Αστική Γεωγραφία Μοντέλα αστικής οικολογίας Σαγιάς Ι., Επίκουρος Καθηγητής, Ε.Μ.Π., isayas@mail.ntua.gr
Άδεια χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άδεια χρήσης άλλου τύπου, αυτή αναφέρεται ρητώς.
Η ανάπτυξη της πόλης ως οικολογική διαδικασία Το πλαίσιο των μοντέλων αστικής ανάπτυξης (αστική γη και χρήσεις) Οικολογικά μοντέλα ανάπτυξης της πόλης 3
Το πλαίσιο των μοντέλων αστικής ανάπτυξης Συμπύκνωση / χωρική γενίκευση των κυριότερων ζωνών χρήσεων γης και κοινωνικών διαφοροποιήσεων 4
Τα μοντέλα της αστικής οικολογίας Αστική κοινωνιολογία - University of Chicago Τα «κλασσικά»μοντέλα σύνδεσης χρήσεων γης και κοινωνικών διαδικασιών Ομόκεντρα, Τομεακά, Πολυκεντρικά Ανταγωνιστικές ερμηνείες-συμπληρωματικές θεωρήσεις 5
Τι συνέβαινε στο Chicago? (1/2) Chicago Η Πόλη- 1900s Η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη των ΗΠΑ (μετά την NY) 50% του πληθυσμού γεννημένοι εκτός των ΗΠΑ Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη- Ρωσία, Πολωνία, Γερμανία Νότια Ευρώπη-Ελλάδα, Ιταλία Δυτική Ευρώπη-Ιρλανδία Μεγάλος αριθμός εσωτερικών μεταναστών Αφροαμερικανοίαπό τις πολιτείες του Νότου Εικόνα 1α. Chicago 6
Τι συνέβαινε στο Chicago? (2/2) Chicago Η Πόλη- 1900s Θεωρείται η «αρχέτυπη» βιομηχανική πόλη των ΗΠΑ Η αρχιτεκτονική Αναπτυγμένο σύστημα μεταφορών (σιδηρόδρομος) Κοινωνικο-φυλετικές διαφοροποίησεις Εικόνα 1b. Chicago 7
Μοντέλο ομόκεντρων ζωνών E.W. Burgess (1920s) (1/13) Περιγραφικές γενικεύσεις με βάση την πόλη του Chicago Οι άξονες μεταφορών εκτείνονται από τον κεντρικό πυρήνα της πόλης (το Chicago ήταν σιδηροδρομικός κόμβος) 8
Μοντέλο ομόκεντρων ζωνών (2/13) Εικόνα 2. Μοντέλο ομόκεντρων ζωνών-αστικές περιοχές στο Σικάγο 9
Μοντέλο ομόκεντρων ζωνών Η πόλη ως εξαρτημένη μεταβλητή Ορισμός της πόλης και της εξέλιξής της με όρους οικολογικού συστήματος με τέσσερις παραμέτρους Μέγεθος πληθυσμού Έλεγχος του φυσικού περιβάλλοντος Τεχνολογική ανάπτυξη Κοινωνική οργάνωση (3/13) 10
Μοντέλο ομόκεντρων ζωνών (4/13) Σχέση κοινωνικο-οικονομικών κατηγοριών και απόστασης από το εμπορικό κέντρο της πόλης...η σημασία του κόστους μεταφοράς Οι εύπορες ομάδες σε μεγαλύτερη απόσταση Οι λιγότερο εύπορες (εργατική τάξη) σε μικρές αποστάσεις Μεταβαλλόμενα οικιστικά πρότυπα μέσω «εισβολής» «διαδοχής». Οικολογικές διαδικασίες: Συγκέντρωση- Αποκέντρωση-Κεντρικότητα- Εξειδίκευση/διαχωρισμός-Εισβολή-Διαδοχή- Τυποποίηση-Κυριαρχία 11
