Σχολή Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης. Νίκος Κουτσιαράς. σε συνεργασία με τον Ζήση Μανούζα

Σχολή Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης Νίκος Κουτσιαράς σε συνεργασία με τον Ζήση Μανούζα

ΠΗΓΕΣ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Mankiw, N.G. και M. Taylor,(2017) Οικονομική, 3η Έκδοση, 2ος Τόμος, Εκδόσεις Τζιόλα, Αθήνα Acemoglu, D., Laibson, D., List J.A., (2015) Μακροοικονομική, Κριτική, Αθήνα Burda, M. - Wyplosz, Ch., (2007) Ευρωπαϊκή Μακροοικονομική, Τόμος Α, Gutenberg, Αθήνα Krugman, P. - Wells, R., (2009) Μακροοικονομική, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη Samuelson, P. - Nordhaus, W. (2000) Οικονομική, Τόμος Β, Παπαζήσης, Αθήνα Stiglitz, J. E. - Walsh,C. E. (2009) Αρχές της Μακροοικονομικής, Παπαζήσης, Αθήνα

4,0 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0-2,0-3,0-4,0-5,0 1992-02 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Ευρωζώνη ΟΟΣΑ Πηγή: ΟΟΣΑ

4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 1992-02 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Ευρωζώνη ΟΟΣΑ Πηγή: ΟΟΣΑ

14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Ευρωζώνη ΟΟΣΑ Πηγή: ΟΟΣΑ

Οικονομικός κύκλος: Διακυμάνσεις της οικονομικής μεγέθυνσης ή του πραγματικού ΑΕΠ γύρω από την μακροχρόνια τάση μεγέθυνσής του. Κάμψη: Μία περίοδος όπου τα πραγματικά εισοδήματα μειώνονται και η ανεργία αυξάνεται. Σε τεχνικούς όρους η κάμψη εμφανίζεται όταν παρατηρούνται δύο συνεχόμενα τρίμηνα αρνητικού ρυθμού μεταβολής του πραγματικού ΑΕΠ. Άνθιση: Περίοδος κατά την οποία τα πραγματικά εισοδήματα αυξάνονται και η ανεργία μειώνεται. Ο ρυθμός μεταβολής του πραγματικού ΑΕΠ είναι θετικός. Ύφεση: Μία περίοδος έντονης αρνητικής οικονομικής μεγέθυνσης. Κορυφή του οικονομικού κύκλου: Είναι το σημείο όπου η οικονομική δραστηριότητα φτάνει στο μέγιστο σημείο της και η πραγματική παραγωγή αρχίζει να μειώνεται. Πυθμένας του οικονομικού κύκλου: Το σημείο όπου η οικονομική δραστηριότητα φτάνει στο κατώτατο σημείο της και τερματίζεται η μείωση του ρυθμού μεταβολής του πραγματικού ΑΕΠ. Συρρίκνωση: Όταν η πραγματική παραγωγή είναι μικρότερη από την προηγούμενη χρονική περίοδο.

Ρυθμός μεταβολής πραγματικού ΑΕΠ κορυφή άνθιση κορυφή κάμψη άνθιση κάμψη πυθμένας πυθμένας Η μακροχρόνια ανοδική τάση μεγέθυνσης του πραγματικού ΑΕΠ χρόνος

% μεταβολή ανεργίας = -1/2 (%μεταβολή πραγματικού ΑΕΠ - 3%) Από την παραπάνω σχέση προκύπτει ότι όταν το πραγματικό ΑΕΠ : αυξάνεται με μέσο ρυθμό 3%, το ποσοστό ανεργίας παραμένει αμετάβλητο αυξάνεται με ρυθμό μεγαλύτερο του 3%, μειώνεται το ποσοστό ανεργίας αυξάνεται με ρυθμό μικρότερο του 3% ή μειώνεται, τότε το ποσοστό ανεργίας αυξάνεται

Αποφάσεις δαπάνης για τα νοικοκυριά: Αποφάσεις που σχετίζονται με την προσφορά εργασίας (και, άρα με το ύψος του πραγματικού μισθού), την κατανάλωση, την αγορά νέας κατοικίας κ.α. Οι αποφάσεις αυτές επηρεάζονται από παράγοντες όπως ο πραγματικός μισθός, τα επιτόκια, οι φορολογικοί συντελεστές και, ακολούθως, επηρεάζουν την οικονομική δραστηριότητα. Λήψη αποφάσεων από τις επιχειρήσεις: Οι επιχειρήσεις αποφασίζουν σχετικά με το ύψος της παραγωγής τους. Αν αντιμετωπίζουν υψηλή ζήτηση για το προϊόν τους, θα αυξήσουν την παραγόμενη ποσότητα και ενδεχομένως να προσλάβουν περισσότερους εργαζόμενους και αντιστρόφως. Οι αποφάσεις τους επηρεάζονται επίσης και από το ύψος των φορολογικών συντελεστών, το κόστος πρόσβασης σε δανεισμό κ.α. Εξωτερικές διαταραχές: Σε μία ανοιχτή οικονομία η οικονομική δραστηριότητα επηρεάζεται από παράγοντες όπως η συναλλαγματική ισοτιμία, ο ρυθμός μεγέθυνσης των εμπορικών εταίρων κ.α. Κυβερνητική πολιτική: Η κυβέρνηση επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό την οικονομική δραστηριότητα μέσω αποφάσεων για το ύψος της φορολογίας και των δημοσίων δαπανών, το δημοσιονομικό ισοζύγιο, το σταθερό πολιτικό περιβάλλον κ.α. Εμπιστοσύνη και προσδοκίες: Οι προσδοκίες για την μελλοντική κατάσταση της οικονομίας επηρεάζουν τις τρέχουσες αποφάσεις των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων.

Η πλευρά της προσφοράς το Νέο Κλασσικό Υπόδειγμα: Το υπόδειγμα αυτό βασίζεται στην πλευρά της προσφοράς και της λειτουργίας της αγοράς εργασίας. Εξετάζει το ζήτημα της ατελούς πληροφόρησης των εργαζομένων σχετικά με την μελλοντική διαμόρφωση των τιμών. Η πλευρά της προσφοράς Το Κεϋνσιανό Υπόδειγμα: Το υπόδειγμα αυτό βασίζεται στην υπόθεση πως οι αγορές αγαθών και εργασίας δεν εκκαθαρίζονται, τουλάχιστον βραχυχρόνια, εξαιτίας της δυσκαμψίας τιμών και μισθών. Η πλευρά της ζήτησης Το Νέο Κλασσικό Υπόδειγμα: Σύμφωνα με αυτό το υπόδειγμα, μία μεταβολή στην συνολική ζήτηση έχει προσωρινά μόνο επιδράσεις στα πραγματικά οικονομικά μεγέθη, εξαιτίας της αυταπάτης χρήματος από την οποία πάσχουν οι εργαζόμενοι. Η πλευρά της ζήτησης Το Κεϋνσιανό Υπόδειγμα: Οι διαταραχές στην συνολική ζήτηση επηρεάζουν τα πραγματικά μεγέθη της οικονομίας λόγω της δυσκαμψίας μισθών και τιμών. Μακροχρόνια, η οικονομία επιστρέφει στο αρχικό επίπεδό της. Πραγματικοί Οικονομικοί Κύκλοι: Οι μεταβολές στην τεχνολογία επηρεάζουν την παραγωγικότητα και, κατ επέκταση, την ζήτηση εργασίας.

Εισαγωγικές παρατηρήσεις Ο βρετανός Οικονομολόγος John Maynard Keynes με το βιβλίο του Η Γενική Θεωρία της Απασχόλησης του Τόκου και του Χρήματος, που κυκλοφόρησε το 1930, επιχειρεί να εξηγήσει τις βραχυχρόνιες οικονομικές διακυμάνσεις γενικά και τη Μεγάλη Ύφεση στην δεκαετία του 1930. Πριν την Γενική Θεωρία επικρατούσε η κλασσική εκδοχή της εκκαθάρισης των αγορών, όπου η ανεργία μπορεί να είναι μόνο εκούσια. Η θεαματική διάψευση αυτής της θεωρίας την εποχή της Μεγάλης Ύφεσης συνέβαλε στην ανάπτυξη της μακροοικονομικής ως ξεχωριστού κλάδου της οικονομικής. Βασική θέση του Keynes είναι ότι οι κάμψεις και οι υφέσεις μπορούν να συμβούν εξαιτίας ανεπαρκούς συνολικής ζήτησης για το συνολικό προϊόν της οικονομίας. Ο Keynes υποστηρίζει την αναγκαιότητα παρεμβάσεων στην πλευρά της συνολικής ζήτησης προκειμένου να τονωθεί η οικονομική δραστηριότητα. Με την εκδήλωση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 2007-08, η κεϋνσιανή θεωρία επανέρχεται στο προσκήνιο, καθώς οι περισσότερες ανεπτυγμένες οικονομίες καταφεύγουν σε δημοσιονομικά μέτρα τόνωσης της ζήτησης για την αναχαίτιση της ύφεσης.

