Η Φύση της γλώσσας
Ψυχογλωσσολογία Ανακάλυψη και ερ-ηνεία των ψυχολογικών διαδικασιών 7ου κάνουν δυνατή την α7όκτηση, εξέλιξη και χρήση της γλώσσας
Τρεις τομείς ενδιαφέροντος Πώς οι άνθρω7οι κατανοούν τον 7ροφορικό και τον γρα7τό λόγο Πώς οι άνθρω7οι 7αράγουν λόγο Πώς οι άνθρω7οι α7οκτούν λόγο
Φωνή και λόγος Κραυγή πόνου: άμεση αντίδραση σε ένα ερέθισμα Η λέξη πόνος δεν προϋποθέτει βίωμα Πρωτογενής σήμανση (Ερέθισμα-Αντίδραση) Δευτερογενής σήμανση Εκφράζει ζωϊκή αναγκαιότητα Εκφράζει ελευθερία Φυσικό σημείο: Δείκτης Φυσικό σημείο: Σύμβολο
Σημείωση (C.S. Pierce) Ση-εία τριών ειδών: Εικόνες είκτες (ολιστικό, ά-ορφο 7εριεχό-ενο) Σύ-βολα (αναλυτικό, -ορφο7οιη-ένο 7εριεχό-ενο)
Εικόνα Ση-είο 7ου συνδέεται -ε αυτό στο ο7οίο αναφέρεται -έσω φυσικής ο-οιότητας (το σχέδιο -ιας φλόγας είναι εικόνα της φλόγας)
Δείκτης Ση-είο 7ου συνδέεται -ε το αντικεί-ενο ή το συ-βάν στο ο7οίο αναφέρεται -έσω της φυσικής συ--ετοχής του σε αυτό (7.χ. ο κα7νός συ--ετέχει στο συ-βάν της φωτιάς)
Σύμβολο Ελεύθερη α7ό τα δεσ-ά της ά-εσης ε-7ειρίας 7αράσταση ή έννοια
Η κραυγή δεν είναι -ορφο7οιη-ένη - έχει ολιστικό χαρακτήρα Η λέξη είναι ο αντίλογος - είναι αναλυτική, γι αυτό, -ορφο7οιη-ένη Πέρασ-α α7ό τον δείκτη (την 7ρωτογενή, δεικτική αναγκαιότητα) στο σύ-βολο (την δευτερογενή, 7αραστατική/συ-βολική ελευθερία)
Αλλά, τι σημαίνει σύμβολο; Αφαίρεση και γενίκευση Αφαιρετική ε7εξεργασία της ε-7ειρίας 7ου οδηγεί σε γενικεύσεις, σε κατηγορίες Η έννοια οδηγεί 7έρα α7ό το ά-εσο 7αρόν. Ανακαλεί αυτό 7ου βρίσκεται έξω α7ό το ά-εσο αισθητηριακό και 7ραξιακό 7εδίο (Piaget, 1972) Η λέξη ση-αίνει την έννοια, την γενικευτική και αφαιρετική ανάκλαση της ε-7ειρίας, όχι την βιω-ατική σή-ανσή της
Ο φόνος του πράγματος (Hegel) Η γλώσσα α7οδεσ-εύει α7ό τα δεσ-ά της ά-εσης ε-7ειρίας Το αισθητό 7ράγ-α 7εθαίνει ίνει τη θέση του στην έννοια Η λέξη σκύλος δεν τρέχει, δεν 7ίνει, δεν τρώει Γι αυτό τον λόγο η εννοιακή κατανόηση της ε-7ειρικής 7ραγ-ατικότητας ισοδυνα-εί -ε φόνο (Kojève, 1980)
Για τον Pierce η ιδιαιτερότητα της γλώσσας βρίσκεται στη συ-βολική της διάσταση. Το σύ-βολο χαρακτηρίζεται α7ό ε--εσότητα στη σχέση του -ε το αντικεί-ενο αναφοράς του. Τα γλωσσικά ση-εία 7αρα7έ-7ουν 7άντα σε άλλα ση-εία και όχι ά-εσα στο αντικεί-ενο αναφοράς τους
Η σκέψη είναι ένα υφαντό α7ό ση-εία (Pierce) Το να 7ροσ7αθού-ε να ξηλώσου-ε τα ση-εία είναι σαν να 7ροσ7αθού-ε να ξεφλουδίσου-ε ένα κρε--ύδι για να βρού-ε το 7ραγ-ατικό κρε--ύδι
We lead a life of signs
Man is a sign