Μοντέλο ομόκεντρων ζωνών Οικολογικές διαδικασίες: (5/13) Συγκέντρωση : Οι άνθρωποι και οι δραστηριότητες τείνουν να συγκεντρώνονται σε περιοχές όπου οι συνθήκες για την ικανοποίηση των βασικών αναγκών τους είναι περισσότερο ευνοϊκές. (π.χ. Μεταφορές, αγορά, κοινωνικός εξοπλισμός) Αποκέντρωση: Κοινωνικές ομάδες και δραστηριότητες απομακρύνονται από το κέντρο: έλλειψη χώρου, υψηλές αξίες γης, «συνωστισμός». Η συμβολή των τεχνολογικών εξελίξεων. 12
Μοντέλο ομόκεντρων ζωνών Οικολογικές διαδικασίες: (6/13) Κεντρικότητα: Αποτέλεσμα της συγκέντρωσης σε σημεία όπου συγκλίνουν άξονες μεταφορών επικοινωνιών. Στα σημεία αυτά διαμορφώνεται το οικονομικό, κοινωνικό, πολιτιστικό κέντρο(α). Εξειδίκευση/διαχωρισμός: Συγκέντρωση «ομοειδών» δραστηριοτήτων ή κοινωνικών ομάδων. Διαμόρφωση «υποπεριοχών» «θυλάκων». 13
Μοντέλο ομόκεντρων ζωνών (7/13) Οικολογικές διαδικασίες: Εισβολή: Νέες κοινωνικές ομάδες/ δραστηριότητες διεκδικούν τα κεντρικά σημεία. -Διαδοχή: Αλλαγές ανακατατάξεις λόγω της εισβολής. Τυποποίηση: Καθημερινές μετακινήσεις, επανάληψη, εξοικείωση, από το χάος στη δομή. Κυριαρχία: Ιεραρχική δομή, η επιρροή της θέσης, η CBD. Η μεγέθυνση του πληθυσμού (μετανάστευση) και η αύξηση των οικονομικών ευκαιριών οδηγούν στη μεγέθυνση της CBD και στην εξάπλωση της πόλης 14
Μοντέλο ομόκεντρων ζωνών (8/13) Ιρλανδοί 1 2 3 4 5 Εικόνα 3α. Το μοντέλο Burgess Εισβολή και διαδοχή... αντί για ζωϊκά είδη, κύματα μεταναστών (1) Εμπορικό-επιχειρημ. κέντρο, (2) μεταβατική ζώνη, (3) ζώνη εργατών, (4) ζώνη υψηλής ποιότητας κατοικιών, (5) ζώνη καθημερινά μετακινούμενων (commuters) 16
Μοντέλο ομόκεντρων ζωνών (9/13) Ιρλανδοί Ιταλοί 1 2 3 4 5 Εικόνα 3β. Το μοντέλο Burgess Εισβολή και διαδοχή... αντί για ζωϊκά είδη, κύματα μεταναστών (1) Εμπορικό-επιχειρημ. κέντρο, (2) μεταβατική ζώνη, (3) ζώνη εργατών, (4) ζώνη υψηλής ποιότητας κατοικιών, (5) ζώνη καθημερινά μετακινούμενων (commuters) 16
Μοντέλο ομόκεντρων ζωνών (10/13) Ιρλανδοί Ιταλοί Αφρο-Αμερικανοί 1 2 3 4 5 Εικόνα 3γ. Το μοντέλο Burgess Εισβολή και διαδοχή... αντί για ζωϊκά είδη, κύματα μεταναστών (1) Εμπορικό-επιχειρημ. κέντρο, (2) μεταβατική ζώνη, (3) ζώνη εργατών, (4) ζώνη υψηλής ποιότητας κατοικιών, (5) ζώνη καθημερινά μετακινούμενων (commuters) 16
Μοντέλο ομόκεντρων ζωνών (11/13) 1 2 3 4 5 Εικόνα 4. Η «κινητήριος» δύναμη της αστικής ανάπτυξης 17
Υποθέσεις του Μοντέλου των Ομόκεντρων ζωνών για το χώρο και τις κοινωνικές διαδικασίες (1/4) Αφορά μια συγκεκριμένη περίοδο ανάπτυξης και οργάνωσης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και των κοινωνικών δομών και σχέσεων Η ατομική ιδιοκτησία, η ωφελιμότητα, ο ανταγωνισμός και η αγορά, οι βέλτιστοι μηχανισμοί κατανομής των πόρων Εικόνα 5. Καμπύλες ίσου κόστους μεταφοράς 18