Υποθέσεις του υποδείγματος Στο απλό κεϋνσιανό υπόδειγμα η ανάλυση αφορά στην βραχυχρόνια περίοδο. Αυτό σημαίνει πως οι τιμές και οι μισθοί είναι σταθεροί. Η οικονομία βρίσκεται σε ισορροπία όταν η συνολική προγραμματισμένη δαπάνη ισούται ακριβώς με το συνολικό προϊόν που παράγεται. Είναι πιθανό η οικονομία να βρίσκεται σε ισορροπία και συγχρόνως να υπάρχει ακούσια ανεργία και πλεονάζοντες παραγωγικοί πόροι. Η προγραμματισμένη δαπάνη προσδιορίζει το ύψος του συνολικού προϊόντος που θα παραχθεί. Προγραμματισμένη και πραγματοποιημένη δαπάνη. Προγραμματισμένη δαπάνη: Οι επιθυμητές ή ηθελημένες ενέργειες επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Πραγματοποιημένη δαπάνη: Το πραγματοποιημένο (ex post) αποτέλεσμα που προκύπτει από τις ενέργειες των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών.

Διάγραμμα 8.5 Η βραχυχρόνια ισορροπία στην αγορά αγαθών Προγραμματισμένη δαπάνη Δ 45 0 Υπερβάλλουσα προσφορά προϊόντος (ανεπιθύμητη συσσώρευση αποθεμάτων) Συνολική δαπάνη (C + I + G + NX) Αυτόνομη δαπάνη E 1 E* E 2 Β Α Ε Σημείο ισορροπίας: Y*=E* Υπερβάλλουσα ζήτηση προϊόντος (ανεπιθύμητη μείωση αποθεμάτων) Γ Y 2 Y* Y 1 Συνολικό προϊόν Κάθε σημείο της γραμμής των 45 0 εκφράζει ισότητα μεταξύ συνολικού προϊόντος και προγραμματισμένης δαπάνης. Το σημείο τομής της γραμμής συνολικής δαπάνης με τον κάθετο άξονα εκφράζει το αυτόνομο σκέλος της συνολικής δαπάνης (της δαπάνης που δεν εξαρτάται από το εισόδημα και αποτελείται από G, I και NX). Η οικονομία ισορροπεί στο σημείο Α εφόσον μόνο σε αυτό το σημείο η προγραμματισμένη δαπάνη ισούται με το συνολικό προϊόν (E* = Y*). Αν το συνολικό προϊόν είναι Y 1, τότε Y > (C + I + G + NX) ανεπιθύμητη συσσώρευση αποθεμάτων οι επιχειρήσεις λαμβάνουν σήμα για μείωση της παραγωγής Y το συνολικό προϊόν επιστρέφει στο Y*. Αν το συνολικό προϊόν είναι Y 2, τότε (Y < C + I + G + NX) ανεπιθύμητη μείωση αποθεμάτων οι επιχειρήσεις λαμβάνουν σήμα για αύξηση της παραγωγής Y το συνολικό προϊόν επιστρέφει στο Y*.

Διάγραμμα 8.6: Βραχυχρόνια ισορροπία, προϊόν πλήρους απασχόλησης και αυτόνομη δαπάνη Προγραμματισμένη δαπάνη E 1 Β 45 0 (C + I + G + NX) C + I + G + NX E* Α (C + I + G + NX) E 2 Γ Αρνητικό παραγωγικό κενό Θετικό παραγωγικό κενό Yf 2 Y* Yf 1 Συνολικό προϊόν Η οικονομία ισορροπεί στο σημείο Α, όπου το συνολικό προϊόν ισούται με την προγραμματισμένη δαπάνη. Αν το προϊόν πλήρους απασχόλησης αντιστοιχεί στο Yf 1, τότε Y* < Yf 1 Η ζήτηση είναι ανεπαρκής και δεν μπορεί να απορροφήσει το προϊόν. Υπάρχει ακούσια ανεργία και πλεονάζοντες παραγωγικοί πόροι. Αν αυξηθεί η αυτόνομη δαπάνη (π.χ G) μετατοπίζοντας την γραμμή της προγραμματισμένης δαπάνης στην θέση (C + I + G + NX), η οικονομία ισορροπεί στο σημείο Β. Η ακούσια ανεργία εξαλείφεται. Η ισορροπία της οικονομίας επιτυγχάνεται στο προϊόν πλήρους απασχόλησης. Αν το προϊόν πλήρους απασχόλησης αντιστοιχεί στο Yf 2, τότε Y* > Yf 2 Το προϊόν δεν μπορεί να ικανοποιήσει την προγραμματισμένη δαπάνη. Αν μειωθεί η αυτόνομη δαπάνη (π.χ. G) μετατοπίζοντας την γραμμή της προγραμματισμένης δαπάνης στην θέση (C + I + G + NX), η οικονομία ισορροπεί στο σημείο Γ. Η υπερβάλλουσα ζήτηση εξαλείφεται. Η υπερθέρμανση της οικονομίας υποχωρεί και η ισορροπία της οικονομίας επιτυγχάνεται στο προϊόν πλήρους απασχόλησης.

Η πολλαπλασιαστική επίδραση της αυτόνομης δαπάνης Θυμηθείτε ότι: 1. Το συνολικό προϊόν είναι ταυτόσημη έννοια με το συνολικό εισόδημα (Y) 2. Η κατανάλωση (C) είναι θετική συνάρτηση του εισοδήματος (C = a + cy) 3. Το c είναι η οριακή ροπή προς κατανάλωση (MPC) και μας λέει πόσο μεταβάλλεται η κατανάλωση όταν το εισόδημα (προϊόν) μεταβάλλεται κατά μία μονάδα. Δηλαδή: MPC = ΔC/ΔΥ ΔC = MPC*ΔY. 4. Όσο μεγαλύτερη είναι η οριακή ροπή προς κατανάλωση, τόσο μεγαλύτερη η αύξηση της κατανάλωσης από μία δεδομένη αύξηση του εισοδήματος. 5. Η κλίση της γραμμής προγραμματισμένης δαπάνης δίνεται από την MPC. Όσο μεγαλύτερη η MPC τόσο πιο κάθετη τείνει να γίνεται η γραμμή προγραμματισμένης δαπάνης (μία δεδομένη αύξηση του Y οδηγεί σε υψηλότερη κατανάλωση και, άρα, δαπάνη).

Η πολλαπλασιαστική επίδραση της αυτόνομης δαπάνης Τι θα συμβεί αν αυξηθεί μία από τις αυτόνομες συνιστώσες της συνολικής δαπάνης (I, G, NX) ; Η συνολική προγραμματισμένη δαπάνη αυξάνεται και στο νέο σημείο ισορροπίας το προϊόν (εισόδημα) έχει αυξηθεί. Η αύξηση του Y αυξάνει την κατανάλωση κατά: ΔC = MPC*ΔY. Η αύξηση της κατανάλωσης αυξάνει το συνολικό προϊόν/εισόδημα (οι επιχειρήσεις, ανταποκρίνονται στην αυξημένη δαπάνη και αυξάνουν την παραγωγή τους). Η νέα αύξηση του εισοδήματος αυξάνει εκ νέου την κατανάλωση κατά: ΔC =MPC*(MPC*ΔY) Η αύξηση της κατανάλωσης αυξάνει εκ νέου το συνολικό προϊόν/εισόδημα. Η διαδικασία αυτή συνεχίζεται με αποτέλεσμα η τελική αύξηση του συνολικού προϊόντος να είναι πολλαπλάσια της αρχικής αύξησης σε μία εκ των αυτόνομων συνιστωσών της συνολικής δαπάνης.