Διακριτά χαρακτηριστικά της γλώσσας Ιεραρχικά δο-η-ένο σύστη-α Χαρακτηρίζεται α7ό δη-ιουργικότητα και 7λαστικότητα Είναι κανονικό, νο-οτελειακό σύστη-α συ-7εριφοράς Έχει αυθαιρετότητα
Δεκαέξι χαρακτηριστικά που διακρίνουν τη γλώσσα από άλλα επικοινωνιακά συστήματα(hockett, 1960) Αρθρο-ακουστικό κανάλι Εκ7ε-7ό-ενη -ετάδοση και κατευθυντήρια 7ρόσληψη Γρήγορη διαγραφή, εξαφάνιση Μεταβλητότητα, αντικατάσταση ρόλων
Ολοκληρωτική ανατροφοδότηση (ο ο-ιλητής έχει 7ρόσβαση στα λόγια του και -7ορεί να τα τρο7ο7οιήσει) Ση-ασιολογική α-εταβλητότητα (είτε ψιθυρίσεις, είτε φωνάξεις, οι ση-ασίες των λέξεων ειναι α-ετάβλητες) Ση-αντικότητα - ση-ασία Αυθαιρετότητα
ιακριτότητα (το λεξιλόγιο α7οτελείται α7ο διακριτικές ξεχωριστές ενότητες-ο-άδες) Αντικαταστασι-ότητα - αφαίρεση (αναφορά σε 7ράγ-ατα και γεγονόταα7ο-ακρυσ-ένα "Ανοικτό" Παράδοση και κληρονο-ιά
υαδικότητα του γλωσσικού ση-είου (συνδυασ-οί -ονάδων χωρίς νόη-α, α7οκτούν ση-ασία) Παρα7οίηση-α7όκρυψη της αλήθειας Αντανάκλαση (λόγος για το γλωσσικό σύστη-α, -ετα-γλώσσα) υνατότητα εκ-άθησης
Μονάδες - Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης Η γλώσσα είναι σύστη-α ση-είων (Ferdinand de Saussure) Το γλωσσικό ση-είο συνδέει -ια έννοια -ε την ακουστική ή την ο7τική της εικόνα Ση-αίνον - ση-αινό-ενο Κάθε γλωσσικό στοιχείο (φωνή-ατα, -ορφή-ατα, λέξεις, κ.ά) α7οκτά υ7όσταση -έσω των σχέσεών του -ε τα άλλα ύο είδη σχέσεων: 7αραδειγ-ατικές και συνταγ-ατικές
Παραδειγματικές σχέσεις υνατότητα υ7οκατάστασης ενός στοιχείου -έ άλλα ο-οειδή του στο ίδιο 7εριβάλλον ιάβασα το βιβλίο του (η λέξη βιβλίο -7ορεί να αντικατασταθεί: γρά--α, άρθρο, 7οίη-α, δοκί-ιο ) Οι λέξεις αυτές βρίσκονται σε 7αραδειγ-ατική σχέση
Συνταγματικές σχέσεις υνατότητα συνδυασ-ού ενός γλωσσικού στοιχείου -ε άλλα στοιχεία στο λόγο Η λέξη βιβλίο βρίσκεται σε συνταγ-ατική σχέση -ε τις λέξεις το και του και ολόκληρη η φράση το βιβλίο του -ε τη λέξη διάβασα
Υποσυστήματα του γλωσσικού συστήματος Φωνολογικό (οι -ικρότερες -ονάδες 7ου -7ορεί να αναλυθεί το ση-αίνον και δεν α7οτελούν φορείς ση-ασίας - φωνή-ατα) Μορφολογικό (οι -ικρότερες -ονάδες -ε διακριτική ση-ασία- -ορφή-ατα και δο-ή της λέξης) Συντακτικό (συνδυασ-ός λέξεων για δη-ιουργία 7ρότασης) Ση-ασιολογικό (ση-ασία λέξεων - νοητικό λεξικό)
Παραδοχές Το γλωσσικό ση-είο συνίσταται στην άρρηκτη σύνδεση ενός ση-αινο-ένου (έννοια) -ε ένα ση-αινό-ενο (ακουστική εικόνα) Η διάκριση -εταξύ ση-αινο-ένων και ση-αινόντων (ή -εταξύ 7εριεχο-ένου και έκφρασης) αντικατο7τρίζεται στη διάκριση -εταξύ ση-ασιολογικού υ7οσυστή-ατος και των υ7ολοί7ων υ7οσυστη-άτων