Υποθέσεις του Μοντέλου των Ομόκεντρων ζωνών για το χώρο και τις κοινωνικές διαδικασίες (2/4) Αδόμητος και δομήσιμος εξωαστικός χώρος όπου υπάρχει διαθέσιμη φθηνή γη Δεν υπάρχουν περιορισμοί στη δόμηση (ρυθμίσεις πολεοδομικού-χωροταξικού σχεδιασμού) Η χώρος ως απόσταση και χρόνος (ομοιογενής και αδιαφοροποίητα μέσα μεταφοράς) με κέντρο περιφέρεια 19
Υποθέσεις του Μοντέλου των Ομόκεντρων ζωνών για το χώρο και τις κοινωνικές διαδικασίες (3/4) Park: «Η πόλη ενέχει μια οργάνωση τόσο ηθικήόσο και φυσική οι δύο αυτές οργανώσεις βρίσκονται σε μια διαδικασία αλληλεπίδρασης που τις διαμορφώνει και μετασχηματίζει τη μια σε σχέση με την άλλη. Η δομή της πόλης είναι αυτό που αντιλαμβανόμαστε πρώτο, εξαιτίας της ευρύτητας και της πολυπλοκότητάς της. Όμως αυτή η δομή θεμελιώνεται η ίδια πάνω στην ανθρώπινη φύσητης οποίας αποτελεί μια από τις μορφές έκφρασης. Άλλωστε, αυτή η εκτεταμένη οργάνωση προέκυψε σαν απάντηση στις ανάγκες των κατοίκων. 20
Υποθέσεις του Μοντέλου των Ομόκεντρων ζωνών για το χώρο και τις κοινωνικές διαδικασίες (4/4) Όμως από τη στιγμή που σχηματίζεται, τους επιβάλλεται σαν ένα βάναυσο εξωτερικό γεγονός και τους διαμορφώνει, με τη σειρά της, ανάλογα με τις προθέσεις και τα συμφέροντα που εκδηλώνει. Δομή και παράδοσηδεν αποτελούν λοιπόν παρά διαφορετικές όψεις ενός ενιαίου πολιτιστικού πλέγματοςτο οποίο καθορίζει το χαρακτήρα και την ιδιαιτερότητα της πόλης» 21
Μοντέλο ομόκεντρων ζωνών (12/13) Εικόνα 6. Μοντέλο ομόκεντρων ζωνών 22
Μοντέλο ομόκεντρων ζωνών (13/13) Εικόνα 7. Ποσοστό του πληθυσμού που ζει κάτω από το όριο της φτώχειας 23
Τομεακά Μοντέλα (1/2) Τροποίησητου μοντέλου του Burgess.. Διαφορετικά πρότυπα σε άλλες πόλεις Ο ρόλος των μεταφορών και διάφορα γεωμορφολογικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά μεταβάλουν τις χρήσεις γης που βρίσκονται κοντά τους. Σφηνοειδείς ζώνες που σχετίζονται με την προσπελασιμότητα ή/και με τις παρεχόμενες ανέσεις. 24
Τομεακά Μοντέλα (2/2) τραίνο Τραμ, (χαράδρα, λόφος, ποτάμι) Εικόνα 8. Το μοντέλο Hoyt «κατώτερες» τάξεις και μεταβατική ζώνη «Σωστή» πλευρά του λόφου? 25
Μοντέλο πολλαπλών πυρήνων (1/4) Harris & Ullman (1945) Πολές οι (εμπειρικές) εξαιρέσεις των μοντέλων των Burgess & Hoyt!! Ανάπτυξη «προαστίων» σε πολύ μεγάλες πόλεις. Ανταγωνιστικές «εμπορικές ζώνες» εκτός της CBD. Λειτουργούν ως αυτόνομοι κόμβοι ή «πυρήνες» γύρω από τους οποίους διαρθρώνονται οι χρήσεις γης και διαμορφώνονται χωροκοινωνικές δομές. Ορισμένες εξειδικευμένες χρήσεις δημιουργούν «αστικές συγκεντρώσεις» (π.χ. Βιομηχανία) Αποκέντρωση της βαρειάς βιομηχανίας σε προαστιακές ζώνες (βιομηχανικά πάρκα) Δημιουργία «εμπορικών/επιχειρηματικών κέντρων» 26
Μοντέλο πολλαπλών πυρήνων (2/4) 3 4 3 2 3 1 4 7 5 6 9 8 (Τάξεις) Εικόνα 9. Μοντέλο πολλαπλών πυρήνων 27