Η πολλαπλασιαστική επίδραση της αυτόνομης δαπάνης Παράδειγμα: ΔG κατά 10εκ. και MPC = 0,75 (ή 75%) 1η Επίδραση: ΔG ΔG=10 10 ΔY 2η Επίδραση: ΔC 75%*10 7,5 3η Επίδραση: ΔC 75%*7,5 5,625 4η Επίδραση: ΔC 75%*5,625 4,21875...... Αθροιστική μεταβολή στο συνολικό προϊόν 40

Διάγραμμα 8.7: Η πολλαπλασιαστική επίδραση των δημόσιων δαπανών Προγραμματισμένη δαπάνη B 45 0 E 2 =C + I + G + NX E 1 =C + I + G + NX A ΔY=40 Y 1 Y 2 Συνολικό προϊόν Αρχικά η οικονομία ισορροπεί στο σημείο Α. Μία αύξηση των δημοσίων δαπανών κατά ΔG= 10εκ. μετατοπίζει την γραμμή προγραμματισμένης δαπάνης από την θέση E 1 στην θέση E 2. Το νέο σημείο ισορροπίας είναι το σημείο Β. Η αύξηση στο συνολικό προϊόν είναι τετραπλάσια της αύξησης των δημοσίων δαπανών (ΔY=4*ΔG). Γενικά η μεταβολή στο Y από μία μεταβολή στο G δίνεται από τον τύπο:

Σύνοψη Στο απλό κεϋνσιανό υπόδειγμα η ζήτηση προσδιορίζει το συνολικό προϊόν και το συνολικό προϊόν (ως εισόδημα) επηρεάζει την ζήτηση. Οι τιμές και οι μισθοί δεν μεταβάλλονται (βραχυχρόνια περίοδος ανάλυσης). Η οικονομία ισορροπεί όταν η συνολική προγραμματισμένη δαπάνη για αγαθά και υπηρεσίες ισούται με το συνολικό προϊόν. Η μετάβαση στην ισορροπία επιτυγχάνεται μέσω της προσαρμογής των αποθεμάτων. Όταν στο σημείο ισορροπίας αντιστοιχεί ακούσια ανεργία και πλεονάζοντες παραγωγικοί πόροι, η κυβέρνηση μπορεί να αυξήσει τις δημόσιες δαπάνες μετατοπίζοντας την ισορροπία της οικονομίας στο προϊόν πλήρους απασχόλησης. Η αύξηση της αυτόνομης δαπάνης προκαλεί πολλαπλάσια αυτής αύξηση στο συνολικό προϊόν. Το ύψος της πολλαπλασιαστικής επίδρασης της αυτόνομης δαπάνης είναι θετική συνάρτηση της οριακής ροπής προς κατανάλωση.

Εισαγωγικές παρατηρήσεις Ο Κεϋνσιανός σταυρός αναφέρεται στην βραχυχρόνια ισορροπία της οικονομίας στην αγορά αγαθών. Το υπόδειγμα IS-LM ενσωματώνει στην έννοια της ισορροπίας την αγορά χρήματος. Η μεταβλητή που συνδέει τις δύο αγορές είναι το επιτόκιο. Ενώ στον Κεϋνσιανό σταυρό η επένδυση θεωρείται εξωγενής μεταβλητή, στο υπόδειγμα IS-LM καθίσταται ενδογενής με ανεξάρτητη μεταβλητή το επιτόκιο. Επίσης, το επιτόκιο επηρεάζει και την κατανάλωση. Η καμπύλη IS (Investment-Savings) εκφράζει συνδυασμούς επιτοκίου και εισοδήματος για τους οποίους υπάρχει ισορροπία στην αγορά αγαθών. Αυτή επιτυγχάνεται όταν η προσφορά αγαθών (Y) ισούται με την συνολική δαπάνη. Η καμπύλη LM (Liquidity-Money) εκφράζει συνδυασμούς επιτοκίου και εισοδήματος για τους οποίους υπάρχει ισορροπία στην αγορά χρήματος. Αυτή επιτυγχάνεται όταν η ζήτηση για πραγματικά ρευστά διαθέσιμα ισούται με την προσφορά πραγματικών ρευστών διαθεσίμων. Το υπόδειγμα IS-LM περιγράφει τους συνδυασμούς επιτοκίου και εισοδήματος για τους οποίους υπάρχει ταυτόχρονη ισορροπία στις δύο αγορές.

Η καμπύλη IS Η καμπύλη IS αποτελείται από συνδυασμούς επιτοκίου (r) και εισοδήματος (Y) για τους οποίους υπάρχει ισορροπία στην αγορά αγαθών. Η μεταβολή του επιτοκίου από μία διαταραχή στην αγορά χρήματος επηρεάζει την επένδυση, η οποία επηρεάζει την συνολική δαπάνη και η τελευταία, με την σειρά της, επιδρά στο συνολικό προϊόν. Διαταραχή στην αγορά χρήματος Μεταβολή του επιτοκίου ισορροπίας στην αγορά χρήματος Μεταβολή στην επένδυση Μετατόπιση της γραμμής προγραμματισμένης δαπάνης Μεταβολή στο συνολικό προϊόν. Αρνητική σχέση μεταξύ επιτοκίου και εισοδήματος.

Η καμπύλη IS (α) (β) 45 0 E 2 Προγραμματισμένη δαπάνη E 2 B E 1 επιτόκιο r 1 A* A r 2 B* E 1 IS Y 1 Y 2 Συνολικό Y 1 Y 2 προϊόν Συνολικό προϊόν Αρχικά η οικονομία ισορροπεί στο σημείο Α του διαγράμματος (α) στο οποίο αντιστοιχεί εισόδημα Y 1 και επιτόκιο r 1 στο διάγραμμα (β) (σημείο Α*). Έστω ότι συμβαίνει μία διαταραχή στην αγορά χρήματος ( προσφοράς χρήματος για παράδειγμα) η οποία προκαλεί μείωση του επιτοκίου. Η μείωση του επιτοκίου αυξάνει την επένδυση μετατοπίζοντας την Ε 1 στην θέση Ε 2. Στο διάγραμμα (α) η οικονομία ισορροπεί πλέον στο σημείο Β όπου το προϊόν ισορροπίας έχει αυξηθεί σε Y 2. Μεταφέρουμε το νέο σημείο επιτοκίου-εισοδήματος (r2, Y2) στο διάγραμμα (β) το οποίο δίνεται από το σημείο Β*. Ενώνουμε τα σημεία Α* και Β* και συνάγουμε την καμπύλη IS. Η καμπύλη IS έχει αρνητική κλίση καθώς η μείωση του επιτοκίου προκαλεί αύξηση του εισοδήματος (και αντιστρόφως).

Η ελαστικότητα των επενδύσεων ως προς το επιτόκιο και η κλίση της καμπύλης IS επιτόκιο r 1 r 2 Ελαστική IS 1 Λιγότερο ελαστική IS 2 Μία δεδομένη μείωση του επιτοκίου από r 1 σε r 2 αυξάνει το συνολικό προϊόν κατά Y 2 Y 1 στην περίπτωση της λιγότερο ελαστικής IS 2 και κατά Y 1 Y 3 στην περίπτωση της περισσότερο ελαστικής IS 1. Y 1 Y 2 Y 3 Συνολικό προϊόν Η κλίση της καμπύλης IS προσδιορίζει τον βαθμό επίδρασης των μεταβολών του επιτοκίου στο συνολικό προϊόν. Όσο πιο μικρή είναι η κλίση της καμπύλης IS (όσο πιο επίπεδη τείνει να γίνεται η καμπύλη IS) τόσο μεγαλύτερη είναι η επίδραση μίας μεταβολής του επιτοκίου στο συνολικό προϊόν. H κλίση της καμπύλης IS εκφράζει την ελαστικότητα των επενδύσεων ως προς το επιτόκιο. Όσο μεγαλύτερη η ελαστικότητα των επενδύσεων ως προς το επιτόκιο, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η επίδραση μίας δεδομένης μεταβολής του επιτοκίου στο συνολικό προϊόν.

Μετατοπίσεις της καμπύλης IS επιτόκιο r 1 Y 1 Y 2 IS 1 IS 2 Περίπτωση αύξησης των δημοσίων δαπανών Συνολικό προϊόν Η αύξηση των δημοσίων δαπανών προκαλεί μετατόπιση προς τα έξω και δεξιά της καμπύλης IS (από την θέση IS 1 στην θέση IS 2 ). Για δεδομένο επιτόκιο r 1, το συνολικό προϊόν έχει αυξηθεί από Y 1 σε Y 2. Οι μετατοπίσεις της καμπύλης IS προέρχονται από μεταβολές στις αυτόνομες δαπάνες στις οποίες συγκαταλέγονται πλέον οι δημόσιες δαπάνες και οι καθαρές εξαγωγές. Μία αύξηση στις αυτόνομες δαπάνες οδηγεί σε υψηλότερο συνολικό προϊόν για κάθε ύψος επιτοκίου. Αντίστροφα, μία μείωση των αυτόνομων δαπανών οδηγεί σε μείωση του συνολικού προϊόντος για κάθε ύψος επιτοκίου.

