμηνεύσει τον κόσμο σε βάθος και ενδιαφέρεται για το μέλλον του. Συναισθηματικές αλλαγές. Η εφηβεία είναι περίοδος εσωτερικού αναβρασμού και συναισθηματικής αναστάτωσης. Συχνά στους εφήβους παρατηρούνται τρομερές μεταπτώσεις. Άλλοτε είναι χαρούμενοι και εύθυμοι και άλλοτε δύσθυμοι και μελαγχολικοί. Τα χαρακτηριστικά των εφήβων είναι ότι : Είναι αρνητικοί για όλα και τους φταίνε τα πάντα. Επιζητούν την αυτονομία τους: οι έφηβοι αναζητούν να βρουν ποιοι είναι και που πάνε, θέλουν να αποφασίζουν οι ίδιοι για τη ζωή τους Έχουν μία τάση για απομόνωση: θέλουν την ησυχία τους, κλείνονται στο δωμάτιο με τις ώρες και δεν συμμετέχουν σε οικογενειακές εκδηλώσεις. Είναι υπερευαίσθητοι, θίγονται και προσβάλλονται πολύ εύκολα Είναι ισχυρογνώμονες και πεισμώνουν πολύ: συνήθως όμως τα θέματα για τα οποία επιμένουν δεν είναι τόσο σημαντικά για τη ζωή τους, παρά έχουν να κάνουν με το πώς θα κόψουν τα μαλλιά τους, εάν θα φορέσουν σκουλαρίκι ή εάν θα καθαρίσουν ή όχι το δωμάτιο τους. Είναι ρομαντικοί: έχουν οράματα και σχέδια για ένα κόσμο πιο δίκαιο, έντιμο και καλό. Για αυτό και αρκετά συχνά ασχολούνται με το γράψιμο, τη σύνθεση, με τη μουσική ως τρόπους έκφρασης αυτών των σκέψεων και συναισθημάτων τους.. Ο Αμερικανός ψυχολόγος David Elkind στη μελέτη του «Εγωκεντρισμός στην εφηβεία» περιγράφει τρία συνήθη εγωκεντρικά σφάλματα (γνωστικές αδυναμίες) που παρουσιάζονται κατά τη διάρκεια της εφηβείας: Η αδυναμία του εφήβου να διακρίνει ανάμεσα στην παροδική-περιστασιακή και στη σταθερή-μόνιμη σκέψη. Π.χ. οι έφηβοι αν έχουν κάποια φορά γελοιοποιηθεί ενώπιον των άλλων (παροδικόπεριστασιακό) είναι πεπεισμένοι ότι όλοι θα θυμούνται το περιστατικό αυτό εις βάρος τους για πάντα (σταθερό-μόνιμο). Η αδυναμία του εφήβου να διακρίνει ανάμεσα στο αντικειμενικό και στο υποκειμενικό. Οι έφηβοι εκδηλώνουν έντονη και διαρκή ενασχόληση με το σώμα τους, τις σκέψεις τους και τα συναισθήματά τους και μερικές φορές νομίζουν ότι και οι άλλοι γύρω τους συμμερίζονται αυτές τις σκέψεις τους και τα συναισθήματά τους. Είναι η πίστη σ ένα φανταστικό ακροατήριο,σύμφωνα με την οποία μερικοί έφηβοι νομίζουν ότι οι άλλοι τους παρακολουθούν συνεχώς και τους κρίνουν για ό,τι κάνουν. Άλλοτε τους επιδοκιμάζουν και άλλοτε είναι εχθρικοί απέναντι τους. Μ
αυτό τον τρόπο οι έφηβοι συγχέουν το περιεχόμενο της δικής τους σκέψης και τα αισθήματά τους με τις σκέψεις και τα αισθήματα των άλλων, οι οποίοι στην πραγματικότητα δεν ενδιαφέρονται γι αυτούς και τη συμπεριφορά τους. Η ανικανότητα του εφήβου να διαφοροποιήσει το ατομικό από το γενικό. Οι έφηβοι συχνά πιστεύουν ότι αυτά που νιώθουν ή ο τρόπος που σκέφτονται είναι μοναδικός. Ο έφηβος πιστεύει ότι κανείς άλλος δεν μπορεί να νιώσει όπως αυτός. Αυτός είναι ο προσωπικός μύθος, που μπορεί να κάνει τον έφηβο να πιστεύει ότι, εφόσον είναι μοναδικό-ξεχωριστό άτομο, οι κανόνες που ισχύουν για τους άλλους δεν ισχύουν για τον ίδιο. Για παράδειγμα ένας έφηβος πιστεύει ότι με μισή ώρα μπορεί να καταφέρει όσοι οι άλλοι με 5 ώρες μελέτης. Επίσης ότι έχει γράψει τέλεια σε όλα τα διαγωνίσματα και φυσικά για ένα ανεξήγητο λόγο όλοι οι καθηγητές τον έχουν αδικήσει. Υπάρχει όμως και η άλλη άκρη. Ο μύθος άλλοθι ότι εγώ όσο και αν προσπαθήσω δεν τα καταφέρνω. Φταίνε οι δυνατότητες μου, η μνήμη, η κληρονομικότητα μου ή και κάτι άλλο. Ο έφηβος