ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ (Μακροοικονομική) Mankiw Gregory N., Taylor Mark P. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΖΙΟΛΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 30 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Η συνολική οικονομική δραστηριότητα είναι ένας σημαντικός παράγοντας που καθορίζει: Την οικονομική μεγέθυνση, και κατ' επέκταση Το επίπεδο απασχόλησης, Την ανεργία, Τον πληθωρισμό και άλλες μακροοικονομικές μεταβλητές. Οι οικονομολόγοι συμφωνούν γενικά ως προς: Τις αιτίες πρόκλησης των μακροχρόνιων μεταβολών στη μακροοικονομική ισορροπία, αλλάδιαφωνούν ως προς: Τις αιτίες πρόκλησης των βραχυχρόνιων διακυμάνσεων στην οικονομική δραστηριότητα.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Οι βραχυχρόνιες διακυμάνσεις στην συνολική οικονομική δραστηριότητα διαφέρουν ως προς: Το μέγεθος, και Τη διάρκεια. Ο οικονομικός κύκλος αναφέρεται στη μελέτη των διακυμάνσεων της οικονομικής μεγέθυνσης, ή του πραγματικού Α.Ε.Π., γύρω από την τάση μεγέθυνσης του.
ΤΑΣΕΙΣ ΡΥΘΜΩΝ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗΣ Κεντρικό ρόλο στην ανάλυση των οικονομικών κύκλων παίζει η διαχρονική εξέλιξή του πραγματικού Α.Ε.Π.. Το ΑΕΠ διακυμαίνεται γύρω από την τάση και ότι υπάρχουν ομοιότητες σ' αυτές τις διακυμάνσεις. Για παράδειγμα, μεταξύ 1960 και 1976, ητάσητηςμεγέθυνσηςκαι το ΑΕΠ ήταν παρόμοια, αλλά περίπου από το 1977 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1980, η μεγέθυνση ήταν μεγαλύτερη από την τάση και στη συνέχεια άρχισε να μειώνεται μέχρι που στα μέσα της δεκαετίας του 1980 ήταν μικρότερη από την τάση. Κατά την περίοδο πριν το 2008, ημεγέθυνσηήταναρκετάπάνω από την τάση, ενώ στη συνέχεια υπήρξε απότομη μείωση με αποτέλεσμα τώρα να βρίσκεται κάτω από την τάση. Το μοτίβο μεγέθυνσης είναι σχεδόν το ίδιο και για την ΕΕ συνολικά.
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 30.1: Το ΑΕΠ στη Μεγάλη Βρετανία και την Ευρώπη, 1960 2011
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 30.1: Το ΑΕΠ στη Μεγάλη Βρετανία και την Ευρώπη, 1960 2011 Το τμήμα (α) παρουσιάζει το ΑΕΠ της Μεγάλης Βρετανίας, σε δολάρια ΗΠΑ στον κατακόρυφο άξονα για την περίοδο 1960 2011. Το τμήμα (β) παρουσιάζει το ΑΕΠ στην Ευρωπαϊκή Ένωση (επίσης σε δολάρια ΗΠΑ) την ίδια χρονική περίοδο. Μια γραμμή τάσης έχει προστεθεί και στα δύο τμήματα του διαγράμματος.
Οικονομικές έννοιες και στατιστικά δεδομένα Όταν η οικονομική δραστηριότητα επιταχύνεται και ο ρυθμός μεγέθυνσης αυξάνεται κάθε χρόνο, έχουμε μια περίοδο οικονομικής επέκτασης. Όταν όμως η πραγματική παραγωγή μειώνεται, αυτό δείχνει μια συρρίκνωση της οικονομίας.
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 30.2: Ρυθμός Μεγέθυνσης του ΑΕΠ στη Μεγάλη Βρετανία, 1960 2011 (%)
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 30.2: Ρυθμός Μεγέθυνσης του ΑΕΠ στη Μεγάλη Βρετανία, 1960 2011 (%) Το ΑΕΠ της Μεγάλης Βρετανίας αυξομειώνεται μεταξύ διαφόρων ανώτατων και κατώτατων σημείων σ' αυτήν την περίοδο. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η αύξηση του ΑΕΠ είναι θετική για κάποια χρόνια και η οικονομία μεγεθύνεται τη συγκεκριμένη περίοδο, αλλά τα υπόλοιπα χρόνια η αύξηση του ΑΕΠ είναι αρνητική και η οικονομία συρρικνώνεται.
