AΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΓΗΑΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΑΚΟ ΓΗΑΣΜΖΜΑΣΗΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ ΦΤΥΟΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ ΣΖ ΔΝΣΑΞΖ: «ΔΝΑ ΥΟΛΔΗΟ ΓΗΑ ΟΛΟΤ» ΚΑΣΔΤΘΤΝΖ Β : «ΦΤΥΟΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΔ ΤΝΗΣΧΔ ΣΖ ΠΟΛΤΠΟΛΗΣΗΜΗΚΟΣΖΣΑ» Θ Δ Μ Α ΠΣΤΥΙΑΚΗ ΔΡΓΑΙΑ : «Μειέηε Πεξίπησζεο. Οη γισζζηθέο ζηάζεηο, ηα γισζζηθά ζηεξεόηππα θαη νη γισζζηθέο πξνθαηαιήςεηο ησλ καζεηώλ θαη καζεηξηώλ ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο σο πξνο ηελ ειιεληθή θαη ηελ αιβαληθή γιώζζα» Μεηαπηπρηαθή Φνηηήηξηα: Υξφλε Οιπκπία (Α.Μ.: 155) Σξηκειήο επηηξνπή: Σζνθαιίδνπ Πεηξνχια (επηβιέπνπζα θαζεγήηξηα) Υαηδεζαββίδεο σθξφληνο Καξαθίηζηνο Αλδξέαο ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ, 2013 [1]
Π ί λ α θ α ο Π ε ξ η ε ρ ν κ έ λ σ λ ε ι ί δ ε ο Δ Η Α Γ Χ Γ Η Κ Ο Π Λ Α Η Η Ο 6-12 1. Β Η Β Λ Η Ο Γ Ρ Α Φ Η Κ Ζ Δ Π Η Κ Ο Π Ζ Ζ 13-73 1.1 Ζ Γιώζζα θαη ην Εήηεκα ηεο Γηγισζζίαο 13-16 1. 1. 2 Ζ αηνκηθή θαη ε θνηλσληθή δηγισζζία 16 1. 1. 3 Αηνκηθή δηγισζζία 17-19 1. 1. 4 Δίδε αηνκηθήο δηγισζζίαο 20-24 1. 1. 5 Μνλνγισζζία έλαληη δηγισζζίαο 24-26 1. 1. 6 «Τςεινί» θαη «ρακεινί» γισζζηθνί θψδηθεο 26-27 1. 1. 7 Μέηξεζε ηεο αηνκηθήο δηγισζζίαο 28-30 1. 1. 8 Κνηλσληθή δηγισζζία 30-35 1.1. 9 Γισζζηθή επηινγή 35-38 1.1.10 Γισζζηθή ρξήζε 38-40 1.2 Γηγισζζία θαη Δθπαηδεπηηθή Πνιηηηθή 41-58 1. 2. 1 Αθνκνησηηθέο γισζζηθέο πνιηηηθέο 41-42 1. 2. 2 Γηαηήξεζε θαη ππνρψξεζε ηεο κεηξηθήο γιψζζαο 42-49 1. 2. 3 Νφξκεο αμηνιφγεζεο ζην ζεκεξηλφ ζρνιείν 49-51 1. 2. 4 Δθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο ππφ ην πξίζκα ηεο ζεσξίαο ηεο 51-55 δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο 1. 2. 5 Κίλεηξα κάζεζεο ζηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε 55-58 1.3 Οξηζκνί: «ηάζεηο», «ηεξεόηππα», «Πξνθαηαιήςεηο» 59-67 1. 3. 1 ηάζεηο απέλαληη ζηε γιψζζα 60-62 1. 3. 2 ηεξεφηππα απέλαληη ζηε γιψζζα 63-65 1. 3. 3 Πξνθαηαιήςεηο απέλαληη ζηε γιψζζα 65-67 1.4 Μεηαλάζηεπζε θαη Δθπαηδεπηηθή Πνιίηηθε 68-73 2. Μ Δ Θ Ο Γ Ο Λ Ο Γ Η Α Δ Ρ Δ Τ Ν Α 74-83 2.1 Σν δήηεκα πξαγκάηεπζεο ηεο έξεπλαο 74-75 2.2 Οη ππνζέζεηο ηεο έξεπλαο 75 2.3 Σα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα 75-76 2.4 Ο ζθνπφο θαη νη ζηφρνη ηεο έξεπλαο 76-78 2.5 Ζ Μέζνδνο έξεπλαο θαη ηερληθή ζπιινγήο δεδνκέλσλ 78-81 2.6 Οη Άμνλεο εξσηεκαηνινγίνπ 81-83 [2]
3. ΦΟΡΜΑ ΔΡΧΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟΤ 84-87 3.1 Γείγκα Δξσηεκαηνινγίνπ 85-87 4. ΑΝΑΛΤΖ ΔΡΧΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΧΝ 88-122 4.1 Σν πξνθίι ησλ καζεηώλ/ηξηώλ θαη ε κεηξηθή ηνπο 88-92 γιώζζα 4.1.1 Ζ ζπιινγή βαζηθψλ πιεξνθνξηψλ γηα ηνπο/ηηο καζεηέο/ηξηεο 88-89 π.ρ. εζληθφηεηα, θχιν, ειηθία θαη ε ζρνιηθή ηάμε 4.1.2 Ζ γιψζζα θαηαγσγήο θαη ηα ρξφληα παξακνλήο ζηνλ 89-90 ειιαδηθφ ρψξν, ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ ηνπ δείγκαηνο ηεο έξεπλαο 4.1.3 Ζ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ θαη ν 90-92 έιεγρνο ηνπ θαηά πφζν επεξεάδεηαη απφ ηελ θαηαγσγή θαη ηε γισζζηθή επηινγή ησλ κειψλ ηεο 4.2 Οη ζηάζεηο ησλ καζεηώλ/-ηξηώλ αιβαληθήο θαη ειιεληθήο 92-102 θαηαγσγήο απέλαληη ζηε γιώζζα 4.2.1 Οη πηζαλέο δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδεη ν νκηιεηήο/ε 92 νκηιήηξηα ηεο κεηνλνηηθήο γιψζζαο, ζηελ επηθνηλσλία ηνπ κε ηνλ πεξίγπξν ηεο πιεηνλνηηθήο γιψζζαο 4.2.2 Οη αηηίεο ηεο γισζζηθήο επηινγήο ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ 93 4.2.3 Ζ ρξήζε ηεο θπξίαξρεο γιψζζαο θαη θαηά πφζν επλνεί ηελ 94 αλάπηπμε δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ, κεηαμχ καζεηψλ/ηξηψλ δηαθνξεηηθήο θαηαγσγήο 4.2.4 Ο πξνζδηνξηζκφο ησλ ιφγσλ ηεο γισζζηθήο επηινγήο ησλ 95 καζεηψλ/-ηξηψλ, σο πξνο ηνπ/ηηο νκνεζλείο ηνπο 4.2.5 Οη ελδερφκελεο ζηεξενηππηθέο αληηιήςεηο ησλ καζεηψλ/- 96-99 ηξηψλ ηνπ δείγκαηνο θαη ε απφδνζε ζπγθεθξηκέλσλ ραξαθηεξηζκψλ σο πξνο ηνπο Αιβαλνχο/ηηο Αιβαλίδεο θαη ηνπο Έιιελεο/ηηο Διιελίδεο 4.2.6 Ζ ζηάζε ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ αιβαληθήο θαηαγσγήο, σο πξνο ηνπο καζεηέο/ηξηεο ειιεληθήο θαηαγσγήο 99-100 4.2.7 Ζ ζηάζε ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ αιβαληθήο θαηαγσγήο, σο πξνο 100-1 0 2 [3]
4.3 ηνπο καζεηέο/ηξηεο ειιεληθήο θαηαγσγή θαη ε ζηάζε ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ ειιεληθήο θαηαγσγήο, σο πξνο ηνπο καζεηέο/-ηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο Οη πξνθαηαιήςεηο θαη ηα ζηεξεόηππα ησλ καζεηώλ/ηξηώλ αιβαληθήο θαη ειιεληθήο θαηαγσγήο απέλαληη ζηε γιώζζα (εξσηήζεηο: 11-15) 102-1 1 2 4.3.1 Οη πξνζσπηθέο απφςεηο γηα ηε ζεκαζία ηεο ειιεληθήο θαη ηεο αιβαληθήο γιψζζαο αληίζηνηρα- απφ καζεηέο θαη καζήηξηεο ειιεληθήο θαη αιβαληθήο 4.3.2 Οη θπιεηηθέο πξνθαηαιήςεηο, αλ ππάξρνπλ, πνπ έρνπλ πηνζεηήζεη νη Αιβαλνί/Αιβαλίδεο θαη Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/-ηξηεο 4.3.3 Ζ επκελήο ή δπζκελήο ζηάζε πνπ πηνζεηνχλ ηα παηδηά, σο πξνο ηνπο ζπλνκήιηθνπο ηνπο, πνπ είλαη δηαθνξεηηθήο θαηαγσγήο 4.3.4 Οη θπιεηηθέο πξνθαηαιήςεηο αλ ππάξρνπλ, πνπ έρνπλ πηνζεηήζεη νη Αιβαλνί/Αιβαλίδεο θαη Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/-ηξηεο 4.4. Ο ξόινο ηνπ ζρνιείνπ ζηε δηακόξθσζε ησλ γισζζηθώλ ζηάζεσλ, πξνθαηαιήςεσλ θαη ζηεξεόηππσλ (εξσηήζεηο: 16-20) 4.4.1 Οη αληηιήςεηο ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ, αλαθνξηθά κε ηε ζχλδεζε ηεο γισζζηθήο επηινγήο θαη ηεο αθαδεκατθήο ηνπο επηηπρίαο 4.4.2 Οη απφςεηο ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ γηα ηελ χπαξμε αηφκσλ δηαθνξεηηθήο θαηαγσγήο ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ 4.4.3 Ζ γιψζζα επηινγήο ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ θαη ε πξνψζεζε ησλ αξρψλ ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο ζην ζρνιηθφ ρψξν 4.4.4 Ο εληνπηζκφο ηεο ζπρλφηεηαο αμηνπνίεζεο ηεο κεηξηθήο γιψζζαο ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ, θαζψο θαη ηνπ πνιηηηζκηθνχ ηνπο θεθαιαίνπ, ζηελ θαζεκεξηλή δηδαθηηθή πξάμε 102-103 104-106 106-109 109-111 112-122 112-114 114-116 117-118 119-120 [4]
4.4.5 Οη ζεηηθέο ή αξλεηηθέο πξνδηαζέζεηο ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ 120-122 απέλαληη ζην κεηαλαζηεπηηθφ πιεζπζκφ 5. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ 123-128 6. Δ Π Η Λ Ο Γ Ο 129-130 7. Β Η Β Λ Η Ο Γ Ρ Α Φ Η Α 131-152 8. Π Α Ρ Α Ρ Σ Ζ Μ Α Σ Α 153-189 Π α ξ ά ξ η ε κ α 1 154-161 Π α ξ ά ξ η ε κ α 2 162-163 Π α ξ ά ξ η ε κ α 3 164-188 [5]
Δ Ι ΑΓΧΓΙΚΟ ΠΛΑΙΙΟ Ζ παξνχζα πηπρηαθή εξγαζία εθπνλήζεθε ζηα πιαίζηα ηνπ Γηαπαλεπηζηεκηαθνύ -Γηαηκεκαηηθνύ Πξνγξάκκαηνο: Φπρνπαηδαγσγηθή ηεο Έληαμεο: «Έλα ρνιείν γηα Όινπο», Καηεύζπλζε Β : «Φπρνπαηδαγσγηθέο πληζηώζεο ηεο Πνιππνιηηηζκηθόηεηαο», ηνπ Αξηζηνηειείνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο. Σν δήηεκα πνπ πξαγκαηεχεηαη αθνξά ηε κειέηε ησλ γισζζηθώλ ζηάζεσλ, ησλ γισζζηθώλ ζηεξεόηππσλ θαη γισζζηθώλ πξνθαηαιήςεσλ, αλάκεζα ζηνπο καζεηέο θαη ζηηο καζήηξηεο ηεο α/βάζκηαο εθπαίδεπζεο, σο πξνο ηελ ειιεληθή θαη ηελ αιβαληθή γιώζζα. Ζ ζεκεξηλή ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα, ηα απμαλφκελα θαηλφκελα ξαηζηζκνχ, δηαθξίζεσλ θαη πεξηζσξηνπνίεζεο καζεηψλ δηαθνξεηηθήο εζληθφηεηαο, ζηνπ θφιπνπο ηνπ ζρνιείνπ, θαζηζηνχλ αλαγθαία ηε δηεξεχλεζε απηνχ ηνπ θνηλσληθνχ πξνβιήκαηνο. Χο εθ ηνχηνπ, ε ζπγθεθξηκέλε εξγαζία, απνβιέπεη ζηελ αλάδεημε ησλ ζηάζεσλ ζπκπεξηθνξάο, ησλ ζηεξενηχπσλ θαη ησλ πξνθαηαιήςεσλ απέλαληη ζηε γιψζζα ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ ζηα Γεκνηηθά ρνιεία. Δπηπιένλ, αθνχ πιαηζησζνχλ ηα παξαπάλσ δεηήκαηα κε ην αλαγθαίν ζεσξεηηθφ ππφβαζξν, ζα αθνινπζήζεη δηεμαγσγή έξεπλαο ζε έλα αληηπξνζσπεπηηθφ δείγκα καζεηψλ/καζεηξηψλ δεκνηηθνχ, ειιεληθήο θαη αιβαληθήο θαηαγσγήο, ψζηε λα ζπγθεληξσζνχλ, λα παξνπζηαζηνχλ θαη λα αλαιπζνχλ ηα απνηειέζκαηα πνπ ζα πξνθχςνπλ. Σν εξεπλεηηθφ κέζν πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί, ζα είλαη κηα θφξκα εξσηεκαηνινγίνπ κε εξσηήζεηο αλνηρηνχ ηχπνπ, νη νπνίεο ζα απνηειέζνπλ ρξήζηκν πιηθφ γηα λα εμαρζνχλ ζπκπεξάζκαηα, ζρεηηθά κε ηηο θνηλσληθέο αλαπαξαζηάζεηο απέλαληη ζηε γιψζζα πνπ θέξνπλ θαη αλαπαξάγνπλ νη καζεηέο/ηξηεο ζηε ζρνιηθή εθπαίδεπζε. Δλδεηθηηθά, ε δνκή ηεο εξγαζίαο πεξηέρεη ηελ αθφινπζε δηάξζξσζε: 1) Σν Θεσξεηηθό Μέξνο, φπνπ παξαηίζεηαη ε ζεκειίσζε θεληξηθψλ ελλνηψλ ηνπ ζέκαηνο ηεο εξγαζίαο κε βάζε ηηο βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο, φπσο είλαη: νη γισζζηθέο ζηάζεηο, ηα γισζζηθά ζηεξεφηππα, νη γισζζηθέο πξνθαηαιήςεηο, ηα θίλεηξα κάζεζεο, ε εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή πνπ αθνινπζείηαη γηα δεηήκαηα δηγισζζίαο θαη πνιπγισζζίαο ζην Γεκνηηθφ ρνιείν θ.α. 2) Αθνινπζεί ε Μεζνδνινγία ηεο Έξεπλαο πνπ δηεμήρζε ζε καζεηέο/ηξηεο ηεο α/ζκηαο εθπαίδεπζεο, κέζσ ελφο άμνλα εξσηήζεσλ αλνηρηνχ ηχπνπ, ψζηε λα δηαηππσζνχλ ειεχζεξα νη απφςεηο ηνπο, λα ζπγθεληξσζνχλ ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο θαη ζηνηρεία, ζρεηηθά κε δεηήκαηα γισζζηθψλ δηαθξίζεσλ κεηαμχ ησλ ππνθεηκέλσλ. [6]
Με άιια ιφγηα, ζα γίλεη πεξηγξαθή ηεο πνξείαο ζπγθξφηεζεο ηεο έξεπλαο θαη ησλ επηκέξνπο παξακέηξσλ ηεο. 3) ηε ζπλέρεηα, παξνπζηάδνληαη νη Άμνλεο ησλ Δξσηήζεσλ πνπ απαξηίδνπλ ηα εξσηεκαηνιφγηα, ηα νπνία δηαλεκήζεθαλ ζηνπο καζεηέο/ηξηεο ηνπ δείγκαηνο ηεο έξεπλαο. 4) Αθνινπζεί ε παξάζεζε ηνπ Δξσηεκαηνινγίνπ θαη ησλ 20 εξσηήζεσλ αλνηρηνχ ηχπνπ, πνπ ην δηαξζξψλνπλ. 5) Σν επφκελν ηκήκα ηεο εξγαζίαο, αθνξά ηελ Αλάιπζε ησλ Δξσηεκαηνινγίσλ κε βάζε ην Θεσξεηηθφ Πιαίζην, δίλνληαο έκθαζε θπξίσο ζηελ αλάιπζε πεξηερνκέλνπ ησλ απαληήζεσλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ ηνπ Γεκνηηθνχ. Παξάιιεια, γίλεηαη κηα ζπγθξηηηθή αλαθνξά ζηηο ζηάζεηο, ζηα ζηεξεφηππα θαη ζηηο πξνθαηαιήςεηο, αλάκεζα ζηνπο Έιιελεο θαη Αιβαλνχο καζεηέο/-ηξηεο, ζε πίλαθεο κε κνξθή excel 1997-2003. 6) Παξνπζηάδνληαη ηα πκπεξάζκαηα πνπ ζα πξνθχςνπλ κέζα απφ ηε κειέηε ησλ εξσηεκαηνινγίσλ θαη παξαηίζεληαη ζπγθεληξσηηθά. 7) Ζ πηπρηαθή εξγαζία νινθιεξψλεηαη κε ηνλ Δπίινγν, φπνπ αλαθεθαιαηψλνληαη ηα θεληξηθά ηεο ζεκεία θαη γίλεηαη κηα ζπλνιηθή αλαθνξά αλαζθφπεζεο φζσλ πξνεγήζεθαλ. 8) Σέινο, αλαθέξεηαη αλαιπηηθά ην ζχλνιν ηεο Βηβιηνγξαθίαο πνπ αμηνπνηήζεθε, πξνθεηκέλνπ λα ηεθκεξησζεί εκπεξηζηαησκέλα ην πεξηερφκελν ηεο εξγαζίαο. Δπηπιένλ, παξαηίζεληαη νη δηάθνξεο έληππεο θαη ειεθηξνληθέο πεγέο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ, ψζηε λα αληιεζεί ην απαξαίηεην πιηθφ. ηε ζεκεξηλή επνρή, έρνπλ ζπληειεζηεί δηαξζξσηηθέο αιιαγέο θαη αλαθαηαηάμεηο ζην ρψξν ηεο ειιεληθήο εθπαίδεπζεο θαη ηεο θνηλσλίαο γεληθφηεξα, χζηεξα απφ ηελ έγεξζε δεηεκάησλ πνπ αθνξνχλ ηε κεηαλάζηεπζε θαη ζπλδένληαη άκεζα ή έκκεζα, κε ην ζρνιηθφ ζεζκφ, ηε γισζζηθή δξαζηεξηφηεηα ή κεηαηφπηζε, ηε δηγισζζία θαη ηνλ επξχηεξν πνιππνιηηηζκφ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία. Λφγσ ησλ κεγάισλ δηαζηάζεσλ πνπ έρνπλ πάξεη θαηλφκελα πεξηζσξηνπνίεζεο, απνθιεηζκνχ ή ππνβάζκηζεο, ησλ κειψλ ηεο θνηλσλίαο πνπ δελ θαηέρνπλ ηελ «ληφπηα», «θχξηα γιψζζα» ζηε ρψξα ππνδνρήο, έρνπλ δηεμαρζεί κηα πιεζψξα απφ γισζζνινγηθέο θαη παηδαγσγηθέο έξεπλεο θαη κειέηεο, νη νπνίεο πξαγκαηεχνληαη θαη αλαιχνπλ δεηήκαηα πνιπγισζζίαο θαη δηαπνιηηηζκηθφηεηαο (Γακαλάθεο, 1997 α, Γεσξγνγηάλεο, 1999). Αλαπφθεπθηα, ν ρψξνο ηεο εθπαίδεπζεο είλαη απφ ηνπο πξψηνπο πνπ επεξεάδνληαη θαη αλαδηακνξθψλνληαη, ιφγσ ησλ αλαθαηαηάμεσλ θαη ησλ αιιαγψλ πνπ ζπληεινχληαη ζηελ θνηλσλία, κε ηελ αχμεζε [7]
ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ ξεπκάησλ, ηελ πνξεία πξνο ηελ παγθνζκηνπνίεζε θαη ηε δεκηνπξγία πνιππνιηηηζκηθψλ ρσξψλ. Δλδεηθηηθά, ην γεγνλφο απηφ νδήγεζε ζπρλά ζηε δεκηνπξγία αλεπαξθψλ, ζπλζεκαηνινγηθψλ πξνζεγγίζεσλ ηνπ ηχπνπ «Let s be multicultural» (Coelho, 2007), κέζα απφ κηα πξνζπάζεηα ζχλδεζεο ηεο Παηδαγσγηθήο επηζηήκεο κε ηδενινγίεο, δεδνκέλνπ φηη ε εθπαίδεπζε απνηειεί ζπλάκα, πνιηηηθφ θαη θνηλσληθφ δήηεκα. πλεπψο, δηάθνξνη φξνη πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζπρλά φπσο «δηγισζζία». «πνιπγισζζία», «δηαπνιηηηζκηθόηεηα», «πνιππνιηηηζκηθόηεηα» θ.α., έρνπλ βαζηέο ηδενινγηθέο πξνεθηάζεηο θαη ζρεηίδνληαη κε ηνκείο ηεο παηδαγσγηθήο θαη ηνπ θξηηηθνχ γξακκαηηζκνχ. Βαζηθφο ζθνπφο ηεο εθπαίδεπζεο, είλαη ε δεκηνπξγία ελεξγψλ, νινθιεξσκέλσλ θαη ππεχζπλσλ αηφκσλ, νη νπνίνη δελ απνζεθεχνπλ, δελ ππνδέρνληαη κνλάρα ηε λέα γλψζε, αιιά, δξαζηεξηνπνηνχληαη, ειέγρνπλ, επεκβαίλνπλ θξηηηθά θαη κεηαζρεκαηηζηηθά ζηηο δνκέο ηνπ θνηλσληθνχ θαηεζηεκέλνπ (status quo). Ζ κάζεζε επνκέλσο, κπνξεί λα επηηεπρζεί κέζσ ηεο αμηνπνίεζεο ηνπ πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ ησλ αηφκσλ, ησλ γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ ηνπο, πνπ πξνέξρνληαη απφ δηαθνξεηηθά πιαίζηα, γισζζηθέο θαη θεηκεληθέο θνηλφηεηεο. Γπζηπρψο φκσο, νη παξαπάλσ αξρέο ηνπ θξηηηθνχ γξακκαηηζκνχ απνπζηάδνπλ απφ ηελ ζρνιηθή θαζεκεξηλφηεηα, θαζψο, ε εθπαίδεπζε πξνσζεί ηελ θπξίαξρε ηδενινγία θαη γιψζζα. Χο εθ ηνχηνπ, εγείξνληαη θνηλσληθά πξνβιήκαηα πεξηζσξηνπνίεζεο καζεηψλ/ηξηψλ, νη νπνίνη απνθιείνληαη ή εκπνδίδνληαη απφ ηελ θάξπσζε ησλ αγαζψλ ηεο παηδείαο θαη ηεο κφξθσζεο, κέζσ επδηάθξηησλ ή δπζδηάθξηησλ πξαθηηθψλ, πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε ρξήζε ηνπ ιφγνπ θαη ησλ γισζζηθψλ ζηάζεσλ πνπ δηακνξθψλνληαη απφ ηηο θπξίαξρεο θνηλσληθέο νκάδεο. Απηέο νη ππνθεηκεληθέο ζηάζεηο (attitudes) νκάδσλ ή/θαη αηφκσλ απέλαληη ζηηο γισζζηθέο παξαγσγέο θαη νη ηξφπνη δηεξεχλεζεο απηψλ ησλ ζηάζεσλ απνηεινχλ έλα ζπλερψο αλαπηπζζφκελν ηνκέα ησλ θνηλσληθψλ πξνζεγγίζεσλ ηεο γιψζζαο ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. Ζ έλλνηα αθνξά ηελ αληίιεςε πνπ έρνπλ γηα ηηο ηδηφηεηεο ηεο γιψζζαο νη δηάθνξεο εζληθέο θαη θνηλσληθέο νκάδεο νκηιεηψλ, θαζψο θαη ην πψο ζπγθεθξηκελνπνηνχλ ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπο ηηο απφςεηο ηνπο ζρεηηθά κε ηηο γισζζηθέο πνηθηιίεο πνπ ηνπο πεξηβάιινπλ (γιψζζεο, δηαιέθηνπο, ηνπηθά θαη θνηλσληθά ηδηψκαηα, επίπεδα χθνπο ησλ επηκέξνπο γισζζηθψλ ζπζηεκάησλ θιπ.). Πξφθεηηαη ζπλεπψο γηα δηεπηζηεκνληθή έλλνηα, γη' απηφ θαη ε πιήξεο δηεξεχλεζή ηεο, φπσο άιισζηε θαη ε κειέηε ηεο γεληθφηεξεο έλλνηαο ησλ ζηάζεσλ, εκπιέθεη ζηνηρεία απφ δηάθνξνπο θιάδνπο ησλ επηζηεκψλ ηνπ αλζξψπνπ: ηεο γισζζνινγίαο, ηεο [8]
θνηλσληνγισζζνινγίαο, ηεο ςπρνινγίαο, ηεο θνηλσληνινγίαο, ηεο αλζξσπνινγίαο, ηεο ηζηνξίαο, ησλ παηδαγσγηθψλ ζπνπδψλ, ησλ επηθνηλσληαθψλ ζπνπδψλ θ.ι.π. Αλ επηθεληξσζνχκε πην ζπγθεθξηκέλα ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν, ε αιιαγή ηεο ζχλζεζεο ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ ζηε ρψξα καο ηελ ηειεπηαία εηθνζαεηία, εμαηηίαο ηεο ζεκαληηθήο -απφ αξηζκεηηθή άπνςε- παξνπζίαο καζεηψλ απφ νηθνγέλεηεο παιηλλνζηνχλησλ θαη αιινδαπψλ ζηα ειιεληθά ζρνιεία, έζηξεςε ην ελδηαθέξνλ ησλ εξεπλεηψλ ζηε δηεξεχλεζε ησλ γισζζηθψλ, εθπαηδεπηηθψλ, ςπρνινγηθψλ θαη θνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ απηήο ηεο θαηεγνξίαο καζεηψλ. Χζηφζν, έρνπλ δεκνζηεπηεί ζρεηηθά ιίγεο έξεπλεο πνπ λα αθνξνχλ ην πψο νη παιηλλνζηνχληεο ή νη κεηαλάζηεο αληαπνθξίλνληαη ζηηο επηθνηλσληαθέο απαηηήζεηο κηαο κνλνγισζζηθήο θνηλσλίαο πνπ απαμηψλεη ηηο γιψζζεο θαη ηηο θνπιηνχξεο ησλ δηαθνξεηηθψλ κειψλ ηεο θαη επηβάιιεη ηε κάζεζε κέζα απφ ηελ πιεηνλνηηθή γιψζζα θαη κφλν. Σα παηδηά ησλ κεηαλαζηψλ πνπ καζαίλνπλ ηελ ειιεληθή γιψζζα σο μέλε, είλαη δπλαηφλ λα αληηκεησπίζνπλ δπζθνιίεο ζηηο επηδφζεηο ηνπο ζην ζρνιείν. Έρεη παξαηεξεζεί φηη ε ζρνιηθή επηηπρία θαη θπξίσο ζην κάζεκα ηεο Γιψζζαο, εμαξηάηαη απφ ηελ ειηθία πνπ είραλ ηα παηδηά απηά φηαλ κεηαλάζηεπζαλ ζηελ Διιάδα. Οη επηδφζεηο ηνπο ζην κάζεκα ηεο γιψζζαο θαη γεληθφηεξα νη ιεθηηθέο ηθαλφηεηεο ησλ παηδηψλ πνπ κεηαλάζηεπζαλ κέρξη ηελ ειηθία ησλ νθηψ πεξίπνπ εηψλ θαη νπσζδήπνηε πξηλ ηελ εθεβεία, ήηαλ εμίζνπ θαιέο κε παηδηά πνπ είραλ ηελ Διιεληθή γιψζζα σο κεηξηθή. Μηα απ' ηηο γισζζηθέο νκάδεο ζηε ρψξα καο είλαη νη Αιβαλνί. Σν κεγάιν νηθνλνκηθφ θαη πνιηηηθφ αδηέμνδν ζην νπνίν βξέζεθε ην αιβαληθφ θξάηνο ηα ηειεπηαία είθνζη ρξφληα, ψζεζε ηνπο πνιίηεο ηνπ λα ην εγθαηαιείςνπλ. Έηζη απφ ην Μάην ηνπ 1990 κέρξη ζήκεξα έλαο κεγάινο αξηζκφο Αιβαλψλ 1 εηζήιζε ζηε ρψξα καο. Σα παηδηά απηψλ ησλ Αιβαλψλ κεηαλαζηψλ είραλ δηαθνξεηηθέο ειηθίεο φηαλ εληάρζεθαλ ζην ειιεληθφ ζρνιείν, δπν νκάδεο σο πξνο ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο κεηαλάζηεπζεο ηνπο θαη ηεο έληαμεο ηνπο αληίζηνηρα ζηελ ειιεληθή θνηλσλία. Τπάξρνπλ παηδηά, ηα νπνία κεηαλάζηεπζαλ ζε πνιχ κηθξή ειηθία, αθνινπζψληαο ηελ κεηέξα ηνπο ζηα πιαίζηα ηεο δηαδηθαζίαο ηεο επαλέλσζεο νηθνγελεηψλ θαη ηα παηδηά 1 Σν πιήζνο Αιβαλψλ θαη Αιβαλίδσλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα ην 2009 ήηαλ 409.104, ζχκθσλα κε ηελ Δηήζηα Έθζεζε ηεο Διιάδαο γηα ηα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία γηα ηε κεηαλάζηεπζε θαη ηε δηεζλή πξνζηαζία (European Migration Network, 2009: 13). [9]