Η καμπύλη LM Η καμπύλη LM αποτελείται από συνδυασμούς επιτοκίου και εισοδήματος για τους οποίους υπάρχει ισορροπία στην αγορά χρήματος. Η ισορροπία στην αγορά χρήματος επιτυγχάνεται όταν η ζήτηση χρήματος (Md) ισούται με την προσφορά χρήματος (Ms). Η ζήτηση χρήματος είναι θετική συνάρτηση του εισοδήματος και αρνητική συνάρτηση του επιτοκίου. Η προσφορά χρήματος καθορίζεται εξωγενώς από την κεντρική τράπεζα. Η καμπύλη LM έχει θετική κλίση γιατί, δεδομένης της προσφοράς χρήματος, αυξήσεις στο συνολικό εισόδημα ( ζήτησης χρήματος για συναλλαγές) θα πρέπει να αντισταθμίζονται από αυξήσεις στο επιτόκιο ( μείωση της ζήτησης χρήματος για κερδοσκοπία), ώστε η ζήτηση χρήματος να παραμένει ίση με την προσφορά χρήματος.

Η καμπύλη LM και η αγορά χρήματος επιτόκιο (α) Ms επιτόκιο (β) LM r 2 Β r 2 Β* r 1 Md 2 Md 1 r 1 Α Α* M Προσφορά χρήματος Y 1 Y 2 Συνολικό προϊόν Η αγορά χρήματος αρχικά βρίσκεται σε ισορροπία στο σημείο Α του διαγράμματος (α) που αντιστοιχεί στο συνδυασμό επιτοκίου-εισοδήματος (r 1, Y 1 ) ο οποίος, με την σειρά του, αντιστοιχεί στο σημείο Α* του διαγράμματος Β. Μία αύξηση του εισοδήματος αυξάνει την ζήτηση χρήματος μετατοπίζοντάς την προς τα πάνω, από την Md 1 στην θέση Md 2. Για να μην υπάρξει υπερβάλλουσα ζήτηση χρήματος (εφόσον η Ms είναι σταθερή), το επιτόκιο αυξάνεται από r 1 σε r 2 μειώνοντας την ζήτηση χρήματος. Στο διάγραμμα (β) η αύξηση του εισοδήματος και του επιτοκίου απεικονίζονται από τον συνδυασμό Β*(r 2,Y 2 ). Μεταβολές στο εισόδημα συνοδεύονται από ίδιας κατεύθυνσης μεταβολές στο επιτόκιο. Η καμπύλη LM έχει, επομένως, θετική κλίση.

Μετατοπίσεις της καμπύλης LM επιτόκιο r 1 r 2 Y 1 LM LM Y 1 Συνολικό προϊόν Η καμπύλη LM μετατοπίζεται όταν η κεντρική τράπεζα μεταβάλλει την ποσότητα χρήματος. Για δεδομένο ύψος εισοδήματος, η αύξηση της προσφοράς χρήματος μετατοπίζει την καμπύλη LM προς τα κάτω και δεξιά προκαλώντας μείωση του επιτοκίου ισορροπίας στην αγορά χρήματος.

Η ταυτόχρονη ισορροπία στις αγορές αγαθών και χρήματος επιτόκιο r* A Y* LM Σημείο ισορροπίας IS Συνολικό προϊόν Η ισορροπία επιτυγχάνεται στο σημείο τομής των καμπυλών IS- LM. Εφόσον κάθε σημείο της καμπύλης IS εκφράζει συνδυασμούς επιτοκίου και εισοδήματος για τους οποίους η αγορά προϊόντων ισορροπεί και κάθε σημείο της LM εκφράζει συνδυασμούς επιτοκίου και εισοδήματος για τους οποίους η αγορά χρήματος ισορροπεί, το σημείο τομής τους εκφράζει τον συνδυασμό επιτοκίου και εισοδήματος για τον οποίο επιτυγχάνεται ταυτόχρονη ισορροπία στις αγορές αγαθών και χρήματος. Στο διάγραμμα, το σημείο αυτό είναι το σημείο Α(r*, Y*).

Επίδραση στο προϊόν μίας επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής. επιτόκιο Εκτοπισμός της ιδιωτικής επένδυσης r 2 r 1 A Y 1 Β Y 2 Y 3 LM IS IS Συνολικό προϊόν Το αρχικό σημείο ισορροπίας είναι το σημείο Α(Y 1, r 1 ). Μία αύξηση των δημοσίων δαπανών μετατοπίζει την καμπύλη IS προς τα έξω και δεξιά στην θέση IS. Στο νέο σημείο ισορροπίας Β(Y 2, r 2 ), το συνολικό προϊόν έχει αυξηθεί από Y 1 σε Y 2 και το επιτόκιο από r 1 σε r 2. Η αύξηση του εισοδήματος αυξάνει την ζήτηση χρήματος για συναλλαγές υπερβάλλουσα ζήτηση χρήματος. Εφόσον Μs = σταθερή, η υπερβάλλουσα ζήτηση χρήματος εξαλείφεται μέσω αύξησης του επιτοκίου ( ζήτησης χρήματος για κερδοσκοπία). Όμως, η αύξηση του επιτοκίου, μειώνει την ιδιωτική επένδυση και μετριάζει την αύξηση του εισοδήματος (από Y 3 Y 2 ). Το φαινόμενο αυτό της αύξησης του επιτοκίου καλείται εκτοπισμός της ιδιωτικής επένδυσης.

Επίδραση στο προϊόν μίας επεκτατικής νομισματικής πολιτικής. επιτόκιο r 1 r 2 A Y 1 Β Y 2 LM LM IS Συνολικό προϊόν Το αρχικό σημείο ισορροπίας είναι το σημείο Α(Y 1, r 1 ). Μία αύξηση της ποσότητας χρήματος μετατοπίζει την καμπύλη LM προς τα κάτω και δεξιά στην θέση LM. Το νέο σημείο ισορροπίας είναι το Β (Y 2, r 2 ). Το συνολικό προϊόν έχει αυξηθεί από Y 1 σε Y 2, ενώ το επιτόκιο έχει μειωθεί από r 1 σε r 2. Η μείωση του επιτοκίου συμβαίνει, προκειμένου να αυξηθεί η ζήτηση χρήματος και να απορροφηθεί η επιπλέον ποσότητα χρήματος την οποία διοχετεύει η κεντρική τράπεζα.

Αλληλεπίδραση δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής επιτόκιο r 2 r 1 A Y 1 LM Β Γ Y 2 Y 3 LM IS IS Συνολικό προϊόν Έχουμε δει ότι η επεκτατική δημοσιονομική πολιτική μπορεί να προκαλέσει εκτοπισμό της ιδιωτικής επένδυσης μέσω αύξησης του επιτοκίου. Ο εκτοπισμός μπορεί να αποτραπεί αν η κεντρική τράπεζα αποφασίσει να αυξήσει την ποσότητα χρήματος παράλληλα με την αύξηση των δημοσίων δαπανών. Το αρχικό σημείο ισορροπίας είναι το Α(Y 1, r 1 ). Η αύξηση των δημοσίων δαπανών μετατοπίζει την IS στην θέση IS. Αν η κεντρική τράπεζα δεν παρέμβει, το σημείο ισορροπίας είναι το Β με υψηλότερο προϊόν (Y 2 ) και υψηλότερο επιτόκιο (r 2 ). Αυξάνοντας, όμως, η κεντρική τράπεζα την ποσότητα χρήματος, αποτρέπει την αύξηση του επιτοκίου. Η καμπύλη LM μετατοπίζεται προς τα δεξιά (LM ) και το σημείο ισορροπίας είναι το Γ. Το επιτόκιο ισορροπίας παραμένει στο r 1 και το προϊόν ισορροπίας αυξάνεται περαιτέρω σε Y 3 (> Y 2 ).

r r 2 r 1 Τμήμα Ι: Μείωση πραγματικής προσφοράς χρήματος μέσω P LM LM B Α Τμήμα ΙΙ: Η αρνητική σχέση μεταξύ P και Y που εκφράζει η καμπύλη συνολικής ζήτησης P P 2 P 1 B Α IS AD Y 2 Y 1 Y Y 2 Y 1 Y Ορίζουμε την πραγματική προσφορά χρήματος ως την αγοραστική δύναμη της ονομαστικής ποσότητας χρήματος (Ms) που κυκλοφορεί στην οικονομία και η οποία δίνεται από τον λόγο Ms/P. Στο Τμήμα Ι του σχήματος, το αρχικό σημείο ισορροπίας είναι το Α(Y 1, r 1 ). Αν P (Ms/P) LM μετατοπίζεται προς τα αριστερά (LM ) νέο σημείο ισορροπίας το Β(Y 2, r 2 ) Y (Y 1 Y 2 ) και r (r 1 r 2 ). Άρα, P Y Υπάρχει αρνητική σχέση μεταξύ επιπέδου τιμών και συνολικού προϊόντος. Στο Τμήμα ΙΙ απεικονίζεται αυτή η αρνητική σχέση: Η P (P 1 P 2 ) Y (Y 1 Y 2 ). Η καμπύλη συνολικής ζήτησης AD εκφράζει αυτήν την αρνητική σχέση μεταξύ P και Y και για αυτόν τον λόγο έχει αρνητική κλίση.