Προκυκλικές και αντικυκλικές κινήσεις στα μακροοικονομικά δεδομένα Οι συνδιακυμάνσεις μπορεί να αναδεικνύουν συγκεκριμένες σχέσεις. Όταν το πραγματικό Α.Ε.Π. και μια οικονομική μεταβλητή βρίσκονται συγχρόνως πάνω από τις τάσεις τους, ημεταβλητή ονομάζεται προκυκλική. Όταν το ΑΕΠ, ο πληθωρισμός και η απασχόληση είναι πάνω από την τάση, άρα είναι προκυκλικές μεταβλητές. Οι πραγματικοί μισθοί και τα ονομαστικά επιτόκια επίσης θεωρούνται προκυκλικά. Αν μια μεταβλητή είναι κάτω από την τάση όταν το ΑΕΠ είναι πάνω από την τάση, η μεταβλητή καλείται ως αντικυκλική. Η ανεργία μπορεί να θεωρηθεί αντικυκλική μεταβλητή επειδή συνήθως είναι κάτω από την τάση όταν το ΑΕΠ είναι πάνω από την τάση.
Οι οικονομικές μεταβλητές ως δείκτες Οι κυκλικοί δείκτες έχουν τρία χαρακτηριστικά. Μπορεί να είναι : Προπορευόμενοι δείκτες όπου ο δείκτης τείνει να προβλέπει μελλοντικές μεταβολές στην συνολική οικονομική δραστηριότητα, Δείκτες υστέρησης που παρατηρούνται αφού συμβούν μεταβολές στην συνολική οικονομική δραστηριότητα και Συμπορευόμενοι δείκτες που εμφανίζουν την τρέχουσα κατάσταση της οικονομικής δραστηριότητας. Ο σύνθετος δείκτης οικονομικής δραστηριότητας (ΣΔΟΔ) του ΟΟΣΑ θεωρείται προπορευόμενος δείκτης.
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 30.3: Ο Σύνθετος Δείκτης Οικονομικής Δραστηριότητας (ΣΔΟΔ) του ΟΟΣΑ, 2003 2013
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 30.3: Ο Σύνθετος Δείκτης Οικονομικής Δραστηριότητας (ΣΔΟΔ) του ΟΟΣΑ, 2003 2013 Ο ΣΔΟΔ επισημαίνει τα βασικά σημεία καμπής στην παγκόσμια οικονομία από το 2003.
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 30.4: Ο Σύνθετος Δείκτης Οικονομικής Δραστηριότητας του ΟΟΣΑ, Φεβρουάριος 2011 Δεκέμβριος 2012 για τη Μεγάλη Βρετανία και την Ευρωζώνη των 17
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 30.4: Ο Σύνθετος Δείκτης Οικονομικής Δραστηριότητας του ΟΟΣΑ, Φεβρουάριος 2011 Δεκέμβριος 2012 για τη Μεγάλη Βρετανία και την Ευρωζώνη των 17 Η ανάκαμψη του δείκτη ΣΔΟΔ από το Νοέμβριο του 2011 δείχνει ότι η Βρετανική οικονομία είναι πιθανό να βελτιωθεί, αλλά μια εξομάλυνση του δείκτη το Δεκέμβριο του 2012 δείχνει ότι η μεγέθυνση εξακολουθεί να είναι ασθενής. Ο δείκτης για την Ευρωζώνη μειώνεται στο μεγαλύτερο τμήμα αυτής της περιόδου, αν και μια ελαφριά ανάκαμψη από το Σεπτέμβριο του 2012 υπαινίσσεται μια βελτίωση στην οικονομική δραστηριότητα στην ΕΕ στο μέλλον.
ΑΙΤΙΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΩΝ ΣΤΟΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΥΚΛΟ Η οικονομία αποτελείται από νοικοκυριά και επιχειρήσεις και επομένως είναι εύλογο να περιμένουμε ότι η συμπεριφορά αυτών των δύο στοιχείων της οικονομίας παίζουν ένα ρόλο στον τρόπο που μεταβάλλεται η οικονομική δραστηριότητα. Οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά λαμβάνουν αποφάσεις.