Φωνολογικό vs μορφολογικό Η διάκριση -εταξύ φωνολογικού και -ορφολογικού (και κατ ε7έκταση συντακτικού) υ7οσυστή-ατος α7ορρέει α7ό την δια7ίστωση ότι η γλώσσα χαρακτηρίζεται α7ό την λεγό-ενη δι7λή άρθρωση: Η 7ρώτη άρθρωση: γλωσσικά στοιχεία -ε ση-ασία, δηλαδή είναι γλωσσικά ση-εία Η δεύτερη άρθρωση: γλωσσικά στοιχεία κενά νοή-ατος Τα στοιχεία της β άρθρωσης συνδυάζονται γαι να σχη-ατίσουν τα στοιχεία της α άρθρωσης. Το φωνολογικό συναρτάται -ε την β άρθρωση, ενώ το -ορφολογικό και το συντακτικό -ε την α
Επίπεδα στη δομή και την περγραφή της γλώσσας Με τα ε7ί7εδα φαίνεται η ιεραρχική δο-ή της γλώσσας Το κάθε ε7ί7εδο δο-είται -ε στοιχεία του α-έσως κατωτέρου ε7ι7έδου και ταυτόχρονα 7εριέχει τα στοιχεία -ε τα ο7οία δο-είται το α-έσως ανώτερο Η 7εριγραφή της γλώσσας -7ορεί να ακολουθήσει δύο κατευθύνσεις: α7ό κάτω 7ρος τα 7άνω (σύνθεση) και α7ό 7άνω 7ρος τα κάτω (ανάλυση)
Για να είναι η γλώσσα ε7ικοινωνία χρειάζεται -ια υλική ουσία 7ου θα της ε7ιτρέψει να λειτουργήσει ανά-εσα σε δύο ή 7ερισσότερα άτο-α Αυτή είναι ο Ήχος α7ό τον ο7οίο α7ορρέει η γρα--ικότητα: ο ήχος εκτυλίσσεται στον χρόνο και ο χρόνος -7ορεί να -ετρηθεί -όνο σε -ια διάσταση, τη γρα--ή Υ7άρχει ε7ο-ένως ένα φωνητικό ε7ί7εδο (αλλά όχι ένα φωνητικό υ7οσύστη-α) στη γλώσσα
Φωνητική ονο-άζεται ο το-έας της γλωσσολογίας 7ου εξετάζει τους ήχους της γλώσσας α7ό την υλική τους 7λευρά. Η 7αραγωγή τους, 7ου ονο-άζεται φωνητική ουσία, οφείλεται στα ανθρώ7ινα φωνητικά όργανα. Η φωνητική ουσία είναι κοινή για όλους τους ανθρώ7ους και έχει συνέχεια: δεν υ7άρχουν α7όλυτα όρια ανά-εσα στους ήχους -ιας γλώσσας
Το συνεχές φωνητικό φάσ-α τε-αχίζεται -ε το κριτήριο της εναλλαγής: αν ένα τε-άχιο -7ορεί να 7άρει τη θέση κά7οιου άλλου στο 7εριβάλλον.Τα διαφορετικά ελάχιστα φωνητικά τε-άχια 7ου 7ροκύ7τουν αντιστοιχούν στους φθόγγους -ιας γλώσσας
Φωνητικό αλφάβητο Ένα φωνητικό αλφάβητο είναι α7αραίτητο για να ε-φανίζονται οι ήχοι 7άντα -ε τον ίδιο τρό7ο. Και αντίστροφα, ένα συγκεκρι-ένο σύ-βολο 7ρέ7ει να α7οδίδει 7άντα τον ίδιο ήχο. Η διάκριση -εταξύ φωνητικού και φωνολογικού ε7ι7έδου διαφορετικών αγκυλών και γρα--ών. Αγκύλες: φωνητική α7οτύ7ωση της λέξης 7άθος [ paθos] Πλάγιες γρα--ές: φωνολογική α7οτύ7ωση / paθos/
Φωνήματα Φθόγγοι 7ου έχουν διακριτική λειτουργία σε -ια γλώσσα αντιστοιχούν σε διαφορετικά φωνή-ατα αυτής της γλώσσας Τα φωνή-ατα είναι οι ψηφίδες -ε τις ο7οίες στοιχειοθετούνται τα ση-αίνοντα -ιας γλώσσας