πνπ κεηαλάζηεπζαλ κφλα ηνπο, αθνινπζψληαο ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο θάπνηνπο ζπγγελείο, θαηά ηελ πεξίνδν ηεο εθεβείαο ηνπο. Σν δεηνχκελν γηα ηελ ειιεληθή θνηλσλία θαη Πνιηηεία είλαη, επνκέλσο, ε δπλαηφηεηα δηαρείξηζεο ηνπ θαηλνκέλνπ απηνχ, θαη πξνπάλησλ ε δπλαηφηεηα παξνρήο εθπαίδεπζεο ζηα αλήιηθα κέιε ησλ θαηεγνξηψλ απηψλ, φζν δηαξθεί ε παξνπζία ηνπο ζηηο δηάθνξεο ζρνιηθέο βαζκίδεο. Αμίδεη φκσο λα επηζεκάλνπκε, πσο ε έληαμε ησλ καζεηψλ/καζεηξηψλ ησλ κεηαλαζηψλ/κεηαλαζηξηψλ ζην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα δελ είλαη θαζφινπ απηνλφεηε ππφζεζε, κε δεδνκέλν ην γεγνλφο φηη ην ζχζηεκα απηφ είλαη πξνζαξκνζκέλν ζε γεληθέο γξακκέο ζηελ αλαπαξαγσγή κηαο ειιελνθεληξηθήο θαη επξσθεληξηθήο αληίιεςεο (Γαιθαβνχθεο, 2011: 4). Σν ειιεληθφ ζρνιείν, παξαηεξείηαη πσο ηειηθά δελ έρεη θαηαθέξεη αθφκε λα εληάμεη κε νπζηαζηηθφ ηξφπν ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε νχηε ζηα αλαιπηηθά ηνπ πξνγξάκκαηα νχηε, πνιχ πεξηζζφηεξν, ζηελ θαζεκεξηλή ηνπ πξαθηηθή. Αληί λα κεηαηξαπεί ζε δηαπνιηηηζκηθό (transculturative) ζρνιείν, επζπγξακκηδφκελν κε ηηο απαηηήζεηο ηελ ζχγρξνλεο θνηλσλίαο σο πξνο ηε κεηαλάζηεπζε θαη ηνλ πνιππνιηηηζκφ, ιεηηνπξγεί ζε έλα πιαίζην αδξάλεηαο θαη ηζνπέδσζεο ησλ κε θπξηαξρηθψλ πνιηηηζκηθψλ θεθαιαίσλ ησλ καζεηψλ. Ζ πξαγκαηηθφηεηα πνπ αληηθαηνπηξίδεηαη κέζα απφ ηηο θαζεκεξηλέο πξαθηηθέο πνπ ιακβάλνπλ ρψξα ζηα ζεκεξηλά ειιεληθά ζρνιεία, δηαθέξεη απφ ηηο ζεσξεηηθέο δηαθεξχμεηο, πεξί «εληαμηαθήο» θαη «δηαπνιηηηζκηθήο» εθπαίδεπζεο. Δλδεηθηηθά, πάλσ απφ κηζφ αηψλα, πξσηνπφξνη παηδαγσγνί έρνπλ πξνηείλεη λα γίλεηαη ε δηδαζθαιία ηνπ γξαπηνχ θψδηθα ηεο γιψζζαο ζηε κεηξηθή γιψζζα ησλ παηδηψλ, ηελ πνηθηιία πνπ ην θαζέλα κηιάεη κε άλεζε θαη επάξθεηα φηαλ θηάλεη ζην ζρνιείν, έηζη ψζηε ε γισζζηθή πνηθηιία λα κε γίλεηαη εκπφδην ζηελ θαηάθηεζε ηεο γξαθήο. Με άιια ιφγηα, ε ζεκαληηθφηεξε γλψζε πνπ απνρηνχλ ηα παηδηά ζηελ πξψηε ηάμε ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ είλαη ε εθκάζεζε ηεο γξαθήο. Γξαθή θαη αλάγλσζε φκσο ην ζρνιείν δηδάζθεη ζηελ πξφηππε γιψζζα, ζηελ νπνία άιισζηε είλαη γξακκέλα φια ηα ζρνιηθά βηβιία. Οη εθπαηδεπηηθνί, αλ θαη γλσξίδνπλ ηελ χπαξμε δηαθνξεηηθψλ γισζζψλ, δελ ηηο ππνηηκνχλ, φκσο, μερσξίδνπλ ηνπο καζεηέο ηνπο ζε εθείλνπο πνπ κηιάλε θαη εθείλνπο πνπ δε κηιάλε «ζσζηά» ηα ειιεληθά. Σαπηφρξνλα, καζεηέο φπνπ ε ειιεληθή γιψζζα δελ είλαη ε κεηξηθή ηνπο, αληηκεησπίδνληαη σο «θαηψηεξνη», ππνδεέζηεξνη απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο θαη θαζίζηαληαη ζχκαηα ξαηζηζκνχ, δηαθξίζεσλ θαη απνθιεηζκνχ απφ θνηλσληθέο δξαζηεξηφηεηεο. Υαξαθηεξηζηηθφ [10]
παξάδεηγκα, ηέηνησλ ζηάζεσλ θαη πξνθαηαιήςεσλ, απνηεινχλ νη Αιβαλνί καζεηέο/αιβαλίδεο καζήηξηεο πνπ θνηηνχλ ζηα ειιεληθά ζρνιεία. Αλ θαη ε Διιάδα θιείλεη ζχληνκα κηα εηθνζαεηία εκπεηξίαο σο ρψξα ππνδνρήο νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ, ε εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή ζρεηηθά κε ηα παηδηά απφ νηθνγέλεηεο αιινδαπψλ είλαη αθφκα ειάρηζηα αλεπηπγκέλε θαη πνιιαπιά αλεπαξθήο. Αλαθεθαιαηψλνληαο, ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, ε ζχλζεζε ηνπ ειιεληθνχ πιεζπζκνχ έρεη δηαθνξνπνηεζεί κέζσ ηεο εηζξνήο κεηαλαζηεπηηθψλ θπκάησλ, φπσο γηα παξάδεηγκα, απφ ηελ Αιβαλία. Παξάιιεια, κε ηηο θνηλσληθέο αιιαγέο, δηαθνξνπνηήζεηο έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί θαη ζην ρψξν ηεο Δθπαίδεπζεο, φπνπ ζπλππάξρνπλ ππνθείκελα δηαθνξεηηθήο εζληθφηεηαο, γισζζηθήο θαη πνιηηηζκηθήο πξνέιεπζεο. Δπηηαθηηθή γίλεηαη επνκέλσο ε αλάγθε, λα ελαξκνληζηεί ν ζρνιηθφο ζεζκφο κε ηηο ηζρχνπζεο θνηλσληθέο ζπλζήθεο, ψζηε λα ελζσκαησζεί νκαιά ν κεηαλαζηεπηηθφο πιεζπζκφο ζηελ ειιεληθή θνηλσλία, δίρσο φκσο λα ραζνχλ ή λα αιινησζνχλ ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ. Παξάιιεια, είλαη ρξένο ηεο Δθπαίδεπζεο λα απνθηήζεη δηαπνιηηηζκηθή πξνζέγγηζε, ψζηε λα θακθζνχλ θαηλφκελα ξαηζηζκνχ θαη πεξηζσξηνπνίεζεο πνπ αλαθχπηνπλ ζε κηα πνιππνιηηηζκηθή θαη πνιπεζληθή θνηλσλία. χκθσλα κε ηελ «Τπφζρεζε ηεο Παηδαγσγηθήο», απαηηείηαη ε χπαξμε Δθπαίδεπζεο γηα ελζπλαίζζεζε (empathy), πνπ ζεκαίλεη λα κάζνπκε λα θαηαλννχκε ηνπο άιινπο, λα ηνπνζεηνχκε ηνλ εαπηφ καο ζηε ζέζε ηνπο, λα βιέπνπκε ηα πξνβιήκαηά ηνπο κέζα απφ ηα δηθά ηνπο ηα κάηηα θαη λα θαιιηεξγνχκε ηε ζπκπάζεηά καο γη` απηνχο. Πξψηηζην έξγν ηεο, είλαη λα ελζαξξχλεη ην άηνκν λα ελδηαθεξζεί γηα ηνπο άιινπο, ηα πξνβιήκαηά ηνπο θαη ηε δηαθνξεηηθφηεηά ηνπο. Δπίζεο, ε Δθπαίδεπζε γηα αιιειεγγύε ζεσξείηαη βαζηθφο ζηφρνο ζε κηα αλζξψπηλε θνηλσλία. Ζ έλλνηα ηεο αιιειεγγχεο ππνδειψλεη κηα έθθιεζε γηα ηελ θαιιηέξγεηα κηαο ζπιινγηθήο ζπλείδεζεο, ε νπνία ππεξβαίλεη ηα φξηα ησλ νκάδσλ, ησλ θπιψλ θαη ησλ θξαηψλ θαζψο επίζεο θαη κηα έθθιεζε γηα παξακεξηζκφ ηεο θνηλσληθήο αληζφηεηαο θαη αδηθίεο. ε κηα θνηλσλία πνπ ζηεξείηαη ζεβαζκνχ ζηελ πνιηηηζκηθή εηεξφηεηα, ε Δθπαίδεπζε γηα δηαπνιηηηζκηθό ζεβαζκό ζεσξείηαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή. Ο εθζπγρξνληζκφο πνπ δε ζέβεηαη ηελ ηζηνξηθή κλήκε δε κπνξεί λα ζέβεηαη ηνλ πνιηηηζκηθφ. Ο ζχγρξνλνο ηξφπνο αλάπηπμεο εθκεηαιιεχεηαη θαη θαηαζηξέθεη ηφζν ην θπζηθφ πεξηβάιινλ φζν θαη ηνλ πνιηηηζκφ ηνπ αλζξψπνπ. Ο ζεβαζκφο ηνπ πνιηηηζκνχ κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί κε ην άλνηγκά καο ζηνπο άιινπο πνιηηηζκνχο πνπ απνηειεί ηαπηφρξνλα θαη κηα πξφζθιεζε ζηνπο άιινπο λα [11]
ζπκκεηέρνπλ ζην δηθφ καο πνιηηηζκφ. Σέινο, ε Δθπαίδεπζε ελαληίνλ ηνπ εζληθηζηηθνύ ηξόπνπ ζθέςεο, ζα ζπκβάιιεη ζηελ εμάιεηςε ησλ εζληθψλ ζηεξενηχπσλ θαη πξνθαηαιήςεσλ γηα λα κπνξέζνπλ νη δηαθνξεηηθνί ιανί λα αλνίμνπλ δηάινγν θαη λα επηθνηλσλήζνπλ κεηαμχ ηνπο. Ζ δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε είλαη πάλσ απφ φια κηα έθθιεζε γηα ζπλάληεζε θαη δηάινγν πνπ ζα ζπάζεη ηνλ επαξρησηηζκφ ηεο εζληθήο θαηαγσγήο θαη ζα αλνίμεη έλα λέν δξφκν ζηελ αιιειεγγχε κε ηνπο ζπλαλζξψπνπο καο αλεμάξηεηα απφ ηελ εζληθή θαη πνιηηηζκηθή ηνπο πξνέιεπζε. [12]
1. ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΖ ΔΠΗΚΟΠΖΖ ην παξφλ ηκήκα ηεο εξγαζίαο, παξαηίζεηαη ην ζεσξεηηθό ζύλνιν, ην νπνίν πιαηζηψλεη ην δήηεκα πνπ κειεηάηαη, δειαδή νη γισζζηθέο ζηάζεηο, ηα γισζζηθά ζηεξεόηππα θαη νη γισζζηθέο πξνθαηαιήςεηο, πνπ έρνπλ νη καζεηέο/ηξηεο ειιεληθήο θαη αιβαληθήο θαηαγσγήο αληίζηνηρα. Δπηπιένλ φκσο, ε ζεσξεηηθή αλάιπζε δελ ζα εμαληιεζεί εθεί, θαζψο είλαη αλαγθαίν λα γίλεη ιφγνο θαη λα παξνπζηαζηνχλ επξχηεξεο έλλνηεο ηνπ πιαηζίνπ, φπσο είλαη ε ζεκεξηλή εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή ζηε ρώξα καο γύξσ από ηε κεηαλάζηεπζε, ηε δηγισζζία θαη ηελ πνιπγισζζία, γηα ηε δηαπνιηηηζκηθόηεηα θαη ηελ πνιππνιηηηζκηθόηεηα, γηα ηα θίλεηξα ζηελ εθπαίδεπζε θ.ν.θ. Αξρηθά, γηα λα γίλεη θαηαλνεηφ ην ζέκα κειέηεο, ζεσξνχκε ζθφπηκν λα αλαθεξζνχκε θαη λα εξκελεχζνπκε θάπνηνπο βαζηθνχο νξηζκνχο ελλνηψλ, νη νπνίνη ζα ζπκβάιινπλ ζηελ εκβάζπλζε ηνπ θνηλσληθνχ θαηλνκέλνπ ησλ γισζζηθψλ ζηεξενηχπσλ θαη πξνθαηαιήςεσλ, πνπ παξαηεξνχληαη ζήκεξα ζηα ειιεληθά ζρνιεία αλάκεζα ζε Έιιελεο θαη αιβαλνχο καζεηέο/ηξηεο. Αλαληίξξεηα, ηα θνηλσληθά θαηλφκελα απνθιεηζκνχ νξηζκέλσλ νκάδσλ απφ ηα εθπαηδεπηηθά νθέιε θαη θαη επέθηαζε απφ πνηθίιεο εθθάλζεηο ηνπ δεκφζηνπ βίνπ, θαζηζηνχλ επηηαθηηθή ηελ αλάγθε λα κειεηεζεί θαη λα δηεξεπλεζεί ην δήηεκα ησλ δηαθξίζεσλ, ησλ ζηάζεσλ θαη ησλ ζηεξενηππηθψλ αληηιήςεσλ, πνπ νδεγνχλ ζηελ πξφθιεζε παξφκνησλ θαηλνκέλσλ θνηλσληθήο παζνγέλεηαο. 1.1 Ζ Γιώζζα θαη ην δήηεκα ηεο Γηγισζζίαο Ζ γιώζζα, ζπληζηά πεδίν θαη παξάιιεια αληηθείκελν πνιηηηθήο θαη ηδενινγηθήο πάιεο. Χζηφζν, ε ζπλχπαξμε δχν θσδίθσλ, πνπ νθείιεηαη ηφζν ζε ηζηνξηθέο, θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο, φζν θαη ζηηο θνηλσληθνπνιηηηθέο πξαθηηθέο ηνπ δίγισζζνπ ιανχ, δελ θαηαιήγεη απαξαίηεηα ζε θνηλσληθέο ζπγθξνχζεηο, φπσο ζπλέβε ζηελ Διιάδα. Γεγνλφο βέβαηα είλαη φηη, ε επηβνιή απφ ηελ πνιηηεία ελφο θψδηθα ή θαη κηαο γιψζζαο, πνπ δελ εθθξάδεη ηηο βησκαηηθέο εκπεηξίεο φισλ ησλ πνιηηψλ ηεο, έρεη πνιιέο αξλεηηθέο ζπλέπεηεο, φπσο ηελ πεξηζσξηνπνίεζε ηκήκαηνο ηνπ πιεζπζκνχ απφ ηα θέληξα απνθάζεσλ θαη απφ ηηο [13]
δηαδηθαζίεο ελφο δεκνθξαηηθνχ πνιηηεχκαηνο (McKay & Hornberger, 2008 ζην: Κσζηνχιε, 2009: 21-23). H θνηλσληθή πεξηζσξηνπνίεζε νξηζκέλσλ θνηλσληθψλ νκάδσλ δελ είλαη απνθιεηζηηθφ ραξαθηεξηζηηθφ δίγισζζσλ θνηλσληψλ, είηε απηέο ραξαθηεξίδνληαη απφ γισζζηθή δηκνξθία είηε ππάξρεη ζε απηέο θξαηηθή αλαγλψξηζε δχν εληειψο δηαθνξεηηθψλ γισζζψλ. Δίλαη απνηέιεζκα ζπγθεθξηκέλσλ θνηλσληθνπνιηηηζκηθψλ θαη νηθνλνκηθψλ ζπλζεθψλ, αιιά θαη ζε άκεζε ζπλάξηεζε κε ηε γισζζηθή πνιηηηθή ελφο θξάηνπο θαη κε ηνλ ηξφπν πινπνίεζεο ηεο πνιηηηθήο απηήο (McKay & Hornberger, 2008 ζην: Κσζηνχιε, 2009:73-75). H νπζηαζηηθή ζπκκεηνρή ησλ πνιηηψλ ζηηο πνιιαπιέο θαη ζχλζεηεο ιεηηνπξγίεο κηαο θνηλσλίαο ζπλεπάγεηαη ηελ ηθαλφηεηά ηνπο λα ρξεζηκνπνηνχλ ηελ επίζεκε ή ηηο επίζεκεο γιψζζεο ηεο, αιιά θαη ηηο πνηθηιίεο ησλ γισζζψλ απηψλ. Δίλαη γεγνλφο φηη, ελψ ππάξρνπλ ειάρηζηεο δίγισζζεο θνηλσλίεο, φιεο νη ζχγρξνλεο πνιηηείεο ραξαθηεξίδνληαη απφ γισζζηθή πνιπκνξθία, εθφζνλ, ζπλππάξρνπλ ζε απηέο δηάθνξεο γισζζηθέο πνηθηιίεο θαη θνηλσληθέο-ηνπηθέο δηάιεθηνη. (Υξπζνρφνπ, 2005: 115). Δμίζνπ ζεκαληηθφ είλαη λα ζεκεησζεί φηη: «Οη γιψζζεο εκθαλίδνληαη ζε θάζε επνρή -δνκηθά, κνξθνινγηθά θαη ζεκαζηνινγηθά- ζε κηα θαηάζηαζε, ε νπνία δελ είλαη ηπραία αιιά απνηέιεζκα ηεο δηθήο ηνπο ηζηνξίαο θαη ηεο ζρέζεο ηνπο κε άιιεο γεηηνληθέο θαη κε γεηηνληθέο γιψζζεο. Όζνλ αθνξά ην δεχηεξν παξάγνληα, ηε δηακφξθσζε δειαδή ηεο γιψζζαο απφ ηε ζρέζε ηεο κε άιιεο γιψζζεο, απηφ πνπ καο δηδάζθεη ε ηζηνξία -θαη φρη κφλν ηεο ειιεληθήο- είλαη φηη νη αζζελείο γιψζζεο δέρνληαλ ζρεδφλ αδηακαξηχξεηα πάληνηε ηνλ επεθηαηηζκφ πνπ αζθνχζαλ νη ηζρπξέο γιψζζεο. ην παξειζφλ -φζν γλσξίδνπκε απφ ηελ ηζηνξία- ε ζρέζε αζζελνχο θαη ηζρπξήο γιψζζαο δηακνξθσλφηαλ κε βάζε ηε ζρέζε θαηαθηεηήθαηαθηεκέλνπ. Έκπαηλαλ δειαδή θαη νη γιψζζεο, φπσο θαη νη άλζξσπνη, ζην εκθαλέο παηρλίδη ηεο ζρέζεο εμνπζηάδνληνο θαη εμνπζηαδφκελνπ ηζρπξή γιψζζα ήηαλ ε γιψζζα ηνπ πξψηνπ, ελψ αζζελήο ήηαλ ε γιψζζα ηνπ δεχηεξνπ. Οη φπνηεο εμαηξέζεηο εκθαλίδνληαη ζηελ ηζηνξία πθίζηαληαη κάιινλ γηα λα επηβεβαηψλνπλ ηνλ θαλφλα» (Υαηδεζαββίδεο, 1999α ζην: Υξηζηίδεο, 1999: 423). Δπηπξφζζεηα, είλαη απαξαίηεην λα ζεκεησζεί φηη: «ε γιψζζα είλαη έλα ζχζηεκα ζεκείσλ πνπ θαηαξρήλ εμππεξεηεί ηελ επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ κειψλ κηαο νκφγισζζεο νκάδαο θαη θαηά δεχηεξν ιφγν γίλεηαη ν θνξέαο αλάπηπμεο ηνπ πλεπκαηηθνχ θαη ηερλνινγηθνχ πνιηηηζκνχ. Οη δηάθνξεο γιψζζεο αθνινπζνχλ ζηελ ηζηνξηθή ηνπο πνξεία κηα θαηεχζπλζε πνπ είλαη ζχκθπηε θαη αλάινγε κε ηελ ηζηνξηθή [14]
πνξεία πνπ αθνινπζεί ε νκάδα ησλ κειψλ, ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχλ ηε γιψζζα. Ζ ζηξαηησηηθή θαη ε πνιηηηζηηθή θπξηαξρία κηαο θνηλσληθήο νκάδαο ή ελφο έζλνπο ζε κηα ή πεξηζζφηεξεο θνηλσληθέο νκάδεο ή έζλε επηθέξεη αληίζηνηρα θαη ηε γισζζηθή ηνπο θπξηαξρία θαη αληίζηξνθα, ε ζηξαηησηηθή ή/θαη ε πνιηηηζηηθή ππνρψξεζε επηθέξεη ηε γισζζηθή ζπξξίθλσζε θαη, ζε αθξαίεο πεξηπηψζεηο, ηελ εμαθάληζε ηεο γιψζζαο. Έηζη ζήκεξα πθίζηαηαη ζηνλ θφζκν έλα κσζατθφ εζλψλ θαη γισζζψλ πνπ είλαη απνηέιεζκα ηζηνξηθψλ γεγνλφησλ, ζπγθπξηψλ θαη πιεζπζκηαθψλ αλαθαηαηάμεσλ. Κάπνηα απφ απηά ηα έζλε, επεηδή θαηέρνπλ θπξίαξρε ζηξαηησηηθή θαη νηθνλνκηθή ζέζε έλαληη άιισλ εζλψλ θαη θνηλσληθψλ νκάδσλ, θπξηαξρνχλ θαη γισζζηθά» (Υαηδεζαββίδεο, 1999β: 551). ηνλ ηνκέα ηεο θνηλσληνγισζζνινγίαο ν νξηζκφο ηεο Γηγισζζίαο έρεη δηαηππσζεί αξθεηέο θνξέο απφ ηελ ηξίηε δεθαεηία ηνπ εηθνζηνχ αηψλα κέρξη θαη ηελ πξψηε δεθαεηία ηνπ εηθνζηνχ πξψηνπ αηψλα. Παξαθάησ παξαηίζεληαη νξηζκνί ηεο Γηγισζζίαο νη νπνίνη έρνπλ κεηεμειηρηεί ζην πέξαζκα ησλ ρξφλσλ. Πξψηνο ν Bloomfield (1933: 56 ζην: Σζνθαιίδνπ, 2012 α : 20) επηρείξεζε λα δηαηππψζεη νξηζκφ γηα ηε Γηγισζζία ιέγνληαο φηη: «ε δηγισζζία είλαη ε θαηνρή ησλ δχν γισζζψλ ζε βαζκφ ηειεηφηεηαο, ψζηε λα κελ δηαθξίλεηαη ν δίγισζζνο απφ ηνπο θπζηθνχο νκηιεηέο, απηφο δειαδή πνπ ρεηξίδεηαη εμίζνπ ηέιεηα θαη ηηο δχν γιψζζεο». Γχν δεθαεηίεο αξγφηεξα ν Weinreich (1953 ζην: Σζνθαιίδνπ, 2012 α : 21) ππνζηήξημε φηη: «ε δηγισζζία είλαη ε πξαθηηθή ηεο ελαιιαθηηθήο ρξήζεο δχν γισζζψλ θαη δίγισζζνο είλαη απηφο πνπ κεηέρεη ζ απηνχ ηνπ είδνπο ηηο επηθνηλσληαθέο θαηαζηάζεηο». Σξία ρξφληα αξγφηεξα ν Haugen (1956 ζην: Σζνθαιίδνπ, 2012 α : 21) είπε φηη: «ε Γηγισζζία είλαη ε ηθαλφηεηα παξαγσγήο θαινζρεκαηηζκέλσλ κε λφεκα εθθσλεκάησλ ζε δχν ή πεξηζζφηεξεο γιψζζεο. Γίγισζζνο είλαη απηφο πνπ είλαη ηθαλφο λα ζρεκαηίζεη ελ γλψζεη ηνπ- εθθσλήκαηα κε ζπγθεθξηκέλν λφεκα ζε κία άιιε γιψζζα πέξαλ ηεο κεηξηθήο ηνπ». Έπεηηα απφ έληεθα ρξφληα ν MacNamara (1967: 58-77 ζην: Σζνθαιίδνπ, 2012 α : 21) δήισζε φηη: «ε Γηγισζζία είλαη ε ηθαλφηεηα, έζησ θαη πεξηνξηζκέλε ζε κία απφ ηηο ηέζζεξηο γισζζηθέο δεμηφηεηεο (θαηαλφεζε, παξαγσγή, αλάγλσζε, γξαθή) ζε δχν ή πεξηζζφηεξεο γιψζζεο». Ύζηεξα απφ ηέζζεξα ρξφληα ν Van Overbeke (1972 ζην: Σζνθαιίδνπ, 2012 α : 21) δηαηχπσζε φηη: «ε δηγισζζία είλαη έλαο πξναηξεηηθφο ή ππνρξεσηηθφο ηξφπνο [15]
απνηειεζκαηηθήο ακθίδξνκεο επηθνηλσλίαο κεηαμχ δχν ή πεξηζζνηέξσλ θφζκσλ θαη δηαθνξεηηθψλ γισζζηθψλ ζπζηεκάησλ». Μεηά απφ έληεθα ρξφληα, ν Oksaar (1983: 476-511 ζην: Σζνθαιίδνπ, 2012 α : 21) ππνζηήξημε φηη: «ε δηγισζζία είλαη ε ηθαλφηεηα ελφο αηφκνπ λα ρξεζηκνπνηεί δχν γιψζζεο ζε δηαθνξεηηθέο θαηαζηάζεηο θαη θάζε θνξά λα αιιάδεη απηφκαηα ρσξίο δπζθνιίεο, ην γισζζηθφ θψδηθα». Δηθνζηέλα ρξφληα αξγφηεξα, νη Brutt-Griffler θαη Varghese (2004: 93-101 ζην: Σζνθαιίδνπ, 2012 α : 22) δηαηχπσζαλ νξηζκφ γηα ηε Γηγισζζία. Όξηζαλ, ινηπφλ, φηη: «ε δηγισζζία κπνξεί λα πξνζδηνξηζηεί σο ν ελδηάκεζνο γισζζηθφο ρψξνο, ν νπνίνο γηλφηαλ παξαδνζηαθά αληηιεπηφο σο απαξηηδφκελνο απφ δηαθξηηέο νληφηεηεο, δχν μερσξηζηέο γιψζζεο. Σα δίγισζζα άηνκα καο ππελζπκίδνπλ φηη ν γισζζηθφο ρψξνο απνηειεί κάιινλ έλα ζπλερέο θαη γηα ηα δίγισζζα άηνκα, δελ είλαη κφλν νη γιψζζεο νη νπνίεο ζπγθαηνηθνχλ ζηνλ ίδην γισζζηθφ ρψξν, αιιά είλαη κίγκα απφ θνπιηνχξεο θαη νπηηθέο γσλίεο, ην νπνίν γηα θάπνηνπο είλαη αθαηαλφεην θαη γηα άιινπο αλεζπρεηηθφ». Ο παξαπάλσ νξηζκφο δίλεη έκθαζε ζην ζέκα ηεο επαθήο ησλ γισζζψλ, ε νπνία νδεγεί ζε δηγισζζία, ζπλήζσο εκπεξηέρεη ζηνηρεία ζχγθξνπζεο, ηφζν ζε αηνκηθφπνιηηηζκηθφ, φζν θαη ζε πνιηηηθν-θνηλσληθφ επίπεδν (Σζνθαιίδνπ, 2012 α : 22). Απφ ηα παξαπάλσ, γίλεηαη ζαθέο φηη ε δηγισζζία έρεη κειεηεζεί απφ γισζζνινγηθή, ςπρνινγηθή, παηδαγσγηθή ζθνπηά, φπσο θαη σο δήηεκα πνπ αλήθεη ζηελ εθαξκνζκέλε γισζζνινγηθή έξεπλα θαη ζε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο ηα δίγισζζα άηνκα αληηκεησπίδνληαη σο θάπνην ηδηαίηεξν πξφβιεκα (Baker, 1996). 1.1.2 Ζ Αηνκηθή θαη ε Κνηλσληθή Γηγισζζία Ζ δηγισζζία σο ραξαθηεξηζηηθφ, αλαθέξεηαη πεξηζζφηεξν ζε θνηλσλίεο θαη θνηλφηεηεο, παξά ζηνπο ίδηνπο ηνπο αλζξψπνπο. Έλαο άλζξσπνο κπνξεί βεβαίσο λα ραξαθηεξηζηεί σο δίγισζζνο, φκσο δηγισζζηθέο, είλαη θαηά θχξην ιφγν νη θνηλσλίεο θαη νη θνηλφηεηεο. Χο εθ ηνχηνπ, ε δηγισζζία, δηαρσξίδεηαη ζε αηνκηθφ θαη νκαδηθφ/θνηλσληθφ θαηλφκελν θαη πξνθχπηνπλ νη έλλνηεο «Αηνκηθή Γηγισζζία» θαη «Κνηλσληθή Γηγισζζία». Γηα λα γίλεη πξνζέγγηζε ζην δήηεκα ηεο δηγισζζίαο, ζα γίλεη αλαθνξά πξψηα ζηελ αηνκηθή δηγισζζία θαη έπεηηα, ζηελ θνηλσληθή. [16]
1.1.3 Αηνκηθή Γηγισζζία Με ηε ζηελή έλλνηα ηνπ φξνπ, ε αηνκηθή δηγισζζία (Bilingualism) εηζήρζε αξρηθά απφ ηνλ Ferguson (1959) θαη αλαθέξεηαη ζε δηαθνξεηηθέο πνηθηιίεο γιψζζαο, πνπ ε θαζεκηά ηνπο επηηειεί δηαθνξεηηθέο θνηλσληθέο ιεηηνπξγίεο (Κσζηνχια- Μαθξάθε, 2001: 48-49). πλεπψο, ε έλλνηα «δηγισζζία», παξνπζηάδεη 3 ζεκειηψδε ραξαθηεξηζηηθά: Τπάξρνπλ δχν πνηθηιίεο ηεο δεδνκέλεο γιψζζαο, κηα πνπ ζεσξείηαη πςεινύ γνήηξνπ (high variety) θαη κηα πνπ ζεσξείηαη ρακεινύ γνήηξνπ (low variety). Καζέλα απφ ηα παξαπάλσ είδε, ρξεζηκνπνηείηαη γηα δηαθνξεηηθέο ιεηηνπξγίεο, φκσο ηα δχν απηά είδε αιιεινζπκπιεξψλνληαη κεηαμχ ηνπο. Ζ γιώζζα πςεινύ γνήηξνπ (Τ) δελ ρξεζηκνπνηείηαη ζπλήζσο ζηελ θαζεκεξηλφηεηά, αιιά ζε επίζεκνπο θαη δεκφζηνπο ρψξνπο π.ρ. θπβέξλεζε, εθπαίδεπζε, εθθιεζία θ.α. Ζ γιώζζα ρακεινύ γνήηξνπ (Υ) αληηζέησο, ρξεζηκνπνηείηαη ζε πην αλεπίζεκνπο θαη ηδησηηθνχο ρψξνπο π.ρ. ζην ζπίηη, ζηηο πξνζσπηθέο ζπλαλαζηξνθέο θ.α. ηα ειιεληθά, ρξεζηκνπνηνχκε ηνλ φξν Αηνκηθή Γηγισζζία ζε ζρέζε κε νιφθιεξεο θνηλσλίεο ή θνηλφηεηεο αιιά θαη κε κεκνλσκέλα άηνκα. πγθεθξηκέλα, ιέκε φηη έλα άηνκν είλαη δίγισζζν (bilingual), φηαλ ρξεζηκνπνηεί δχν δηαθνξεηηθέο γιψζζεο γηα λα αληαπνθξηζεί ζηηο επηθνηλσληαθέο ηνπ αλάγθεο (Σζνθαιίδνπ & Υαηδεζαββίδεο, 2008). Μηα θνηλσλία ή θνηλφηεηα φκσο, ηελ απνθαινχκε δίγισζζε (bilingual), φηαλ ζε απηή ππάξρεη επίζεκε θξαηηθή αλαγλψξηζε δχν μερσξηζηψλ γισζζψλ, φπσο ζπκβαίλεη ζηνλ Καλαδά, γηα παξάδεηγκα, κε ηελ αγγιηθή θαη ηε γαιιηθή γιψζζα. Μάιηζηα, νη Skutnabb-Kangas (1975 α ζην: Κσζηνχια-Μαθξάθε, 2001: 52), επηζεκαίλνπλ πσο ε έλλνηα ηεο δηγισζζίαο απαξηίδεηαη απφ δπν ζηνηρεία: α) ην πφζν θαιά γλσξίδεη ην άηνκν κηα γιψζζα (γισζζηθή ηθαλφηεηα) β) ζην πψο θαη γηα πνην ζθνπφ ρξεζηκνπνηεί θάπνηνο κηα γιψζζα (γισζζηθή ιεηηνπξγία). Με ηνλ φξν «Γίγισζζνο/ε», ελλννχκε ην άηνκν εθείλν, πνπ κηιά ηαπηφρξνλα δπν γιψζζεο. Χζηφζν, ε ζπγθεθξηκέλε έλλνηα, είλαη πην ζχλζεηε απφ φζν θαίλεηαη, θαζψο πξέπεη λα πξνζδηνξηζηεί φζν ην δπλαηφλ- αθξηβέζηεξα, ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα ρεηξηζηεί εμίζνπ θαιά ηηο δπν γιψζζεο θαη λα επηθνηλσλήζεη κε ηνλ πεξίγπξν ηνπ. Γη απηφ ην ιφγν, έρνπλ νξηζηεί νξηζκέλνη παξάκεηξνη, πνπ νξίδνπλ ην βαζκφ δηγισζζίαο ελφο ππνθεηκέλνπ. Δίλαη ζεκαληηθφ λα γίλεη δηαρσξηζκφο αλάκεζα [17]