Αποφάσεις δαπάνης για τα νοικοκυριά Τα νοικοκυριά λαμβάνουν αποφάσεις σχετικά με την εργασία που θα προσφέρουν, όπου: Η προσφερόμενη ποσότητα εργασίας εξαρτάται κυρίως απο τον πραγματικό μισθό. Ο ρυθμός αύξησης των μισθών σε σχέση με τις τιμές επηρεάζει τηναγοραστική δύναμη των καταναλωτών. Ο τρόπος που οι καταναλωτές αντιλαμβάνονται τις μεταβολές στους πραγματικούς μισθούς παίζει σημαντικό ρόλο στη λήψη αποφάσεων. Τα νοικοκυριά λαμβάνουν επίσης αποφάσεις με βάση : Τις μεταβολές στα επιτόκια, Τις τιμές των κατοικιών και Τη φορολογία.
Η λήψη αποφάσεων από τις επιχειρήσεις Οι επιχειρήσεις επίσης λαμβάνουν αποφάσεις σχετικά: Με το επίπεδο παραγωγής πόση ποσότητα θα παράγουν ανάλογα με το πόσο πιστεύουν ότι θα πουλήσουν. Με τον αριθμό των εργαζομένων που θα προσλάβουν (ή θα απολύσουν) με βάση τον πραγματικό μισθό και τα επίπεδα παραγωγικότητας.
Εξωτερικές διαταραχές Σε μια ανοιχτή οικονομία, οιμεταβολέςστιςσυναλλαγματικές ισοτιμίες επηρεάζουν την ανταγωνιστικότητα εγχώριων και ξένων επιχειρήσεων μέσω μεταβολών στις τιμές εισαγωγών και εξαγωγών. Η οικονομική δραστηριότητα στο εξωτερικό μπορεί επίσης να έχει επιπτώσεις σε άλλες χώρες καθώς οι αποφάσεις για κατανάλωση και επένδυση από επιχειρήσεις και καταναλωτές στο εξωτερικό αλλάζουν.
Κυβερνητική πολιτική Η Κυβέρνηση λαμβάνει αποφάσεις για τους φορολογικούς συντελεστές και πρέπει να συνυπολογίσει τις επιδράσεις που έχουν στα κίνητρα οι μεταβολές στους φορολογικούς συντελεστές. Οι κεντρικές τράπεζες είναι ανεξάρτητες από τις περισσότερες κυβερνήσεις αλλά έχουν συνδέσμους με την κυβέρνηση. Οι μεταβολές στα επιτόκια επηρεάζουν τόσο τα νοικοκυριά όσο και τις επιχειρήσεις μέσω: Πολιτικών αποφάσεων όπως η ποσοτική χαλάρωση, αλλά και Μέτρων που σχεδιάζονται ώστε να διευκολυνθούν οι πιστωτικές ροές σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά.
Εμπιστοσύνη και προσδοκίες Τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις δεν λαμβάνουν αποφάσεις μόνο με βάση τις τρέχουσες ανάγκες τους αλλάκαι τιςμελλοντικές. Οι κυβερνήσεις προειδοποιούν, οι υπουργοί οικονομικών και οι τραπεζίτες δίνουν συνεντεύξεις όπου διατυπώνουν τις προβλέψεις τους για την οικονομία. Οι προσδοκίες μας για το μέλλον διαμορφώνουν τις αποφάσεις μας, ενώ η εμπιστοσύνη των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών είναι πολύ δύσκολο να ποσοτικοποιηθεί και εξίσου δύσκολο να διαπιστωθεί πότε αλλάζει.
ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΥΚΛΩΝ Από τη μία πλευρά υπάρχουν υποδείγματα που θεωρούν ότι: Η εκκαθάριση των αγορών είναι γρήγορη και κατά συνέπεια Η ευημερία των οικονομικών παραγόντων (επιχειρήσεων και νοικοκυριών) μεγιστοποιείται. Άρα δεν υπάρχουν λόγοι για να μεταβάλλουν οι οικονομικοί παράγοντες τη συμπεριφορά τους. Απότην άλληπλευρά υπάρχουν υποδείγματα που θεωρούν ότι: Η εκκαθάριση των αγορών δεν γίνεται πάντα γρήγορα, και Στην αγορά υπάρχουν ακαμψίες οι οποίες έχουν σχέση κυρίως με τις τιμές και τους μισθούς. Το αποτέλεσμα είναι ότι για κάποιο χρονικό διάστημα δεν μεγιστοποιείται η ευημερία των οικονομικών παραγόντων.