δηλαδή που πιστεύει ότι δεν τα καταφέρνει όσο και αν προσπαθήσει και επομένως γιατί να διαβάσει αφού δεν θα πάρει καλό βαθμό; Στη φάση της προσπάθειας ανεξαρτητοποίησης τους οι έφηβοι αρχίζουν να ανιχνεύουν τους εαυτούς τους σε μια προσπάθεια να κατανοήσουν ποιοι είναι, από πού έρχονται και που πάνε στο μέλλον. Από τη μια η πρόσφατη παιδική προσωπικότητα τους από την άλλη οι νέες βιολογικές τους ορμές και οι νέοι κοινωνικοί ρόλοι που καλούνται να επωμισθούν τους δημιουργούν μια πολύ έντονη εσωτερική σύγκρουση, που μπορεί να έχει τη μορφή μιας παροδικής μελαγχολίας, Είναι η λύπη για την ξενοιασιά και την παιδική ηλικία που τελείωσε και τις ευθύνες που ακολουθούν. Από την άλλη ο έφηβος περνάει μια κρίση προκειμένου να διαμορφώσει την ταυτότητα του Εγώ του,αφού οι μεγάλοι για μερικά θέματα τον θεωρούμε παιδί και για άλλα μεγάλο. Έτσι και ο ίδιος είναι μπερδεμένος και δεν έχει αποφασίσει ποιο ρόλο από τους δυο να κρατήσει. Οι έφηβοι νιώθουν μετέωροι ανάμεσα στο παιδικό και ανέμελο παρελθόν και το επόμενο βήμα που είναι η ενηλικίωση. Βρίσκονται μπροστά σε μια μεγάλη ενδοψυχική σύγκρουση ανάμεσα στην αυτονομία και την εξάρτηση. Η κοινωνία απαιτεί από αυτούς να αρχίσουν να προετοιμάζονται για τους νέους ρόλους τους. Με το ένα πόδι στο σταθερό και δοκιμασμένο κόσμο της παιδικής ηλικίας, αρχίζουν να δοκιμάζουν τους διάφορους ρόλους των ενηλίκων μέχρι να βρουν αυτόν που τους ταιριάζει. Τα χαρακτηριστικά της κρίσης ταυτότητας εί ναί: η σύγχυση των ρόλων η υιοθέτηση αναγκών και επιθυμιών που συχνά επιβάλλονται από την οικογένεια ή τους φίλους. έντονες μεταπτώσεις στη διάθεση του εφήβου υπερευαισθησία κλείσιμο στον εαυτό τους νεύρα
παθητικότητα, ανία μελαγχολία ονειροπόληση. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ Οι πολλές αλλαγές που συμβαίνουν στη διάρκεια της εφηβείας, μας δημιουργούν δυσκολίες στο να συνηθίσουμε ή ακόμη και να αποδεχτούμε αυτές τις αλλαγές, καθώς είναι κάτι εντελώς καινούριο, το οποίο νιώθουμε ότι εισβάλει στην ζωή μας. Καθώς οδεύουμε προς την ενηλικίωση, και πασχίζουμε να αποκτήσουμε και να εδραιώσουμε την ανεξαρτησία μας, περάμε μέσα από διάφορες φάσεις που επηρεάζουν τον ψυχισμό μας. Μεγαλώνοντας, αυξάνεται και η πίεση που δεχόμαστε από τους γονείς, τους φίλους, την κοινωνία, και αυτό αποτελεί για μερικούς από εμάς τεράστια δυσκολία. Αυτό συνήθως έχει ως αποτέλεσμα και την εμφάνιση του άγχους. Ένα από τα πιο σημαντικά θέματα που απασχολούν τους εφήβους αλλά και τους γονείς τους είναι η κατάθλιψη. Η ηπιότερη μορφή της κατάθλιψης μπορεί να φανεί ως μια έλλειψη ψυχικής ενέργειας και ευεξίας. Στις πιο σοβαρές εκδηλώσεις της, οι έφηβοι τείνουν να είναι ευέξαπτοι και κακοδιάθετοι για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Όταν αυτή βρίσκεται στη χειρότερη μορφή της, κοιμούνται λίγο, χάνουν την όρεξη τους και είναι συνέχεια κατηφείς, απαθείς και χωρίς ζωντάνια. Οι έφηβοι που έχουν κατάθλιψη νιώθουν αβοήθητοι, θλιμμένοι και άχρηστοι μερικές φορές το βρίσκουν αδύνατο να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της ζωής. Η εφηβική κατάθλιψη είναι προγνωστικός παράγοντας επανεμφάνισης κατάθλιψης και αποπειρών αυτοκτονίας, καθώς και άλλων διαταραχών, όπως είναι οι αγχώδεις διαταραχές, η μανιοκατάθλιψη, η χρήση ουσιών και στην ενήλικη ζωή. Η αδυναμία προσαρμογής του εφήβου στις