ζηελ επάξθεηα απφ ηε ρξήζε, δειαδή ζην βαζκό θαη ζηε γισζζηθή ιεηηνπξγία. ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία γηα ηελ νξνινγία ηεο δηγισζζίαο, παξαηεξνχληαη πνιινί θαη δηάθνξνη νξηζκνί, νη νπνίνη πξνζδηνξίδνπλ ζε δηαθνξεηηθφ βαζκφ ην επίπεδν ηεο δηγισζζίαο, π.ρ. γισζζηθή δπλαηόηεηα, γισζζηθή επίδνζε, γισζζηθή ηθαλόηεηα, γισζζηθή πξαγκάησζε, γισζζηθή επάξθεηα θαη γισζζηθέο δεμηόηεηεο. ην ζεκείν απηφ, ζα ηνπο πεξηγξάςνπκε ελ ζπληνκία, ψζηε λα δηεπθνιπλζεί ε κεγαιχηεξε εκβάζπλζε ζηηο πηπρέο ηνπ φξνπ (Baker, 2001: 47). Γισζζηθέο Γεμηόηεηεο: Αλαθέξνληαη ζε ζπγθεθξηκέλεο, παξαηεξήζηκεο θαη ζαθψο πξνζδηνξηζκέλεο δεμηφηεηεο. Τπάξρνπλ ηέζζεξηο βαζηθέο γισζζηθέο δεμηφηεηεο: ε αθξόαζε, ε νκηιία, ε αλάγλσζε θαη ε γξαθή 2. ηηο δεμηφηεηεο πξφζιεςεο θαηαηάζζνληαη ε αθξφαζε θαη ε αλάγλσζε, ελψ ζηηο δεμηφηεηεο παξαγσγήο, ε νκηιία θαη ε γξαθή. Μηα άιιε θαηεγνξηνπνίεζε αθνξά ηελ πξνθνξηθφηεηα/πξνθνξηθφ ιφγν, κε ηηο δεμηφηεηεο ηεο αθξφαζεο θαη ηεο νκηιίαο θαη ν αιθαβεηηζκφο/γξαπηφο ιφγνο, κε ηηο δεμηφηεηεο ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο. Ο ιφγνο πνπ γίλεηαη ν παξαπάλσ ιεπηνκεξήο δηαρσξηζκφο ησλ γισζζηθψλ δεμηνηήησλ, αθνξά ην βαζκφ θαηάθηεζήο ηνπο απφ ην άηνκν. Γηα παξάδεηγκα, έλαο καζεηήο, κπνξεί λα κηιά κηα γιψζζα, δίρσο φκσο λα κπνξεί λα ηε δηαβάδεη ή λα ηε γξάθεη επαξθψο. Κάπνηνο άιινο, θαηαιαβαίλεη κηα γιψζζα φηαλ ηελ αθνχεη θαη ηε δηαβάδεη (παζεηηθή δηγισζζία), αιιά δελ είλαη ζε ζέζε λα κηιήζεη ή λα γξάςεη ηε γιψζζα απηή. Πέξα απφ ηα παξαπάλσ, αλαγλσξίδεηαη θαη κηα πέκπηε, νπζηαζηηθή δεμηφηεηα, απηή ηεο ζθέςεο. (Skutnabb-Kangas, 1981 ζην: Baker 2001: 47-50). Ζ γιψζζα πνπ ρξεζηκνπνηνχκε ζηε ζθέςε καο, δειαδή ν εζσηεξηθφο καο ιφγνο, ε νκηιία, αληηθαηνπηξίδνπλ αθφκα κηα γισζζηθή ηθαλφηεηα. Όπσο έρεη δηαηππσζεί απφ γισζζνιφγνπο θαη θνηλσληθνχο ςπρνιφγνπο, φπσο ν Noam Chomsky (ζην: Κσζηνχια-Μαθξάθε, 2001: 23), ε ζχλδεζε ηεο ζθέςεο κε ηε γιψζζα, είλαη πνιχ ζηελή, αιιεινζπκπιεξψλνληαη θαη ζρεηίδνληαη δηαιεθηηθά. Δπνκέλσο, είλαη ζεκαληηθφ, λα ιεθζεί ππφςε, ε γιψζζα πνπ ρξεζηκνπνηεί ην άηνκν ή έλαο/κία καζεηήο/-ηξηα, φηαλ ζπλνκηιεί κε ηνλ εαπηφ ηνπ, φηαλ ζθέπηεηαη θαη ζπιινγίδεηαη. 2 ε απηφ βαζίδεηαη ην Δπξσπατθφ Πιαίζην Κνηλήο Αλαθνξάο γηα ηελ Δθκάζεζε ησλ γισζζψλ θαη ηέζζεξηο γισζζηθέο δεμηφηεηεο θαηαλφεζε θαη παξαγσγή γξαπηνχ ιφγνπ, θαηαλφεζε θαη παξαγσγή πξνθνξηθνχ ιφγνπ. [18]
Γισζζηθή Ιθαλόηεηα (Linguistic competence): πληζηά έλα επξχ φξν πνπ αθνξά κηα εζσηεξηθή, δηαλνεηηθή, άδειε αλαπαξάζηαζε ηεο γιψζζαο. Σαπηφρξνλα, απνηειεί ηνλ έιεγρν ησλ θαλφλσλ κε ηνπο νπνίνπο νη έλλνηεο θσδηθνπνηνχληαη ζε ήρνπο (Κσζηνχια-Μαθξάθε, 2001: 24). Γισζζηθή Πξαγκάησζε: Απνηειεί ηελ εκθάληζε θαη ηελ εθδήισζε ηεο γισζζηθήο ηθαλφηεηαο (γισζζηθή θαηαλφεζε θαη παξαγσγή) ελφο αηφκνπ. Γισζζηθή Γπλαηόηεηα & Γισζζηθή Δπάξθεηα: Δίλαη φξνη γεληθνί, θάπσο αζαθείο, νη νπνίνη πεξηγξάθνπλ ην ηειηθφ απνηέιεζκα ηεο γισζζηθήο επηηπρίαο. Θεσξνχληαη πξντφληα πνηθίισλ κεραληζκψλ π.ρ. ηεο ζπζηεκαηηθήο κάζεζεο, ηεο κε πξνζρεδηαζκέλεο γισζζηθήο θαηάθηεζεο (ι.ρ. θνηλσληθέο ζπλαλαζηξνθέο), θαη αηνκηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ, φπσο ν δείθηεο επθπΐαο. Γισζζηθή Δπίδνζε: Αλαθέξεηαη ζην απνηέιεζκα ηεο ζπζηεκαηηθήο, ζρεδηαζκέλεο θαη νξγαλσκέλεο δηδαζθαιίαο πνπ δέρεηαη ην ππνθείκελν. (Baker, 2001: 47-48). Δπηπιένλ δηαθξίζεηο ηνπ φξνπ «δηγισζζία» αθνξνχλ ηηο δηάθνξεο κνξθέο, κε ηηο νπνίεο κπνξεί λα εκθαληζηεί. σο εθ ηνχηνπ, έρνπλ ζεζπηζηεί νξηζκέλα θξηηήξηα, πξνθεηκέλνπ λα γίλεη ζπζηεκαηηθφο δηαρσξηζκφο ησλ δηάθνξσλ κνξθώλ δηγισζζίαο. Απηά είλαη: α) Κξηηήξηα εθκάζεζεο/θαηάθηεζεο: Αλαθέξνληαη ζηηο ζπλζήθεο θάησ απφ ηηο νπνίεο θαηαθηήζεθε ε δηγισζζία, π.ρ. ε ειηθία θαηά ηελ νπνία πξαγκαηνπνηήζεθε ε θαηάθηεζε ηεο δεχηεξεο γιψζζαο ή ε κέζνδνο εθκάζεζεο/θαηάθηεζεο ηεο δεχηεξεο γιψζζαο θ.α. β) Γισζζνινγηθά θξηηήξηα: Ο ηξφπνο ζχλδεζεο ησλ γισζζηθψλ ζπκβφισλ, ησλ ζεκαζηνινγηθψλ εξεπλψλ θαη ν βαζκφο θαηνρήο ηνπ θάζε γισζζηθνχ ζπζηήκαηνο. γ) Κξηηήξηα επίδξαζεο ζηελ αλάπηπμε ηνπ δίγισζζνπ αηφκνπ: Γειαδή πνηεο επηπηψζεηο επηθέξεη ε δηγισζζία θπξίσο ζηε γισζζηθή, ζηε γλσζηηθή, ηε ζπλαηζζεκαηηθή θαη ηελ θνηλσληθή αλάπηπμε ηνπ αηφκνπ (Σξηάξρε- Hermann, 2000: 57-58). [19]
1.1.4 Δίδε Αηνκηθήο Γηγισζζίαο Παξαηεξνχκε ζχκθσλα κε ίζα πξνεγήζεθαλ, φηη είλαη δχζθνιν λα πξνζδηνξηζηεί πφηε έλα άηνκν είλαη δίγισζζν θαη πφηε φρη. Ζ απιή θαηεγνξηνπνίεζε είλαη απζαίξεηε θαη απαηηεί αμηνινγηθή θξίζε ζρεηηθά κε ηελ ειάρηζηε αλαγθαία επάξθεηα γηα λα ραξαθηεξηζηεί θαλείο "δίγισζζνο". Δπνκέλσο, ν θιαζηθφο νξηζκφο ηεο δηγισζζίαο σο "ειέγρνπ δχν ή πεξηζζνηέξσλ γισζζψλ ζε επίπεδν παξφκνην κε εθείλν ηεο κεηξηθήο γιψζζαο", είλαη ειιηπήο, κε εκπεξηζηαησκέλνο θαη ίζσο, παξαπιαλεηηθφο πνιιέο θνξέο. Σν πνηνο ζα εληαρζεί ή φρη ζηελ θαηεγνξία ησλ δίγισζζσλ εμαξηάηαη απφ ην ζθνπφ ηεο θαηεγνξηνπνίεζεο. ε δηαθνξεηηθέο πεξηζηάζεηο νη θπβεξλήζεηο, ιφγνπ ράξε, κπνξεί λα επηζπκνχλ λα ζπκπεξηιάβνπλ ή λα απνθιείζνπλ ηηο γισζζηθέο κεηνλφηεηεο. Θα αλαθεξζνχκε ζε ζεκαληηθνχο ραξαθηεξηζκνχο θαη νξηνζεηήζεηο πνπ αθνξνχλ ζηε γισζζηθή δπλαηφηεηα (Σξηάξρε- Hermann, 2000: 57-58). 1) Ιζνξξνπεκέλνη Γίγισζζνη: Υαξαθηεξίδεηαη κηα ζπγθεθξηκέλε νκάδα δίγισζζσλ αηφκσλ κε πνιχ αλεπηπγκέλε επάξθεηα θαη ζηηο δχν γιψζζεο. Έλαο άλζξσπνο πνπ κηιά δχν γιψζζεο κε ηελ ίδηα πεξίπνπ επρέξεηα ζε δηάθνξα πεξηβάιινληα κπνξεί λα νξηζηεί σο ηζόγισζζνο (equilingual) ή ακθίγισζζνο (ambilingual) ή ηζνξξνπεκέλνο δίγισζζνο (balanced bilingual). Χζηφζν, πνιινί ππνζηεξίδνπλ πσο ζπάληα είλαη θαλείο εμίζνπ ηθαλφο ζε φιεο ηηο πεξηζηάζεηο. Οη πεξηζζφηεξνη δίγισζζνη ρξεζηκνπνηνχλ ηηο δχν γιψζζεο ηνπο γηα δηαθνξεηηθνχο ζθνπνχο θαη ιεηηνπξγίεο. Παξαδείγκαηνο ράξε, έλα άηνκν κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεί ηε κηα γιψζζα ζηνλ ρψξν εξγαζίαο θαη ηελ άιιε ζην ζπίηη θαη ζηελ ηνπηθή θνηλφηεηα (Baker, 2001: 51). Ζ ηζνξξνπεκέλε δηγισζζία σο έλλνηα είλαη πξνβιεκαηηθή θαη γηα άιινπο ιφγνπο. Μπνξεί λα έρνπκε ηζνξξνπία ζε έλα ρακειφ επίπεδν επάξθεηαο ζηηο δχν γιψζζεο. Πηζαλφλ θάπνηνο λα έρεη δχν ζρεηηθά αλαμηνπνίεηεο γιψζζεο ζηηο νπνίεο εληνχηνηο είλαη ζρεδφλ ην ίδην επαξθήο. Ο φξνο ηζνξξνπεκέλε δηγισζζία ππνλνεί ζπρλά ηελ ηδέα ηεο "απνδεθηήο" ή ηεο "θαιήο" επάξθεηαο θαη ζηηο δχν γιψζζεο. Παξάδεηγκα ηζνξξνπεκέλνπ δίγισζζνπ, ζα ήηαλ έλα παηδί πνπ θαηαιαβαίλεη ηηο παξαδφζεηο ζηα καζήκαηα ηνπ ζρνιείνπ θαη ζηηο δχν γιψζζεο θαη ιεηηνπξγεί ζηελ ηάμε θαη ζηηο δχν γιψζζεο (Baker, 2001: 52). 2) Ηκηγισζζία / Γηπιή Ηκηγισζζία: πλήζσο νη δίγισζζνη ηείλνπλ λα θαηέρνπλ θαιά κία απφ ηηο γιψζζεο ηνπο ζε φιεο ή ζε κεξηθέο απφ ηηο γισζζηθέο [20]
ηνπο δεμηφηεηεο, γλψζε πνπ κπνξεί λα πνηθίιιεη αλάινγα κε ην πεξηβάιινλ θαη λα κεηαβάιιεηαη κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ. Ζ θαιή γλψζε κηαο γιψζζαο κπνξεί λα αιιάμεη κε ηνλ ρξφλν αλάινγα κε ηε γεσγξαθηθή ή ηελ θνηλσληθή θηλεηηθφηεηα. Γηα άιινπο απηή ε θαιή γλψζε κπνξεί λα κέλεη ζρεηηθά ζηαζεξή ζηνλ ρξφλν θαη απφ ηφπν ζε ηφπν. Μεξηθέο θνξέο ηα κέιε ηεο απνθαινχληαη ππνηηκεηηθά «εκίγισζζνη» ή «δηπιά εκίγισζζνη» θαη ζεσξείηαη φηη ε επάξθεηά ηνπο δελ είλαη ηθαλνπνηεηηθή ζε θακία απφ ηηο δχν γιψζζεο. Οη ειιείςεηο ηεο εκηγισζζίαο ζε έμη γισζζηθέο ηθαλφηεηεο, είλαη νη εμήο: Σν εχξνο ιεμηινγίνπ, ε νξζφηεηα ηεο γιψζζαο, ε αζπλείδεηε επεμεξγαζία ηεο γιψζζαο (απηνκαηηζκφο), ε γισζζηθή δεκηνπξγία (ρξήζε λενινγηζκψλ), ν απφιπηνο έιεγρνο ησλ ιεηηνπξγηψλ ηεο γιψζζαο (π.ρ. ζπγθηλεζηαθψλ, γλσζηηθψλ) θαη ηέινο, νη ζεκαζίεο θαη ζρήκαηα ιφγνπ. Έηζη, εκίγισζζνο είλαη θάπνηνο κε πνζνηηθέο θαη πνηνηηθέο ειιείςεηο θαη ζηηο δχν γιψζζεο ζπγθξηηηθά κε ηνπο κνλφγισζζνπο. Μάιηζηα, ζθηαγξαθείηαη ην πξνθίι ηνπ εκίγισζζνπ θαη ζηηο δχν γιψζζεο σο εμήο: δηαζέηεη κηθξφ ιεμηιφγην θαη ιαλζαζκέλε γξακκαηηθή, ζθέθηεηαη ζπλεηδεηά ηε γισζζηθή παξαγσγή, είλαη δχζθακπηνο, φρη δεκηνπξγηθφο θαη δπζθνιεχεηαη λα ζθεθηεί θαη λα εθθξάζεη ζπλαηζζήκαηα θαη ζηηο δχν γιψζζεο (Baker, 2001: 52-54, Ηνξδαλίδνπ & Κνλδχιε, 2001: 297-307). χκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπ Cummins (2005: 135), ν φξνο «δηπιή εκηγισζζία» αλαθέξεηαη ζηελ αλάπηπμε ή κε ηεο γλσζηηθήο αθαδεκατθήο γισζζηθήο ηθαλφηεηαο, θαζψο ππνζηεξίδεη, αθελφο κελ φηη ην επίπεδν αλάπηπμεο ησλ γισζζηθψλ ηθαλνηήησλ ηεο πξψηεο γιψζζαο επηδξά άκεζα ζηνλ ηξφπν θαη ην βαζκφ αλάπηπμεο ηεο δεχηεξεο γιψζζαο, αθεηέξνπ δε φηη νη γισζζηθέο δνκέο πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί ζηελ πξψηε γιψζζα κεηαθέξνληαη άκεζα θαη έκκεζα ζηε δεχηεξε γιψζζα, δειαδή, κηιάεη γηα εμάξηεζε ή θαιχηεξα αιιειεμάξηεζε ησλ δχν γισζζηθψλ ζπζηεκάησλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε αλάπηπμε αθαδεκατθψλ δεμηνηήησλ ζηε δεχηεξε γιψζζα δε εμαξηάηαη κφλν απφ ηελ απνθιεηζηηθή έθζεζε ηνπ δίγισζζνπ καζεηή ζε απηήλ, αιιά εμαξηάηαη εμίζνπ θαη απφ ηελ ππάξρνπζα γλψζε πνπ έρνπλ ηα παηδηά ζηελ πξψηε ηνπο γιψζζα, ε νπνία ηα βνεζά λα θαηαλνήζνπλ θαιχηεξα ηηο δνκέο ηεο δεχηεξεο γιψζζαο. Δπνκέλσο, ε δηδαζθαιία πνπ αμηνπνηεί ηηο γλψζεηο ζηελ πξψηε γιψζζα δεκηνπξγεί κηα ελλνηνινγηθή βάζε, πάλσ ζηελ νπνία κπνξνχλ λα αλαπηπρζνχλ νη αθαδεκατθέο δεμηφηεηεο ζηελ θπξίαξρε γιψζζα (Cummins, 2005: 135-138. Γεξνβαζηιείνπ & Ηνξδαλίδνπ, 2003. Εάγθα, 2001:287-296. Κνηιηάξε, Αγνξαζηφο & Εάγθα, 2001: 38-56). [21]
Δπηπιένλ, ν Cummins ηνλίδεη, φηη κφλν φηαλ έλα άηνκν έρεη θαηνξζψζεη λα αλαπηχμεη ηε γλσζηηθή αθαδεκατθή γισζζηθή ηθαλφηεηα ζηε γιψζζα θαηαγσγήο, είλαη ζε ζέζε λα αλαπηχμεη θαη ηελ αληίζηνηρε γλσζηηθή-αθαδεκατθή γισζζηθή ηθαλφηεηα θαη ζηε δεχηεξε γιψζζα, αθνχ απηφο ν γισζζηθφο ηνκέαο, φπσο ππνζηεξίδεη, είλαη θνηλφο θαη γηα ηηο δχν γιψζζεο. Απφ ηελ άιιε, ηζρπξίδεηαη φηη δελ ππάξρεη αληίζηνηρε αιιειεμάξηεζε κεηαμχ ηεο γισζζηθήο ηθαλφηεηαο δηαπξνζσπηθήο επηθνηλσλίαο θαη ηεο γλσζηηθήο αθαδεκατθήο γισζζηθήο ηθαλφηεηαο, νχηε αλάκεζα ζε δηαθνξεηηθά γισζζηθά ζπζηήκαηα νχηε ζην ίδην γισζζηθφ ζχζηεκα. Απηή ε δηαπίζησζε εμεγεί πψο είλαη δπλαηφ δίγισζζνη καζεηέο πνπ έρνπλ αλαπηχμεη ηε γισζζηθή ηθαλφηεηα δηαπξνζσπηθήο ηθαλφηεηαο, λα παξνπζηάδνπλ κεγάιεο ειιείςεηο ζηελ αλάπηπμε ηεο γλσζηηθήο αθαδεκατθήο γισζζηθήο ηθαλφηεηαο. Έηζη, εμεγνχληαη θαη ηα πνξίζκαηα εξεπλψλ πνπ εμέηαζαλ θάπνηεο παξακέηξνπο ηεο γισζζηθήο ηθαλφηεηαο δηαπξνζσπηθήο επηθνηλσλίαο θαη δελ δηαπίζησζαλ ηελ χπαξμε ηεο δηπιήο εκηγισζζίαο, θαζψο ηα παηδηά αλαπηχζζνπλ δίρσο πξνβιήκαηα απηήλ ηελ γισζζηθή ηθαλφηεηα. Αληίζεηα, έξεπλεο πνπ εμέηαζαλ παξακέηξνπο ηεο αθαδεκατθήο γισζζηθήο ηθαλφηεηαο θαηέιεμαλ ζην ζπκπέξαζκα, φηη ππάξρεη έλαο κεγάινο αξηζκφο καζεηψλ πνπ παξνπζηάδνπλ ρακειέο γισζζηθέο επηδφζεηο θαη ζηηο δχν γιψζζεο, γεγνλφο πνπ επηβεβαηψλεη ηελ χπαξμε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο δηπιήο εκηγισζζίαο (Σξηάξρε-Hermann, 2000: 76-77). ηελ έλλνηα ηεο «εκηγισζζίαο», ή ηεο «δηπιήο εκηγισζζίαο», αζθήζεθε θξηηηθή θαη επηζεκαίλνληαη ηα 5 βαζηθά πξνβιήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ: α) Ζ εκηγισζζία κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί σο αξλεηηθφο ραξαθηεξηζκφο πνπ επηθαιείηαη πξνζδνθίεο γηα απνηπρία, νη νπνίεο δελ απνθιείεηαη λα πξνθαιέζνπλ κηα απηνεθπιεξνχκελε πξνθεηεία. β) Ζ ξίδα ηεο ειιηπνχο αλάπηπμεο ησλ γισζζψλ ίζσο λα κε βξίζθεηαη ζηε δηγισζζία θαζεαπηή αιιά ζηηο νηθνλνκηθέο, πνιηηηθέο θαη θνηλσληθέο ζπλζήθεο πνπ πξνθαινχλ αλεπαξθή αλάπηπμε. Ο θίλδπλνο πίζσ απφ ηνλ φξν εκηγισζζία είλαη φηη ηνπνζεηεί ηελ πξνέιεπζε ηεο αλεπαξθνχο αλάπηπμεο ζηελ εζσηεξηθή, αηνκηθή δηγισζζία θαη φρη ζηνπο εμσηεξηθνχο, θνηλσληθνχο παξάγνληεο πνπ ζπλππάξρνπλ κε ηε δηγισζζία. Έηζη ν φξνο έρεη κάιινλ πνιηηηθφ παξά γισζζηθφ λφεκα. γ) Πνιινί δίγισζζνη ρξεζηκνπνηνχλ ηηο δχν γιψζζεο ηνπο γηα δηαθνξεηηθνχο ζθνπνχο θαη γεγνλφηα. Ζ γιψζζα ζπρλά θαζνξίδεηαη απφ ηηο πεξηζηάζεηο. Έλα άηνκν κπνξεί λα απνδεηθλχεηαη ηθαλφ ζε νξηζκέλεο πεξηζηάζεηο θαη ιηγφηεξν ηθαλφ ζε άιιεο. [22]
δ) Σα ηεζη δηάγλσζεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη πνιχ ζπρλά γηα λα κεηξήζνπλ ηηο γισζζηθέο ηθαλφηεηεο θαη λα δηαθνξνπνηήζνπλ ηνπο αλζξψπνπο κπνξεί λα αγλννχλ ηελ πνηνηηθή πιεπξά ησλ γισζζψλ θαη ην κεγάιν θάζκα ησλ γισζζηθψλ ηθαλνηήησλ. Σα γισζζηθά ηεζη ζα κεηξήζνπλ έλα κηθξφ θαη δηφινπ αληηπξνζσπεπηηθφ δείγκα ηεο ζπλνιηθήο γισζζηθήο ζπκπεξηθνξάο ηνπ αηφκνπ. ε) Ζ ζχγθξηζε κε ηνπο κνλφγισζζνπο δελ είλαη δίθαηε. Δίλαη ζεκαληηθφ λα μερσξίζνπκε αλ ε πνηνηηθή θαη πνζνηηθή δηαθνξά ησλ δίγισζζσλ απφ ηνπο κνλφγισζζνπο ζηε ρξήζε ησλ δχν γισζζψλ είλαη "θπζηθή" (σο ιεηηνπξγία ραξαθηεξηζηηθή ησλ δίγισζζσλ). Μηα θαηλνκεληθή έιιεηςε πηζαλφλ λα νθείιεηαη ζηελ άδηθε ζχγθξηζε κε ηνπο κνλφγισζζνπο (Baker, 2001: 53-54). 3) Γηαινγηθή Δπρέξεηα (Conversational Fluency) θαη Αθαδεκατθή Γισζζηθή Ιθαλόηεηα (Academic Language Competence): Πνηθίιεο έξεπλεο ζπκπέξαλαλ φηη δηαθνξεηηθέο γισζζηθέο δεμηφηεηεο έρνπλ ηελ ηάζε λα ζπλδπάδνληαη ζρεηηθά θαιά. Αλ αλαιχζνπκε κηα πνηθηιία κνλάδσλ κέηξεζεο ηεο νκηιίαο, ηεο γξαθήο θαη ηεο αλάγλσζεο, ηφηε κηιάκε γηα κηα βαζηθή παξάκεηξν. Οη κεκνλσκέλεο βαζκνινγίεο ζηα ηεζη ζπκππθλψλνληαη ζε κηα ζπλνιηθή βαζκνινγία. Απηή ε ζχκπησζε επαξθνχζε γηα λα ηζρπξηζηνχλ φηη ππάξρεη έλαο θαη κνλαδηθφο παξάγνληαο, ε γεληθή γισζζηθή ηθαλόηεηα (global language proficiency). Απηφο ν γεληθφο ζπληειεζηήο ζεσξείηαη πσο ζπλππάξρεη κε άιινπο πην εηδηθνχο γισζζηθνχο ζπληειεζηέο, νη νπνίνη, φκσο, κεηξνχλ ζρεηηθά ππνδεέζηεξεο γισζζηθέο δεμηφηεηεο. Ζ ηδέα ελφο γεληθνχ γισζζηθνχ παξάγνληα είλαη ακθηιεγφκελε. «Οη ζχγρξνλεο απνδείμεηο δείρλνπλ φηη νη γισζζηθέο ηθαλφηεηεο δηαζέηνπλ ηφζν γεληθέο φζν θαη εηδηθέο πηπρέο. Ζ ηέιεηα ζεσξία ηεο ζσζηήο αλάκεημεο γεληθψλ θαη εηδηθψλ ζπζηαηηθψλ, φκσο, δελ έρεη βξεζεί -θαη πηζαλφλ λα κε βξεζεί πνηέ θάπνηα θνηλά απνδεθηή» (Baker, 2001: 54-56). Ο πνιπζπδεηεκέλνο ηζρπξηζκφο γηα ηελ χπαξμε ελφο γεληθνχ γισζζηθνχ παξάγνληα παξέρεη ηελ αθεηεξία γηα ηε δηάθξηζε αλάκεζα ζε δχν δηαθνξεηηθέο γισζζηθέο ηθαλφηεηεο. Ο παξάγνληαο γισζζηθήο ηθαλφηεηαο ζπλδέζεθε κε ηηο γισζζηθέο δεμηφηεηεο πνπ απαηηνχληαη ζηελ ηάμε. Σα πεξηζζφηεξα (φρη φια) γισζζηθά ηεζη είλαη ζηελά ζπλδεδεκέλα κε ηηο γλσζηηθέο, αθαδεκατθέο γισζζηθέο δεμηφηεηεο ηεο ζρνιηθήο ηάμεο. Σα ηεζη αλάγλσζεο θαη γξαθήο απνηεινχλ νινθάλεξα παξαδείγκαηα. Ζ ηδέα ελφο αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο βαζηζκέλνπ ζηε γισζζηθή επάξθεηα νδήγεζε δηάθνξνπο κειεηεηέο ζε έλαλ ζεκαληηθφ δηαρσξηζκφ. Πέξα απφ ηελ αθαδεκατθή γισζζηθή ηθαλόηεηα ππνζηεξίρζεθε πσο ππάξρεη θαη ε [23]
δηαθνξεηηθή ελλνηνινγηθά θαηεγνξία ηεο δηαινγηθήο ηθαλόηεηαο. Οη Skutnabb- Kangas & Toukomaa (1976 ζην: Baker 2001: 51) έθαλαλ ιφγν γηα κηα δηαθνξά αλάκεζα ζηελ επηθαλεηαθή επρέξεηα θαη ηηο αθαδεκατθέο πηπρέο ηεο γισζζηθήο επάξθεηαο. Ζ επηθαλεηαθή επρέξεηα πεξηιακβάλεη ηελ ηθαλφηεηα δηεμαγσγήο κηαο απιήο ζπδήηεζεο ζε έλα θαηάζηεκα ή ζηνλ δξφκν θαη είλαη δπλαηφλ λα απνθηεζεί αξθεηά γξήγνξα (π.ρ. ζε δχν κε ηξία ρξφληα) κε ηελ εθκάζεζε κηαο δεχηεξεο γιψζζαο. Ζ δηαινγηθή γισζζηθή επάξθεηα ίζσο λα κελ είλαη αξθεηή γηα λα ηα θαηαθέξεη θάπνηνο κε ηα ζρνιηθά καζήκαηα. Ζ απφθηεζε αθαδεκατθήο γισζζηθήο επάξθεηαο ζε κηα δεχηεξε γιψζζα κπνξεί λα ρξεηαζηεί πέληε κε επηά ρξφληα ή θαη πεξηζζφηεξν. (Baker 2001: 50-62). 1.1.5 Μνλνγισζζία έλαληη Γηγισζζίαο Ζ έλλνηα ηεο «Γηγισζζίαο» ζπληζηά έλαλ φξν ζχλζεην θαη πνιππαξαγνληηθφ, κε πνιιέο παξακέηξνπο πνπ πξέπεη λα ιεθζνχλ ππφςε, πξνθεηκέλνπ έλα ππνθείκελν λα ραξαθηεξηζηεί σο «δίγισζζν». Αμηνπνηψληαο ηε γεληθή ρξήζε ηεο νξνινγίαο, δίγισζζνο ζεσξείηαη εθείλνο πνπ θαηέρεη ηνπιάρηζηνλ δχν γιψζζεο. Χζηφζν, φπσο επηζεκάλζεθε θαη ζε άιια ζεκεία, πξέπεη λα ειεγρζεί θαηά πφζν απνηειεζκαηηθά είλαη ζε ζέζε λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηηο δπν απηέο γιψζζεο ηα άηνκα, ζε πνηεο πεξηζηάζεηο, γηα πνηνπο ζθνπνχο θ.ι.π. ε πξψηε αλάγλσζε, νη δίγισζζνη δηαθξίλνληαη άκεζα απφ ηνπο κνλφγισζζνπο, δειαδή ηα ππνθείκελα πνπ θαηέρνπλ κηα γιψζζα. Χζηφζν, ε δηάθξηζε απηή δελ είλαη ηφζν μεθάζαξε ή απιή. Πην ζπγθεθξηκέλα, είλαη πηζαλφ έλαο κνλφγισζζνο λα γλσξίδεη πεξηζζφηεξεο απφ κηα γιψζζεο, σο μέλεο. Σφηε, πξνθαιείηαη ζχγρπζε, δηφηη πξέπεη λα θαζνξηζηεί πνηα γιψζζα είλαη ε πξψηε θαη πνηα ε δεχηεξε, αλάινγα κε ην βαζκφ επάξθεηαο (Σξηάξρε- Hermann, 2000: 41-42). Δλ ζπλερεία, ζα αλαθεξζνχκε ζηε δηαθνξνπνίεζε ησλ δπν ελλνηψλ, ηεο «κνλνγισζζίαο» θαη ηεο «δηγισζζίαο», θαζψο δηαθνξνπνηνχληαη ιφγσ ηεο επίδξαζεο πνηθίισλ παξαγφλησλ, φπσο πνιηηηθνί, ζξεζθεπηηθνί, θνηλσληθνί, κνξθσηηθνί θ.α. πλεπψο, εγείξεηαη ην εξψηεκα: «Πφηε κπνξεί έλα άηνκν λα ραξαθηεξηζηεί σο δίγισζζν», ην νπνίν θαη ζα επηρεηξήζνπκε λα απαληήζνπκε παξαθάησ. ε πνιπγισζζηθά πεξηβάιινληα ζπρλά κία δεχηεξε γιψζζα απνθαιείηαη «μέλε» παξφιν πνπ κε ηελ απζηεξή έλλνηα ηνπ φξνπ δελ είλαη «μέλε», αιιά ζηελ [24]
πξαγκαηηθφηεηα είλαη ε γιψζζα θαηαγσγήο κηαο άιιεο θνηλφηεηαο πνπ δεη ζην ίδην θξάηνο. Γεληθά δεχηεξε γιψζζα ζε θνηλσληθφ επίπεδν είλαη κηα γιψζζα ε νπνία δελ είλαη γιψζζα θαηαγσγήο ηεο πιεηνςεθίαο, αιιά κηαο άιιεο θνηλφηεηαο πνπ δεη ζηελ επηθξάηεηά ηεο. Έηζη, ζε θνηλσληθφ θαη εζληθφ επίπεδν γίλεηαη δηάθξηζε κεηαμχ επίζεκεο (de jure) θαη de facto πνιπγισζζίαο (Κνηιηάξε, 2005: 28). Όπσο ππνζηεξίδεη ε Romaine (1989 ζην: Σξηάξρε- Hermann, 2000: 45-46), «bilingualism is not a unitary phenomenon» (ν.π. 281), αιιά αληηζέησο έλα πνιπζχλζεην θαηλφκελν πνπ νξίδεηαη θαη πεξηγξάθεηαη κέζσ δηαθφξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ, φπσο είλαη: ν βαζκφο θαηνρήο ηεο θάζε γιψζζαο (degree) ζηα δηάθνξα γισζζηθά επίπεδα, ε εζσηεξηθή θαη εμσηεξηθή ιεηηνπξγία θάζε γιψζζαο (function), ν ξφινο πνπ παίδνπλ νη δπν γιψζζεο ζηε ζπλνιηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ αηφκνπ (alternation), ε παξεκβνιή ηεο κηαο γιψζζαο ζηελ άιιε (interference) (Mackey, 1968: 555 ζην: Σξηάξρε- Hermann, 2000: 46). Άηνκα πνπ έρνπλ απνθηήζεη κία κφλν γιψζζα θαη ιεηηνπξγνχλ δπλεηηθά κε ηηο θνηλσληθέο ηεο πνηθηιίεο ζεσξνχληαη κνλόγισζζνη θαη δηαθξίλνληαη απφ ηνπο αλζξψπνπο πνπ έρνπλ απνθηήζεη δχν γιψζζεο, ηηο νπνίεο ρξεζηκνπνηνχλ ζε παξφκνηεο ή δηαθνξεηηθέο θνηλσληθέο πεξηζηάζεηο. ηελ πξάμε, ε δηάθξηζε απηή δελ είλαη ηφζν μεθάζαξε, εηδηθά φηαλ εκθαλίδεηαη ην δήηεκα κνλφγισζζσλ νκηιεηψλ πνπ γλσξίδνπλ άιιεο γιψζζεο σο μέλεο, κηα πνπ δελ είλαη εχθνιε ε δηάθξηζε αλάκεζα ζε έλαλ επαξθή μέλν νκηιεηή θαη ζε έλα δίγισζζν, γηα πάξα πνιινχο ιφγνπο. πλήζσο, φκσο, ε δηάθξηζε γίλεηαη κε βάζε ην αλ θάπνηνο έρεη δηδαρηεί κηα δεχηεξε γιψζζα κέζσ ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο ή αλ ηελ έρεη κάζεη "θπζηθά", δψληαο κέζα ζε έλα θνηλσληθφ πεξίγπξν φπνπ κηιηέηαη ε άιιε γιψζζα. Τπάξρεη ηφηε κηα πεξαηηέξσ δπζθνιία λα νξηζηεί πνηα είλαη ε πξψηε θαη πνηα ε δεχηεξε γιψζζα, θαζψο, απηνί νη φξνη δε ρξεζηκνπνηνχληαη πάληα γηα λα ππνδείμνπλ ηε ζηηγκή ηεο απφθηεζεο αιιά ηνλ βαζκφ επάξθεηαο ζηελ θαζεκηά (Σξηάξρε- Hermann, 2000: 46-47). Πέξα απφ ηηο παξαπάλσ δπζθνιίεο, αλ δνχκε ηνπο δίγισζζνπο σο αλζξψπνπο πνπ κεγαιψλνπλ κε δχν γιψζζεο, δηαθξίλνληαη απφ ηνπο κνλφγισζζνπο ζε πνιιά επίπεδα, ηα νπνία έρνπλ γίλεη αληηθείκελν ζπζηεκαηηθήο έξεπλαο. Κάπνηεο κειέηεο πάλσ ζε δίγισζζνπο έρνπλ ππνζηεξίμεη πσο νη ζηξαηεγηθέο αληίιεςεο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ είλαη δηαθνξεηηθέο απφ απηέο ησλ κνλφγισζζσλ. ε απηέο ηηο κειέηεο ππνλνείηαη φηη ππάξρεη δηαθνξά ζην "γλσζηηθφ ζηπι" θαη ζηελ εγθεθαιηθή νξγάλσζε φζνλ αθνξά ηε γιψζζα, ελψ θάπνηνη ηζρπξίδνληαη πσο νη δίγισζζνη σξηκάδνπλ πην γξήγνξα απφ ηνπο κνλφγισζζνπο, ηφζν ζε ζρέζε κε ηελ εγθεθαιηθή ιεηηνπξγία σο [25]