Η καμπύλη συναθροιστικής ζήτησης Η καμπύλη της συναθροιστικής ζήτησης δείχνει τις ποσότητες προϊόντων και υπηρεσιών που ζητούνται στην οικονομία σε κάθε επίπεδο τιμών. Όταν το γενικό επίπεδο των τιμών μειώνεται από P 1 σε P 2, τότε η ζητούμενη ποσότητα των προϊόντων και υπηρεσιών αυξάνεται από Υ 1 σε Υ 2 (με όλους τους άλλους προσδιοριστικούς παράγοντες της ζήτησης σταθερούς). Γενικό επίπεδο τιμών P1 P2 Συναθροιστική ζήτηση (AD) Y1 Y2 Ποσότητα προϊόντων-υπηρεσιών

Γιατί η καμπύλη συναθροιστικής ζήτησης έχει αρνητική κλίση; Το παραγόμενο προϊόν μιας οικονομίας είναι το άθροισμα της κατανάλωσης (C), της επένδυσης (Ι), των δημοσίων δαπανών (G) και των καθαρών εξαγωγών (ΝΧ). Υ=C +I +G +NX H μείωση του επιπέδου των τιμών αυξάνει την αξία του χρήματος, των εισοδημάτων και της κατανάλωσης, καθώς τα άτομα αισθάνονται πλουσιότερα (αποτέλεσμα Pigou) Η μείωση του επιπέδου των τιμών αυξάνει την αξία του χρήματος με αποτέλεσμα συναλλαγές ίσης αξίας να διεξάγονται με μικρότερη ποσότητα χρήματος. Τα άτομα μπορούν να αποταμιεύσουν την πλεονάζουσα ποσότητα χρήματος, αυξάνοντας την προσφορά χρήματος στη χρηματαγορά (τράπεζες) και προκαλώντας μείωση των επιτοκίων. Η μείωση των επιτοκίων, με τη σειρά της, αυξάνει την επένδυση και κατ επέκταση τη συναθροιστικήζήτηση (John Maynard Keynes) Η μείωση των επιτοκίων, εξαιτίας της πτώσης του επιπέδου των τιμών, προκαλεί εκροή κεφαλαίων και μείωση της ζήτησης για το εγχώριο νόμισμα, η οποία οδηγεί σε υποτίμηση του νομίσματος. Αποτέλεσμα της υποτίμησης του εγχώριου νομίσματος είναι η αύξηση της τιμής των εισαγόμενων προϊόντων και η μείωση της τιμής των εξαγόμενων, αυξάνοντας τις καθαρές εξαγωγές και κατ επέκταση τη συναθροιστική ζήτηση (αποτέλεσμα Mundell- Fleming)

Μετατόπιση της καμπύλης συναθροιστικής ζήτησης (Ι) Όταν η καμπύλη συναθροιστικής ζήτησης μετατοπιστεί προς τα έξω και δεξιά (από τη θέση AD1 στη θέση AD2), τότε για κάθε επίπεδο τιμών (P1) ζητούνται μεγαλύτερες ποσότητες προϊόντων και υπηρεσιών (η συνολική ζήτηση αυξάνεται από Υ1 σε Υ2). Παράγοντες που προκαλούν μια προς τα έξω και δεξιά μετατόπιση της καμπύλης συναθροιστικής ζήτησης είναι: αύξηση του αριθμού των καταναλωτών μεταβολή των προτιμήσεων των καταναλωτών, που προκαλεί μείωση των εισαγωγών ή/και αύξηση των εξαγωγών αύξηση των επενδύσεων, εξαιτίας της τεχνολογικής προόδου αύξηση των δημοσίων δαπανών μείωση της φορολογίας, η οποία αυξάνει το διαθέσιμο εισόδημα και την κατανάλωση μείωση των επιτοκίων, η οποία αυξάνει τις επενδύσεις, αλλά και την κατανάλωση που χρηματοδοτείται μέσω του δανεισμού.

Μετατόπιση της καμπύλης συναθροιστικής ζήτησης (IΙ) Όταν η καμπύλη συναθροιστικής ζήτησης μετατοπιστεί προς τα μέσα και αριστερά (από τη θέση AD1 στη θέση AD3), τότε για κάθε επίπεδο τιμών (P1) ζητούνται μικρότερες ποσότητες προϊόντων και υπηρεσιών (η συνολική ζήτηση μειώνεται από Υ1 σε Υ3). Παράγοντες που μπορούν να προκαλέσουν μια προς τα μέσα και αριστερά μετατόπιση της καμπύλης συναθροιστικής ζήτησης είναι: μείωση του αριθμού των καταναλωτών μεταβολή των προτιμήσεων των καταναλωτών, που προκαλεί μείωση των εξαγωγών ή/και αύξηση των εισαγωγών μείωση των δημοσίων δαπανών αύξηση της φορολογίας, η οποία μειώνει το διαθέσιμο εισόδημα και την κατανάλωση αύξηση της αποταμίευσης εις βάρος της τρέχουσας κατανάλωσης αύξηση των επιτοκίων, η οποία μειώνει τις επενδύσεις, αλλά και την κατανάλωση που χρηματοδοτείται μέσω του δανεισμού.

Μετατοπίσεις της καμπύλης συναθροιστικής ζήτησης Γενικό επίπεδο τιμών ΑD2 ΑD3 ΑD1 Υ3 Υ1 Υ2 Συνολική ζήτηση για προϊόντα και υπηρεσίες

Από τον αυξημένο πληθωρισμό στην ανεπαρκή ζήτηση Πριν ένα χρόνο, το κυριότερο πρόβλημα που αντιμετώπιζαν οι σχεδιαστές της οικονομικής πολιτικής ήταν πώς να συγκρατήσουν τον πληθωρισμό καθώς οι τιμές του πετρελαίου αυξάνονταν. Σήμερα, με το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης και την ανεπαρκή πλέον ζήτηση, καλούνται να απαντήσουν σε νέα ερωτήματα: μπορεί να ενισχυθεί η ζήτηση με τα παραδοσιακά μακροοικονομικά εργαλεία μείωση επιτοκίων, μείωση φορολογίας; Είναι αυτά αρκετά; Οι τράπεζες είναι ο διαμεσολαβητής μεταξύ των κεντρικών τραπεζών και της ευρύτερης οικονομίας. Σήμερα αυτός ο διαμεσολαβητής φαίνεται να μην λειτουργεί. Παρόλο που οι κεντρικές τράπεζες μείωσαν τα επιτόκια σημαντικά, οι τράπεζες φαίνονται διστακτικές και δεν πράττουν το ίδιο, αφήνοντας έτσι το δανεισμό στα ίδια επίπεδα και χειροτερεύοντας ακόμα περισσότερο την κατάσταση. Ίσως, τελικά, τη συγκεκριμένη περίοδο χρειαστεί η διαμόρφωση νέων τεχνικών και μέσων για την αναζωπύρωση της ζήτησης και εν συνεχεία της οικονομίας στο σύνολό της. Άραγε ποια θα είναι η επόμενη κίνηση; THE ECONOMIST, 30/10/2008

Η συναθροιστική προσφορά (βραχυχρόνια περίοδος) Η καμπύλη της συναθροιστικής προσφοράς δείχνει τις ποσότητες προϊόντων και υπηρεσιών που προσφέρονται σε μια οικονομία για κάθε επίπεδο τιμών. Η συναθροιστική καμπύλη προσφοράς κατά τη βραχυχρόνια περίοδο έχει θετική κλίση γιατί: Οι επιχειρήσεις αυξάνουν την προσφερόμενη ποσότητα προϊόντων-υπηρεσιών, όταν αντιλαμβάνονται ότι αυξάνεται το γενικό επίπεδο τιμών (υπόθεση των λανθασμένων αντιλήψεων Milton Friedman και Robert Lucas) Tη βραχυχρόνια περίοδο οι ονομαστικοί μισθοί (W) είναι άκαμπτοι. Μια άνοδος του επιπέδου των τιμών (Ρ) έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των πραγματικών μισθών (W/P), την αύξηση της ζήτησης εργασίας, της απασχόλησης και του παραγόμενου προϊόντος (υπόθεση της ακαμψίας των μισθών-john Maynard Keynes) Σε μια μη προσδοκώμενη μείωση του γενικού επιπέδου των τιμών κάποιες επιχειρήσεις δεν προσαρμόζουν άμεσα τις τιμές τους, με αποτέλεσμα τον περιορισμό των πωλήσεών τους, γεγονός που τις παρακινεί σε μείωση της ποσότητας προϊόντων και υπηρεσιών που προσφέρουν (Νέα Κεϋνσιανή θεωρία ακαμψίας των τιμών)