ραγδαίες αλλαγές συχνά τον οδηγεί στην αναζήτηση διεξόδου από τα καθημερινά προβλήματα, μέσα από δραστηριότητες υψηλού κινδύνου όπως υπερκατανάλωση αλκοολούχων ποτών, καφεΐνη, νικοτίνη και χρήση άλλων ουσιών. Οι καταχρήσεις είναι ένα σοβαρό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν πολλοί έφηβοι στις μέρες μας. Η κατανάλωση αλκοόλ μειώνει τη σχολική απόδοση, την ικανότητα απορρόφησης της γνώσης και τη συγκέντρωση, έχοντας δραματική επίδραση στην προσωπικότητα, καθώς προκαλεί εχθρικότητα και επιθετικότητα αυξάνοντας τον κίνδυνο πειραματισμού και με άλλες εξαρτησιογόνες ουσίες. Ο λόγος ο οποίος οδηγεί τους εφήβους στην κατανάλωση αλκοόλ είναι γιατί πιέζονται από το κοινωνικό τους περιβάλλον. Όταν οι έφηβοι δέχονται πιέσεις για να καταναλώσουν αλκοόλ μπορεί να αισθάνονται θυμό, άγχος, ενοχές, αίσθηση δειλίας και απογοήτευση σχετικά με τον εαυτό τους. Έτσι καταλήγουν να κάνουν πράξεις που κανονικά δε θα τις έπρατταν και οι λόγοι είναι αρκετοί: ο φόβος της απόρριψης ή ότι θα χάσουν ένα φίλο, η επιθυμία για να αρέσουν ή και να φαίνονται μεγαλύτεροι και η αποφυγή του χλευασμού. Επιπλέον, αρκετοί είναι οι νέοι οι οποίοι πέφτουν στον πειρασμό να πιούν αλκοόλ με την παρέα τους επειδή δεν είναι σίγουροι τι θέλουν ή επειδή δε γνωρίζουν πώς να χειριστούν την κατάσταση. Πρέπει να μάθουμε να λέμε «όχι» και να μην παρασύρομαστε από άλλους. Στην εξωτερική μας εμφάνιση αλλάζουν επίσης πολλά. Ένας παράγοντας που παίζει
μεγάλο ρόλο, είναι η διατροφή. Οι διατροφικές διαταραχές, όπως είναι η ανορεξία και η βουλιμία, είναι από τα πιο συνηθισμένα προβλήματα της εφηβείας. Τέτοια φαινόμενα χαρακτηρίζονται από την κακή σχέση με το φαγητό, ή και από την διαταραγμένη εικόνα που έχουν οι έφηβοι για τον εαυτό τους, και την εμφάνισή τους. Τα προβλήματα που σχετίζονται με τη διατροφή οφείλονται σε ψυχολογικούς αλλά και κοινωνικούς παράγοντες, με κυριότερο τα πρότυπα της σημερινής κοινωνίας, που θέλουν τους ανθρώπους πολύ αδύνατους. Θα πρέπει όμως όλοι να αγαπήσουμε τον εαυτό μας, και να σταματήσουμε να έχουμε την λάθος αντίληψη για την εμφάνισή μας. Η περίοδος της εφηβείας είναι πολύ σημαντική για την διαμόρφωση σωστών διατροφικών συνηθειών που θα μπορέσουν στο μέλλον να αποτελέσουν Βόσγια την αποφυγή της παχυσαρκίας. Πρέπει να μάθουμε να μην χρησιμοποιούμε την τροφή ως μέσο επίλυσης προσωπικών προβλημάτων, και να συνειδητοποιήσουμε την έννοια της ισορροπημένης διατροφής. Τέλος, εκτός από τις αλλαγές στην εμφάνιση, παρατηρούνται και αλλαγές στη συμπεριφορά των εφήβων. Κυκλοθυμία, έντονα συναισθήματα, ανασφάλεια και ισχυρή ευαισθητοποίηση για τα γύρω τους ζητήματα, καθώς και για τα παγκόσμια γεγονότα, τα οποία ταράζουν τους εφήβους και αναστατώνουν την ψυχολογία τους. Για πρώτη φορά, αρχίζουν να αμφισβητούν τους γονείς τους και να επιζητούν περισσότερο την επαφή με τους συνομηλίκους τους. Δεν υπάρχει εφηβεία χωρίς προβλήματα, χωρίς πόνο. Είναι ίσως η πιο επώδυνη περίοδος της ζωής μας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως, ότι είναι και η περίοδος των πιο έντονων συναισθημάτων χαράς και αγάπης. Η εφηβική περίοδος παίζει μεγάλο ρόλο στη ζωή όλων μας. Γι αυτό θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες που εμφανίζονται μπροστά μας και να συνεχίσουμε να κυνηγάμε τα όνειρά μας και την αναζήτηση της ευτυχίας.