πξνο ηε γιψζζα, φζν θαη ζε ζρέζε κε ηε απφθηεζε δεμηνηήησλ γηα γισζζηθή αθαίξεζε. χκθσλα κε ηνλ MacNamara (1967 ζην: Σξηάξρε- Hermann, 2000: 47), ε νινθιεξσκέλε γλψζε κηαο γιψζζαο νξηνζεηείηαη κέζσ 16 γισζζηθώλ ηθαλνηήησλ, νη νπνίεο παξαηίζεληαη ζηνλ αθφινπζν πίλαθα: Ηθαλφηεηεο Κσδηθνπνίεζεο Ηθαλφηεηεο Απνθσδηθνπνίεζεο Οκηιψ Γξάθσ Αθνχσ Γηαβάδσ εκαζηνινγηθφ εκαζηνινγηθφ εκαζηνινγηθφ εκαζηνινγηθφ πληαθηηθφ πληαθηηθφ πληαθηηθφ πληαθηηθφ Λεμηθφ Λεμηθφ Λεμηθφ Λεμηθφ Φσλεκαηηθφ Φσλεκαηηθφ Φσλεκαηηθφ Φσλεκαηηθφ ηε ζεκεξηλή επνρή, ζεσξείηαη πσο ε δηγισζζία δελ ζπληζηά έλαλ φξν ζηάζηκν ή απφιπην, αιιά αληηζέησο δηαξθψο εμειίζζεηαη, κε ηδαληθή κνξθή ηελ ηζνξξνπεκέλε θαη ζσζηή θαηνρή δχν γισζζψλ απφ ην άηνκν. Χζηφζν, φπσο ηνλίδεη θαη ε Romaine (1989: 281 ζην: Σξηάξρε- Hermann, 2000: 48), έλα άηνκν κπνξεί λα κηιά δπν γιψζζεο, δίρσο ηδηαίηεξεο δπζθνιίεο, αιιά λα κελ είλαη ζε ζέζε λα ιεηηνπξγεί ζε θακηά απφ ηηο δπν γιψζζεο, φπσο ν κνλφγισζζνο νκηιεηήο. Μάιηζηα, ε γισζζηθή ηθαλφηεηα ησλ πεξηζζφηεξσλ δίγισζζσλ, πεξηνξίδεηαη ζε ρακειφηεξα επίπεδα αλάπηπμεο. Γεληθφηεξα φκσο, φπσο έρεη γίλεη απνδεθηφ θαη απφ ηνπο επηζηεκνληθνχο θνξείο, ε δηγισζζία ζπληζηά κηα γισζζηθή θαηάζηαζε κε δπν βαζηθέο παξακέηξνπο: πξψηνλ, δελ νινθιεξψλεηαη πνηέ θαη δεχηεξνλ, βξίζθεηαη ζε δηαξθή εμέιημε (Σξηάξρε- Hermann, 2000: 48). 1.1.6 «Τςεινί» θαη «Υακεινί» Γισζζηθνί Κώδηθεο Ζ πνιππνιηηηζκηθφηεηα, ε δηγισζζία θαη ε πνιπγισζζία, απνηεινχλ θνηλσληθά θαη πνιηηηθά θαηλφκελα, πνπ παξαηεξνχληαη φιν θαη ζπρλφηεξα ζηνλ παγθνζκηνπνηεκέλν θφζκν. Οη δίγισζζεο θνηλσλίεο ζπγθεθξηκέλα, θαινχληαη λα ελζσκαηψζνπλ ζηνπο θφιπνπο ηνπο ηα δηάθνξα κεηαλαζηεπηηθά ξεχκαηα, ψζηε λα ζπλππάξμνπλ αξκνληθά δηαθνξεηηθέο γιψζζεο θαη πνιηηηζκνί. Βέβαηα, νη ηζρχνπζεο θνηλσληθέο ζπλζήθεο, δελ θαληάδνπλ ηφζν ηδαληθέο. Πνιιέο θνξέο, ε θπξίαξρε θνπιηνχξα, ζθηάδεη ή/θαη ηζνπεδψλεη ηηο ππνδεέζηεξεο. Χο εθ ηνχηνπ, ζπγθξνηνχληαη [26]
δπν γισζζηθνί θψδηθεο, πνπ απνθαινχληαη αλώηεξνο θαη θαηώηεξνο θώδηθαο γιώζζαο (Σξηάξρε- Hermann, 2000: 91. Κνηιηάξε, 2004: 33-35). ηελ πξψηε πεξίπησζε, ν αλώηεξνο γισζζηθόο θώδηθαο, δηακνξθψλεηαη κε βάζε ηελ "θαζαξφηεηα" ηεο κνξθήο ηνπ ή ηε ζρέζε ηνπ θψδηθα απηνχ κε ηηο αξραηφηεξεο εθδνρέο ηεο γιψζζαο. Βεβαίσο, ε αλαγλψξηζε ελφο θψδηθα σο αλψηεξνπ είλαη απνηέιεζκα ηεο γισζζηθήο πνιηηηθήο ζηε δίγισζζε θνηλσλία, πνπ ηνλ νξίδεη σο ην θαηεμνρήλ κέζν γηα ζπκκεηνρή ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα θαη ηε δεκφζηα δσή. Έηζη, απνθηά κηα ζπκβνιηθή ηζρχ ηελ νπνία αλαπαξάγεη ε ρξήζε ηνπ. Απνηειεί ηνλ ιφγν ηεο εμνπζίαο θαη έρεη κεγαιχηεξν θχξνο απφ ηε γιψζζα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη πνιίηεο ζηελ πξνζσπηθή ηνπο δσή, ελψ ζπλήζσο παξνπζηάδεηαη σο γξακκαηηθνζπληαθηηθά πην ζχλζεηε γιψζζα θαη ιεμηινγηθά πινπζηφηεξε απφ ηελ "ιατθή". Απηή είλαη βεβαίσο κηα ππεξαπινπζηεπκέλε αιήζεηα, εηδηθά εθφζνλ δελ ζηεξίδεηαη ζε επηζηεκνληθά ηεθκεξησκέλεο κειέηεο. Oη κειέηεο γηα ηηο ιατθέο πνηθηιίεο κηαο γιψζζαο ζπαλίδνπλ ελψ, φηαλ γίλνληαη, δελ έρνπλ ζπλήζσο σο ζηφρν ηελ πεξηγξαθή ησλ ηππηθψλ ηεο ζηνηρείσλ. Μηα άιιε νξνινγία ηνπ «αλψηεξνπ» γισζζηθνχ θψδηθα, πνπ ζπλαληάηαη ζηηο βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο, είλαη ε «ειηηίζηηθε» δηγισζζία. Ο φξνο αλαθέξεηαη ζηα άηνκα, ηα νπνία καζαίλνπλ εθηφο απφ ηε κεηξηθή ηνπο θαη κηα άιιε γιψζζα γηα δηάθνξνπο ιφγνπο, π.ρ. επεηδή απνηειεί ζηνηρείν κφξθσζεο θαη πνιηηηζκνχ ή επεηδή ε εθκάζεζε απηή ζπλδέεηαη άκεζα κε επαγγεικαηηθνχο ζηφρνπο (Σξηάξρε- Hermann, 2000: 91-92). ηε δεχηεξε πεξίπησζε, ν θαηώηεξνο γισζζηθόο θώδηθαο, αλαθέξεηαη ζηε «ιατθή» δηγισζζία πνπ έρνπλ ηα άηνκα κηαο θνηλσλίαο, δηφηη αλαγθάδνληαη λα θαηαθηήζνπλ κηα δεχηεξε γιψζζα, ψζηε λα είλαη ζε ζέζε λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο πξνθιήζεηο θαη απαηηήζεηο ηεο θαζεκεξηλήο δσήο ηνπο. Ζ δηθή ηνπο γιψζζα θαηαγσγήο ππνβαζκίδεηαη θαη απνδπλακψλεηαη ζηε ρψξα ππνδνρήο θαη ζπλεπψο, ζηηο θνηλσληθέο ηνπο ζπλαλαζηξνθέο θαη ζηε δεκφζηα δσή ηνπο, σζνχληαη λα ρξεζηκνπνηνχλ απνθιεηζηηθά ηε γιψζζα ηεο θπξίαξρεο ηάμεο, ε νπνία ζεσξείηαη ε κφλε «έγθπξε», «νξζή» θαη επξέσο «απνδεθηή». Ο θαηψηεξνο γισζζηθφο ηνπο θψδηθαο (κεηξηθή γιψζζα), πεξηνξίδεηαη ζηε ρξήζε κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο θαη ζηνλ ηδησηηθφ ηνπο βίν (Skutnabb-Kangas & Toukomaa, 1976 ζην: Σξηάξρε- Hermann, 2000: 92). [27]
1.1.7 Μέηξεζε ηεο Αηνκηθήο Γηγισζζίαο Ζ κέηξεζε ησλ δίγισζζσλ δηεμάγεηαη γηα πνηθίινπο ιφγνπο, ραξαθηεξίδεηαη απφ πνιππινθφηεηα θαη αλ δελ ιεθζνχλ ππφςε νη ιεπηέο δηαρσξηζηηθέο γξακκέο, είλαη πηζαλφ λα θαηαιήμεη απηή ε θαηεγνξηνπνίεζε ζε ζχγρπζε ή ππεξαπινχζηεπζε. πλνπηηθά ε κέηξεζε ησλ δίγισζζσλ αηόκσλ, κπνξεί λα γίλεη κε πνιινχο ηξφπνπο (Baker, 2001: 64-84): Γεσγξαθηθή θαηαλνκή: Παξάδεηγκα κέηξεζεο απνηεινχλ νη εξσηήζεηο απνγξαθήο ζηα άηνκα, κε ζθνπφ ηελ πιεξνθφξεζε γηα ηελ ηθαλφηεηα ρξήζεο δπν ή πεξηζζφηεξσλ γισζζψλ. Δπηινγή ηνπνζέηεζεο ησλ καζεηψλ ζε ηάμεηο: ηα ζρνιεία ζπρλά, νη καζεηέο/ηξηεο θαηαηάζζνληαη ζε ηάμεηο, αλάινγα κε ηε γισζζηθή ηνπο ηθαλφηεηα. Αζξνηζηηθή Αμηνιφγεζε: Απνηειείηαη απφ Σεζη Γισζζηθήο Ηθαλφηεηαο θαη Δπίδνζεο, ψζηε λα κεηξεζνχλ νη βαζηθέο γισζζηθέο δεμηφηεηεο ελφο αηφκνπ (αθξφαζε, αλάγλσζε, νκηιία, γξαθή). Πξαγκαηνπνηείηαη ζπλήζσο, ζην ηέινο ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο. Γηακνξθσηηθή Αμηνιφγεζε: Γηεμάγεηαη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο θαη πιεξνθνξεί ηνλ εθπαηδεπηηθφ γηα ηε γεληθή εηθφλα ελφο καζεηή, κέζσ ηεο αθξηβνχο αλάιπζεο ησλ βαζηθψλ γισζζηθψλ δεμηνηήησλ. Δίλαη ρξήζηκα εξγαιεία γηα ην δηδάζθνληα, θαζψο κπνξεί λα επέκβεη άκεζα θαη λα εληζρχζεη ηνπο/ηηο καζεηέο/ηξηεο. Κιίκαθεο Γισζζηθνχ Τπνβάζξνπ: Απνηεινχλ αηνκηθέο θιίκαθεο αμηνιφγεζεο θαη κεηξνχλ ηελ πξαγκαηηθή ρξήζε ησλ δχν γισζζψλ θαη φρη ηελ επάξθεηα. Απηναμηνιφγεζε Δπάξθεηαο: ηα ίδηα ηα ππνθείκελα αμηνινγνχλ ηνλ εαπηφ ηνπο σο πξνο ην βαζκφ θαηάθηεζεο θαη ησλ δχν γισζζψλ. Κξηηεξηαθά Σεζη: Δληάζζνληαη ζηα Σεζη Γισζζηθήο Ηθαλφηεηαο θαη ζπληζηνχλ ηεζη δηακνξθσηηθήο αμηνιφγεζεο. ε αληίζεζε κε ηα Ννκνθεληξηθά ηεζη, δελ αμηνινγνχλ ην καζεηή ζε ζχγθξηζε κε ην κέζν φξν (λφξκα), αιιά ιακβάλεηαη ππφςε ην άηνκν σο μερσξηζηή πξνζσπηθφηεηα, κε δηθέο ηνπ αλάγθεο θαη ηθαλφηεηεο. Παξάιιεια, ν εθπαηδεπηηθφο πιεξνθνξείηαη θαη κπνξεί λα επέκβεη άκεζα, εθαξκφδνληαο επαλνξζσηηθέο δηδαζθαιίεο. [28]
Οη παξαπάλσ ηχπνη κέηξεζεο ηεο δηγισζζίαο, δελ ζπληζηνχλ παλάθεηα, αιιά ππφθεηληαη ζε νξηζκέλνπο πεξηνξηζκνχο, πνπ πξέπεη λα ιεθζνχλ ζνβαξά ππφςε, ψζηε λα εμαζθαιίζεη ε εγθπξφηεηα θαη ε αθξίβεηα ησλ απνηειεζκάησλ. Αλαιπηηθφηεξα, νη πεξηνξηζκνί απηνί αθνξνχλ: ηελ αζάθεηα νξηζκέλσλ ιέμεσλ π.ρ. νη γεληθνί φξνη «θαηαιαβαίλσ», κηιάσ» θ.α., ην πεξηβάιινλ ρξήζεο, φπνπ ζε δηαθνξεηηθά πεξηβάιινληα, ν δίγισζζνο θαηέρεη ζε δηαθνξεηηθφ βαζκφ ηηο δπν γιψζζεο π.ρ. κηα γιψζζα γίλεηαη θαηαλνεηή ζε έλα ρψξν ςπραγσγίαο ελψ ζε κηα επηζηεκνληθή δηάιεμε, θάηη ηέηνην δελ ηζρχεη. Δπίζεο, ην θνηλσληθά επηζπκεηφ, «νδεγεί» πνιιά άηνκα λα δίλνπλ σξαηνπνηεκέλεο, κε ξεαιηζηηθέο απαληήζεηο γηα ηνλ εαπηφ ηνπο. Άιινη πεξηνξηζκνί ησλ κεηξήζεσλ ζρεηίδνληαη κε: ηε ζπγθαηαβαηηθή απάληεζε, ηελ απηνγλσζία ηνπ αηφκνπ, ην πεξηβάιινλ δηεμαγσγήο ηεο κέηξεζεο, ηα πεξηνξηζκέλα δείγκαηα ησλ δηαζηάζεσλ ηεο γιψζζαο θ.ι.π. (Baker, 2001: 66-72). Όπσο αλαθέξζεθε πξνεγνπκέλσο, ζηελ ηππηθή ρξήζε ηνπ φξνπ, έλα άηνκν είλαη πηζαλφ λα ραξαθηεξίδεηαη σο «δίγισζζν», αιιά ζηελ πξαγκαηηθφηεηα, λα έρεη δηαθνξεηηθφ βαζκφ δηγισζζηθήο επάξθεηαο. Δλδεηθηηθά, νη δηάθνξεο γισζζηθέο ζεσξίεο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960, επηθεληξψλνληαλ θπξίσο- ζηε κειέηε ησλ γισζζηθψλ δεμηνηήησλ θαη ζπληζησζψλ. Χζηφζν, απηά ηα κνληέια δελ πεξηιακβάλνπλ ηε δηεξεχλεζε ηεο παξακέηξνπ ηεο επηθνηλσλίαο, δειαδή ηεο κεηάδνζεο θαη απνδνρήο κελπκάησλ πξνο ηξίηνπο. Έηζη, απηή ε πξαγκαηηθή επηθνηλσλία, πνπ ζπληζηά ηελ θνηλή ζπλελλφεζε ησλ νκηιεηψλ, πάλσ ζε έλα ζπγθεθξηκέλν ζέκα δηαπξαγκάηεπζεο, ζέηεη ζην πξνζθήλην δηάθνξα κνληέια πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε γισζζηθή ηθαλφηεηα ελφο αηφκνπ, φπσο είλαη απηά ησλ Canal & Swain (1980:1-47) ή ηνπ Backman (1991:671-704). πλνπηηθά, ε γισζζηθή ηθαλφηεηα πεξηιακβάλεη ζπληζηψζεο φπσο: ε γισζζηθή γξακκαηηθή (ιεμηιφγην θαη ζχληαμε), ε θνηλσληνγισζζηθή (ρξήζε γιψζζαο ζηα δηάθνξα επηθνηλσληαθά πιαίζηα), ε δηαινγηθή (ηθαλφηεηα δηεμαγσγήο ηζφηηκνπ δηαιφγνπ) θαη ε ζηξαηεγηθή (ηθαλφηεηα απηνζρεδηαζκνχ, κε ζηφρν ηελ ππέξβαζε δπζθνιηψλ ζηελ επηθνηλσλία). Αλαθεξφκαζηε δειαδή, ηφζν ζηε γισζζηθή ηθαλφηεηα, φζν θαη ζηε γισζζηθή πξαγκάησζε. Δπνκέλσο, ε γιψζζα έρεη ην ζηνηρείν ηνπ δπηζκνχ, θαζψο κπνξεί λα δηαζπαζηεί ζηα επηκέξνπο ζπζηαηηθά ηεο (γξακκαηηθή, ιεμηιφγην), αιιά ζπλάκα, απνηειεί κέζν επηθνηλσλίαο, ζχλαςεο ζρέζεσλ θαη πιεξνθφξεζεο (Baker, 2001: 80-84). Αλαθεθαιαηψλνληαο, ππάξρνπλ δηαθνξέο αλάκεζα ζε δίγισζζνπο, φζνλ αθνξά ηνλ ηξφπν πνπ ρξεζηκνπνηνχλ θαζεκηά απφ ηηο δχν γιψζζεο. Με απηφ δελ [29]
ελλννχκε απιψο πσο ν νκηιεηήο ρξεζηκνπνηεί δηζηαθηηθά κφλν κία απφ ηηο δχν γιψζζεο, κε θάπνηα ηδηαίηεξε πξνθνξά ή κε ιάζε σο πξνο ηε λφξκα, νχηε φηη έρεη αλαπηχμεη πεξηζζφηεξεο δεμηφηεηεο γξακκαηηζκνχ ζηε κηα γιψζζα. Οη δηαθνξέο αλάκεζα ζε δίγισζζεο νκάδεο ή άηνκα θαη ζην πψο απηέο αιιειεπηδξνχλ κε θαζεκηά απφ ηηο δπν γιψζζεο, ζρεηίδνληαη κε κηα ζεηξά θνηλσληθνπνιηηηθψλ θαη παηδαγσγηθψλ παξαγφλησλ πνπ θαζνξίδνπλ ηε γισζζηθή θαη πνιηηηζκηθή ηαπηφηεηα ησλ νκάδσλ θαη ζπλεηζθέξνπλ ζε δηαθνξνπνηεηηθά απνηειέζκαηα κάζεζεο θαη ζε δηαθνξνπνηεκέλεο θνηλσληθέο πξαθηηθέο (Σξηάξρε- Hermann, 2000: 70). 1.1.8 Κνηλσληθή Γηγισζζία Όπσο αλαθέξζεθε ζε πξνεγνχκελν ζεκείν ηεο εξγαζίαο, ν φξνο «Γηγισζζία» δηαθξίλεηαη ζε Αηνκηθή θαη Κνηλσληθή. Έσο ηψξα, παξαηέζεθαλ ζεκαληηθέο παξάκεηξνη ηεο αηνκηθήο δηγισζζίαο θαη ζην ζεκείν απηφ, ζα γίλεη αλαθνξά ζηε δηγισζζία κε θνηλσληθέο πξνεθηάζεηο. Ζ θνηλσληθή δηγισζζία (diglossia) νξίδεηαη σο εμήο: «Ζ θνηλσληθή δηγισζζία είλαη κηα ζρεηηθά ζηαζεξή γισζζηθή θαηάζηαζε ζηελ νπνία, εθηφο απφ ηηο θχξηεο δηαιέθηνπο ηεο γιψζζαο (ε νπνία κπνξεί λα πεξηιακβάλεη κηα πξφηππε ή ηνπηθέο πξφηππεο), ππάξρεη κηα αξθεηά απνθιίλνπζα, θσδηθνπνηεκέλε (ζπρλά πεξηζζφηεξν πνιχπινθε γξακκαηηθά) θπξίαξρε πνηθηιία, ε γιψζζα ελφο κεγάινπ θαη ζεβαζηνχ ζψκαηνο γξαπηήο ινγνηερλίαο, είηε κηαο πξνεγνχκελεο πεξηφδνπ είηε πνπ αλήθεη ζε κηα άιιε γισζζηθή θνηλφηεηα, ε νπνία καζαίλεηαη θπξίσο κέζσ ηεο επίζεκεο εθπαίδεπζεο θαη ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηνπο πεξηζζφηεξνπο γξαπηνχο θαη ηππηθνχο πξνθνξηθνχο ζθνπνχο, αιιά δελ ρξεζηκνπνηείηαη απφ θαλέλα ηκήκα ηεο θνηλφηεηαο ζηελ θαζεκεξηλή ζπλνκηιία». (Ferguson, 1959: 336 ζην: Κσζηνχια Μαθξάθε, 2001: 49). ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία, ζπλαληψληαη θαη άιινη, δηάθνξνη νξηζκνί ηεο «θνηλσληθήο δηγισζζίαο», νη νπνίνη κάιηζηα ρξεζηκνπνηνχλ θαη δηαθνξεηηθή νξνινγία. Δλδεηθηηθά, ν Kloss (1966 ζην: Κσζηνχια Μαθξάθε, 2001: 51) πξνηείλεη ηνπο φξνπο «εζσ-δηγισζζία» (in-diglossia) θαη «εμσ-δηγισζζία» (outdiglossia). ηελ πξψηε πεξίπησζε, νη δχν πνηθηιίεο έρνπλ ζηελή ζρέζε κεηαμχ ηνπο, ελψ ζηε δεχηεξε δελ ζρεηίδνληαη. Δπίζεο, ε Scotton (1986 ζην: Κσζηνχια Μαθξάθε, 2001: 51. Deumert, 2004: 63, 248) πξνηείλεη ηνπο φξνπο «ζηελή [30]
δηγισζζία» γηα ηελ έλλνηα ηεο δηγισζζίαο φπσο πξνηάζεθε απφ ηνλ Ferguson (1959: 325-340) θαη «επξεία δηγισζζία» γηα ηε δηγισζζία ηνπ Fishman (1976). Πξνθεηκέλνπ λα αλαιπζνχλ νη δηάθνξνη νξηζκνί πνπ δηαηππψλνληαη γηα ηελ «θνηλσληθή δηγισζζία», εηζάγνληαη ηα ηέζζεξα παξαθάησ θξηηήξηα (Landry & Allard, 1994 ζην: Κσζηνχια Μαθξάθε, 2001: 51): Σν γισζζνινγηθφ θξηηήξην: Απηφ ην θξηηήξην αλαθέξεηαη ζην εάλ ε θνηλσληθή δηγισζζία ηζρχεη γηα γελεηηθά ζπγγελείο πνηθηιίεο κηαο γιψζζαο ή εάλ ν φξνο ηζρχεη γηα μερσξηζηέο θαη κε ζρεηηδφκελεο γιψζζεο. Σν θνηλσληνινγηθφ θξηηήξην: Αλ θαη ε θνηλσληθή δηγισζζία πεξηγξάθεη κηα θνηλσληθή θαηάζηαζε φπνπ νη δχν γιψζζεο έρνπλ δηαθνξεηηθφ θχξνο ζηελ επαθή, νη εξεπλεηέο δηαθσλνχλ σο πξνο ην βαζκφ πνπ ε θαηάζηαζε παξνπζηάδεηαη σο ζπγθξνπζηαθή ή κε. Σν ιεηηνπξγηθφ θξηηήξην: ην ζεκείν απηφ θαίλεηαη λα ζπκθσλνχλ νη πεξηζζφηεξνη εξεπλεηέο, δειαδή φηη νη δχν πνηθηιίεο έρνπλ ιεηηνπξγηθή δηαθνξνπνίεζε θαη ππάξρνπλ ζπγθεθξηκέλα πεδία ρξήζεο γηα ηελ θάζε γιψζζα ή πνηθηιία. Σν θξηηήξην ηεο ζηαζεξφηεηαο: Ζ κε ζπγθξνπζηαθή θχζε ηεο θνηλσληθήο δηγισζζίαο έρεη απνδνζεί κεξηθέο θνξέο ζηε ζηαζεξφηεηα «ησλ θνηλσληθψλ δηεπζεηήζεσλ» νη νπνίεο απνδίδνπλ δηαθνξεηηθέο θνηλσληθέο ιεηηνπξγίεο ζηελ θάζε γιψζζα. Δίλαη φκσο, πηζαλφλ, θαηαζηάζεηο ηδηαίηεξα ζπγθξνπζηαθέο λα παξακείλνπλ ζηαζεξέο, δηφηη είλαη δχζθνιν λα αιιάμεη ν ζπζρεηηζκφο δπλάκεσλ αλάκεζα ζηα κέιε ηεο πςειήο θαη ηεο ρακειήο θνηλφηεηαο (Κσζηνχια Μαθξάθε, 2001: 52). Ζ αηνκηθή δηγισζζία (bilingualism) επνκέλσο, αλαθέξεηαη ζην άηνκν σο κνλάδα, ελψ ε θνηλσληθή δηγισζζία (diglossia) απεπζχλεηαη ζε έλα θνηλσληθνπνιηηηζηηθφ θαηλφκελν. Όζνλ αθνξά ηελ θνηλσληθή δηγισζζία (diglossia), νη γιψζζεο αλάινγα κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηνχληαη γηα δηαθνξεηηθνχο ιφγνπο ή λα έρνπλ δηαθνξεηηθφ θχξνο ή ηζρχ (Baker & Jones, 1998: 12 ζην: Baker, 2001: 89). Δπνκέλσο, ππάξρνπλ «πςεινί» θαη «ρακεινί» γισζζηθνί θψδηθεο ή δηαθνξεηηθά, νη γιώζζεο ηεο πιεηνςεθίαο (majority languages) θαη νη γιώζζεο ηεο κεηνςεθίαο (minority languages). Αλάινγα κε ηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή θάζε θξάηνπο ζεζπίδεηαη κηα ή πεξηζζφηεξεο επίζεκεο γιψζζεο πνπ ζα ηζρχνπλ ζηα κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο, ζηηο δεκφζηεο ππεξεζίεο θαη ζηελ εθπαίδεπζε, ελψ νη αλεπίζεκεο [31]
γιψζζεο ζα ρξεζηκνπνηνχληαη γηα πξνζσπηθνχο είηε γηα ζξεζθεπηηθνχο ιφγνπο (Baker, 2001: 89-90). Μέζα απφ ην ζπλδπαζκφ ησλ δπν παξαπάλσ εηδψλ δηγισζζίαο, πξνθχπηνπλ ηέζζεξηο πεξηπηψζεηο (Fishman, 1976 & Γακαλάθεο, 2000 ζην: Baker, 2001: 91-92): ηελ πξώηε πεξίπησζε, κπνξεί λα ππάξρεη ηαπηφρξνλα θνηλσληθή δηγισζζία αιιά θαη αηνκηθή, φπνπ θαη νη δχν γιψζζεο κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ νπνπδήπνηε καδί. ηε δεύηεξε πεξίπησζε, παξνπζηάδεηαη αηνκηθή δηγισζζία ρσξίο θνηλσληθή δηγισζζία. Απηφ ζεκαίλεη φηη, ελψ ππάξρνπλ άηνκα ή νκάδεο (π.ρ παξνηθίεο κεηαλαζηψλ) πνπ ρξεζηκνπνηνχλ δχν γιψζζεο, ε θνηλσλία ζην ζχλνιφ ηεο θαη νη θνηλσληθνί ζεζκνί ιεηηνπξγνχλ κνλφγισζζα. χκθσλα κε ηνλ Γακαλάθε (2001) ζηελ Διιάδα, νη γιψζζεο πξνέιεπζεο ησλ κεηαλαζηψλ, ησλ παιηλλνζηνχλησλ θαη ησλ αιινδαπψλ πεξηνξίδνληαη ζηελ νηθνγέλεηα ή ζην ζηελφ θνηλσληθφ θχθιν, αθνχ ε εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή ηεο ρψξαο δελ αθήλεη -θαη απηφλ- πεξηζψξηα γηα ιήςε κέηξσλ πνπ λα θηλνχληαη ζηε ινγηθή ηεο θνηλσληθήο δηγισζζίαο. Δμαίξεζε ζε απηφλ ηνλ θαλφλα απνηειεί ε κνπζνπικαληθή κεηνλφηεηα ηεο Θξάθεο, φπνπ ε ηνπξθηθή γιψζζα παίδεη έλα απνθαζηζηηθφ εθπαηδεπηηθφ ξφιν θαη ε νπνία θαηνρπξψλεηαη απφ ην status ηεο κνπζνπικαληθήο κεηνλφηεηαο. Χζηφζν θη εδψ, ηα ειιεληθά είλαη ε απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα επαγγεικαηηθή θαη θνηλσληθή αλέιημε ησλ κειψλ ηεο κεηνλφηεηαο. Ζ ηξίηε πεξίπησζε, δειαδή ε εκθάληζε θνηλσληθήο δηγισζζίαο ρσξίο αηνκηθή δηγισζζία, αλαθέξεηαη ζε θαηαζηάζεηο φπνπ ππάξρεη κελ θνηλσληθή δηγισζζία, φκσο ηα κέιε ηεο ζπγθεθξηκέλεο θνηλσλίαο δελ νκηινχλ νπσζδήπνηε θαη ηηο δχν γιψζζεο. Σέινο, ζηελ ηέηαξηε πεξίπησζε ζπκβαίλεη λα κελ ππάξρεη νχηε θνηλσληθή αιιά νχηε θαη αηνκηθή δηγισζζία. Δδψ έρνπκε λα θάλνπκε κε θνηλσλίεο κνλφγισζζσλ, πνπ κηινχλ ηε ληφπηα γιψζζα, φπσο ζηελ Πνξηνγαιία. Δδψ αλήθνπλ επίζεο θαη ρψξεο φπσο ε Νέα Εειαλδία, νη νπνίεο έρνπλ επίζεκε γιψζζα κφλν ηα αγγιηθά, ελψ ε ηνπηθή γιψζζα εμαιείθζεθε. Δκβαζχλνληαο πεξηζζφηεξν ζην θαηλφκελν ηεο δηγισζζίαο (bilingualism) ή πνιπγισζζίαο (multilingualism),δηαπηζηψλνπκε φηη ζε γισζζηθά εηεξνγελείο ρψξεο κηα γιψζζα δέρεηαη επηδξάζεηο απφ ηηο άιιεο γιψζζεο κε ηηο νπνίεο ζπλππάξρεη. ηελ πεξίπησζε ηεο θνηλσληθήο δηγισζζίαο (diglossia), γίλεηαη ζηαζεξή ρξήζε δχν [32]