Η συναθροιστική προσφορά (βραχυχρόνια περίοδος) Επίπεδο Τιμών Ρ2 Ρ1 Τη βραχυχρόνια περίοδο, μια αύξηση του γενικού επιπέδου των τιμών από P1 σε Ρ2 έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των ποσοτήτων προϊόντων και υπηρεσιών που προσφέρονται σε μια οικονομία από Υ1 σε Υ2. Y1 Y2 Ποσότητα προϊόντος

Η συναθροιστική προσφορά (μακροχρόνια περίοδος) Τη μακροχρόνια περίοδο, η καμπύλη της συναθροιστικής προσφοράς είναι κάθετη, στον άξονα των ποσοτήτων στο προϊόν πλήρους απασχόλησης. Αυτό συμβαίνει γιατί τη μακροχρόνια περίοδο οι ονομαστικοί μισθοί (W) είναι εύκαμπτοι, με αποτέλεσμα να μην μεταβάλλονται οι πραγματικοί μισθοί (W/P), εξαιτίας μιας αύξησης του επιπέδου των τιμών (Ρ). Επίπεδο τιμών Συναθροιστική προσφορά (AS) Ρ2 Ρ1 Υ1 Ποσότητα προϊόντος

Μετατοπίσεις της καμπύλης συναθροιστικής προσφοράς Όταν η μακροχρόνια καμπύλη συναθροιστικής προσφοράς μετατοπιστεί προς τα έξω και δεξιά (από τη θέση LAS1 στη θέση LAS2), τότε για κάθε επίπεδο τιμών (Ρ1) αυξάνεται η προσφορά προϊόντων και υπηρεσιών (από Υ1 σε Υ2). Παράγοντες που μπορούν να μετατοπίσουν προς τα έξω και δεξιά τη μακροχρόνια καμπύλη συναθροιστικής προσφοράς είναι: βελτίωση της τεχνολογίας, καθώς με την ίδια ποσότητα παραγωγικών συντελεστών παράγεται μεγαλύτερη ποσότητα προϊόντων-υπηρεσιών αύξηση του εργατικού δυναμικού, είτε εξαιτίας της αύξησης του πληθυσμού είτε λόγω της εφαρμογής πολιτικών που αυξάνουν τη συμμετοχή σε αυτό εφαρμογή πολιτικών που μειώνουν το φυσικό ποσοστό ανεργίας αύξηση της αποταμίευσης, η οποία οδηγεί σε μεγαλύτερο απόθεμα κεφαλαίου. Όταν η μακροχρόνια καμπύλη συναθροιστικής προσφοράς μετατοπιστεί προς τα μέσα και αριστερά (από τη θέση LAS1 στη θέση LAS3), τότε για κάθε επίπεδο τιμών (Ρ1) μειώνεται η προσφορά προϊόντων και υπηρεσιών (από Υ1 σε Υ3). Παράγοντες που μπορούν να μετατοπίσουν προς τα μέσα και αριστερά τη μακροχρόνια καμπύλη συναθροιστικής προσφοράς είναι: μείωση του εργατικού δυναμικού, είτε εξαιτίας της μείωσης του πληθυσμού είτε λόγω της εφαρμογής πολιτικών που περιορίζουν τη συμμετοχή σε αυτό εφαρμογή πολιτικών που αυξάνουν το φυσικό ποσοστό ανεργίας μείωση του αποθέματος του κεφαλαίου.

Μετατοπίσεις της καμπύλης συναθροιστικής προσφοράς Επίπεδο τιμών LAS3 LAS1 LAS2 Ρ1 Υ3 Υ1 Υ2 Ποσότητα προϊόντος

Η ισορροπία στη μακροχρόνια περίοδο Η μακροχρόνια ισορροπία της οικονομίας επιτυγχάνεται στο σημείο Α, όπου η καμπύλη της συναθροιστικής ζήτησης (AD) τέμνεται με τη βραχυχρόνια και τη μακροχρόνια καμπύλη συναθροιστικής προσφοράς (AS και LAS αντίστοιχα). Σε αυτό το σημείο παράγεται το προϊόν πλήρους απασχόλησης (Υ1) και στο επίπεδο τιμών Ρ1 η προσφερόμενη ποσότητα ισούται με τη ζητούμενη. Επίπεδο τιμών Μακροχρόνια καμπύλη συναθροιστικής προσφοράς (LAS) Καμπύλη Βραχυχρόνιας συναθροιστικής ζήτησης (AD) Καμπύλη βραχυχρόνιας συναθροιστικής προσφοράς (AS) Α Ποσότητα προϊόντος

Μείωση της συναθροιστικής ζήτησης Ας υποθέσουμε ότι μια οικονομία βρίσκεται σε μακροχρόνια ισορροπία (σημείο Α διαγράμματος 8.10) Μια μείωση της συναθροιστικής ζήτησης (AD) για προϊόντα και υπηρεσίες, εξαιτίας, για παράδειγμα, μιας κρίσης στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, θα έχει ως αποτέλεσμα τη μετατόπιση της καμπύλης προς τα μέσα και αριστερά (από τη θέση AD1 στη θέση ΑD2), με νέο σημείο ισορροπίας το Β, το οποίο αντιστοιχεί σε χαμηλότερο επίπεδο τιμών (Ρ2) και προϊόντος (Υ2) βραχυχρόνιας ισορροπίας. Επιπλέον, η πτώση της ζήτησης και του παραγόμενου προϊόντος θα προκαλέσουν μείωση της απασχόλησης και αύξηση της ανεργίας. Η αύξηση της ανεργίας, βραχυχρόνια, οφείλεται και στην ακαμψία των ονομαστικών μισθών (W). Η μείωση του επιπέδου των τιμών (Ρ) θα προκαλέσει αύξηση των πραγματικών μισθών (W/P) και μείωση της ζήτησης εργασίας. Μακροχρόνια, που οι προσδοκίες, οι τιμές και οι μισθοί προσαρμόζονται, θα μετατοπιστεί προς τα έξω και δεξιά η βραχυχρόνια καμπύλη συναθροιστικής προσφοράς (από τη θέση ΑS1 στη θέση AS2), με αποτέλεσμα η οικονομία να προσεγγίσει ένα νέο σημείο μακροχρόνιας ισορροπίας (Γ), στο οποίο παράγεται το ίδιο προϊόν (Υ1) και το επίπεδο των τιμών είναι μικρότερο (μειώθηκε από Ρ1 σε Ρ3), σε σχέση με το αρχικό σημείο ισορροπίας (Α).

Μείωση της συναθροιστικής ζήτησης 1. Μια μείωση της συναθροιστικής ζήτησης Επίπεδο τιμών Ρ1 Ρ2 Ρ3 AD2 LAS AD1 Α B Γ AS1 AS2 3. Σταδιακά, η βραχυχρόνια καμπύλη συναθροιστικής προσφοράς μετατοπίζεται προς τα έξω και δεξιά 4. Μακροχρόνια, η παραγωγή θα επιστρέψει στο επίπεδο της πλήρους απασχόλησης 2 προκαλεί μείωση της παραγωγής, τη βραχυχρόνια Y2 Y1 Ποσότητα προϊόντος περίοδο.

Μείωση της συναθροιστικής προσφοράς Ας υποθέσουμε ότι μια οικονομία βρίσκεται σε μακροχρόνια ισορροπία (σημείο Α διαγράμματος 8.11) Μια μείωση της συναθροιστικής προσφοράς (AS) για προϊόντα και υπηρεσίες, εξαιτίας, για παράδειγμα, της αύξησης της τιμής του πετρελαίου, θα έχει ως αποτέλεσμα τη μετατόπιση της καμπύλης προς τα μέσα και αριστερά (από τη θέση AS1 στην ΑS2), με νέο σημείο βραχυχρόνιας ισορροπίας το Β, το οποίο αντιστοιχεί σε υψηλότερο επίπεδο τιμών (Ρ2) και χαμηλότερο επίπεδο προϊόντος (Υ2). Επιπλέον, η πτώση της συναθροιστικής προσφοράς θα προκαλέσει μείωση της απασχόλησης και αύξηση της ανεργίας, η οποία δημιουργεί πιέσεις στους μισθούς. Μακροχρόνια, που οι προσδοκίες, οι τιμές και οι μισθοί προσαρμόζονται, η βραχυχρόνια καμπύλη συναθροιστικής προσφοράς θα μετατοπιστεί προς τα έξω και δεξιά (από τη θέση ΑS2 στην AS1) και θα επανέλθει στην αρχική της θέση, με αποτέλεσμα η οικονομία να προσεγγίσει το αρχικό σημείο μακροχρόνιας ισορροπίας (Α). Αυτό θα συμβεί γιατί η αύξηση της ανεργίας θα προκαλέσει μείωση των μισθών και αύξηση του παραγόμενου προϊόντος.