Μοντέλο πολλαπλών πυρήνων (3/4) Η ανάπτυξη των πόλεων ως ανάπτυξη επιμέρους ζωνών χρήσεων γης Κάθε ζώνη χωροθετειται με βάση μοναδικούς (αλληλεξαρτόμενους) παράγοντες Το κέντρο της πόλης δεν είναι το κέντρο της ανάπτυξής της. Ειναι πιό ρεαλιστικό? 28
Μοντέλο πολλαπλών πυρήνων (4/4) Αστική εξάπλωση, χωροκοινωνική διάρθρωση του αστικού χώρου Εικόνα 10. Εξέλιξη της αστικής πόλης στις Η.Π.Α. 29
Παράρτημα (1/4) Εικόνα 1α,β. Chicago, https://en.wikipedia.org, CC:BY Εικόνα 2. Μοντέλο ομόκεντρων ζωνών-αστικές περιοχές στο Σικάγο, Park, R. E., Burgess, E. W., & McKenzie, R. D. (1925). The city. Chicago, Illinois: The University of Chicago Press (online pdf: http://www.esperdy.net/wpcontent/uploads/2009/09/park-the-city.pdf ), CC:BY- NC-ND Εικόνα 3α,β,γ.Το μοντέλο Burgess, http://static1.mbtfiles.co.uk/media/docs/newdocs/gcse/ge ography/human_geography/955609/html/images/image2 9.png, (http://www.markedbyteachers.com/ ), CC:BY- NC-SA 31
Παράρτημα (2/4) Εικόνα 4. Η «κινητήριος» δύναμη της αστικής ανάπτυξης, «Υλικό με μη προσδιορισμένη προέλευση. Σε περίπτωση που είστε ο κάτοχος του κύριου δικαιώματοςπροβείτε σε επικοινωνία με τη Μονάδα Υλοποίησης Ανοικτών Ακαδημαϊκών Μαθημάτων» Εικόνα 5. Καμπύλες ίσου κόστους μεταφοράς, «Υλικό με μη προσδιορισμένη προέλευση. Σε περίπτωση που είστε ο κάτοχος του κύριου δικαιώματοςπροβείτε σε επικοινωνία με τη Μονάδα Υλοποίησης Ανοικτών Ακαδημαϊκών Μαθημάτων» Εικόνα 6. Μοντέλο ομόκεντρων ζωνών, http://www.yorku.ca/anderson/intro%20urban%20studie s/unit3/overview.htm,york U University (http://www.yorku.ca/index.html ),CC:BY-NC-SA 32
Παράρτημα (3/4) Εικόνα 7. Ποσοστό του πληθυσμού που ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, «Υλικό με μη προσδιορισμένη προέλευση. Σε περίπτωση που είστε ο κάτοχος του κύριου δικαιώματοςπροβείτε σε επικοινωνία με τη Μονάδα Υλοποίησης Ανοικτών Ακαδημαϊκών Μαθημάτων» Εικόνα 8. Το μοντέλο Hoyt, http://www.bennett.karoo.net/images/urban/hoyt.gif, CC:BY-NC-SA Εικόνα 9. Μοντέλο πολλαπλών πυρήνων, http://www.yorku.ca/anderson/images/multiplenuclei20model.gif, York U University (http://www.yorku.ca/index.html ), CC:BY-NC-SA 33
Παράρτημα (4/4) Εικόνα 10. Εξέλιξη της αστικής πόλης στις Η.Π.Α., Soja (1989), Postmodern Geographies, Verso, (online pdf: http://isites.harvard.edu/fs/docs/icb.topic844613.files/we ek2/soja%20-%20postmodern%20geographies.pdf ), CC:BY-NC-ND 34
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Ε.Μ.Π.» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στα πλαίσια του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.