πνηθηιηψλ ηεο ίδηαο γιψζζαο (ή θαη δηαθνξεηηθψλ γισζζψλ).. Χζηφζν, απηέο νη γιψζζεο θαηεγνξηνπνηνχληαη ζηε ρακειή (L (ow) variety, π.ρ. ε δεκνηηθή γιψζζα) θαη ζηελ πςειή (H (igh) variety, π.ρ ε θαζαξεχνπζα) πνηθηιία. Ζ πξψηε είλαη ε θπζηθή γιψζζα φισλ ησλ κειψλ ηεο γισζζηθήο θνηλφηεηαο θαη απηή πνπ ρξεζηκνπνηείηαη θαζεκεξηλά ζηελ πξνθνξηθή επηθνηλσλία, ελψ ε δεχηεξε δελ κπνξεί λα απνθηεζεί ζε θπζηθφ πεξηβάιινλ, αιιά δηδάζθεηαη ζην ζρνιείν (Baker, 2001: 89-90. Hudson: 2003: 1-48). Μηα άιιε δηαθνξνπνίεζε ησλ δχν γισζζηθψλ πνηθηιηψλ, γίλεηαη σο πξνο ηε ιεηηνπξγηθφηεηά ηνπο θαη ην γφεηξφ ηνπο, θαζψο φια ηα κέιε κηαο δηγισζζηθήο θνηλφηεηαο ζεσξνχλ ηελ πςειή πνηθηιία «θαιχηεξε» ή «αλψηεξε». Κνηλή παξαδνρή νξηζκέλσλ εξεπλεηψλ (Hoffmann 1991: 46, Paulston 1980, Swain & Barik 1978, Skutnabb-Kangas & Tukomaa 1976, Volterra & Taeschner 1978, Kielhofer & Jonekeit 1983, ζην: Σξηάξρε - Hermann, 2000: 91-92), απνηειεί ε άπνςε φηη ηα θξηηήξηα γηα ηε ζέζε ηεο ηζρπξήο γιψζζαο δελ βαζίδνληαη ζηε δνκή ηεο γιψζζαο, αιιά ζην εμσγισζζηθφ θνηλσληθφ κέγεζνο ηνπ «θχξνπο» πνπ θαηέρεη κηα γιψζζα ή κηα κνξθή γιψζζαο. Χζηφζν ε ζχγρξνλε γισζζνινγία έρεη θαηαξξίςεη ην κχζν ηεο «αλσηεξφηεηαο» νξηζκέλσλ γισζζψλ ή δηαιέθησλ θαη ηνπνζεηεί φινπο ηνπο νκηιεηέο κηαο γιψζζαο ζε ηζφηηκε βάζε. ηε ιεηηνπξγηθή δηγισζζία αλαθέξεηαη θαη ν Fishman (1980) ν νπνίνο θάλεη ηε δηάθξηζε κεηαμχ ηεο γισζζηθήο ηθαλφηεηαο απφ ηε κηα θαη ηεο ιεηηνπξγηθφηεηαο ηεο δηγισζζίαο απφ ηελ άιιε. Με ηνλ φξν «ιεηηνπξγηθή δηγισζζία» ελλνεί ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ρξεζηκνπνηεί θάπνηνο ηελ ηθαλφηεηά ηνπ λα ρεηξίδεηαη δχν γιψζζεο θαη ε νπνία αθνξά ζην πφηε, πνχ θαη κε πνηνλ ρξεζηκνπνηνχλ νη άλζξσπνη ηηο δχν γιψζζεο ηνπο. Αληίζεηα, επηζεκαίλεη πσο ε γισζζηθή ηθαλόηεηα είλαη έλαο επξχηεξνο φξνο, πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα πεξηγξάςεη κηα εζσηεξηθή, δηαλνεηηθή αλαπαξάζηαζε ηεο γιψζζαο, πεξηζζφηεξν άδειε παξά έθδειε θαη πεξηζηξέθεηαη γχξσ απφ ηελ επηηπρία ζην ζρνιείν θαη ηελ αθαδεκατθή επίδνζε. Δπηπιένλ, ε δηγισζζία δηαθξίλεηαη ζε δχν ηχπνπο αλάινγα κε ηελ ειηθία πνπ καζαίλεη θάπνηνο ηε δεχηεξε γιψζζα: είλαη ε ηαπηφρξνλε θαη ε δηαδνρηθή δηγισζζία (Baker, 2011: 145). Ζ ηαπηόρξνλε δηγισζζία (simultaneous bilingualism) ζπκβαίλεη, φηαλ ην παηδί εθηίζεηαη ζε δχν γιψζζεο απφ ηε γέλλεζε ηνπ θαη καζαίλεη λα ηηο κηιά θαη ηηο δχν. Απηφ ζπκβαίλεη είηε γηαηί κέζα ζηελ νηθνγέλεηα ιεηηνπξγνχλ θαη ηα δχν γισζζηθά ζπζηήκαηα είηε γηαηί ηα δχν γισζζηθά ζπζηήκαηα ππάξρνπλ ζηελ νηθνγέλεηα θαη ζην άκεζν πεξηβάιινλ ηνπ παηδηνχ. Παηδηά κηθηψλ γάκσλ ή παηδηά [33]
κεηνλνηήησλ είλαη ζπλήζσο ηαπηφρξνλα δίγισζζα. Υαξαθηεξηζηηθφ ηεο ηαπηφρξνλεο δηγισζζίαο είλαη φηη ζπλήζσο δελ ππάξρεη δηαρσξηζκφο κεηαμχ ηεο κεηξηθήο θαη ηεο δεχηεξεο γιψζζαο (Σξηάξρε- Hermann, 2000: 107). ηε δηαδνρηθή δηγισζζία (consecutive bilingualism), αληίζεηα, ην παηδί γλσξίδεη πξψηα ηελ κεηξηθή ηνπ γιψζζα, ε νπνία έρεη ζηαζεξνπνηεζεί θη έπεηηα έξρεηαη ζε επαθή κε θάπνηα άιιε γιψζζα πνπ νκηιείηαη ζηνλ θνηλσληθφ πεξίγπξν. Όπσο παξαηεξεί ε Σξηάξρε-Herrmann (2000), δηαδνρηθή δηγισζζία ζπλήζσο παξνπζηάδνπλ ηα παηδηά πνπ γηα δηαθφξνπο ιφγνπο αιιάδνπλ ηφπν δηακνλήο (κεηά ην ηξίην έηνο ηεο ειηθίαο ηνπο) θαη δνπλ ζε κηα ρψξα ηεο νπνίαο ε γιψζζα είλαη δηαθνξεηηθή απφ ηε κεηξηθή. Μάιηζηα, ε Σξηάξρε-Herrmann (2000), πξνρσξεί ζε κηα πεξαηηέξσ δηάθξηζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο δηγισζζίαο θαη θάλεη ιφγν γηα ηελ πξώηκε δηγισζζία, φηαλ δειαδή ε δεχηεξε γιψζζα καζαίλεηαη ζηελ πξνεθεβηθή ειηθία, θαη γηα ηε κεηαγελέζηεξε δηγισζζία, φηαλ δειαδή ε δεχηεξε γιψζζα καζαίλεηαη θαηά ηελ εθεβηθή ειηθία ή κεηά απφ απηή. Ζ ίδηα επίζεο θαη κε βάζε ηνλ ηξφπν θαηάθηεζεο ηεο δεχηεξεο γιψζζαο αλαθέξεηαη ζηελ θπζηθή θαη ζηελ πνιηηηζκηθή δηγισζζία (Skutnabb-Kangas & Toukomma, 1976 ζην: Σξηάξρε, 2000). Ο φξνο «θπζηθή δηγισζζία» αλαθέξεηαη ζηελ θαηάθηεζε ηεο δεχηεξεο γιψζζαο κέζσ ηεο θαζεκεξηλήο επηθνηλσλίαο κε θπζηθνχο, κεηξηθνχο νκηιεηέο, ρσξίο λα ππάξρεη παξάιιεια θξνληηζηεξηαθφ κάζεκα ζηε δεχηεξε γιψζζα. Ο ζηφρνο ηεο θπζηθήο δηγισζζίαο είλαη ε αιιεινθαηαλφεζε θαη ε άκεζε επηθνηλσλία κε άηνκα κηαο άιιεο γιψζζαο, ρσξίο λα δίλεηαη βαξχηεηα ζηελ αιάλζαζηε απφθηεζε ηεο γισζζηθήο ηθαλφηεηαο. Αληίζεηα, ν φξνο «πνιηηηζκηθή» ή «ηερλεηή» ή «θαηεπζπλόκελε δηγισζζία» αλαθέξεηαη ζηελ θαηάθηεζε κηαο δεχηεξεο γιψζζαο κέζσ ζπζηεκαηηθήο κάζεζεο, π.ρ. ππφ ηε κνξθή ελφο θξνληηζηεξηαθνχ ή ζρνιηθνχ καζήκαηνο. Ο ζηφρνο εδψ είλαη αφξηζηνο θαη απξνζδηφξηζηνο θαη ζθνπεχεη ζηελ αιάλζαζηε θαηνρή ηεο δεχηεξεο γιψζζαο (Σξηάξρε- Hermann, 2000: 146-151). Ηθαλφηεηεο Κσδηθνπνίεζεο Ηθαλφηεηεο Απνθσδηθνπνίεζεο Οκηιψ Γξάθσ Αθνχσ Γηαβάδσ εκαζηνινγηθφ εκαζηνινγηθφ εκαζηνινγηθφ εκαζηνινγηθφ πληαθηηθφ πληαθηηθφ πληαθηηθφ πληαθηηθφ Λεμηθφ Λεμηθφ Λεμηθφ Λεμηθφ Φσλεκαηηθφ Φσλεκαηηθφ Φσλεκαηηθφ Φσλεκαηηθφ [34]
ηε ζεκεξηλή επνρή, ζεσξείηαη πσο ε δηγισζζία δελ ζπληζηά έλαλ φξν ζηάζηκν ή απφιπην, αιιά αληηζέησο δηαξθψο εμειίζζεηαη, κε ηδαληθή κνξθή ηελ ηζνξξνπεκέλε θαη ζσζηή θαηνρή δχν γισζζψλ απφ ην άηνκν. Χζηφζν, φπσο ηνλίδεη θαη ε Romaine (1989: 281 ζην: Σξηάξρε- Hermann, 2000: 48), έλα άηνκν κπνξεί λα κηιά δπν γιψζζεο, δίρσο ηδηαίηεξεο δπζθνιίεο, αιιά λα κελ είλαη ζε ζέζε λα ιεηηνπξγεί ζε θακηά απφ ηηο δπν γιψζζεο, φπσο ν κνλφγισζζνο νκηιεηήο. Μάιηζηα, ε γισζζηθή ηθαλφηεηα ησλ πεξηζζφηεξσλ δίγισζζσλ, πεξηνξίδεηαη ζε ρακειφηεξα επίπεδα αλάπηπμεο. Γεληθφηεξα φκσο, φπσο έρεη γίλεη απνδεθηφ θαη απφ ηνπο επηζηεκνληθνχο θνξείο, ε δηγισζζία ζπληζηά κηα γισζζηθή θαηάζηαζε κε δπν βαζηθέο παξακέηξνπο: πξψηνλ, δελ νινθιεξψλεηαη πνηέ θαη δεχηεξνλ, βξίζθεηαη ζε δηαξθή εμέιημε (Σξηάξρε- Hermann, 2000: 48). 1.1.9 Γισζζηθή Δπηινγή Ύζηεξα απφ ηελ παξαπάλσ εχζηνρε παξαηήξεζε, φηη δειαδή, ζε πνιιέο θνηλσλίεο ηνπ θαηά ηα άιια πξννδεπηηθνχ θφζκνπ, ε δηγισζζία ζεσξείηαη κεηνλέθηεκα γηα ην άηνκν, ζα αλαπηχμνπκε, ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο θάπνηνο θάλεη ηε γισζζηθή ηνπ επηινγή. Με άιια ιφγηα, πνηνη παξάγνληεο θαζνξίδνπλ ην γισζζηθφ θψδηθα πνπ επηιέγεη λα ρξεζηκνπνηήζεη έλαο δίγισζζνο ζε δηάθνξεο εθθάλζεηο ηνπ ηδησηηθνχ θαη δεκφζηνπ βίνπ ηνπ. Αμίδεη λα επηζεκαλζεί πσο ην επηθνηλσληαθφ πιαίζην, δειαδή πνηνο κηιάεη, ζε πνηνλ, πνπ, πφηε θαη γηαηί, παίδεη θαζνξηζηηθφ ξφιν θαη ζέηεη θαλφλεο θαη πεξηνξηζκνχο ζην είδνο ηεο γιψζζαο πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί. Βαζηθή αξρή ηεο γισζζηθήο επηινγήο ζε πνιχγισζζεο θνηλφηεηεο είλαη ε παξαδνρή φηη, ε επηινγή δελ είλαη ηπραία απφ ηελ πιεπξά ηνπ νκηιεηή θαη παξάιιεια, ζα πξέπεη λα αθνινπζείηαη θάπνην πξφηππν ρξήζεο, κηαο θαη νη ελαιιαθηηθνί ηξφπνη έθθξαζεο, έρνπλ δηαθνξεηηθέο θνηλσληθέο επηπηψζεηο. Χο εθ ηνχηνπ, ε γισζζηθή επηινγή κπνξεί λα θαηαλνεζεί βάζεη ηξηψλ ζεσξεηηθψλ πξνζεγγίζεσλ: ηελ θνηλσληνινγηθή, ηελ θνηλσληθν-ςπρνινγηθή θαη ηελ αλζξσπνινγηθή (ειιά - Μάδε, 2001: 79). 1) Ζ θνηλσληνινγηθή πξνζέγγηζε αζρνιείηαη κε ηελ αλάιπζε ησλ ρψξσλ γισζζηθήο ζπκπεξηθνξάο (domain), δειαδή κε ηελ έλλνηα ηνπ «θνηλσληθνχ ρψξνπ ρξήζεο ηεο γιψζζαο», φπνπ αθνξά κηα ζθαίξα δξαζηεξηνηήησλ πνπ αληηπξνζσπεχεη [35]
έλα ζπλδπαζκφ νξηζκέλνπ ρξφλνπ, πεξηβάιινληνο θαη ξφισλ. Απνηειεί κηα θνηλσληθνπνιηηηζκηθή θαηαζθεπή πνπ πεξηιακβάλεη ζέκαηα επηθνηλσλίαο, ηε ζρέζε απηψλ πνπ επηθνηλσλνχλ θαη ηνπο ρψξνπο επηθνηλσλίαο (locale), ζε ζπκθσλία κε ηνπο ζεζκνχο κηαο θνηλσλίαο θαη ηηο ζθαίξεο δξαζηεξηφηεηαο ηεο γισζζηθήο θνηλφηεηαο. Απνηέιεζκα είλαη, ε αηνκηθή ζπκπεξηθνξά θαη ηα θνηλσληθά πξφηππα λα κπνξνχλ λα δηαθνξνπνηεζνχλ αιιά θαη λα ζπζρεηηζηνχλ κεηαμχ ηνπο (Κσζηνχια Μαθξάθε, 2001: 79-81). Πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή, είλαη ζεκαληηθφ λα επηζεκαλζεί πσο έρνπλ ζπγθξνηεζεί πεξηγξαθηθέο θαη ξπζκηζηηθέο λφξκεο απφ ηνπο θνηλσληνγισζζνιφγνπο, νη νπνίεο αθνξνχλ ηνπο ηππηθνχο θαη άηππνπο θαλφλεο θαη πξφηππα γισζζηθήο επηινγήο θαη ρξήζεο. Δλδεηθηηθά, ε πεξηγξαθηθή λφξκα (description norm) ζπληζηά ηε δήισζε ελφο ραξαθηεξηζηηθνχ κηαο γιψζζαο, πνπ ρξεζηκνπνηείηαη πνιιέο θνξέο απφ ηνπο δηάθνξνπο νκηιεηέο. Δπνκέλσο, ζρεηίδεηαη κε ηελ πξνψζεζε ηεο γισζζηθήο πνηθηιίαο θαη ησλ μερσξηζηψλ ηεο ζηνηρείσλ. Αληηζέησο, ε ξπζκηζηηθή λφξκα (prescriptive norm), αλαθέξεηαη ζε έλαλ επίζεκν δηαηππσκέλν θαλφλα, ν νπνίνο εθαξκφδεηαη ζε φιεο ηηο ρξήζεηο θαη ηα θνηλσληθά πεξηβάιινληα ή επηθνηλσληαθά πιαίζηα (Lee McKay & Hornberger, 2008 ζην: Κσζηνχιε, 2009: 51-52). πκπεξαζκαηηθά, ε εθπαίδεπζε απνηειεί έλαλ ηππηθφ ρψξν γισζζηθήο ζπκπεξηθνξάο, ζηνλ νπνίν αλαπηχζζνληαη ζρέζεηο δηζππφζηαηεο: Α) Αλάκεζα ζην καζεηή θαη ζηνλ εθπαηδεπηηθφ, πνπ επηθνηλσλνχλ κέζα ζηελ ηάμε γηα έλα ζέκα ζην πιαίζην ηνπ καζήκαηνο. Β) Σαπηφρξνλα, δηακνξθψλεηαη θαη ε ζρέζε αλάκεζα ζε δχν ζπκκαζεηέο, νη νπνίνη ζπδεηνχλ θαη αιιειεπηδξνχλ κεηαμχ ηνπο. Καη νη δχν παξαπάλσ ηχπνη ζρέζεσλ αλαπηχζζνληαη ζηνλ ίδην ρψξν γισζζηθήο ζπκπεξηθνξάο (domain), αιιά αιιάδεη ν ρψξνο επηθνηλσλίαο (π.ρ. ηάμε-απιή), ην ζέκα, θαζψο θαη ε ζρέζε ησλ ζπλνκηιεηψλ (καζεηήο-εθπαηδεπηηθφο, καζεηήο-ζπκκαζεηήο). Καηά ζπλέπεηα θαη ε επηινγή ηνπ γισζζηθνχ θψδηθα ζα είλαη δηαθνξεηηθή (Baker, 2001: 438-440). Έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηε γισζζηθή επηινγή ελφο αηφκνπ, είλαη ηα θίλεηξα πνπ έρεη ν νκηιεηήο ζην εθάζηνηε πιαίζην επηθνηλσλίαο. Αλαιπηηθφηεξα, ηα θίλεηξα απηά ζρεηίδνληαη κε: α) ην ζπλνκηιεηή, θαζψο παξαηεξείηαη πσο ε επηθνηλσληαθή πεξίζηαζε, ε γλψζε ησλ αηνκηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ ζπλνκηιεηψλ, ε κεηαμχ ηνπο ζρέζε, ν βαζκφο νηθεηφηεηαο ή ηππηθφηεηαο απνηεινχλ ζεκαληηθφ παξάγνληα ζηε γισζζηθή επηινγή εηδηθφηεξα ζε κεηνλνηηθνχο πιεζπζκνχο. Ζ ειηθία ηνπ ζπλνκηιεηή απνηειεί απνθαζηζηηθήο [36]
ζεκαζίαο γισζζηθή επηινγή, θαζψο ε ρξήζε ηεο κεηνλνηηθήο γιψζζαο ζπλδέεηαη κε άηνκα κεγαιχηεξεο ειηθίαο, ελψ αληίζεηα, ε θπξίαξρε γιψζζα ζπλδέεηαη κε άηνκα λεφηεξεο ειηθίαο, β) ην ρψξν πνπ δηεμάγεηαη ε ζπλνκηιία π.ρ. εξγνζηάζην, εθθιεζία, ζπίηη, δξφκν, αγνξά, γ) ην επίπεδν ιφγνπ: αλάινγα ζε πνηφλ απεπζχλεηαη π.ρ. ν γνληφο, ν θίινο, ν εθπαηδεπηηθφο. δ) ην γισζζηθφ χθνο αλάινγα κε ην ζθνπφ ηεο επηθνηλσλίαο π.ρ. ζχζηαζε, δηήγεζε, δηαηαγή θαη ε) ην ζέκα ηεο γισζζηθήο επηθνηλσλίαο π.ρ. ζπδήηεζε ζρεηηθή κε εξγαζία, αζιεηηθά, νηθνγελεηαθά θ.α. (Σξηάξρε-Herrmann, 2000: 181-189). Έρεη παξαηεξεζεί κάιηζηα, πσο νη νκηιεηέο αλάινγα κε ην ζέκα ηεο ζπδήηεζεο ηνπο, θάλνπλ θαη ηηο αληίζηνηρεο γισζζηθέο επηινγέο. Ζ επηινγή ηεο γιψζζαο ηέινο, θέξλεη ζηελ επηθάλεηα ζπγθεθξηκέλεο θνηλσληθέο αμίεο θαη θαλεξψλεη ηελ εληχπσζε πνπ επηζπκεί λα δψζεη ν νκηιεηήο ζηνπο άιινπο (Κνηιηάξε, 2005: 31. ειιά-μάδε, 2001: 80). 2) Οη γισζζηθέο επηινγέο ελφο νκηιεηή επεξεάδνληαη θαη απφ ςπρνινγηθνύο παξάγνληεο. Ζ επηζπκία ηνπ αηφκνπ λα ζπλδεζεί ή λα απνθνπεί απφ κηα γισζζηθή νκάδα απνηειεί θαζνξηζηηθφ παξάγνληα γισζζηθήο επηινγήο (ειιά - Μάδε, 1996: 81. Baker, 1996: 58). Ο θνηλσληθφο ςπρνιφγνο Howard Giles (1977 ζην: Κσζηνχια- Μαξθάθε, 2001: 61) κειέηεζε ηελ ςπρνινγηθήο πθήο «ζχγθιηζε» θαη «απφθιηζε» ησλ ζπλνκηιεηψλ πνπ εθδειψλεηαη κέζσ ησλ γισζζηθψλ επηινγψλ θαη αλέπηπμε ηε ζεσξία ηεο «ζπλνκηιηαθήο ελαξκφληζεο». χκθσλα κε απηήλ ηε ζεσξία, ν νκηιεηήο ζα πξνζπαζήζεη λα ζπγθιίλεη πξνο ηελ νκηιία ηνπ ζπλνκηιεηή ηνπ θαη ζα πηνζεηήζεη ηα ζηνηρεία πνπ ηνλ ραξαθηεξίδνπλ, φηαλ ζέιεη λα εθθξάζεη αίζζεκα ελφηεηαο, πςειφ επίπεδν επηθνηλσληαθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο θαη ηέινο, εάλ επηδηψθεη λα δεκηνπξγήζεη ζεηηθή εληχπσζε, κέζσ ηεο απηνπαξνπζίαζεο θαη ηεο απηνπξνβνιήο ηνπ. Αληίζεηα, ν νκηιεηήο ζα δηαηεξήζεη ηηο γισζζηθέο ζπλήζεηεο ή ζα πξνζπαζήζεη λα απνθιίλεη απφ ηα ζηνηρεία πνπ ραξαθηεξίδνπλ ην ζπλνκηιεηή ηνπ, εάλ ζέιεη λα δηαρσξίζεη ηνλ εαπηφ ηνπ απφ θάπνηνλ άιιν, εάλ επηζπκεί λα θέξεη ηε γισζζηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ άιινπ θνληά ζηε δηθή ηνπ, εάλ δελ επηζπκεί λα θαλεξψζεη ηελ ελδν-νκαδηθή ηνπ ηαπηφηεηα ή αλ αηζζαλζεί φηη απεηιείηαη ε πνιηηηζκηθή ηνπ ηαπηφηεηα θαη νθείιεη λα ηε δηαζθαιίζεη. ηελ πεξίπησζε απηή, γηα παξάδεηγκα, κπνξεί λα γίλεη εηξσληθφο, αγελήο ή αθφκα θαη ερζξηθφο, αιιάδνληαο θψδηθα επηθνηλσλίαο (ειιά- Μάδε, 2001: 82-83. Κνηιηάξε, 2005: 40-41). ε ζπλδπαζκφ κε ηα παξαπάλσ, ν Trudgill (1991 ζην: Κσζηνχια - Μαθξάθε 2001: 62) αλαθέξεηαη ζε δχν ηχπνπο γισζζηθήο πξνζαξκνγήο, ηε βξαρππξόζεζκε, πνπ εκθαλίδεηαη φηαλ ηα άηνκα πξνζαξκφδνπλ ηελ νκηιία ηνπο ζηε δηαπξνζσπηθή επηθνηλσλία, θαη ηε [37]
καθξνπξόζεζκε, πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ ππνρψξεζε ηεο γιψζζαο ζην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ π.ρ. εθκάζεζε ηεο δεχηεξεο γιψζζαο θαη απψιεηα ηεο κεηξηθήο. 3) Απφ αλζξσπνινγηθήο άπνςεο, ην ελδηαθέξνλ επηθεληξψλεηαη ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν πξαγκαηνπνηεί ν δίγισζζνο ηηο γισζζηθέο ηνπ επηινγέο, γηα λα απνθαιχςεη ηηο πνιηηηζκηθέο ηνπ αμίεο. Καζψο ε γιψζζα παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε, απνηειεί βαζηθφ κέζν κεηάδνζεο πνιηηηζκηθψλ θαη θνηλσληθψλ αμηψλ. Καηά ζπλέπεηα, ε γισζζηθή επηινγή, ζχκθσλα κε ηνπο αλζξσπνιφγνπο απνθαιχπηεη ηηο ζηάζεηο θαη ηηο πνιηηηζκηθέο αμίεο ησλ νκηιεηψλ ζηηο πνιπγισζζηθέο θνηλσλίεο. πλήζσο νη νκηιεηέο γισζζψλ ή πνηθηιηψλ κε ρακειφηεξν θχξνο, ζπγθιίλνπλ πξνο ηνπο νκηιεηέο γισζζψλ ή πνηθηιηψλ κε ην πςειφηεξν θχξνο, πξνζδνθψληαο απφ απηήλ ηελ ηαχηηζε ζεηηθφηεξε θνηλσληθή ηαπηφηεηα. Δπηπιένλ, νη αλζξσπνιφγνη δίλνπλ πνιιή ζεκαζία ζηελ ελαιιαγή θσδίθσλ, δηφηη ηζρπξίδνληαη φηη θαζέλαο απφ απηνχο αληηπξνζσπεχεη θαη κηα αιιαγή ζηελ έθθξαζε ησλ πνιηηηζκηθψλ αμηψλ, πνπ επεξεάδνπλ ηειηθά, ηε γισζζηθή ζπκπεξηθνξά ησλ αηφκσλ (Κσζηνχια - Μαθξάθε, 2001: 63. Κνηιηάξε, 2005: 41). Αλαθεθαιαηψλνληαο ηα παξαπάλσ, ε θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε ησλ αηφκσλ επεξεάδεη ηνλ ηξφπν πνπ βηψλνπλ ηε γισζζηθή ηνπο πξαγκαηηθφηεηα. Χζηφζν, πξέπεη λα ηνληζηεί, φηη νη γισζζηθέο επηινγέο πξνθαζνξίδνληαη απφ ηηο θνηλσληθέο ζπκβάζεηο/πεξηνξηζκνχο, επηδηψθνληαο άκεζα ηελ επηηπρία ηεο επηθνηλσλίαο θαη έκκεζα ηελ επίηεπμε θνηλσληθψλ ζηφρσλ. Σέινο, είλαη αλαγθαίν λα ηνληζηεί ν ξφινο ηεο εθπαίδεπζεο ζηε γισζζηθή επηινγή ησλ αηφκσλ, θαζψο ην ζρνιείν απνηειεί πεδίν άζθεζεο κηαο ζπγθεθξηκέλεο γισζζηθήο εθπαηδεπηηθήο πξαθηηθήο (Κνηιηάξε, 2005: 42). 1.1.10 Γισζζηθή Υξήζε Ζ γισζζηθή επηινγή ελφο αηφκνπ, εμαξηάηαη απφ πνιιέο ζπλζήθεο φπσο επηζεκάλζεθε, νη νπνίεο ζρεηίδνληαη κε θνηλσληθνχο, ςπρνινγηθνχο θαη αλζξσπνινγηθνχο παξάγνληεο. ην ζεκείν απηφ, ζα αλαθεξζνχκε ζηε ρξήζε κηαο γιψζζαο θαη ζηηο αιιαγέο πνπ ζπληεινχληαη απφ πεξηβάιινλ ζε πεξηβάιινλ ρξήζεο. Ο ηξφπνο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη κηα γιψζζα ζηα δηαθνξεηηθά πιαίζηα, ζίγνπξα θαζνξίδεηαη απφ ηε γισζζηθή ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ, αιιά φρη κφλν. Παξάιιεια, ζεκαληηθφ ξφιν παίδνπλ θαη νη ςπρνινγηθέο δηεξγαζίεο πνπ ζπκβαίλνπλ ζηνλ [38]
ςπρηζκφ ηνπ ππνθεηκέλνπ (Gal, 1979 ζην: Κσζηνχια- Μαθξάθε, 2001: 6 ζην: Baker, 2001: 103-104). Ζ γισζζηθή ρξήζε είλαη πάληα θνηλσληθά θαζνξηζκέλε, αληαλαθιά ηελ θνηλσληθή δηαζηξσκάησζε θαη είλαη κηα κνξθή θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο, επνκέλσο είλαη αλαγθαίν λα αλαγλσξίζνπκε ην ξφιν ησλ θνηλσληθώλ παξαγόλησλ ζηε γισζζηθή ρξήζε (Σζνθαιίδνπ, 2008: 402-411). Ζ γιψζζα πνπ ζεσξείηαη απφ ηνπο νκηιεηέο φηη είλαη θαηάιιειε γηα κηα πεξίζηαζε, πξέπεη λα ζεσξείηαη θπζηθή ζε απηφ ην πεξηβάιινλ. Ζ γισζζηθή ρξήζε δελ είλαη κφλν ζέκα ηθαλφηεηαο θαη πξνηίκεζεο ηνπ νκηιεηή ή ηεο νκηιήηξηαο, αιιά ζπλδέεηαη κε ηηο απαηηήζεηο ησλ θνηλσληθψλ θαηαζηάζεσλ θαη ηεο πνιηηηζκηθήο παξάδνζεο, πνπ, σζηφζν, δελ κέλνπλ ζηάζηκεο ή αλαιινίσηεο, αιιά ππφθεηληαη ζε κεηαζρεκαηηζκνχο ζην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ. Δλδεηθηηθά, ε γισζζηθή ρξήζε ελφο αηφκνπ ζηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ, αιιάδεη αλάινγα κε ηελ ειηθία θαη ηηο θαηαζηάζεηο πνπ βηψλεη. Γηα παξάδεηγκα, ηα κηθξά παηδηά επεξεάδνληαη απφ ηε γισζζηθή ζπκπεξηθνξά ησλ γνληψλ ηνπο θαη ηνπ ζηελνχ νηθνγελεηαθνχ πεξηβάιινληνο. Όηαλ ην παηδί αξρίζεη ηα ζρνιηθά ηνπ ρξφληα, ε γιψζζα αιιάδεη εμαηηίαο ησλ θαηλνχξησλ θνηλσληθψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ εκπεηξηψλ πνπ αληηκεησπίδεη (Sirén, 1991 ζην: Κσζηνχια-Μαθξάθε, 2001: 65). Μέζα ζε έλα πεξηβάιινλ δηαξθψλ αιιαγψλ θαη κεηαβάζεσλ, ππάξρεη θνηλφ ζεκείν αλαθνξάο, κε ηε ρξήζε ησλ εζλνηηθψλ γισζζψλ. Απνηεινχλ, δειαδή, έλαλ παξαηεξήζηκν δείθηε ηεο νκαδηθήο ηαπηφηεηαο ζε έλα πεξηβάιινλ δηαζπνξάο, ηδηαίηεξα φηαλ ε γιψζζα απνηειεί αμηαθφ ζπζηαηηθφ ηεο ηαπηφηεηαο. Δλ ζπλερεία, νη παξάγνληεο πνπ θαζνξίδνπλ ηε γισζζηθή ρξήζε ηνπ αηφκνπ είλαη νη εμήο (Sirén, 1991 ζην: Κσζηνχια-Μαθξάθε, 2001: 65): α) Πξνζσπηθέο αλάγθεο: Γηα παξάδεηγκα, ε πξνζσπηθή αλάγθε λα κηιήζεη θάπνηνο κηα ζπγθεθξηκέλε γιψζζα, ιφγσ επάξθεηαο ή ζπλαηζζεκαηηθψλ δεζκψλ. β) Άκεζε πεξίζηαζε: π.ρ. ε επαθή κε άηνκα θνηλήο θαηαγσγήο ή/θαη γισζζηθήο πξνέιεπζεο. γ) Σν επξχηεξν πιαίζην (background situation): Σν επξχηεξν πιαίζην ηεο ρξήζεο κηαο γιψζζαο, αθνξά ηηο λφξκεο 3 ηεο νκάδαο ζην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ. Γηα παξάδεηγκα, φηαλ ην 3 Ολνκάδνπκε λόξκα ηε κνξθή ηεο γιψζζαο πνπ κηα νκάδα ζεσξεί ππφδεηγκα ρξήζεο, ηελ πξφηππε δειαδή κνξθή γιψζζαο πνπ πξνθξίλεη. Πξφθεηηαη νπζηαζηηθά γηα ξπζκηζηηθή αληηκεηψπηζε ηεο γιψζζαο, πξνθνξηθήο θαη γξαπηήο. Αλάινγα κε ηα επίπεδα πνπ αθνξά ε ξχζκηζε, κπνξνχκε λα δηαρσξίζνπκε: α) εζληθή λόξκα (ζε εζληθφ επίπεδν, π.ρ. ε λφξκα ηεο θνηλήο λέαο ειιεληθήο), β) ηνπηθή λόξκα (ζε ηνπηθφ επίπεδν, π.ρ. ε λφξκα ηεο θξεηηθήο δηαιέθηνπ), γ) πεξηζηαζηαθή λόξκα (ην είδνο ηεο γιψζζαο πνπ ζεσξείηαη ην θαηαιιειφηεξν γηα κηα πεξίζηαζε), δ) ζρνιηθή λόξκα (ε αθξηβήο κνξθή πνπ δηδάζθεηαη ζηα ζρνιεία θ.α.) [39]
ππνθείκελν πηνζεηεί ηηο θνηλσληθέο λφξκεο, απνθηά θίλεηξα, ψζηε λα ζπκκνξθσζεί κε ηηο πξνζδνθίεο ηεο θπξίαξρεο νκάδαο (Κσζηνχια- Μαθξάθε, 2001: 65). ε επίπεδν νξγαλσκέλνπ ζπλφινπ π.ρ. θξάηνπο, ε λόξκα ζπκπίπηεη ζπλήζσο κε ηελ επίζεκε εζληθή γιψζζα θαη θαζνξίδεη ηελ εθπαηδεπηηθή γισζζηθή πνιηηηθή. Τπάξρεη δειαδή, έλα «πξφηππν» ή «ππφδεηγκα» γιψζζαο, ην νπνίν πξέπεη λα κάζνπλ λα ρεηξίδνληαη νη καζεηέο/-ηξηεο, γηα λα είλαη θνηλσληθά απνδεθηέο νξηζκέλεο ρξήζεηο ηεο γιψζζαο ηνπο, θπξίσο ε ζρνιηθή θαη γεληθφηεξα ε επίζεκε γξαπηή. [40]