Μορφήματα Οι ελάχιστες -ονάδες της 7ρώτης άρθρωσης Οι ψηφίδες -ε τις ο7οίες συγκροτούνται οι α-έσως -εγαλύτερες -ονάδες της έκφρασης, οι λέξεις Η -ορφολογία έχει ως αντικεί-ενο τα -ορφή-ατα και την εσωτερική δο-ή των λέξεων
Παράδειγ-α: /aksexastos/ /a/: δηλώνει άρνηση ή στέρηση αυτού 7ου ακολουθεί /ksexas/: δηλώνει α7ώλεια -νή-ης και -άλιστα ως συνολικό γεγονός /t/: φανερώνει την 7ροέλευση και, σε συνδυασ-ό -ε το /os/7ου ακολουθεί, τη γρα--ατική κατηγορία ολόκληρου του ση-αίνοντος (ρη-ατικό ε7ίθετο) /os/: φανερώνει τη γρα--ατική κατηγορία (ε7ίθετο ή ουσιαστικό), το γένος, τον αριθ-ό
Κατηγορίες μορφημάτων Ανάλογα -ε την αυτοδυνα-ία (α) ή την ση-ασία (σ) 7ου έχουν διακρίνονται σε: 1. (α) εσ-ευ-ένα: ε-φανίζονται 7άντοτε σε συνδυασ-ό -ε άλλα (στερητικό α, καταλήξεις ος, οι, ου, η, ες, αλλά και τα 7αιδ-, άνθρω7-, κ.ά. 2. (α) Ελεύθερα: ε-φανίζονται -όνα τους ( τώρα, και, εγώ, εδώ) 3. (σ) Λεξικά: δηλώνουν αντικεί-ενα, καταστάσεις, 7ρόσω7α (γυναίκ-, κόσ--, κλ7) 4. (σ) Γρα--ατικά: αφορούν ενδογλωσσικές σχέσεις, έχουν γρα--ατική λειτουργία (-οσύνη, -ότητα κλ7)
Λέξεις Συνδυασ-οί -ορφη-άτων -ε 7ολύ στενή συνοχή, ώστε να α7οκλείεται η 7αρε-βολή άλλων στοιχείων, ονο-άζονται λέξεις
Στη γλωσσολογία γίνεται διάκριση -εταξύ: Γρα--ατικής λέξης Φωνολογικής λέξης Λεξή-ατος
Γρα--ατική (ή λειτουργική ή κενή) λέξη είναι εκείνη 7ου διαθέτει γρα--ατική, εσωγλωσσική ση-ασία, 7.χ. και, 7ου, αν, σε. Εκτός, βέβαια, α7ό τις αναντίρρητα λεξικές και γρα--ατικές λέξεις, υ7άρχουν και 7ερι7τώσεις ενδιά-εσες, ό7ως συνήθως οι αντωνυ-ίες ή τα ε7ιρρή-ατα, 7.χ. ο7οίος, 7οτέ.
Φωνολογική λέξη είναι ο συνδυασ-ός σε -ία ενότητα λεξικών και λειτουργικών (κλιτικών) λέξεων. Η ενότητα αυτή ε-φανίζει -ια σειρά των λέξεων 7ου καθορίζεται -ε βάση συντακτικούς κανόνες και χαρακτηρίζεται α7ό ενιαίο τονικό σχή-α, 7.χ. -ου' το 7ε, 7ροφέρεται [mutópe].
Λέξη-α είναι το σύνολο των τύ7ων -ιας λέξης 7ου συνδέονται -ε -ία κοινή λεξική ση-ασία και -7ορούν να διαφορο7οιούνται ανάλογα -ε το γρα--ατικό 7εριβάλλον στο ο7οίο η λέξη ε-φανίζεται.
Λεξή-ατα, δηλαδή, είναι οι λέξεις 7ου λη--ατογραφούνται στα λεξικά, ανεξάρτητα α7ό τον τύ7ο 7ου κατά σύ-βαση η κάθε γλώσσα δίνει ως κεφαλή του λή--ατος (7.χ. στα ελληνικά λεξικά τα λεξή-ατα ρη-άτων ε-φανίζονται στο α ενικό του ενεστώτα οριστικής της ενεργητικής >φωνής, (φωνή), ενώ σε άλλες γλώσσες ε-φανίζονται στο α7αρέ-φατο). Π.χ. οι τύ7οι έγραφες, γραφτώ, γρα--ένος κ.λ7. ανήκουν στο λέξη-α γράφω. Τα λεξή-ατα δηλώνονται -ε -ικρά.
Πρόταση Η -έγιστη -ονάδα της συντακτικής, αν όχι της γλωσσικής, ανάλυσης