Μείωση της συναθροιστικής προσφοράς Επίπεδο τιμών LAS 4. Μακροχρόνια, η παραγωγή θα επιστρέψει στο επίπεδο πλήρους απασχόλησης. AD1 AS2 1. Μια μείωση της βραχυχρόνιας συναθροιστικής προσφοράς 3 και αύξηση του επιπέδου των τιμών. P2 P1 B A AS1 2 προκαλεί μείωση της παραγωγής Y2 Y1 Ποσότητα προϊόντος

Η κρίση δημόσιου χρέους αναφέρεται στην περίπτωση εκείνη κατά την οποία η κυβέρνηση μίας χώρας δεν μπορεί να αναχρηματοδοτήσει το χρέος της. Αυτό συμβαίνει όταν το κόστος κυβερνητικού δανεισμού, το επιτόκιο, δηλαδή, με το οποίο δανείζεται η κυβέρνηση, έχει αυξηθεί τόσο πολύ, ώστε οι επενδυτές (οι αγοραστές των ομολόγων) θεωρούν πως η κυβέρνηση δεν θα είναι σε θέση να αποπληρώσει τα ομόλογα που εκδίδει. Η κρίση δημόσιου χρέους προκύπτει, συνήθως, ύστερα από μία μακρά περίοδο συσσώρευσης δημοσιονομικών ελλειμμάτων και υποτονικού ρυθμού οικονομικής μεγέθυνσης, και οδηγεί σε αύξηση του λόγου δημόσιου χρέους προς ΑΕΠ. Όταν ξεσπά μία κρίση δημόσιου χρέους, το αποτέλεσμα είναι η ύφεση και η αύξηση της ανεργίας. Αυτό συμβαίνει μέσα από δύο κυρίως κανάλια: Δημοσιονομική λιτότητα (αύξηση της φορολογίας και μείωση των δημοσίων δαπανών) προκειμένου να βελτιωθεί το δημοσιονομικό ισοζύγιο Αρνητική επίδραση στο τραπεζικό σύστημα μέσω μείωσης της αξίας των κυβερνητικών ομολόγων που διαθέτουν οι τράπεζες στο ενεργητικό τους. Και στις δύο περιπτώσεις, η τελική επίδραση είναι η μείωση της συνολικής ζήτησης (μετατόπιση της καμπύλης ζήτησης προς τα κάτω και αριστερά), η ύφεση και η αύξηση της ανεργίας.

Οι χρηματοπιστωτικές κρίσεις λαμβάνουν χώρα, όταν οι δανειστές μιας οικονομίας αίρουν την εμπιστοσύνη τους στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και προβαίνουν σε μαζική ρευστοποίηση των τοκοφόρων περιουσιακών τους στοιχείων. Η χρονική αναντιστοιχία μεταξύ βραχυπρόθεσμων, άμεσα ρευστοποιήσιμων, υποχρεώσεων και περιουσιακών στοιχείων μακροχρόνιας ρευστοποίησης στους ισολογισμούς του χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, θεμελιώνεται στην εμπιστοσύνη (πίστη). Η κρίση συνεπάγεται αδυναμία από την πλευρά τους να ανταποκριθούν στις μαζικές ρευστοποιήσεις. Κοινό στοιχείο σε όλους τους τύπους χρηματοπιστωτικών κρίσεων, είναι ο κλονισμός της εμπιστοσύνης έναντι του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Συνέπειες των χρηματοπιστωτικών κρίσεων Μείωση της επένδυσης λόγω δυσλειτουργίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος και αύξησης του κόστους χρηματοδότησης Μείωση της κατανάλωσης, λόγω επιβάρυνσης των ισολογισμών των νοικοκυριών Επιδείνωση του δημοσιονομικού ισοζυγίου, λόγω του κόστους της διασωστικής παρέμβασης, της μείωσης των φορολογικών εσόδων και της αύξησης των δημοσίων δαπανών που σχετίζονται με την ύφεση. Το τελικό αποτέλεσμα είναι η μείωση της συνολικής ζήτησης, η παρατεταμένη ύφεση και η αύξηση της ανεργίας.

Οι νομισματικές διαταραχές προκύπτουν, όταν οι αποφάσεις της Κεντρικής Τράπεζας μίας χώρας περί την νομισματική πολιτική, προκαλούν μεταβολές στην νομισματική πολιτική μίας άλλης χώρας. Ειδικότερα: Μία απόφαση για αύξηση του επιτοκίου στην χώρα Α, θα προκαλέσει εισροή δανειακών κεφαλαίων από την χώρα Β, εφόσον το επιτόκιο στην πρώτη είναι, πλέον υψηλότερο. Η μείωση της προσφοράς δανειακών κεφαλαίων στην χώρα Β, θα επιφέρει αύξηση του επιτοκίου και κατ επέκταση, μείωση της επένδυσης. Η προσφορά χρήματος στην χώρα Β έχει μειωθεί λόγω της απόφασης της χώρας Α να αυξήσει το επιτόκιο. Η μείωση της επένδυσης συνεπάγεται μείωση της συνολικής ζήτησης, ύφεση και αύξηση της ανεργίας. Αντίθετα, αν η χώρα Α προβεί σε μείωση του επιτοκίου, τότε θα προκύψει εκροή κεφαλαίων από την χώρα Α προς την χώρα Β. Η αύξηση της προσφοράς δανειακών κεφαλαίων θα μειώσει το επιτόκιο στην χώρα Β και θα αυξήσει την επένδυση. Η προσφορά χρήματος θα αυξηθεί λόγω της απόφασης της χώρας Α να μειώσει το επιτόκιο. Η αύξηση της επένδυσης θα οδηγήσει σε αύξηση της ζήτησης και του συνολικού προϊόντος και σε μείωση της ανεργίας.

Η καμπύλη Phillips προκύπτει από την εμπειρική αρνητική συσχέτιση μεταξύ του ρυθμού αύξησης των ονομαστικών μισθών και του ποσοστού ανεργίας και εξελίχθηκε σε αρνητική σχέση μεταξύ του ρυθμού πληθωρισμού και του ποσοστού ανεργίας. Δηλαδή, όσο υψηλότερος (χαμηλότερος) είναι ο ρυθμός πληθωρισμού, τόσο χαμηλότερο (υψηλότερο) είναι το ποσοστό ανεργίας. Μια αύξηση της συναθροιστικής ζήτησης και του παραγόμενου προϊόντος οδηγούν σε αύξηση του επιπέδου των τιμών, ενώ σύμφωνα με το Νόμο του Okun μειώνεται το ποσοστό ανεργίας. Επιπλέον, όταν το ποσοστό ανεργίας είναι χαμηλό αυξάνεται η ισχύς των εργατικών συνδικάτων, με αποτέλεσμα να διεκδικούν υψηλότερες μισθολογικές αυξήσεις.

Η καμπύλη Phillip τη βραχυχρόνια περίοδο Ρυθμός πληθωρισμού (π) π2 π1 U2 U1 Ποσοστό ανεργίας (u) Η καμπύλη Phillips προκύπτει από την εμπειρική αρνητική συσχέτιση μεταξύ του ρυθμού αύξησης των ονομαστικών μισθών και του ποσοστού ανεργίας και εξελίχθηκε σε αρνητική σχέση μεταξύ του ρυθμού πληθωρισμού και του ποσοστού ανεργίας. Δηλαδή, όσο υψηλότερος (χαμηλότερος) είναι ο ρυθμός πληθωρισμού, τόσο χαμηλότερο (υψηλότερο) είναι το ποσοστό ανεργίας. Μια αύξηση της συναθροιστικής ζήτησης και του παραγόμενου προϊόντος οδηγούν σε αύξηση του επιπέδου των τιμών, ενώ σύμφωνα με το Νόμο του Okun μειώνεται το ποσοστό ανεργίας. Επιπλέον, όταν το ποσοστό ανεργίας είναι χαμηλό αυξάνεται η ισχύς των εργατικών συνδικάτων, με αποτέλεσμα να διεκδικούν υψηλότερες μισθολογικές αυξήσεις.