1.2 Γηγισζζία θαη Δθπαηδεπηηθή Πνιηηηθή 1.2.1 Αθνκνησηηθέο Γισζζηθέο Πνιηηηθέο Αθνχ παξαηέζεθε ε ζεσξεηηθή πιαηζίσζε ηεο έλλνηαο «Γηγισζζία» θαη αλαθέξζεθαλ νη επηκέξνπο ζεκαηηθέο ηεο πεξηνρέο, ζην ζεκείν απηφ, ζα επηθεληξσζνχκε ζηηο εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο πνπ ιακβάλνπλ ρψξα ζηα ειιεληθά ζρνιεία θαη ζρεηίδνληαη κε ηελ επίζεκε ζηάζε ηνπ θξάηνπο απέλαληη ζην θνηλσληθφ, πνιηηηθφ θαη εθπαηδεπηηθφ δήηεκα ηεο δηγισζζίαο. Ζ ζρνιηθή εθπαίδεπζε, ηδίσο φηαλ ε επίζεκε εθπαηδεπηηθή γισζζηθή πνιηηηθή ελφο θξάηνπο πξνζδηνξίδεηαη απφ αθνκνησηηθέο ηδενινγίεο, έρεη σο ζηφρν ηεο ηε γισζζηθή νκνηνγέλεηα. Tν κέζν πξφζβαζεο ζηε γλψζε θαη ην αληηθείκελφ ηεο είλαη ζπλήζσο ε «θπξίαξρε» γιψζζα θαη φρη νη θνηλσληθέο πνηθηιίεο θαη νη δηάιεθηνη. Δπίζεο, νη αθνκνησηηθέο ηδενινγίεο πξνάγνπλ πξαθηηθέο «κνλόγισζζεο εθπαίδεπζεο» αθφκε θαη ζε πνιχγισζζεο θνηλσλίεο, φπνπ νη κεηαθηλήζεηο πιεζπζκψλ γίλνληαη φιν θαη κε πην ζπρλνχο θαη γνξγνχο ξπζκνχο. Παξά ηελ αξλεηηθήο ζηάζε θπξίσο ησλ δπηηθψλ ρσξψλ απέλαληη ζηε γισζζηθή αλνκνηνγέλεηα, πξαγκαηνπνηείηαη ε επίζεκε αλαγλψξηζε ηεο πνιπγισζζίαο θαη ε πηνζέηεζε κηαο γισζζηθήο πνιηηηθήο, βάζεη ηεο νπνίαο νη θνηλσληθνί ζεζκνί θαη ε εθπαίδεπζε εμαζθαιίδνπλ ηα γισζζηθά δηθαηψκαηα ησλ δηαθφξσλ θνηλσληθψλ νκάδσλ. ε ρψξεο κε θαηεμνρήλ αθνκνησηηθέο ηδενινγίεο επηθξαηεί ην κνληέιν ηεο κνλόγισζζεο εθπαίδεπζεο, φπνπ λφκηκε ζέζε ζην δεκφζην ζρνιείν έρεη κφλν ε επίζεκε ή «εζληθή» γιψζζα ηνπ θξάηνπο. Γειαδή, είλαη ε κφλε γιψζζα κέζσ ηεο νπνίαο νη καζεηέο/ηξηεο έρνπλ πξφζβαζε ζηε ζρνιηθή γλψζε. Oη αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ηνπ κνληέινπ απηνχ γηα ηα δίγισζζα παηδηά κεηαλαζηψλ θαη γηα δηάθνξεο άιιεο κεηνλνηηθέο θαη κε πξνλνκηνχρεο θνηλσληθέο νκάδεο είλαη αλακθηζβήηεηεο (Baker, 1996 Γακαλάθεο, 1997α Skutnabb-Kangas, 1990). Oη πξνζπάζεηεο ηεο πνιηηείαο, πξνθεηκέλνπ λα θαιχςεη ε θξαηηθή εθπαίδεπζε ηηο γισζζηθέο αλάγθεο ησλ καζεηψλ/ηξηψλ απηψλ, ζπρλά πεξηνξίδνληαη ζηελ παξνρή βνήζεηαο γηα ηελ εθκάζεζε ηεο θπξίαξρεο, επίζεκεο γιψζζαο ηνπ θξάηνπο (Cummins, 2005). Απηφ επηηπγράλεηαη κέζσ εηδηθψλ πξνγξακκάησλ εληζρπηηθήο δηδαζθαιίαο ζην ζρνιείν. Tν είδνο ηεο δίγισζζεο εθπαίδεπζεο πνπ πξνζθέξεηαη ζε δηάθνξεο θνηλσλίεο ή νκνζπνλδηαθά θξάηε πνηθίιιεη, αθνχ νη εθπαηδεπηηθνί ζεζκνί θάζε θνηλσλίαο [41]
πξνζδηνξίδνληαη απφ ην πνιηηηθφ θαη νηθνλνκηθφ ηεο ζχζηεκα, θαζψο επίζεο απφ ηηο πνιηηηζκηθέο θαη ηζηνξηθέο ηεο ηδηαηηεξφηεηεο. Δμάιινπ, νη εθπαηδεπηηθέο πξαθηηθέο ηεο δίγισζζεο εθπαίδεπζεο επηδηψθνπλ ηελ επίηεπμε δηαθνξεηηθψλ ζηφρσλ, αλάινγα κε ηηο θνηλσληθνπνιηηηθέο επηδηψμεηο ζε θάζε ηφπν. Όκσο, κε βάζε ηηο παιαηφηεξεο θαη ζχγρξνλεο κειέηεο, δηαθξίλνληαη δχν βαζηθέο θαηεγνξίεο δίγισζζεο εθπαίδεπζεο. H κία ζπλεπάγεηαη ηελ εθπαίδεπζε αιιφθσλσλ καζεηψλ ζε κηα ρψξα, γηα ζπγθεθξηκέλν δηάζηεκα, κέζσ ηεο πξψηεο ηνπο γιψζζαο. H δεχηεξε θαη πην ζπρλή πεξίπησζε δίγισζζεο εθπαίδεπζεο, ζπλεπάγεηαη θπξίσο ηελ «εληζρπηηθή» γισζζηθή εθπαίδεπζε ησλ καζεηψλ νη νπνίνη δελ είλαη κνλφγισζζνη. Πξφθεηηαη νπζηαζηηθά γηα ηε δηδαζθαιία ηεο θπξίαξρεο γιψζζαο ηνπ ηφπνπ σο δεχηεξεο γιψζζαο, ζε καζεηέο ησλ νπνίσλ ε πξψηε γιψζζα είλαη άιιε απφ ηελ επίζεκε γιψζζα ηνπ θξάηνπο. Yπάξρεη βεβαίσο θαη κηα ηξίηε πεξίπησζε, ηελ νπνία φκσο ζπλαληάκε ζπάληα, θαη αθνξά ηε γισζζηθή εθπαίδεπζε ζε πεξηζζφηεξεο απφ κία γιψζζεο κε ζθνπφ ηελ αλάπηπμε γξακκαηηζκνύ ζε δχν γιψζζεο. ηνλ επξχηεξν επηζηεκνληθφ ρψξν ηεο δηγισζζίαο αληηθείκελν ζπζηεκαηηθήο κειέηεο είλαη ηα δίγισζζα άηνκα θαη δίγισζζεο θνηλσληθέο νκάδεο, ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ νπνίσλ αλαγθάζηεθε λα κάζεη δχν γιψζζεο παξάιιεια ή εηεξνρξνληζκέλα, ρξεζηκνπνηψληαο ηηο γιψζζεο απηέο ζηνλ νηθνγελεηαθφ θαη θνηλσληθφ ηεο πεξίγπξν. πρλά, πξφθεηηαη γηα κεηνλφηεηεο, φπσο ε κνπζνπικαληθή, γηα κεηαλάζηεο, παιηλλνζηνχληεο θαη άιιεο γισζζηθέο κεηνλνηηθέο νκάδεο. Tν δήηεκα ηεο δηγισζζίαο κάιηζηα έρεη ζπλδεζεί κε ηα θνηλσληθά πξνβιήκαηα ησλ κεηνλνηηθψλ πιεζπζκψλ, ψζηε λα ζεσξείηαη ε δηγισζζία ηνπο αηηία ησλ πξνβιεκάησλ. Έηζη, νξηζκέλεο θνξέο ε δηγισζζία εθιακβάλεηαη σο κεηνλέθηεκα θαη γίλεηαη αθνξκή θνηλσληθνχ ζηηγκαηηζκνχ. Yπάξρεη κάιηζηα, κηα δηάρπηε ηάζε λα ζεσξείηαη φηη ην κεηνλέθηεκα απηφ πξέπεη λα ην αληηκεησπίζεη κφλν ηνπ ην δίγισζζν άηνκν, κε ζέιεζε θαη θαηφπηλ αηνκηθήο ηνπ πξνζπάζεηαο (Baker, 2001: 518-521). 1.2.2 Γηαηήξεζε θαη Τπνρώξεζε ηεο Μεηξηθήο Γιώζζαο Ζ γιώζζα, γεληθά, είλαη, ρσξίο ακθηβνιία, ην πην ζεκαληηθφ, ην πην απνηειεζκαηηθφ φξγαλν επηθνηλσλίαο πνπ έρεη ζηε δηάζεζή ηνπ ν άλζξσπνο. Με ηε γιψζζα σο εξγαιείν νη άλζξσπνη, άιινηε σο δέθηεο θαη άιινηε σο πνκπνί, [42]
πξνζιακβάλνπκε, κεηαδίδνπκε ή αληαιιάζζνπκε πιεξνθνξίεο θαη γλψζεηο, εκπεηξίεο θαη αληηιήςεηο, ζπλαηζζήκαηα θαη ζθέςεηο. Υσξίο ηε ζπλδξνκή ηεο γιψζζαο ε επηθνηλσλία αλάκεζα ζηνπο αλζξψπνπο, ε αιιεινελεκέξσζε θαη ν δηάινγνο ζα απέβαηλαλ δηαδηθαζίεο, αλ φρη εληειψο αλέθηθηεο, νπσζδήπνηε πνιχ αλεπαξθείο θαη ειάρηζηα απνδνηηθέο θαη δεκηνπξγηθέο. Ζ γιώζζα θαηαγσγήο ή πξώηε γιώζζα, είλαη ε γιψζζα πνπ έλαο άλζξσπνο καζαίλεη απφ ηε γέλλεζή ηνπ. Ζ πξψηε γιψζζα ελφο αηφκνπ είλαη κηα βάζε γηα ηε δηθή ηνπ θνηλσληνγισζζνινγηθή ηαπηφηεηα (Brown, 1994 ζην: Βαξινθψζηα & Σξηαληαθπιιίδνπ, 2003: 15). Ζ γιψζζα θαηαγσγήο, σζηφζν, γηα έλα ιαφ δελ είλαη απιψο έλα ζχλεξγν επηθνηλσλίαο, έλα φρεκα κεηαθνξάο πιεξνθνξηψλ θαη γλψζεσλ, ζπλαηζζεκάησλ θαη ζθέςεσλ. Δίλαη κηα νπζηαζηηθήο ζεκαζίαο ζπληζηψζα ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο ηνπ αλζξψπνπ θαη παξάκεηξνο βαζηθή ηνπ πνιηηηζκνχ ηνπ. πληζηά έλαλ θνηλσληθφ ζεζκφ, πνπ εθθξάδεη κηα ζπγθεθξηκέλε θηινζνθία δσήο, έλα ηδηαίηεξν χθνο θαη ήζνο δσήο. Μέζα απφ ηε γξακκαηηθή ηεο γιψζζαο, ηε κνξθνινγία θαη ηε ζχληαμε, ην ιεμηιφγην, ηελ παξαγσγή θαη ηηο ζεκαζίεο ησλ ιέμεσλ, ηηο θπξηνιεθηηθέο θαη, ηδηαίηεξα, ηηο κεηαθνξηθέο, θαη ηελ φιε δνκή ηεο γιψζζαο απνηππψλνληαη νη αληηιήςεηο, ε πνιηηηθή θαη πνιηηηζκηθή ηζηνξία ηνπ θάζε ιανχ, ν ηξφπνο, κε ηνλ νπνίν απηφο ν ιαφο ζπλέιαβε ηνλ θφζκν θαη ηνλ άλζξσπν. Ζ γιψζζα θαηαγσγήο γηα ηνλ άλζξσπν θαη γηα ην έζλνο, επνκέλσο, δελ έρεη ηελ ίδηα ζεκαζία πνπ έρεη γη' απηνχο νπνηαδήπνηε άιιε μέλε γιψζζα θαη δελ κπνξεί λα ππνθαηαζηαζεί απ' απηή (Κσζηνχια- Μαθξάθε, 2001: 42). Ζ κεηξηθή-εζληθή γιψζζα γηα θάζε ιαφ είλαη νπζηαζηηθά ε ζθέςε ηνπ θαη εθθξάδεη, απνδίδεη ηνλ εζληθφ πνιηηηζκφ. Δζληθή γιώζζα θαη εζληθόο πνιηηηζκόο είλαη νη δχν φςεηο ηνπ ίδηνπ λνκίζκαηνο. ρέζε ζηελήο αιιειεμάξηεζεο ππάξρεη αλάκεζα ζην πνιηηηζκηθφ επίπεδν ηνπ θάζε ιανχ θαη ηνπ επηπέδνπ ηεο εζληθήο ηνπ γιψζζαο. Όζν αλψηεξν θαη πινπζηφηεξν πνιηηηζκφ αλαπηχζζεη έλαο ιαφο, φζν έλαο ιαφο πξνρσξεί ζηελ επηζηήκε θαη ηελ παηδεία, φζν πξννδεχεη ζηνπο ηνκείο ηεο νξγάλσζεο ηεο θνηλσλίαο, ηεο πνιηηείαο θαη ηεο νηθνλνκίαο, ηφζν πινπζηφηεξε, δπλακηθφηεξε θαη εθθξαζηηθφηεξε είλαη θαη ε γιψζζα ηνπ (Κσζηνχια- Μαθξάθε, 2001: 43-44). Ζ κεηξηθή-εζληθή γιψζζα, ζε ηειεπηαία αλάιπζε, ζπληζηά κηα πνιηηηζκηθή θαηάθηεζε, έλα πνιηηηζκηθφ αγαζφ ησλ αλζξψπσλ πνπ ζπγθξνηνχλ έλα ιαφ ή έλα έζλνο. Όηαλ ινηπφλ, ε κεηξηθή γιψζζα ππνβαζκίδεηαη, αιινηψλεηαη ή «ζπλζιίβεηαη», [43]
θηλδπλεχεη νπζηαζηηθά ε ηζηνξηθή ηαπηφηεηα, ε εζληθή ηδηνζπγθξαζία θαη ν εζληθφο πνιηηηζκφο ηνπ ιανχ (Κσζηνχια- Μαθξάθε, 2001: 44). Κάζε θξάηνο, θάζε ρψξα θαη θάζε ιαφο, έρεη αλαπηχμεη ην δηθφ ηνπ γισζζηθφ ζχζηεκα, κέζα απφ ην νπνίν επηθνηλσλεί, κεηαδίδεη λνήκαηα θαη ζθέςεηο, αιιειεπηδξά θαη νηθνδνκεί ηνλ πνιηηηζκφ ηνπ. ηηο πνιππνιηηηζκηθέο θνηλσλίεο ινηπφλ, φπνπ δχν ή πεξηζζφηεξεο δηαθνξεηηθέο γιψζζεο ή γισζζηθέο πνηθηιίεο έξρνληαη ζε επαθή, ππάξρνπλ ηα εμήο ηξία ελδερφκελα: α) Να δηαηεξεζνχλ σο δηαθνξεηηθέο νληφηεηεο, β) Να κεηαζρεκαηηζηνχλ κέζσ ηεο επαθήο κεηαμχ ηνπο θαη ηεο αιιειεπίδξαζεο. Γειαδή, ηα γισζζηθά ζπζηήκαηα ζα «αληαιιάμνπλ» εγγελή ηνπο ζηνηρεία, κέζσ ησλ επηδξάζεσλ πνπ δέρνληαη θαη αζθνχλ, γ) Ζ ππνηίκεζε, ε θζνξά θαη ν «ζάλαηνο» κηαο εθ ησλ δπν γισζζψλ σο καθξνπξφζεζκα ζπιινγηθά απνηειέζκαηα ηεο γισζζηθήο επηινγήο (Κσζηνχια - Μαθξάθε, 2001: 71). Ζ έλλνηα «Γισζζηθή Γηαηήξεζε» αθνξά ηελ πξαθηηθή λα κηιάεη θαλείο ηε κεηξηθή ηνπ γιψζζα ζηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ σο ηε κνλαδηθή γιψζζα θαζεκεξηλήο ρξήζεο θαη αλαθέξεηαη ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ νη νκηιεηέο πξνζπαζνχλ λα δηαθπιάμνπλ ηε γιψζζα πνπ αλέθαζελ ρξεζηκνπνηνχζαλ (ειιά-μάδε, 2001: 95). Δπηπξφζζεηα, ν νξηζκφο αλαθέξεηαη ζηε ζρεηηθή ζηαζεξφηεηα ηεο γιψζζαο σο πξνο ηνλ αξηζκφ θαη ηελ θαηαλνκή ησλ νκηιεηψλ, ζηελ επαξθή ρξήζε ηεο απφ παηδηά θαη ελειίθνπο ζε θάζε γιψζζα (Baker, 1996: 99). Ο παξάγνληαο θχιν επεξεάδεη ηε γισζζηθή δηαηήξεζε ή ηελ ππνρψξεζε. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε Rosenthal (ζην: Κσζηνχια-Μαθξάθε, 2001: 81-82) ηζρπξίδεηαη φηη νη γπλαίθεο πνιιψλ ρσξψλ, ιφγσ πεξηνξηζκέλεο πξφζβαζεο ζηα θαηλνχξηα πξφηππα θαη ηηο αμίεο ηεο ρψξαο, δηαηεξνχλ πεξηζζφηεξν ηε κεηξηθή ηνπο γιψζζα θαη θνπιηνχξα. Απνηεινχλ δειαδή, ζεκαηνθχιαθεο ησλ παξαδφζεσλ, δεδνκέλνπ φηη δε ζηεξνχληαη ησλ ίδησλ κνξθσηηθψλ πξνλνκίσλ κε ηνπο άληξεο θαη έηζη, δελ δηαζέηνπλ ηε δχλακε λα επεξεάζνπλ ηε γισζζηθή επηινγή ηεο νκάδαο. Δπηπιένλ, δελ είλαη ηπραίν φηη νη θνηλσληθέο ηνπο επαθέο πεξηνξίδνληαη ζπρλά ζην πιαίζην ηεο νκφγισζζεο θνηλφηεηαο (Κνηιηάξε, 2001: 48). Άιινο παξάγνληαο ελίζρπζεο ηεο γισζζηθήο δηαηήξεζεο 4, είλαη νη επαθέο ησλ κεηαλαζηψλ κε ηελ παηξίδα ηνπο, ε επηζπκία επηζηξνθήο, ε ζπρλφηεηα ησλ ηαμηδηψλ ζε απηή θαη βεβαίσο, ε επθνιία κεηάβαζεο. (ειιά- Μάδε, 2001: 96. 4 Ζ Demos (1988 ζην: Κσζηνχια- Μαθξάθε, 2001: 83) ππνζηεξίδεη φηη ε γισζζηθή δηαηήξεζε απνηειεί ραξαθηεξηζηηθφ ελφο κεγάινπ πνζνζηνχ ειιελνξζφδνμσλ Ακεξηθαλψλ πνπ εληζρχεηαη κε επηζθέςεηο ζηελ Διιάδα [44]
Κσζηνχια - Μαθξάθε, 2001: 83. Baker, 2001: 100). ηνλ ηνκέα ηεο εξγαζίαο, φηαλ νκηιείηαη θαζεκεξηλά ε κεηξηθή γιψζζα, βνεζά ηνπο νκηιεηέο κεηνλνηηθψλ γισζζψλ ζηε δηαηήξεζή ηεο. Γηα παξάδεηγκα, νη Έιιελεο ηεο Μειβνχξλεο, δηαηεξνχλ ηελ εξγαιεηαθή ιεηηνπξγία ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, εθφζνλ ρξεζηκνπνηείηαη θαζεκεξηλά ζηνλ εξγαζηαθφ ρψξν. Δπηπιένλ, φηαλ ε γιψζζα ρξεζηκνπνηείηαη ζηε ζξεζθεία έρεη πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο λα δηαηεξεζεί. Όηαλ, φκσο, αιιάδνπλ νη ζξεζθεπηηθέο ζπλήζεηεο ηεο θνηλφηεηαο, επέξρεηαη ζηαδηαθά ε ππνρψξεζε (Baker, 1996: 98, 101, 115. ειιά- Μάδε, 2001: 96. Κσζηνχια - Μαθξάθε, 2001: 85-86). Ζ πξνβνιή ηεο κεηνλνηηθήο γιψζζαο κέζσ ησλ Μέζσλ Μαδηθήο Δλεκέξσζεο είλαη δπλαηφ λα επεξεάζεη δπλακηθά ηε δηαηήξεζε ησλ κεηνλνηηθψλ γισζζψλ. Οη νκηιεηέο ηνπο έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα βειηηψζνπλ ηηο γισζζηθέο ηνπο ηθαλφηεηεο θαη παξάιιεια, ε ρξήζε ηεο κεηνλνηηθήο γιψζζαο απφ ηα Μέζα Μαδηθήο Δλεκέξσζεο, αλπςψλεη ην θχξνο ηεο. (Κνηιηάξε, 2005: 52. Κσζηνχια- Μαθξάθε, 2001: 85. Baker, 1996: 101, 114). Ο ζεζκφο ηεο νηθνγέλεηαο θαη ε θνηλνηηθή ζηήξημε απνηεινχλ ηνπο πιένλ ζεκαληηθνχο παξάγνληεο γισζζηθήο δηαηήξεζεο. Ζ δσή ζηελ νηθνγέλεηα, ζηε γεηηνληά θαη ζηελ θνηλφηεηα παίδεη δσηηθφ ξφιν ζηε καθξνπξφζεζκε επηηπρία ηεο γιψζζαο (Baker, 1996: 115, 137-138). Δπηπιένλ, Ζ δηαθχιαμε ηεο εζσηεξηθήο ζπλνρήο ηεο νκάδαο απνηειεί παξάγνληα δηαηήξεζεο ηεο κεηξηθήο γιψζζαο. ηηο πνιππνιηηηζκηθέο θνηλσλίεο ζηηο νπνίεο ε θπξίαξρε νκάδα αξλείηαη ζηηο κεηνλφηεηεο ηελ πξφζβαζε ζε θνηλσληθά αγαζά θαη ζε ππεξεζίεο θαη ζε εξγαζίεο πνπ πξνζδίδνπλ θνηλσληθφ θχξνο θαη δελ επηδηψθεη θνηλσληθή ζπλαλαζηξνθή κε ην κεηνλνηηθφ πιεζπζκφ, είλαη επφκελν νη κεηνλφηεηεο λα απνκνλψλνληαη θαη λα νδεγνχληαη ζην πεξηζψξην. Σφηε νη κεηνλνηηθέο νκάδεο δηαηεξνχλ ηε γιψζζα ηνπο, εληζρχνληαο ην αίζζεκα ηνπ «αλήθεηλ» ζηελ ίδηα επξχηεξε νκάδα. Οη εζληθηζηηθέο θηινδνμίεο πνπ ηξέθνπλ νξηζκέλεο νκάδεο απνηεινχλ, επίζεο, παξάγνληα δηαηήξεζεο ηεο γιψζζαο (Σξηάξρε - Herrmann, 2000: 206). Δπίζεο, ε ρξήζε ησλ κεηνλνηηθψλ γισζζψλ ζηα εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα είλαη νπζηψδεο. Όηαλ ρξεζηκνπνηνχληαη ζην ζρνιείν, νη πηζαλφηεηεο γηα επηβίσζε απμάλνληαη ζεκαληηθά, θαζψο νη καζεηέο έρνπλ ηελ επθαηξία λα δηδαρζνχλ κέζσ ηεο ηππηθήο δηδαζθαιίαο ηεο γιψζζαο ηνπο, λα κάζνπλ γξαθή θαη αλάγλσζε, ιεηηνπξγίεο πνπ απνηεινχλ πξνυπφζεζε γηα ηε δηαηήξεζε ηεο γιψζζαο. Δπηπιένλ, ε παξνπζία ηεο κεηνλνηηθήο γιψζζαο ζηνπο θφιπνπο ηνπ ζρνιείνπ ηεο πξνζδίδεη θχξνο θαη νη καζεηέο κεηνλνηηθήο θαηαγσγήο παίξλνπλ ην κήλπκα πσο ε γιψζζα ηνπο ππνινγίδεηαη απφ ηνλ πιεζπζκφ ηεο πιεηνλφηεηαο. Παξ φια απηά, πξέπεη λα [45]
ζεκεησζεί πσο πέξα απφ ην ζρνιείν, είλαη ζεκαληηθφ νη νκηιεηέο ησλ κεηνλνηηθψλ γισζζψλ, λα επηζπκνχλ λα δηαηεξήζνπλ ηε γιψζζαο ηνπο, ρξεζηκνπνηψληαο ηε ζε δηάθνξεο εθθάλζεηο ηνπ θαζεκεξηλνχ βίνπ (Baker, 1996: 115). Σν θαηλφκελν ηεο «γισζζηθήο δηαηήξεζεο» σζηφζν, πξνθαιεί εθηεηακέλε δηγισζζία ζηελ νκάδα ή ζην θνηλσληθφ ζχλνιν, πνπ ρξεζηκνπνηεί θαη ηηο δπν γιψζζεο. Αμίδεη λα ζεκεησζεί εδψ, πσο ε θάζε γιψζζα αμηνπνηείηαη ζε δηαθνξεηηθά ιεηηνπξγηθά θαη επηθνηλσληαθά πιαίζηα, γηα δηαθνξεηηθνχο ζθνπνχο θαη νδεγεί ζηελ αλάπηπμε δηαθνξεηηθψλ δεμηνηήησλ. Λεπηή δηαρσξηζηηθή γξακκή ζην ζεκείν απηφ, απνηειεί ε πξνυπφζεζε ηεο χπαξμεο επίζεκεο δηγισζζίαο ζηε ρψξα, ψζηε νη δπν γιψζζεο λα ζεσξνχληαη ηζφηηκεο, δίρσο ε κηα λα επηζθηάδεη ηελ άιιε. πλεπψο, ε δηαηήξεζε ηεο πξψηεο/κεηξηθήο γιψζζαο θαη ε ζπλχπαξμε κε ηε δεχηεξε, ζπκβάιινπλ ζηελ αιιεινζπκπιήξσζή ηνπο. Παξά ηαχηα, είλαη γεγνλφο πσο, ε κεηνλνηηθή γιψζζα δελ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί εθεί πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ε θπξίαξρε, φπσο επίζεο θαη ε θπξίαξρε γιψζζα δε ρξεζηκνπνηείηαη ζηνπο ρψξνπο θαη ηηο θνηλσληθέο θαηαζηάζεηο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ε κεηνλνηηθή γιψζζα (Κνηιηάξε, 2005: 52). Μνλάρα φηαλ νη νκηιεηέο ηεο κεηξηθήο γιψζζαο θαηνξζψζνπλ λα δηαηεξήζνπλ ή λα επεθηείλνπλ ηε ρξήζε ηεο ζε ηνκείο φπσο: ε δηνίθεζε, ε παηδεία (π.ρ. βηβιηνζήθεο θαζψο θαη ε χπαξμε ζεζκψλ θαη ηδξπκάησλ, φπνπ ππνζηεξίδνπλ ηε ρξήζε ή ηελ θαιιηέξγεηα ηεο «κεηνλνηηθήο» γιψζζαο, φπσο είλαη γηα παξάδεηγκα ηα «θνηλνηηθά» ζρνιεία, πνπ πξνσζνχλ ηε δηδαζθαιία ηεο γιψζζαο ζηα παηδηά ησλ κεηαλαζηψλ) (Clyne 1991: 107 ζην: Μαιηγθνχδε, 2010: 34 ), ε βηνκεραλία, ε εθθιεζία, ην εκπφξην (π.ρ. καγαδηά κε είδε απφ ηελ παηξίδα), ηα θνηλσληθά δίθηπα (π.ρ. ζχιινγνη ή νη γεληθφηεξεο νξγαλψζεηο, πνπ έρνπλ θάπνην αζιεηηθφ ζθνπφ, πνιηηηζηηθφ ζθνπφ θ.ιπ.), ηα κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο (π.ρ. εθεκεξίδεο, ξαδηφθσλν, ηειεφξαζε) δειαδή ζηνπο ρψξνπο ρξήζεο ηεο θπξίαξρεο γιψζζαο, ηφηε ζα έρνπλ αληίθξηζκα ηα εγρεηξήκαηα δηαηήξεζεο θαη επέθηαζεο ηεο πξψηεο γιψζζαο ζηε ρψξα ππνδνρήο. (ειιά - Μάδε, 2001: 95. Milroy, 1987 ζην: Μαιηγθνχδε, 2010: 35). Πέξα απφ ην θαηλφκελν ηεο «γισζζηθήο δηαηήξεζεο», παξαηεξείηαη θαη ην αληίζεην, δειαδή ε «γισζζηθή ππνρώξεζε» ηεο κεηξηθήο γιψζζαο ζε κηα θνηλφηεηα. Ο φξνο «Γισζζηθή Τπνρώξεζε», εηζήρζε απφ ηνλ Fishman (1966 ζην: Κσζηνχια-Μαξθάθε, 2001: 72) θαη αλαθέξεηαη ζηε ζπκπεξηθνξά κηαο νιφθιεξεο θνηλφηεηαο, κηαο ππν-νκάδαο ηεο θνηλφηεηαο ή ελφο αηφκνπ. Χο «γισζζηθή ππνρψξεζε» νξίδεηαη ε αιιαγή απφ ηε ζχλζεηε ρξήζε κηαο γιψζζαο πξνο κηα άιιε. [46]
Δπίζεο, Ο Veltman (ζην: Baker, 1996: 126) βιέπεη ηε «γισζζηθή ππνρψξεζε» σο ηε κεηαθίλεζε ζε έλα ζπλερέο πνπ θπκαίλεηαη απφ ηε δηγισζζία σο ηελ απψιεηα. Ζ Tandefelt (ζην: Κσζηνχια-Μαθξάθε, 2001: 73) ζεσξεί πσο πξέπεη λα γίλεηαη δηάθξηζε: 1) Αλάκεζα ζηε κεξηθή ππνρώξεζε (ππνρψξεζε πνπ βξίζθεηαη ζε εμέιημε) θαη ηελ νιηθή ππνρώξεζε (ρσξίο επηζηξνθή), θαη 2) Αλάκεζα ζε ππνρώξεζε καθξνεπηπέδνπ (γισζζηθή ππνρψξεζε πνπ κειεηάηαη σο θνηλσληθφ θαηλφκελν) θαη κηθξνεπηπέδνπ (πνπ ζπληειείηαη ζηε δσή ελφο αηφκνπ θαη θαίλεηαη σο εμέιημε απφ ηε κηα γεληά ζηελ άιιε). Οη Jaspaert θαη Kroon (1991 ζην: Κσζηνχια Μαθξάθε, 2001: 73) δηαθξίλνπλ δχν ηχπνπο γισζζηθήο ππνρψξεζεο, ζπζρεηίδνληάο ηνπο κε ηελ έλλνηα ηεο γισζζηθήο αγνξάο ηνπ Bourdieu. Πξψηνλ, δηαθξίλνπλ ηνλ ηχπν «γισζζηθήο ππνρώξεζεο» πνπ πξαγκαηνπνηείηαη ιφγσ κεηαλάζηεπζεο θαη απνπζίαο ζπλνκηιεηψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηε κεηνλνηηθή γιψζζα θαη δεχηεξνλ, ηε «γισζζηθή ππνρώξεζε» πνπ επέξρεηαη, φηαλ ηα κέιε ηεο κεηνλνηηθήο νκάδαο ρξεζηκνπνηνχλ κεηαμχ ηνπο ηελ θπξίαξρε γιψζζα σο κέξνο ηεο δηαδηθαζίαο ελζσκάησζήο ηνπο. ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία, πέξα απφ ηνλ φξν «γισζζηθή ππνρώξεζε» ρξεζηκνπνηνχληαη θαη νη φξνη «γισζζηθή απώιεηα», «γισζζηθή θζνξά», «γισζζηθή αληηθαηάζηαζε», θαη «γισζζηθόο ζάλαηνο». Ζ «γισζζηθή ππνρψξεζε» ζρεηίδεηαη κε ην ρψξν ηεο Κνηλσληνγισζζνινγίαο, ε πξνζέγγηζε ηνπ γισζζηθνχ ζαλάηνπ ζρεηίδεηαη κε θνηλσληθν-πνιηηηθνχο παξάγνληεο θαη επίζεο, αθνξά ηελ Κνηλσληνγισζζνινγία, ελψ ε πξνζέγγηζε ηεο «γισζζηθήο θζνξάο/απψιεηαο» πξνέξρεηαη απφ ην ρψξν ηεο Φπρνγισζζνινγίαο (Κσζηνχια Μαθξάθε, 2001: 72-74). Ζ κεηαηφπηζε απφ ηε κεηξηθή γιψζζα ζηε γιψζζα ηνπ θπξίαξρνπ πεξηβάιινληνο απνηειεί ζπλερή θαη ζχλζεηε δηαδηθαζία, ελψ ην ρξνληθφ δηάζηεκα κέρξη νη νκηιεηέο λα θηάζνπλ ζηελ νξηζηηθή παξαίηεζε απφ ηε κεηξηθή γιψζζα, δηαθέξεη απφ εζλφηεηα ζε εζλφηεηα αλάινγα κε ην ξφιν πνπ θαηέρεη θάζε γιψζζα. πλήζσο, φκσο, θαίλεηαη φηη ζε πεξηπηψζεηο κεηαλάζηεπζεο θαη επηηπρνχο θνηλσληθήο ελζσκάησζεο, ε δηαδηθαζία απηή πεξηιακβάλεη ηξεηο γελεέο (Κνηιηάξε, 2005: 46. ειιά Μάδε. 2001: 98): Α) Ζ πξψηε γεληά κεηαλαζηψλ δηαηεξεί ηε κεηξηθή γιψζζα, ελψ παξάιιεια καζαίλεη ηελ θπξίαξρε γηα ιφγνπο θνηλσληθήο θαη νηθνλνκηθήο ελζσκάησζεο. Β) Ζ δεχηεξε γεληά, ζηελ πξνζπάζεηα ελζσκάησζεο ζηελ επξχηεξε θνηλσλία, ρξεζηκνπνηεί ηελ θπξίαξρε γιψζζα ζε πην επίζεκεο πεξηζηάζεηο, ελψ ηε κεηξηθή ζηνλ ηδησηηθφ βίν θαη ζηηο ζπλαλαζηξνθέο κε ηνπο νκφγισζζνπο π.ρ. νηθνγέλεηα, θίινη θ.ι.π. Χο εθ ηνχηνπ, ε θπξίαξρε γιψζζα «εηζβάιεη» ζηνπο ρψξνπο [47]