Η πλευρά της προσφοράς Το νέο κλασικό υπόδειγμα Βασίζεται στην ανάλυση της πλευράς της προσφοράς της οικονομίας και της λειτουργίας της αγοράς εργασίας. Το υπόδειγμα επισημαίνει τη σημασία της πρόβλεψης ή μη πρόβλεψης των μεταβολών των τιμών. Αν οι εργαζόμενοι προβλέψουν σωστά τις μεταβολές των τιμών: Μπορούν να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους έτσι ώστε οι πραγματικοί μισθοί και η ποσότητα εργασίας που προσφέρουν να προσαρμοστούν ώστε να εκκαθαριστεί η αγορά εργασίας.
Η πλευρά της προσφοράς Το νέο κλασικό υπόδειγμα Αν οι εργαζόμενοι δεν προβλέψουν τις μεταβολές στην τιμές: Ο πραγματικός μισθός θα υποχωρήσει, οι επιχειρήσεις θα ζητούν περισσότερη εργασία αλλά οι εργαζόμενοι θα συνεχίσουν να προσφέρουν τις ίδιες ώρες εργασίας. Με αποτέλεσμα η ζήτηση εργασίας θα υπερβαίνει την προσφορά και ο ονομαστικός μισθός θα αυξηθεί, αλλά η αύξηση θα είναι μικρότερη από την αύξηση των τιμών. Το αποτέλεσμα είναι μια αύξηση στην παραγωγή και μια μείωση του πραγματικού μισθού.
Διαταραχές στη συνολική προσφορά Με ποιον τρόπο οι διαταραχές της συνολικής προσφοράς μπορούν να προκαλέσουν αποκλίσεις από το δυνητικό προϊόν; Αυτές οι διαταραχές μπορούν να επηρεάσουν την παραγωγικότητα των παραγωγικών συντελεστών και να είναι: Προσωρινές, όπως η επίδραση των φυσικών καταστροφών, ή Μόνιμες, όπως μπορεί να συμβεί όταν εμφανίζονται νέες τεχνολογίες. Οι εξελίξεις στην τεχνολογία των υπολογιστών τα τελευταία 30 χρόνια για παράδειγμα επηρεάζουν σταθερά την παραγωγικότητα με έναν τρόπο που λίγοι θα μπορούσαν να φανταστούν.
Η πλευρά της προσφοράς Το κεϋνσιανό υπόδειγμα Μία από τις βασικές προτάσεις που διατύπωσε ο Κέυνς ήταν ότι: Οι αγορές δεν εκκαθαρίζουν τόσο γρήγορα όσο πίστευαν οι κλασικοί οικονομολόγοι. Η Κεϋνσιανή παραδοχή είναι ότι ηδυνατότητα τηςαγοράς αγαθών και αγοράς εργασίας να εκκαθαρίζουν εμποδίζεται από την ύπαρξη σταθερών τιμών και σταθερών μισθών.
Η πλευρά της προσφοράς Το κεϋνσιανό υπόδειγμα Η πλεονάζουσα ζήτηση ή προσφορά στην αγορά εργασίας δεν εξαλείφεται γρήγορα με μεταβολές στους μισθούς, επειδή: Οι μισθοί χαρακτηρίζονται από ακαμψία και είναι δύσκολο για τις επιχειρήσεις να προσαρμόζουν τους μισθούς όταν υπάρχει πλεονάζουσα προσφορά εργασίας λόγω των μεταβαλλόμενων οικονομικών συνθηκών, όπως μια μεταβολή στο επίπεδο τιμών. Οι επιχειρήσεις έχουν συμφωνίες με προμηθευτές και λιανοπωλητές σχετικά με τις τιμές και αυτές οι συμφωνίες ενσωματώνονται σε συμβάσεις που δεν αλλάζουν εύκολα για κάποιο χρονικό διάστημα.