Η καμπύλη Phillips στην Ελλάδα (1980-2013) 30 25 20 1980 1986 Πληθωρισμός 15 10 1993 Ελλάδα 5 2008 0 2013-5 Ανεργία Πηγή: ΟΟΣΑ

Η καμπύλη Phillips στην Ιρλανδία (1980-2013) 25 20 1980 15 Πληθωρισμός 10 5 Ιρλανδία 0 1999 1998 2013-5 2009-10 0 2 4 6 8 Ανεργία 10 12 14 16 18 Πηγή: ΟΟΣΑ

Η καμπύλη Phillips στο ΗΒ (1980-2013) 20 18 1980 16 14 Πληθωρισμός 12 10 8 ΗΒ 6 4 2 2013 1989 1997 1995 1987 0 0 2 4 6 8 10 12 14 Ανεργία Πηγή: ΟΟΣΑ

Μετατόπιση της καμπύλης Phillips Η καμπύλη Phillips μπορεί να μετατοπιστεί προς τα πάνω και δεξιά, εξαιτίας της μεταβολής των πληθωριστικών προσδοκιών. Αν αυξηθούν οι πληθωριστικές προσδοκίες, τότε σε κάθε ποσοστό ανεργίας αντιστοιχεί υψηλότερος ρυθμός πληθωρισμού. Η καμπύλη Phillips μπορεί να μετατοπιστεί προς τα πάνω και δεξιά εξαιτίας της αύξησης του φυσικού ποσοστού ανεργίας. Αν αυξηθεί το φυσικό ποσοστό ανεργίας, τότε για κάθε επίπεδο πληθωρισμού θα αντιστοιχεί υψηλότερο ποσοστό ανεργίας. Ρυθμός πληθωρισμού (π) π2 π1 Ρυθμός πληθωρισμού Phillips 2 (π) Phillips 1 Phillips 2 Phillips 1 π1 U1 Ποσοστό U1 U2 ανεργίας (u) Ποσοστό ανεργίας (u)

Η μακροχρόνια καμπύλη Phillips Ας υποθέσουμε ότι η οικονομία βρίσκεται στο σημείο Α, στο οποίο αντιστοιχεί φυσικό ποσοστό ανεργίας Un και ρυθμός πληθωρισμού π1. Αν αυξηθεί η συναθροιστική ζήτηση και το παραγόμενο προϊόν, το ποσοστό ανεργίας θα μειωθεί σε U1, ενώ ο ρυθμός πληθωρισμού θα είναι υψηλότερος (π2). Οι εργαζόμενοι θα διεκδικήσουν αύξηση των ονομαστικών μισθών (W) προκειμένου να διατηρήσουν σταθερούς τους πραγματικούς μισθούς (W/P) τους. Η αύξηση των μισθών θα προκαλέσει μείωση της ζήτησης εργασίας και το ποσοστό ανεργίας θα επανέλθει στο αρχικό του επίπεδο (Un), όμως ο ρυθμός πληθωρισμού θα είναι, πλέον, υψηλότερος. Ρυθμός πληθωρισμού π2 π1 B Μακροχρόνια καμπύλη Phillips Γ A U1 Un Ποσοστό ανεργίας

Ας υποθέσουμε ότι η οικονομία βρίσκεται σε ισορροπία, όπου παράγεται προϊόν Υn, το επίπεδο τιμών είναι Ρ1 και η ανεργία ανέρχεται στο φυσικό ποσοστό της Un (σημεία Α και Α του διαγράμματος 8.18). Έστω ότι αυξάνεται η ζήτηση της οικονομίας, με αποτέλεσμα τη μετατόπιση της καμπύλης συναθροιστικής ζήτησης προς τα πάνω και δεξιά, από τη θέση AD1 στη θέση AD2. Η οικονομία προσεγγίζει, προσωρινά, ένα νέο σημείο ισορροπίας (Β), στο οποίο αντιστοιχεί μεγαλύτερο προϊόν (Υ1) και υψηλότερο επίπεδο τιμών (Ρ2). Η αύξηση του παραγόμενου προϊόντος οδηγεί σε μεγαλύτερη ζήτηση εργασίας, με αποτέλεσμα τη μείωση του ποσοστού ανεργίας από Un σε U1. Βραχυχρόνια, η άνοδος του επιπέδου των τιμών από Ρ1 σε Ρ2 μείωσε τους πραγματικούς μισθούς των εργαζομένων (W/P), καθώς οι ονομαστικοί μισθοί (W) παρέμειναν αμετάβλητοι. Παράλληλα, όμως, η μείωση των πραγματικών μισθών περιόρισε και το ποσοστό ανεργίας (από Un σε U1). Μακροχρόνια, οι εργαζόμενοι θα διεκδικήσουν αύξηση των ονομαστικών μισθών (W), προκειμένου να διατηρήσουν σταθερούς τους πραγματικούς μισθούς (W/P) τους. Η άνοδος των ονομαστικών μισθών, η οποία θα επαναφέρει τους πραγματικούς στο αρχικό τους επίπεδο, έχει ως αποτέλεσμα: α) τη μείωση της προσφοράς προϊόντων και υπηρεσιών, μετατοπίζοντας προς τα πάνω και αριστερά την καμπύλη βραχυχρόνιας συναθροιστικής προσφοράς (από τη θέση AS1 στη θέση AS2) και β) τη μετατόπιση της βραχυχρόνιας καμπύλης Phillips προς τα πάνω και δεξιά (από τη θέση Phillips 1 στη θέση Phillips 2). Η οικονομία θα προσεγγίσει νέα σημεία μακροχρόνιας ισορροπίας (Γ και Γ ), στα οποία το παραγόμενο προϊόν παραμένει σταθερό (Υ1) όπως και το ποσοστό ανεργίας (Un), ενώ το επίπεδο των τιμών είναι υψηλότερο (αυξήθηκε από Ρ1 σε Ρ3), σε σχέση με τα αρχικά σημεία ισορροπίας (Α και Α ).

Επίπεδο τιμών LAS Επίπεδο τιμών Μακροχρόνια Καμπύλη Phillips AD2 AS2 P3 P2 P1 AD1 A Γ B AS1 B U1-Un Γ A Phillips 2 Phillips 1 Υn Υ1 Προϊόν U1 Un Ποσοστό Ανεργίας

Συνεπώς, τη βραχυχρόνια περίοδο, μια μεταβολή σε ένα ονομαστικό μέγεθος όπως είναι το επίπεδο των τιμών επηρεάζει τις πραγματικές μεταβλητές της οικονομίας, όπως είναι το προϊόν και ποσοστό ανεργίας (άρση της κλασικής διχοτόμου). Μακροχρόνια, που οι τιμές και οι μισθοί είναι εύκαμπτοι, μια μεταβολή σε ένα ονομαστικό μέγεθος της οικονομίας (επίπεδο των τιμών) δεν επηρεάζει τις πραγματικές μεταβλητές, όπως είναι το προϊόν και η ανεργία (ισχύς της κλασικής διχοτόμου).

Απαραίτητη προϋπόθεση για τον σχεδιασμό της μακροοικονομικής πολιτικής είναι η ακριβής πληροφόρηση για την οικονομία. Η ποιότητα της πληροφορίας παίζει σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση των απόψεων των οικονομολόγων για την ένταση των οικονομικών κύκλων και τη σταθεροποίηση της οικονομίας. Οι περισσότεροι οικονομολόγοι δέχονται πως οι κάμψεις μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο είναι κατά μέσο όρο μετριότερες από εκείνες που αντιμετώπισαν οι ΗΠΑ νωρίτερα κατά τη διάρκεια του 20 ου αιώνα. Η Christina Romer, από το πανεπιστήμιο Berkeley της Καλιφόρνια, διαφωνεί. Σημειώνει πως τα μακροοικονομικά δεδομένα που έχουν οι σημερινοί οικονομολόγοι στην διάθεσή τους είναι πολύ καλύτερα από εκείνα που είχαν στις πρώτες δεκαετίες του 20 ου αιώνα για να υπολογίσουν την μακροοικονομική απόδοση. Υποστηρίζει δηλαδή ότι σε μεγάλο βαθμό η προφανής μείωση της έντασης των οικονομικών κύκλων αντικατοπτρίζει απλώς βελτιώσεις στην ικανότητά μας να μετράμε τις οικονομικές διακυμάνσεις. Οι περισσότεροι οικονομολόγοι, ωστόσο, πιστεύουν ότι η βελτίωση των δεδομένων δεν ερμηνεύει το φαινόμενο της εμφάνισης ηπιότερων οικονομικών κύκλων. Οι οικονομολόγοι είναι όντως σε θέση να αξιολογούν καλύτερα την οικονομία σήμερα αλλά οι αλλαγές στην οικονομία και οι βελτιώσεις στην διαμόρφωση της οικονομικής πολιτικής έχουν βοηθήσει στο να γίνουν οι οικονομικοί κύκλοι ηπιότεροι. Stiglitz, J. E.- Walsh,C. E. (2009) Αρχές της Μακροοικονομικής, Παπαζήσης, Αθήνα, σ. 439-440.