ρξήζεο ηεο κεηξηθήο γιψζζαο θαη θεξδίδεη έδαθνο, έλαληη ηεο κεηξηθήο. Γ) Οη νκηιεηέο ηεο ηξίηεο γεληάο δηαθφπηνπλ εληειψο ηε ρξήζε ηεο κεηξηθήο ηνπο γιψζζαο. Ζ κεηαηφπηζε απφ ηε κεηξηθή ζηελ θπξίαξρε γιψζζα νινθιεξψλεηαη, φηαλ θαηά ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο, ε ηξίηε γεληά απνηειείηαη απφ κνλφγισζζνπο ζηελ θπξίαξρε γιψζζα (Baker, 1996: 102). Τπάξρνπλ πνηθίιεο αηηίεο ηεο γισζζηθήο κεηαθίλεζεο, φπσο: Πνιηηηθέο, Οηθνλνκηθέο, Φπρνινγηθέο, Γεκνγξαθηθέο, Κνηλσληνγισζζηθέο: Ζ γισζζηθή κεηαθίλεζε πξαγκαηνπνηείηαη κέζσ πξνκειεηεκέλσλ απνθάζεσλ πνπ επεξεάδνπλ ηηο γιψζζεο. Σέινο, ε γισζζηθή κεηαθίλεζε αληαλαθιά ηελ πνιηηηθή, νηθνλνκηθή, πνιηηηζηηθή, θνηλσληθή θαη ηερλνινγηθή αιιαγή. Δπνκέλσο, δελ πξαγκαηνπνηείηαη ηπραία, εθφζνλ είλαη δπλαηφ λα αλαιπζνχλ θαη λα θαζνξηζηνχλ ηα αίηηα ησλ γισζζηθψλ κεηαθηλήζεσλ (Baker, 1996: 97-101). Παξαδείγκαηα γισζζηθήο ππνρψξεζεο, παξαηεξνχληαη φηαλ ππάξρεη: καθξφρξνλε θαη ζηαζεξή δηακνλή ζηε ρψξα ππνδνρήο, απνκαθξπζκέλε ή δπζπξφζηηε παηξίδα, ρακειφ πνζνζηφ επηζηξνθήο ζηελ παηξίδα, απνπζία επηζπκίαο παιηλλφζηεζεο, εξγαζία πνπ απαηηεί ηε ρξήζε ηεο θπξίαξρεο γιψζζαο, άξλεζε ηεο εζλνηηθήο ηαπηφηεηαο κε ζηφρν ηελ επίηεπμε θνηλσληθήο θαη επαγγεικαηηθήο θηλεηηθφηεηαο πνπ επηβάιιεηαη απφ ηνλ ηνπηθηζκφ, ην ξαηζηζκφ θαη ηηο θνηλσληθέο δηαθξίζεηο (Baker, 1996: 100). Πνιηηηζηηθέο Αηηίεο φπσο: ε απνπζία ηδξπκάησλ πνπ λα ρξεζηκνπνηνχλ ηε κεηξηθή γιψζζα, ε πνιηηηζηηθή θαη ζξεζθεπηηθή δξαζηεξηφηεηα ζηελ πιεηνλνηηθή γιψζζα, ε ρακειή έκθαζε ζηνπο νηθνγελεηαθνχο δεζκνχο, ε πςειή έκθαζε ζηελ αηνκηθή επίδνζε, ε απνδνρή ηεο εθπαίδεπζεο ζηελ θπξίαξρε γιψζζα, θαζψο θαη ε παξφκνηα θνπιηνχξα θαη ζξεζθεία κε εθείλεο ηνπ πιεηνλνηηθνχ πνιηηηζκνχ (Baker, 1996: 101. Κνηιηάξε, 2005: 51). Γισζζηθέο Αηηίεο φπσο: ε κε ηππνπνηεκέλε θαη ε κε γξαπηή κεηξηθή γιψζζα, ν βαζκφο δπζθνιίαο ηνπ γξαπηνχ ζπζηήκαηνο ηεο κεηξηθήο γιψζζαο, ε κεηξηθή γιψζζα κε ειάρηζηε ή θακία δηεζλή ζπνπδαηφηεηα, ε έιιεηςε ηθαλφηεηαο γξαθήο θαη αλάγλσζεο ζηε κεηξηθή γιψζζα, θαζψο θαη ε κε αλνρή ηεο κεηνλνηηθήο γιψζζαο απφ κέξνπο ηεο πιεηνλνηηθήο νκάδαο. δελ πξέπεη λα παξαιείςνπκε ηελ απνπζία ηεο απφ ην ζρνιηθφ πξφγξακκα ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο, ην γισζζηθφ απηφππνβηβαζκφ ησλ ίδησλ ησλ νκηιεηψλ, ηνλ εμνβειηζκφ ηεο κεηνλνηηθήο γιψζζαο απφ [48]
ην ζπίηη θαη ε παξάιιειε απνθιεηζηηθή ρξήζε ηεο θπξίαξρεο γιψζζαο πνπ πξνζθέξεη εθφδην θνηλσληθήο θηλεηηθφηεηαο (Baker, 1996: 102). Οη ζπλέπεηεο πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ επίδξαζε ησλ παξαπάλσ παξαγφλησλ, φζνλ αθνξά ηε «γισζζηθή ππνρώξεζε» ηεο κεηξηθήο γιψζζαο ελφο αηφκνπ ή κηαο επξχηεξεο θνηλφηεηαο, είλαη έληνλεο θαη πνιπεπίπεδεο. Αξρηθά, ν γισζζηθφο καξαζκφο επηθέξεη δξακαηηθέο ζπλέπεηεο ζηνλ ςπρηζκφ θαη ηε δεκηνπξγία ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ, θαζψο γηα λα επηβηψζεη ζηελ θνηλσλία ππνδνρήο αλαγθάδεηαη λα παξακειήζεη ηελ ηαπηφηεηα ηνπ, λα απαξλεζεί έλα θνκκάηη ηεο ηζηνξίαο θαη ηνπ παξειζφληνο ηνπ. Βαζηθφ ζπζηαηηθφ ηεο ζρέζεο κε ηελ παηξίδα, ηνπο πξνγφλνπο, ηηο παξαδφζεηο θαη ην πνιηηηζκηθφ θεθάιαην ελφο αηφκνπ, απνηειεί ε κεηξηθή ηνπ γιψζζα, ζπλεπψο ράλεη ηηο ξίδεο θαη θινλίδνληαη ηα ζεκέιηα ηεο ππφζηαζήο ηνπ, κέζα ζε κηα θπξίαξρε θνηλσλία (Ακπαηδφγινπ, 2001: 100-103. Baker, 2001: 527-544). 1.2.3 Νόξκεο Αμηνιόγεζεο ζην εκεξηλό ρνιείν ηνλ ηνκέα ηεο αμηνιφγεζεο, ε δηεζλήο βηβιηνγξαθία έρεη αλαγάγεη ζε ζεκαληηθφ δήηεκα κε πξνβιεκαηηθέο πιεπξέο ηελ αμηνινγηθή δηαδηθαζία, πνπ ιακβάλεη ρψξα ζηα ζεκεξηλά ζρνιεία (Ρέιινο, 2003: 54). Δπξχηεξα, ζην ρψξν ηεο Παηδαγσγηθήο, ε έλλνηα «αμηνιόγεζε» εθηείλεηαη «απφ ηελ αηνκηθή κέηξεζε ηεο επίδνζεο κέρξη ηελ αμηνιφγεζε νιφθιεξσλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ ή ζρνιηθψλ ζπζηεκάησλ» (Potthoff & Willy, 1999: 294 ζην: Ρέιινο, 2003: 55). Χζηφζν, ε αμηνινγηθή θξίζε δελ κπνξεί λα πεξηνξίδεηαη κνλάρα ζηε κέηξεζε ηεο επίδνζεο σο απνηέιεζκα ηεο δηδαζθαιίαο, αιιά πνιχ πεξηζζφηεξν, πξέπεη λα ιακβάλνληαη ππφςε θξίζηκνη παξάγνληεο πνπ εληζρχνπλ ηε κάζεζε ηνπ παηδηνχ. Δλδεηθηηθά, νη ζπλζήθεο ηεο ζρνιηθήο ηάμεο θαη ηνπ ζρνιείνπ γεληθφηεξα, κπνξνχλ λα ζπκβάιινλ ζεηηθά ή αξλεηηθά ζηελ αθαδεκατθή επηηπρία ησλ καζεηψλ/ηξηψλ. Καζίζηαηαη θαλεξφ επνκέλσο, πσο νη καζεηέο/ηξηεο πνπ αλήθνπλ ζε κεηνλνηηθέο νκάδεο αληηκεησπίδνπλ ζνβαξέο δπζθνιίεο θαηά ηε καζεζηαθή ηνπο πνξεία θαη σο εθ ηνχηνπ- ιφγσ ηεο έιιεηςεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο, δελ ζεκεηψλνπλ πςειέο επηδφζεηο. Χο ζεκεία πξνζαλαηνιηζκνχ γηα ηνλ θαζνξηζκφ ελφο πνηνηηθνχ κέηξνπ αμηνιφγεζεο πξνζθέξνληαη δηάθνξα θξηηήξηα ή λφξκεο αλαθνξάο. ην ζεκείν απηφ είλαη ρξήζηκν λα δηεπθξηληζηεί ν φξνο «λόξκα». χκθσλα κε ηνλ Lienert (1975: 215 ζην: Ρέιινο, 2003: 58) «λφξκα» νξίδεηαη «κηα ηηκή ζχγθξηζεο, πάλσ ζηελ νπνία [49]
πξνζαλαηνιίδεηαη θάπνηνο θαηά ηελ αμηνιφγεζε κηαο επίδνζεο». Με βάζε απηή ηε ζχγθξηζε, πξαγκαηνπνηείηαη ε αμηνινγηθή εξκελεία ηεο αηνκηθήο επίδνζεο, ελψ πξνζδηνξίδεηαη κέζα απφ ηελ αμηνινγηθή δηαδηθαζία, ε δηάζηαζε ηεο επηηπρίαο (ή απνηπρίαο) ηνπ ππνθεηκέλνπ ηεο κάζεζεο. «Οινθιεξψλνληαο, ππάξρνπλ ηξεηο λφξκεο αλαθνξάο πνπ επηηξέπνπλ θάζε θνξά ζπγθεθξηκέλεο, αιιεινζπκπιεξνχκελεο αμηνινγήζεηο: α) Οη αηνκηθέο, πνπ είλαη πξνζαλαηνιηζκέλεο ζην άηνκν, β) Οη θνηλσληθέο, πνπ είλαη πξνζαλαηνιηζκέλεο ζηελ θνηλσληθή νκάδα, γ) Οη πξαγκαηνθεληξηθέο λόξκεο αλαθνξάο, πνπ είλαη πξνζαλαηνιηζκέλεο ζε ζηφρνπο κάζεζεο» (Ρέιινο, 2003: 58-9). Αλαθνξηθά κε ηελ πξψηε λφξκα αλαθνξάο, ηελ αηνκηθή, ν πξνζαλαηνιηζκφο ηεο αμηνιφγεζεο ηεο επίδνζεο ηνπ καζεηή πάλσ ζην δηθφ ηνπ πιαίζην, δηαζέηεη παηδαγσγηθφ ραξαθηήξα, δηφηη εληζρχνληαη ηδηαίηεξα καζεηέο/ηξηεο πνπ μεθηλνχλ ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία απφ κεηνλεθηηθή αθεηεξία π.ρ. δίγισζζνη/εο ή παηδηά πνπ δελ αλήθνλ ζηελ θπξίαξρε θνπιηνχξα θ.α. «Σα ζπγθεθξηκέλα παξαδείγκαηα αηφκσλ πνπ απνηεινχλ θαη ην θχξην δήηεκα πξαγκάηεπζεο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, επλννχληαη κε ηελ αηνκηθή λφξκα αλαθνξάο, θαζψο αζρνιείηαη εηδηθά κε ηελ εμέιημε κάζεζεο ηνπ/ηεο θάζε καζεηή/ηξηαο μερσξηζηά» (Ρέιινο, 2003: 60-61). Αμίδεη, επηπιένλ, λα ζπιινγηζηεί θαλείο ην αληίθηππν ηεο ζπζζψξεπζεο ζρνιηθψλ απνηπρηψλ ζηελ πλεπκαηηθή ηνπ εμέιημε, ζηελ ςπρηθή πγεία, ζηελ απηνεηθφλα θαη ζηα θίλεηξα κάζεζεο ηνπ/ηεο καζεηή/-ηξηαο. Παξάιιεια, δεκηνπξγείηαη κηα πξνβιεκαηηθή ζρέζε κε ην ζρνιείν, ηνλ/ηελ εθπαηδεπηηθφ, ηελ θνηλσληθή νκάδα θ.η.ι. (Ρέιινο, 2003: 62). Ζ δεχηεξε λφξκα αλαθνξάο, ε θνηλσληθή ή δηαηνκηθή, ε αηνκηθή επίδνζε ηνπ θαζελφο εμεηάδεηαη ζε ζχγθξηζε κε ην γεληθφ απνηέιεζκα κηαο θνηλσληθήο νκάδαο π.ρ. ηάμε θαη εθθξάδεηαη κε ην κέζν φξν ησλ επηδφζεσλ ησλ καζεηψλ/ηξηψλ ηεο. «πλεπψο, ε αηνκηθή επίδνζε πξνθχπηεη κέζα απφ ηελ θνηλσληθή ζχγθξηζε. Δπηπξφζζεηα, απηή ε κνξθή ζρνιηθήο αμηνιφγεζεο είλαη ζπλδεδεκέλε κε ηελ αμηνινγηθή ηεξάξρεζε, θαηάηαμε ή βαζκνιφγεζε ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ» (Ρέιινο, 2003: 63, 73). Σν ζπγθεθξηκέλν αμηνινγηθφ ζχζηεκα ζπληζηά ηξνρνπέδε γηα ηελ νκαιή καζεζηαθή πνξεία δίγισζζσλ καζεηψλ/-ηξηψλ, νη νπνίνη εκθαλίδνπλ ρακειή επίδνζε. Ζ δηαξθήο ζχγθξηζε ησλ καζεηψλ κεηαμχ ηνπο, δεκηνπξγεί απνθιίζεηο (επηηπρία - απνηπρία) θαη γεθπξψλεη ηα θελά κεηαμχ ηνπο (θαινί κέηξηνη - θαθνί). Χζηφζν, ζπνπδαίν καζεζηαθφ απνηέιεζκα δελ ζπληζηά κνλάρα ην κεηξήζηκν πξντφλ ηεο επίδνζεο, αιιά πνιχ πεξηζζφηεξν, ε ηθαλφηεηα, ε δηάζεζε θαη ε εηνηκφηεηα ηνπ θάζε καζεηή δίγισζζνπ ή κε- γηα κάζεζε. «Οκνίσο, ηα θίλεηξα κάζεζεο απνηεινχλ ην [50]
νπζηαζηηθφηεξν δηδαθηηθφ απνηέιεζκα» (Ρέιινο, 2003: 68-69), γη απηφ θαη ρξένο ηνπ θάζε εθπαηδεπηηθνχ είλαη λα ζπκβάιιεη ζηε κεγηζηνπνίεζή ηνπο. Ζ ηξίηε θαη ηειεπηαία λφξκα αλαθνξάο, ε πξαγκαηνθεληξηθή ή θξηηεξίσλ κάζεζεο, πξνζαλαηνιίδεηαη ζην γλσζηηθφ αληηθείκελν ή ζηνπο ζηφρνπο κάζεζεο. «Με άιια ιφγηα είλαη ζαθψο πξνζδηνξηζκέλεο νη αμηψζεηο πνπ πξέπεη λα αληαπνθξηζνχλ νη καζεηέο/ηξηεο» (Ρέιινο, 2003: 74). Ζ αμία ηεο αηνκηθήο επίδνζεο πξνζδηνξίδεηαη απφ ην βαζκφ επίηεπμεο ηνπ δηδαθηηθνχ ζηφρνπ θαη φρη ζχκθσλα κε ην θνηλσληθφ πιαίζην αλαθνξάο, ηηο επηδφζεηο ησλ ππφινηπσλ καζεηψλ/ηξηψλ ηεο ηάμεο. Δπηπιένλ, βαζηθφ αμίσκα ηεο ζπγθεθξηκέλεο λφξκαο είλαη, φηη φινη νη καζεηέο είλαη ηθαλνί θαη κπνξνχλ λα επηηχρνπλ ηνπο ζηφρνπο κάζεζεο, γεγνλφο πνπ εληζρχεη ζεηηθά ηελ απηνεηθφλα αηφκσλ κε ρακειφηεξεο επηδφζεηο. Σέινο, «ν εθπαηδεπηηθφο επηηξέπεη ζην καζεηή λα δηαζέηεη έλα πεδίν έθθξαζεο θαη εθαξκνγήο ησλ δηθψλ ηνπ δξάζεσλ θαη πξσηνβνπιηψλ» (Ρέιινο, 2003:79). Δλ θαηαθιείδη, θαζεκηά απφ ηηο αμηνινγηθέο λφξκεο αλαθνξάο παξέρεη δηαθνξεηηθέο πιεξνθνξίεο γηα ηε ζρνιηθή επίδνζε ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ θαη αληηθαηνπηξίδεη δηαθνξεηηθνχο ζθνπνχο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο. Δπνκέλσο, είλαη θξίζηκν δήηεκα πνηα λφξκα αμηνιφγεζεο ζα πηνζεηεζεί ζηε δηδαθηηθή πξάμε, φηαλ ν καζεηηθφο πιεζπζκφο απαξηίδεηαη απφ άηνκα δηαθνξεηηθήο θνηλσληθήο ή/θαη θπιεηηθήο πξνέιεπζεο. Ζ εθπαίδεπζε νθείιεη λα δηαηεξήζεη ηνλ παηδαγσγηθφ ηεο ραξαθηήξα ζην αθέξαην θαη ζηνπο θφιπνπο ηεο λα ζπλππάξρνπλ αξκνληθά φινηαλεμαηξέησο- νη καζεηέο/-ηξηεο. πλεπψο, ζηα ζεκεξηλά ζρνιεία φπνπ θνηηνχλ άηνκα δηαθνξεηηθήο θπιεηηθήο θαηαγσγήο, είλαη απαξαίηεην νη εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο θαη ηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ, λα πξνζαλαηνιίδνληαη πξνο ηελ πηνζέηεζε ησλ αξρψλ ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο, πξνθεηκέλνπ ν ζρνιηθφο ζεζκφο λα θαηαζηεί ρψξνο παξνρήο ίζσλ επθαηξηψλ θαη πνηνηηθήο κάζεζεο. 1.2.4 Δθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο ππό ην πξίζκα ηεο ζεσξίαο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο Ζ γιψζζα αλαληίξξεηα, ζεσξείηαη ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ηεο πξνζσπηθφηεηαο θάζε αηφκνπ. Έλα απφ ηα ζεκειηψδε κέηξα πνπ αθνξνχλ ηε δηαηήξεζή ηεο, ζρεηίδεηαη κε ηελ εθπαίδεπζε ζηε γιώζζα θαηαγσγήο. Ζ δηδαζθαιία ηεο κεηξηθήο ή κεηνλνηηθήο γιψζζαο, θαη αθφκε πεξηζζφηεξν ε δηδαζθαιία ησλ καζεκάησλ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο ζηε γιψζζα απηή, απνηειεί ηνλ αθξνγσληαίν ιίζν γηα [51]
ηε δηαηήξεζε θαη πξναγσγή ηεο πνιηηηζηηθήο θαη γισζζηθήο ηαπηφηεηαο, θαζψο θαη ηεο ζπιινγηθήο ζπλείδεζεο ηεο κεηνλνηηθήο νκάδαο. Ζ παξνρή παηδείαο ζηε κεηξηθή γιψζζα ζεσξείηαη απηνλφεηε ζηελ πεξίπησζε ηεο επίζεκεο γιψζζαο ηνπ θξάηνπο, ελψ ε δηδαζθαιία ηεο κεηνλνηηθήο γιψζζαο ή ε παξνρή παηδείαο ζηε γιψζζα απηή, βξίζθεηαη ζε ζπλάξηεζε κε δηαθνξεηηθνχο παξάγνληεο. Με δεδνκέλν φηη θάζε γιψζζα έρεη δηαθνξεηηθφ θνηλσληθό status θαη ζεκαζία γηα ηε ρξήζε ηεο, ηζρχνπλ νη εμήο πεξηπηψζεηο: Απφ ηε κία, ε νπζηαζηηθή εθπαηδεπηηθή εθαξκνγή πνπ πεξηιακβάλεη ηε κεηάδνζε ηεο κεηνλνηηθήο αιιά θαη ηεο επίζεκεο γιψζζαο κέζα απφ ην ζρνιείν, θαη απφ ηελ άιιε, ε δεκηνπξγία θαηάιιεινπ λνκηθνχ πιαηζίνπ, ην νπνίν ζα δηαζθαιίδεη θαη ζα θαηνρπξψλεη ηα δηθαηψκαηα ρξήζεο θαη δηαηήξεζεο ηεο γιψζζαο θαηαγσγήο (Coelho, 2007: 82-90) Ζ επνρή πνπ δηάγνπκε, ραξαθηεξίδεηαη απφ πινπξαιηζκφ θαη πνιπγισζζία. πλεπψο, ζε πνιιέο ρψξεο ηεο Δπξψπεο, αιιά θαη αιινχ, ιεηηνπξγνχλ κεηνλνηηθά ζρνιεία ήδε απφ ην 19ν αηψλα, κε δηαθνξεηηθφ θαζεζηψο αλά πεξίπησζε (Σζηάθαινο, 2006: 219-228). Ζ αλάγθε ζεζκνζέηεζεο κεηνλνηηθψλ ζρνιείσλ ππαθνχεη ζήκεξα ζε θνηλέο αλάγθεο θαη αξρέο, θηινζνθηθνχ, πνιηηηθνχ, θνηλσληθνχ, εθπαηδεπηηθνχ θαη θαλνληζηηθνχ ραξαθηήξα. Σέηνηνη εθπαηδεπηηθνί ζρεδηαζκνί πνπ ζηνρεχνπλ ζηελ δηαηήξεζε ηεο γιψζζαο θαηαγσγήο, ζπκβάιινπλ ζπγρξφλσο, ζηε θαιιηέξγεηα ηεο πνιπγισζζίαο ζε επίπεδν θνηλσλίαο. Γηα λα πινπνηεζνχλ φκσο ζηελ πξάμε, αλαγθαίνο είλαη ν ζρεδηαζκφο θαη ε πινπνίεζε ζπγθεθξηκέλσλ κνληέισλ δίγισζζεο εθπαίδεπζεο. Οη απαηηήζεηο ησλ θαηξψλ γηα εθαξκνγή ηέηνησλ ζηξαηεγηθψλ, νδήγεζαλ ζηε δεκηνπξγία ελφο λένπ επηζηεκνληθνχ θιάδνπ, κε ηνλ φξν «Γηδαθηηθή ηεο Γεύηεξεο Γιώζζαο» (Σζηάθαινο, 2006: 223 θ.ε.). Πξέπεη λα απνζαθελίζνπκε εδψ φηη, ε «Γηδαθηηθή ηεο Γεχηεξεο Γιψζζαο» δελ αλαθέξεηαη ζηελ εθκάζεζε κηαο μέλεο γιψζζαο κέζα ζηε ζρνιηθή ηάμε θαη δελ παίδεη θαλέλα ξφιν ζηελ γισζζηθή θνηλφηεηα. Αληίζεηα, ε θαηάθηεζε κηαο δεχηεξεο γιψζζαο, πεξηιακβάλεη θνηλσληθέο πξνεθηάζεηο θαη ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ θνηλσληθή θαηάζηαζε, φπνπ ε δεχηεξε γιψζζα παίδεη ζεκαληηθφ ζεζκηθφ θαη θνηλσληθφ ξφιν ζε κηα θνηλφηεηα (Coelho, 2007: 224-228). Παξαδείγκαηα ηέηνησλ πνιηηηθψλ, εθαξκφδνληαη ζε δηάθνξεο ρψξεο φπσο: νη ηζαγελείο νκάδεο ηεο Νφηηαο Αθξηθήο, νη κεηαλάζηεο ζηηο ΖΠΑ θαη ηνλ Καλαδά, ε «πνιππνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε» (multicultural education) ζηελ Απζηξαιία θ.α. Σν γεγνλφο απηφ, δειαδή φηη θαη νη [52]
δχν γιψζζεο είλαη ζπλδεκέλεο κε θνηλσληθνχο ξφινπο θαη ιεηηνπξγίεο θαη ζπλππάξρνπλ ζηνλ ίδην θνηλσληθφ ρψξν, επεξεάδεη ηφζν ηε γισζζηθή πνιηηηθή φζν θαη ηηο δηδαθηηθέο - κεζνδνινγηθέο πξνζεγγίζεηο ζηε δηδαζθαιία ηεο δεχηεξεο γιψζζαο. ηελ Διιάδα, παξφιν πνπ έρεη δεκηνπξγεζεί κηα πνιππνιηηηζκηθή θαη πνιπγισζζηθή θαηάζηαζε, κέζα απφ ηελ εηζξνή αιινδαπψλ πιεζπζκψλ, δελ ππάξρεη αθφκα κηα γισζζηθή πνιηηηθή πνπ λα ιακβάλεη ππφςε ηηο γιψζζεο ησλ γισζζηθά θαη πνιηηηζκηθά δηαθνξεηηθψλ νκάδσλ. Χζηφζν, ε δεκηνπξγία «ρνιείσλ Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο», δείρλεη ηελ πξφζεζε λα εγθαηληαζηεί κηα λέα γισζζηθή πνιηηηθή, πνπ ζα ιακβάλεη ππφςε ηεο ηηο νκάδεο ησλ κεηαλαζηψλ πνπ δνπλ ζηελ Διιάδα θαη θνηηνχλ ζηα ειιεληθά ζρνιεία (Γακαλάθεο, 1997: 80. ηαζφπνπινο, 2008: 61). Ζ Διιάδα απφ θξάηνο πξνέιεπζεο κεηαλαζηψλ κε πξννξηζκφ ηε Γπηηθή Δπξψπε, ηελ Ακεξηθή θαη ηελ Απζηξαιία, έρεη ήδε κεηαηξαπεί ζε ρψξα πνπ ππνδέρεηαη αλζξψπνπο ζπρλά Διιεληθήο θαηαγσγήο πνπ είηε δε γλσξίδνπλ θαζφινπ ηελ Διιεληθή γιψζζα είηε δελ ηε γλσξίδνπλ επαξθψο (θνχξηνπ, 1997). Απηέο νη πνιηηηθέο θαη πνιηηηζηηθέο αλαθαηαηάμεηο επεξεάδνπλ ηηο δνκέο ηεο θνηλσλίαο θαη ηνπο αθαδεκατθνχο ζεζκνχο. Καηαιήγνληαο, ην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα έρεη πνιχ δξφκν λα δηαλχζεη κέρξη λα αλνηρηεί ζηε δηαθνξεηηθφηεηα ησλ παηδηψλ 5 ησλ κεηαλαζηψλ, ε πιεηνςεθία ησλ νπνίσλ είλαη απφ ηελ Αιβαλία 6. Όπσο αληηιακβαλφκαζηε, ζεσξείηαη πιένλ, αλαγθαία ε εθαξκνγή εθπαηδεπηηθψλ ζηξαηεγηθψλ πνπ απνβιέπνπλ ζηελ εγθαζίδξπζε κηαο δηαπνιηηηζκηθήο, δίγισζζεο εθπαίδεπζεο. Μέζσ απηήο, ζα κπνξέζεη λα πξαγκαηνπνηεζεί ε θνηλσληθνπνίεζε ησλ αηφκσλ πνπ βηψλνπλ ηε δίγισζζε επηθνηλσλία θαη λα δηακνξθσζεί έλα επξχηεξν πιαίζην δηγισζζηθήο θαη δηαπνιηηηζκηθήο αγσγήο, ψζηε λα δηεπθνιπλζεί ε απφθηεζε κηαο δηαπνιηηηζκηθήο ηαπηφηεηαο (Baker, 2001: 138-139). Παξάιιεια, θαηλφκελα απνθιεηζκνχ, ξαηζηζκνχ θαη πεξηζσξηνπνίεζεο θνηλσληθψλ κεηνλνηηθψλ νκάδσλ, ζα θαηαπνιεκεζνχλ απνηειεζκαηηθά (θνχξηνπ, 1997). Αθεηεξία κηαο ηέηνηαο «Γηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο» είλαη ε αληίιεςε φηη ε δηγισζζία, είλαη πιενλέθηεκα θαη κπνξεί λα αλαπηπρζεί κέζα απφ ην καζεζηαθφ 5 Ο αξηζκφο ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ/καζεηξηψλ φισλ ησλ βαζκίδσλ θαηά ηα ζρνιηθά έηε 2004-2005 ήηαλ 113.463 (πνζνζηφ: 7,8%) (Ληαλφο & Καλειιφπνπινο & Γξέγνπ & Γθέκη & Παπαθσλζηαληίλνπ, 2008: 10). 6 Ο αξηζκφο ησλ Αιβαλψλ καζεηψλ θαη ησλ Αιβαλίδσλ καζεηξηψλ αλήιζε ζηελ Διιάδα, θαηά ηα ζρνιηθά έηε 2010-2011, ηνπο/ηηο 37.707 (82,69%), ζχκθσλα κε ηε Γηεχζπλζε πνπδψλ Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο ηνπ ΤΠΔΠΘ (Νηθνιάνπ, 2011: 75). [53]
πεξηβάιινλ. Απαξαίηεηε πξνυπφζεζε είλαη, ην πεξηβάιινλ απηφ λα εμαζθαιίδεη ηα αλαγθαία βνεζήκαηα γηα ηελ εθκάζεζε ηεο γιψζζαο ή ησλ μέλσλ γισζζψλ. Σν ζέκα ηεο δηγισζζίαο ζπλδέεηαη ζηελά κε ην ζέκα ηνπ πνιηηηζκνχ, ηηο ζρέζεηο εμνπζίαο πνπ ιεηηνπξγνχλ ζηελ επξχηεξε θνηλσλία, ηελ αηνκηθή εζσηεξηθή ή εμσηεξηθή ηαχηηζε κε ζπγθεθξηκέλε γιψζζα ή θνπιηνχξα θαη ηελ επηθνηλσληαθή αλάπηπμε (Baker, 2001: 274-277). Χζηφζν, ε εηζαγσγή θαη ε εγθαζίδξπζε ηεο «Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο» ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, ζπληζηά έλα πνιχπινθν θαη δχζθνιν εγρείξεκα, θαζψο νη θνηλσληθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ, δελ απνηεινχλ πξφζθνξν έδαθνο γηα ηελ θαιιηέξγεηα ηεο δηγισζζίαο θαη ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο. Αλαιπηηθφηεξα, παξαηεξνχληαη ζπρλά, ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ νκάδσλ κηαο θνηλσλίαο, αλάινγα κε ηελ θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή ηνπο ηζρχ. Μάιηζηα, ζε κεγάιν βαζκφ ε χπαξμε δηαθνξεηηθψλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ, εληζρχνπλ ην ράζκα κεηαμχ θπξίαξρσλ θαη κεηνλνηηθψλ νκάδσλ. Απηέο νη θνηλσληθέο δηαθξίζεηο, δηαπεξλνχλ θαη ηνλ εθπαηδεπηηθφ ζεζκφ, φπνπ καζεηέο πνπ δελ θαηέρνπλ ηε θπξίαξρε γιψζζα, παξαγθσλίδνληαη θαη απνθιείνληαη απφ πνιιά εθπαηδεπηηθά αγαζά. Γηα παξάδεηγκα, καζεηέο/-ηξηεο ηνπ γεγελνχο πιεζπζκνχ, δελ ζπλάπηνπλ ζπρλά θηιίεο κε ζπκκαζεηέο/ζπκκαζήηξηεο κεηαλαζηψλ/κεηαλαζηξηψλ, ή αθφκε θαη εθπαηδεπηηθνί θνξείο, γνλείο θ.α. εθθξάδνπλ αληηξξήζεηο ζηε ζπλεχξεζε θαη ηε ζπλδηδαζθαιία αιινδαπψλ θαη γεγελψλ καζεηψλ/-ηξηψλ. Ζ δηαπίζησζε απηή θαίλεηαη λα μεθηλά απφ ηελ αίζζεζε ηεο θνηλσληθήο, πνιηηηθήο, ηζηνξηθήο θαη εζληθήο ππεξνρήο ησλ θπξίαξρσλ νκάδσλ θαη παξάιιεια, ζην θφβν πνπ αηζζάλνληαη γηα ηελ «εηζβνιή» ησλ «μέλσλ» ζηνπο θξαηηθνχο ζεζκνχο (Κσζηνχια Μαθξάθε, 2001: 81-87). Γεδνκέλσλ απηψλ ησλ ζηνηρείσλ, πνιινί επηζηήκνλεο ζέιεζαλ λα δψζνπλ εμεγήζεηο θαη λα εξκελεχζνπλ απηέο ηηο ζηάζεηο κεγάιεο κεξίδαο ηνπ πιεζπζκνχ. Έηζη, ινηπφλ, πεδία ησλ επηζηεκψλ πνπ εληάζζνληαη ζηε πγθξηηηθή Παηδαγσγηθή, ζηελ αλζξσπνινγία, ηελ ςπρνινγία, ηελ θνηλσληνινγία θ.α., πξφηεηλαλ λέα εθπαηδεπηηθά κνληέια, πξνζαξκνζκέλα ζηηο ηζρχνπζεο εθπαηδεπηηθέο θαη θνηλσληθέο ζπλζήθεο ηεο πνιπγισζζίαο θαη ηεο δηαπνιηηηζκηθφηεηαο. Φσηεηλφ παξάδεηγκα ηέηνησλ πξνζαλαηνιηζκψλ απνηειεί ε ζεσξία ηνπ κεγάινπ παηδαγσγνχ Paulo Freire (1921-1997), ν νπνίνο πξέζβεπε πσο «Ο κνξθσκέλνο άλζξσπνο είλαη ν πξνζαξκνζκέλνο άλζξσπνο γηαηί είλαη ν πην θαηάιιεινο γηα ηνλ θφζκν» (Γξφιιηνο, Καξαληατδνπ, Κνξνκπφθεο, Κνηίλεο, Ληάκπαο, 2003). [54]