Η πλευρά της ζήτησης Το νέο κλασικό υπόδειγμα Η συνολική ζήτηση αποτελείται από την δαπάνη επένδυσης, την δαπάνη κατανάλωσης, την δημόσια δαπάνη και τις καθαρές εξαγωγές. Οι μεταβολές σε οποιοδήποτε ή σε όλα αυτά τα ουσιαστικά στοιχεία της συνολικής ζήτησης θα μπορούσαν να προκαλέσουν απόκλιση της παραγωγής από την τάση. Μια αύξηση στη συνολική ζήτηση, για παράδειγμα, οδηγεί σε αύξηση στο επίπεδο των τιμών, ceteris paribus. Μια αύξηση στο επίπεδο των τιμών μειώνει τους πραγματικούς μισθούς και οι επιχειρήσεις επιδιώκουν να προσλάβουν περισσότερους εργαζόμενους, με αποτέλεσμα να αυξάνεται ο ονομαστικός μισθός. Η αύξηση στη συνολική ζήτηση οδηγεί σε αύξηση στην παραγωγή και στο επίπεδο των τιμών. Η αύξηση των προσλαμβανόμενων εργαζομένων μειώνει την ανεργία.
Η πλευρά της ζήτησης Το νέο κλασικό υπόδειγμα Η νέα κλασική ερμηνεία βασίζεται στο γεγονός ότι: Οι εργαζόμενοι παρερμηνεύουν μια αύξηση στους ονομαστικούς μισθούς ως αύξηση στους πραγματικούς μισθούς. Δηλαδή, δεν λαμβάνουν υπόψη την επίδραση που έχει στους πραγματικούς μισθούς η αύξηση των τιμών. Με την πάροδο του χρόνου, οι εργαζόμενοι θα αρχίσουν να συνειδητοποιούν ότι οι πραγματικοί μισθοί έχουν αλλάξει και ως αποτέλεσμα, αρχίζουν να αλλάζουν τη συμπεριφορά τους. Αν η συνολική ζήτηση μειωθεί, τότε η οικονομία θα εισέλθει σε μια περίοδο συρρίκνωσης, με την παραγωγή και τις τιμές να υποχωρούν βραχυπρόθεσμα και τότε θα παρατηρήσουμε την αντίστροφη διαδικασία απ' αυτήν που περιγράψαμε παραπάνω.
Η πλευρά της ζήτησης Το κεϋνσιανό υπόδειγμα Αν υπάρχει αύξηση στη συνολική ζήτηση, τότε οι μισθοί και οι τιμές θα χρειαστούν λίγο χρόνο για να προσαρμοστούν. Στην βραχυχρόνια περίοδο, Η παραγωγή αυξάνεται πάνω από την τάση, αλλά Το επίπεδο τιμών δεν μεταβάλλεται εξαιτίας των άκαμπτων τιμών. Η ταχύτητα με την οποία η οικονομία επανέρχεται στην τάση μετά από μια διαταραχή της συνολικής ζήτησης εξαρτάται από το χρόνο που χρειάζονται οι τιμές και οι μισθοί να προσαρμοστούν στις νέες οικονομικές συνθήκες.
Πραγματικοί οικονομικοί κύκλοι Υπάρχει η πεποίθηση ότι οι μεταβολές στην τεχνολογία, ως θετικές και αρνητικές διαταραχές, επηρεάζουν την παραγωγικότητα ανεξάρτητα από τον πραγματικό μισθό. Το υπόδειγμα θεωρεί ότι: Δεν υπάρχουν ατέλειες της αγοράς, Οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά μεγιστοποιούν τα κέρδη και την χρησιμότητα τους, και Οι αγορές εκκαθαρίζουν.
Πραγματικοί οικονομικοί κύκλοι Μ' αυτές τις υποθέσεις, αν υπάρχει μια αρνητική διαταραχή στην τεχνολογία, τότε: Η παραγωγικότητα της εργασίας μειώνεται και η ζήτηση εργασίας επίσης μειώνεται. Η παραγωγή μειώνεται και η ανεργία αυξάνεται. Δημιουργείται πλεόνασμα ζήτησης στην οικονομία, οδηγεί σε αύξηση του επιπέδου τιμών. Αν το επίπεδο τιμών αυξηθεί, επηρεάζεται το πραγματικό επιτόκιο. Μια αύξηση στο πραγματικό επιτόκιο θα οδηγούσε σε μείωση των επενδύσεων από τις επιχειρήσεις.