Ζ πνξεία πξνο κηα δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε, πεξλά κέζα απφ ηε κειέηε δεηεκάησλ πνπ αθνξνχλ ηελ θαζνξηζηηθή επίδξαζε πνπ αζθεί ην θπξίαξρν ζχζηεκα θαη ε κνλνδηάζηαηε εθπαίδεπζε ζηνπο κεηνλνηηθνχο καζεηέο. Οη ηειεπηαίνη, ηαθηηθά βξίζθνληαη παγηδεπκέλνη κέζα ζηελ αλάδεημε ησλ θπξίαξρσλ ηζηνξηθψλ, γισζζηθψλ, θνηλσληθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ ζεκάησλ, πνπ είηε δελ είλαη ζε ζέζε λα θαηαλνήζνπλ είηε δελ απνηεινχλ κέξνο ηεο ηδενινγηθφ - θνηλσληθήο ηνπο ηαπηφηεηαο (Κσζηνχια Μαθξάθε, 2001: 92-93). Γηα ην ιφγν απηφ, ε εθπαίδεπζε, πέξα απφ ηε κεηάδνζε παηδείαο, δηαζέηεη θαη πνιηηηθφ πεξηερφκελν, κηαο θαη νθείιεη λα εμαζθαιίζεη αμηνπξεπείο ζπλζήθεο δηαβίσζεο ζε φινπο αλεμαηξέησο ηνπο πνιίηεο, ηζαγελείο θαη κε. Αλαθεθαιαηψλνληαο, ε ζεκαζία ηεο πνιπγισζζίαο, ηεο δηαηήξεζεο ηεο γιώζζαο θαηαγσγήο θαη ε εγθαηλίαζε δηαπνιηηηζκηθώλ εθπαηδεπηηθώλ πνιηηηθώλ, ζπληζηνχλ πγηή ζηνηρεία ζπλχπαξμεο ησλ ιαψλ. Γίρσο λα αιινηψλνληαη ηα ηδηαίηεξα, εζληθά ραξαθηεξηζηηθά θάζε γιψζζαο, κπνξνχλ λα ζπλππάξμνπλ παξάιιεια κέζα ζε έλα πιαίζην αιιειεγγχεο θαη αιιεινζεβαζκνχ (Σζηάθαινο, 2003: 157-158). ηελ Δπξψπε ζήκεξα, νκηινχληαη δεθάδεο δηαθνξεηηθέο γιψζζεο. Πνιιέο απφ απηέο είλαη επίζεκεο γιψζζεο θξαηψλ, άιιεο φρη. Αξθεηέο νκηινχληαη απφ δεθάδεο εθαηνκκχξηα αλζξψπσλ θαη άιιεο απφ ειάρηζηνπο. Πνιιέο απφ απηέο κνηάδνπλ έληνλα κεηαμχ ηνπο ζε ηέηνην βαζκφ ψζηε λα είλαη εθηθηή ε ακνηβαία θαηαλφεζε αλζξψπσλ πνπ κηινχλ ηελ θαζεκία, θαη άιιεο είλαη απνιχησο «απνκνλσκέλεο», ζην ιεμηιφγην θαη ηε γξακκαηηθή ηνπο, εληειψο αθαηαλφεηεο απφ φινπο. Καη φκσο, κέζα ζε απηή ηελ πνιπκνξθία ππάξρεη ηάμε. 1.2.5 Κίλεηξα κάζεζεο ζηε Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία ζπλαληάηαη ν φξνο «θίλεηξν» (motivation), πξνθεηκέλνπ λα πεξηγξάςεη εθείλεο ηηο αηηίεο πνπ σζνχλ ή αλαγθάδνπλ έλα άηνκν λα θαηαθηήζεη κηα δεχηεξε γιψζζα. Σα θίλεηξα ζπλδένληαη επνκέλσο κε ηελ αλάγθε, ηελ εηνηκφηεηα θαη ην βαζκφ ηεο επηζπκίαο πνπ επηδεηθλχεη θάπνηνο λα γίλεη νκηιεηήο ηεο θπξίαξρεο γιψζζαο, φηαλ αληηιεθζεί φηη νη γισζζηθέο ηνπ ηθαλφηεηεο δελ είλαη επαξθείο λα επηθνηλσλήζεη απνηειεζκαηηθά ζην δεκφζην βίν ηνπ (Baker, 2001: 182). Σα θίλεηξα αλαθνξηθά κε ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε δηαθξίλνληαη ζηηο εμήο θαηεγνξίεο (Gardner & Lampert, 1972 ζην: Tξηάξρε - Herrmann, 2000: 193): [55]
1) Σα θίλεηξα ελζσκάησζεο (Integrative Motivation): Αθνξνχλ ηα άηνκα πνπ επηζπκνχλ λα εληάζζνληαη ζηελ θπξίαξρε γισζζηθή νκάδα, πέξα απφ ηελ νκάδα νκηιεηψλ/νκηιεηξηψλ ηεο κεηξηθήο ηνπο γιψζζαο. Έηζη, αλαπηχζζνπλ επαθέο κε ην γεγελή πιεζπζκφ, δξαζηεξηνπνηνχληαη ζε ηνκείο ηνπ πνιηηηζκνχ, ησλ παξαδφζεσλ ηεο ρψξαο ππνδνρήο θαη δηαθαηέρνληαη απφ ζεηηθέο πξνδηαζέζεηο σο πξνο ηελ θπξηαξρηθή γιψζζα. Βαζηθέο πξνυπνζέζεηο φκσο απνηεινχλ ε εηνηκφηεηα θαη ε ζέιεζή ηνπο λα ελζσκαησζνχλ ζηελ θχξηα εζλνγισζζηθή νκάδα θαη επίζεο, νη γισζζηθέο ηθαλφηεηεο πνπ δηαζέηνπλ, ψζηε λα πξνζεγγίζνπλ ηε λέα γιψζζα. Πέξα απφ ηα παξαπάλσ, είλαη ελδερφκελν ηα θίλεηξα ελζσκάησζεο λα ελεξγνπνηνχληαη ιφγσ ηνπ θφβνπ ηνπ αηφκνπ, γηα ηελ νινθιεξσηηθή ηνπ γισζζηθή αθνκνίσζε, πξάγκα πνπ ζπλεπάγεηαη ηελ απψιεηα ηεο ηδηαίηεξεο γισζζηθήο ηνπ ηαπηφηεηαο. Παξάιιεια, φκσο, επηζπκεί λα αηζζαλζεί απνδεθηφο απφ ην θνηλσληθφ ζχλνιν θαη σο εθ ηνχηνπ, επηδηψθεη ηελ γισζζηθή ελζσκάησζε θαη ηελ αίζζεζε ηνπ «αλήθεηλ». Σέινο, έρεη απνδεηρζεί φηη, άηνκα κε πςειά θίλεηξα ελζσκάησζεο, ζπλήζσο θαηαθηνχλ ηε δεχηεξε γιψζζα, ζε επίπεδν ηζφηηκν κε ηελ πξψηε (Fthenakis et al. 1985 ζην: Tξηάξρε - Herrmann, 2000: 194). 2) Κίλεηξα ησλ κέζσλ: Γηαζέηνπλ ηα άηνκα πνπ θαηαθηνχλ κηα δεχηεξε γιψζζα γηα ιφγνπο επαγγεικαηηθνχο θαη νηθνλνκηθνχο π.ρ. λα απνθνκίζνπλ νθέιε ηελ εξγαζία ηνπο. 3) Σα σθειηκηζηηθά θίλεηξα: πληζηνχλ θίλεηξα πνπ πεγάδνπλ απφ αλάγθεο ηνπ αηφκνπ λα θαηαθηήζεη ηε δεχηεξε γιψζζα, ψζηε λα απνθνκίζεη δηάθνξα νθέιε. 4) Κίλεηξα θύξνπο: Σν άηνκν επηδηψθεη κέζσ ηεο θαηάθηεζεο ηεο δεχηεξεο γιψζζαο, λα απνθηήζεη θνηλσληθφ θχξνο. 5) Κίλεηξα θαηάθηεζεο γλώζεσλ: λα απνθηήζεη γλψζεηο ν θάηνρνο ηεο δεχηεξεο γιψζζαο, ζρεηηθά κε ηνλ θπξίαξρν πνιηηηζκφ, ηελ θνπιηνχξα, ηηο παξαδφζεηο θ.α. 6) Δπηθνηλσληαθά θίλεηξα: Δδξάδνληαη απφ ηελ αλάγθε θαη ηελ επηζπκία ηνπ αηφκνπ λα επηθνηλσλήζεη κε ηνπο νκηιεηέο ηεο πιεηνλνηηθήο γιψζζαο. (Appeltauer, 1997: 113 ζην: Tξηάξρε - Herrmann, 2000: 194). Όζνλ αθνξά ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ πξνο κηα «δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε», κπνξνχλ λα δνζνχλ δηάθνξα θίλεηξα ζηνπο/ζηηο καζεηέο/-ηξηεο, ψζηε λα πξνζεγγίζνπλ ηελ πνιππνιηηηζκηθφηεηα, λα απνδνκήζνπλ πξνθαηαιήςεηο θαη ζηεξεφηππα γηα ην «μέλν» θαη λα εληζρπζνχλ ηα άηνκα ησλ κεηνλνηηθψλ νκάδσλ ζηε ρψξα ππνδνρήο. Πξνο απηήλ ηελ θαηεχζπλζε, εζηηάδεη ε ζεσξία ηνπ Jim Cummins, ν νπνίνο θάλεη ιφγν γηα ηε δξαζηεξηνπνίεζε εθείλσλ ησλ παξαγφλησλ πνπ [56]
ιεηηνπξγνχλ εληζρπηηθά ζηελ εηζαγσγή ησλ παηδηψλ ζηνλ αιθαβεηηζκφ (Tξηάξρε - Herrmann, 2000: 81-82). Σνλίδεηαη επίζεο, ε ζεκαζία ηεο ζπλεηδεηήο ελεξγνπνίεζεο ηνπ θνηλσληθνχ πιαηζίνπ θαηά ηελ εθπαίδεπζε κε ηξφπν πνπ λα πξνζθέξεη ζην δίγισζζν παηδί εμσγισζζηθή ππνζηήξημε φηαλ ηε ρξεηάδεηαη. Αλαπηχζζεηαη έηζη έλα πιέγκα ζρέζεσλ αλάκεζα ζηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ ζρνιείνπ θαη ζην πεξηβάιινλ κέζα ζην νπνίν ιεηηνπξγνχλ απηέο νη δξαζηεξηφηεηεο. ηνλ παξαθάησ πίλαθα παξνπζηάδεηαη έλαο θαηάινγνο κε κεζνδνινγηθέο πξνζεγγίζεηο πνπ ελδείθλπληαη γηα ηε Γηαπνιηηηζκηθή Γηδαθηηθή, έρνληαο σο θνηλή βάζε ηε δηδαζθαιία κε νκάδεο εξγαζίαο. Αξθεηέο απφ απηέο κπνξνχλ λα εθαξκνζηνχλ θαη ζην πιαίζην ηεο παξαδνζηαθήο κνξθήο δηδαζθαιίαο. [57]
Γηδαζθαιία κε νκάδεο εξγαζίαο 1) Οκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία 2) ρέδην ζπλεξγαηηθήο έξεπλαο (project) 3) Γηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε 4) Δξεπλεηηθή-αλαθαιππηηθή κέζνδνο 5) Παηρλίδη ξφισλ - δξακαηνπνίεζε 6) Πξνζνκνίσζε 7) Μάζεζε απφ παξνπζηάζεηο (πξνθαηαβνιηθνί νξγαλσηέο) 8) Βξαρχρξνλε νκαδνπνίεζε 9) Βησκαηηθή πξνζέγγηζε 10) Γηδαζθαιία κε ηε ρξήζε ΝΣ 11) Γηδαζθαιία επηθεληξσκέλε ζηε δεκηνπξγηθή ζθέςε: Synectics 12) Καηαηγηζκφο ηδεψλ (brain storming) 13) Γηδαθηηθή αμηνπνίεζε ηεο εηθφλαο Παξαδνζηαθή δηδαζθαιία (κεησπηθή) 1) Δξεπλεηηθή-αλαθαιππηηθή κέζνδνο 2) Μάζεζε απφ παξνπζηάζεηο (πξνθαηαβνιηθνί νξγαλσηέο) 3) Βησκαηηθή πξνζέγγηζε 4) Γηδαζθαιία επηθεληξσκέλε ζηε δεκηνπξγηθή ζθέςε: Synectics 5) Καηαηγηζκφο ηδεψλ (brain storming) 6) Γηδαθηηθή αμηνπνίεζε ηεο εηθφλαο Οη κέζνδνη απηέο απνηεινχλ δνκηθά ζηνηρεία δηαθφξσλ κνληέισλ δηδαζθαιίαο, ηα νπνία είλαη πξνζαλαηνιηζκέλα ζε ηέζζεξηο δηαθνξεηηθέο θαηεπζχλζεηο αγσγήο θαη κάζεζεο: ζηελ πξνζέγγηζε ηεο πιεξνθνξίαο, ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ ππνθεηκέλνπ ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, ηελ αλάπηπμε θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ θαη ηελ ηξνπνπνίεζε ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ καζεηή (Joyce & Weil 1986 ζην: Γεκεηξηάδνπ & Δπζηαζίνπ, 2008: 4-5). Μπνξνχλ λα εθαξκφδνληαη κεκνλσκέλα ή ζε ζπλδπαζκφ κεηαμχ ηνπο, ιεηηνπξγψληαο έηζη ζπκπιεξσκαηηθά ή δηαδνρηθά θαηά πεξίπησζε. Δπίζεο, γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπο ζπλήζσο απαηηείηαη κηα ζηνηρεηψδεο πξνεηνηκαζία απφ κέξνπο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ή ησλ καζεηψλ, θαζψο θαη έλα ζχζηεκα ππνζηήξημεο (δηδαθηηθφ πιηθφ, εηθφλεο, πεγέο, ινγηζκηθά θ.ιπ.). [58]
1.3 Οξηζκνί: «ηάζεηο», «ηεξεόηππα», «Πξνθαηαιήςεηο» Πνιινί επηζηεκνληθνί θιάδνη, φπσο ε θνηλσληνινγία, ε θνηλσληθή ςπρνινγία, ε αλζξσπνινγία θ.α., έρνπλ επηθεληξσζεί ζηε κειέηε ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο θαη ζηελ αιιειεπίδξαζή ηεο κε ην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ φπνπ εληάζζεηαη. ην ζχγρξνλν παγθνζκηνπνηεκέλν θφζκν, ην ελδηαθέξνλ πνιιψλ κειεηψλ έρεη ζηξαθεί ζηε ζπκπεξηθνξά πνπ πηνζεηνχλ θνηλσληθέο νκάδεο, νη νπνίεο βηψλνπλ ζε πνιππνιηηηζκηθέο θνηλσλίεο. Αλαληίξξεηα, ηα κεηαλαζηεπηηθά ξεχκαηα, ζπληζηνχλ κηα πξαγκαηηθφηεηα γηα πνιιέο ρψξεο (αλάκεζά ηνπο θαη ε Διιάδα), φπνπ ν γεγελήο πιεζπζκφο ζπλππάξρεη κε θνηλφηεηεο δηαθνξεηηθήο γισζζηθήο πξνέιεπζεο, θνπιηνχξαο, πνιηηηζκηθνχ ππνβάζξνπ. Παξάιιεια, απηέο νη θνηλσληθέο αιιαγέο, έρνπλ επεξεάζεη θαη ηνλ εθπαηδεπηηθφ ζεζκφ, επνκέλσο, ην ελδηαθέξνλ γηα ηελ εθαξκνγή δηαπνιηηηζκηθψλ θαη εληαμηαθψλ πνιηηηθψλ είλαη έληνλν, πξνθεηκέλνπ λα ελζσκαησζεί ν κεηαλαζηεπηηθφο πιεζπζκφο ζηελ θνηλσλία κηαο ρψξαο. (Σζηάθαινο, 2003: 151-154). Απηή ε δηεξγαζία ηεο πξνζαξκνγήο ησλ κεηαλαζηψλ, ζπληζηά ηνλ «επηπνιηηηζκό» ηνπο, έλλνηα ε νπνία αλαθέξεηαη ζηελ πνιηηηζκηθή κεηαβνιή πνπ επέξρεηαη απφ ηε ζπλερή επαθή κε ηα κέιε ηεο ρψξαο ππνδνρήο. Οη ηξφπνη κε ηνπο νπνίνπο νη κεηαλάζηεο ζρεηίδνληαη κε ηελ επξχηεξε θνηλσλία ηεο ρψξαο ππνδνρήο, αλαθνξηθά κε ηελ πνιηηηζκηθή ηνπο ηαπηφηεηα, ηηο επηζπκίεο, ηηο ζρέζεηο κε άηνκα θαη νκάδεο, ην δεκφζην βίν ηνπο θ.α., αθνξνχλ ηέζζεξηο ζηξαηεγηθέο πξνζαξκνγήο ηνπο: ε ελαξκόληζε, ε αθνκνίσζε, ν δηαρσξηζκόο θαη ε πεξηζσξηνπνίεζε. (Νηάιια, 1999: 145. Αλαθηήζεθε ζηηο 29/3/2012 απφ ην: http://www.elpse.gr/index.php/el/katalogos-teyxwn/category/21-teyxos-02.html). Απηή φκσο, ε επαθή ησλ γεγελψλ κε πνιηηηζκηθά δηαθνξεηηθέο νκάδεο, εγείξεη έλα θνηλσληθφ πιαίζην, πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ «ζηάζεηο», «ζηεξεόηππα» θαη «πξνθαηαιήςεηο». Σα ζηεξεφηππα θαη νη πξνθαηαιήςεηο είλαη θνηλσληθέο αλαπαξαζηάζεηο πνπ αλαπαξάγνληαη νπζηαζηηθά ζηελ θνηλσλία κέζσ ηνπ ιφγνπ (Γξαγψλα, 1997 ζην: Κσζηνχια Μαθξάθε, 2001: 117). [59]
1.3.1 ηάζεηο απέλαληη ζηε Γιώζζα Έλαο απφ ηνπο θεληξηθνχο ππιψλεο ηεο θνηλσληθήο ςπρνινγίαο, απνηειεί ε κειέηε ησλ ζηάζεσλ πνπ επηδεηθλχεη ν άλζξσπνο, δηφηη απηέο αλαπαξηζηνχλ ηελ αληίιεςε ηνπ αηφκνπ γηα ηα θνηλσληθά θαηλφκελα θαη ηνλ θνηλσληθφ ηνπ πεξίγπξν. Δπίζεο, απηή ε αληίιεςε ησλ θνηλσληθψλ θαηλνκέλσλ, εμεγεί, πψο ην άηνκν αληηιακβάλεηαη θαη πξνζαξκφδεη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ ζηα θαηλφκελα ηνπ ςπρνινγηθνχ θαη θνηλσληθνχ ηνπ πεξηβάιινληνο. (Γεψξγα, 1995: 121). Ζ ζπκπεξηθνξά, εμαξηάηαη απφ ηελ πξφζεζε ηνπ αηφκνπ λα εθηειέζεη ηε ζπγθεθξηκέλε πξάμε. Ζ πξφζεζε εμαξηάηαη απφ ηε ζηάζε ηνπ αηφκνπ σο πξνο ηελ εθηέιεζε ηεο πξάμεο θαη απφ ηνπο ππνθεηκεληθνχο θνηλσληθνχο θαλφλεο. Ζ ζηάζε νξίδεηαη σο ζπλάξηεζε ησλ πεπνηζήζεσλ ηνπ αηφκνπ φζνλ αθνξά ηηο ζπλέπεηεο ηεο πξάμεο θαη ηεο αμηνιφγεζεο απηψλ ησλ ζπλεπεηψλ (Βνζληάδνπ, 2002). Οη ππνθεηκεληθνί θνηλσληθνί θαλφλεο απνηεινχληαη απφ ηηο πεπνηζήζεηο ηνπ αηφκνπ φζνλ αθνξά ηηο επηζπκίεο ησλ άιισλ θαζψο θαη απφ ηα θίλεηξα πνπ έρεη ην άηνκν λα ζπκκνξθσζεί κε απηέο. χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ πνπ έδσζε ν Gardner (1985) γηα ηελ έλλνηα ησλ ζηάζεσλ (attitudes), απηέο δηαζέηνπλ γλσζηηθά, ζπλαηζζεκαηηθά θαη βνπιεηηθά ζπζηαηηθά, δειαδή αθνξνχλ πεπνηζήζεηο, ζπλαηζζεκαηηθέο αληηδξάζεηο θαη ζπκπεξηθνξηζηηθέο ηάζεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην αληηθείκελν ηεο ζηάζεο. Παξάιιεια, ζπλδένληαη κε κηα ππνθεηκεληθή ςπρνινγηθή πξνδηάζεζε ηνπ αηφκνπ λα δξα ή λα αμηνινγεί ηε ζπκπεξηθνξά θαηά έλαλ νξηζκέλν ηξφπν (Gardner, 1985 ζην: Lee MacKay & Hornberger, 2008 ζην: Κσζηνχιε, 2009: 24-25). πλεπψο, νη ζηάζεηο (attitudes) αλαθέξνληαη ζε έλα γεληθφ θαη δηαξθέο, ζεηηθφ ή αξλεηηθφ, ζπλαίζζεκα γηα θάπνην πξφζσπν, αληηθείκελν ή ζέκα. Μία ζηάζε αθνξά ηε ζεηηθή ή αξλεηηθή πξνδηάζεζε ελφο αηφκνπ γηα θάπνηνλ ή ζε θάηη ζην πεξηβάιινλ ηνπ. Οη ζηάζεηο απέλαληη ζηε γιψζζα ζπληζηνχλ θάζε ζπλαηζζεκαηηθνχο, λνεηηθνχο ή ζπκπεξηθνξηθνχο δείθηεο, πνπ αθνξνχλ αμηνινγηθέο αληηδξάζεηο απέλαληη ζε δηάθνξεο γισζζηθέο πνηθηιίεο ή ηνπο νκηιεηέο ηνπο. Σξεηο δηαζηάζεηο ησλ ζηάζεσλ έρνπλ αλαδεηρζεί σο θξίζηκεο γηα ηνλ ελλνηνινγηθφ ηνπο πξνζδηνξηζκφ: α) ε γλσζηηθή δηάζηαζε, αλαθέξεηαη ζηε γλσζηηθή αλαπαξάζηαζε ηνπ αληηθεηκέλνπ ηεο ζηάζεο θαη ζηηο γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηελ αλζξψπηλε [60]
λνεκνζχλε. Απηή ε αληίιεςε ησλ ζηάζεσλ νξγαλψλεη ηα εξεζίζκαηα πνπ δέρεηαη ην άηνκν θαηά ηε ζεσξία ηεο κνξθήο ζε ζχλνια (Γεψξγα, 1995: 126). β) ε ζπλαηζζεκαηηθή δηάζηαζε, αλαθέξεηαη ζε αμηνινγηθά ζπλαηζζήκαηα αξέζθεηαο θαη δπζαξέζθεηαο σο πξνο ην αληηθείκελν ηεο ζηάζεο. Ζ θάζε ζηάζε ελδέρεηαη λα εγείξεη ζεηηθά, νπδέηεξα ή αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα ζην άηνκν. Ζ ζπλαηζζεκαηηθή δηάζηαζε ησλ ζηάζεσλ, είλαη απνηέιεζκα ηεο κάζεζεο, δειαδή ε ζπλαηζζεκαηηθή αληίδξαζε έρεη ζπλδεζεί κε ηε ζηάζε θάησ απφ ζπλζήθεο ελίζρπζεο, ή θάησ απφ ηελ επίδξαζε θάπνηαο θνηλσληθήο παξακέηξνπ (Γεψξγα, 1995: 130-131) γ) ε ζπκπεξηθνξηθή δηάζηαζε, αλαθέξεηαη ζε ζπκπεξηθνξηθέο ηάζεηο ή πξνζέζεηο. Δηδηθφηεξα, ε ηάζε ζπκπεξηθνξάο ελφο αηφκνπ, ε πξαγκαηηθή ηνπ ζπκπεξηθνξά, βξίζθεηαη ζε άκεζε ζρέζε κε ηνπο θνηλσληθνχο θαλφλεο ζπκπεξηθνξάο κηαο θνηλσλίαο, δειαδή ηνπο πξνζδηνξηζκέλνπο απφ ηελ θνηλσλία, θαλφλεο πξέπνπζαο ζπκπεξηθνξάο (Γεψξγα, 1995: 132) ΔΡΔΘΗΜΑΣΑ (άηνκα, ζπλζήθεο, θνηλσληθά ζέκαηα, νκάδεο θαη άιια αληηθείκελα ησλ ζηάζεσλ). ΣΑΔΗ ΓΝΧΣΗΚΑ ΣΟΗΥΔΗΑ Αληηιήςεηο Πξνθνξηθέο δειψζεηο γηα γλψκεο ΤΝΑΗΘΖΜΑΣΑ Αληηδξάζεηο ηνπ απηφλνκνπ λεπξηθνχ ζπζηήκαηνο Πξνθνξηθέο δειψζεηο γηα ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ Πξαγκαηηθή ζπκπεξηθνξά Πξνθνξηθέο δειψζεηο γηα ζπκπεξηθνξά ρήκα 1 Ζ ηξηζδηάζηαηε ζεσξία ησλ ζηάζεσλ, βαζηζκέλε ζηνπο Rosenberg θαη Hovland. Cognitive, effective and behavioral components of attitudes, New York, Conn.: Yale U., 1960. (Γεψξγα, 1995: 127). [61]
Χο πξνο ηηο ιεηηνπξγίεο ησλ ζηάζεσλ, απηέο ρξεζηκνπνηνχληαη σο: 1) κεραληζκνί άκπλαο 2) εθθξάζεηο ζπζηεκάησλ αμηψλ 3) εξγαιεία θνηλσληθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ (Σζηάθαινο, 2000: 165-166). Οη θιαζηθέο κνξθέο κάζεζεο, πνπ ζπκβάιινπλ ζηε δηακφξθσζε ησλ ζηάζεσλ, είλαη νη αθφινπζεο: α) θιαζηθή εμαξηεκέλε κάζεζε: έλα νπδέηεξν εξέζηζκα απνθηά ηελ ηθαλφηεηα λα πξνθαιεί κηα ζπγθεθξηκέλε απφθξηζε κέζσ ηεο ζπζηεκαηηθήο ηνπ ζχλδεζεο κε έλα αλεμάξηεην εξέζηζκα πνπ ήδε πξνθαιεί ηε ζπγθεθξηκέλε απφθξηζε (Watson, 1913). β) ζπληειεζηηθή κάζεζε: βαζίδεηαη ζηελ αξρή φηη νη ζπκπεξηθνξέο πνπ έρνπλ ζεηηθέο ζπλέπεηεο εληζρχνληαη (Skinner, 1938). γ) κάζεζε κέζσ ηεο κίκεζεο ελόο πξνηύπνπ: ε κάζεζε κπνξεί λα ζπληειεζηεί κέζσ ηεο παξαηήξεζεο ησλ ζπλεπεηψλ πνπ έρνπλ νη πξάμεηο ελφο πξνηχπνπ (Bandura, 1976. Βνζληάδνπ, 2002. Γεψξγα, 1995: 146-153). Ζ ζρέζε ησλ ζηάζεσλ κε ηε ζπκπεξηθνξά ελφο αηφκνπ, είλαη ζηελή θαη ακθίδξνκε. Οη ζηάζεηο δελ θαζνξίδνπλ ηε ζπκπεξηθνξά, αιιά κπνξνχλ λα ηελ πξνθαηαβάιινπλ φηαλ εμαζθαιηζηεί πιήξεο αληηζηνηρία σο πξνο ηελ πξάμε, ην ζηφρν, ην ρξφλν θαη ην πιαίζην. Γελ πξνδηθάδνπλ πάληα ηε ζπκπεξηθνξά, φκσο κία ζηάζε κπνξεί λα θαηαιήμεη ζε ζπκπεξηθνξά, ζε πξφζεζε πνπ κπνξεί λα εθδεισζεί, πέξα απφ ηηο ζπλζήθεο πνπ ηζρχνπλ (Σζηάθαινο, 2000: 169-170). Οη ζηάζεηο σζηφζν, δελ είλαη ακεηάβιεηεο, ζηαηηθέο θαη απφιπηεο. Μπνξνχλ λα αιιάμνπλ θαη απνηεινχλ αληηθείκελν ηξνπνπνίεζεο γηα δηαθνξεηηθνχο ιφγνπο. Έλαο απφ απηνχο είλαη ε επηθνηλσλία, ε δηαπξνζσπηθή επαθή, ε ζπκκεηνρή ζε νκαδηθέο δξάζεηο, πνπ κπνξνχλ λα ιάβνπλ ρψξα κέζα απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ ζεζκφ θαη ηε δηδαζθαιία. (Νηάιια, 1999: 145-158). Δπνκέλσο, νη ζηάζεηο αληηπξνζσπεχνπλ ζπιιήςεηο πνπ δελ είλαη ηφζν βαζηά ξηδσκέλεο ζηα άηνκα, φπσο ζπκβαίλεη κε ην αμηνθξαηηθφ ζχζηεκα κηαο θνηλσλίαο. πλεπψο, είλαη έθδειν, πσο δελ κπνξεί λα ππάξμεη ζαθήο δηαρσξηζκφο αλάκεζα ζηηο αμίεο θαη ζηηο ζηάζεηο ηνπ ππνθεηκέλνπ θαη ηεο θνηλσλίαο. Όκσο, ζεκαληηθφ ζηνηρείν απφθιηζεο ησλ δπν ελλνηψλ, απνηειεί ην γεγνλφο, πσο ζηελ πεξίπησζε παξαβίαζεο νξηζκέλσλ αμηψλ, ελδέρεηαη ην άηνκν λα αηζζαλζεί ηχςεηο ζπλείδεζεο ή ζπλαηζζήκαηα απνηπρίαο, θάηη πνπ δελ ζπλνδεχεη ηελ άξλεζε πηνζέηεζεο κηαο ζπγθεθξηκέλεο ζηάζεο. (Γεψξγα, 1995: 125). [62]
1.3.2 ηεξεόηππα απέλαληη ζηε γιώζζα Σα ζηεξεφηππα παίδνπλ ζίγνπξα έλαλ κεγάιν ξφιν ζηελ δσή καο, κηαο θαη επεξεάδνπλ ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν αληηιακβαλφκαζηε ηνλ θφζκν θαη ηνπο ζπλαλζξψπνπο καο. Ζ ιέμε «ζηεξεόηππν» αλαθέξεηαη ζηηο αληηιήςεηο θαη ζε γλσζηηθέο αλαπαξαζηάζεηο πνπ αθνξνχλ νπνηαδήπνηε θνηλσληθή νκάδα θαη αληινχλ ην πεξηερφκελν θαη ηε κνξθή ηνπο, απφ ην θνηλσληθφ πιαίζην, πξνθαιψληαο επηθίλδπλεο θνηλσληθέο αδηθίεο (Γξαγψλα, 2004: 13-14). Έρνπκε σο απνηέιεζκα πξνθαηαιήςεσλ απέλαληη ζε άηνκα, νκάδεο θαη ηδέεο. Ο φξνο «ζηεξενηππηθή απεηιή» αλαθέξεηαη ζηελ χπαξμε αξλεηηθνχ ζηεξεφηππνπ γηα κία νκάδα. Σν ζηεξεφηππν είλαη κηα απινπζηεπκέλε θαη ηππνπνηεκέλε αληίιεςε ή κηα εηθφλα, πνπ ζπρλά θαηέρνπλ απφ θνηλνχ νη άλζξσπνη γηα κηα άιιε νκάδα. Σα ζηεξεφηππα κπνξνχλ λα είλαη ζεηηθά ή αξλεηηθά θαη είλαη ραξαθηεξηζηηθέο γεληθεχζεηο, βαζηζκέλεο ζηελ ειάρηζηε ή πεξηνξηζκέλε γλψζε γηα κηα νκάδα αλζξψπσλ. Σέηνηεο ππεξαπινπζηεπκέλεο αληηιήςεηο, απφςεηο, ή εηθφλεο, ζηεξίδνληαη ζηελ ππφζεζε φηη ππάξρνπλ θνηλέο ηδηφηεηεο θαη θνηλά ραξαθηεξηζηηθά πνπ ηα κέιε ηεο άιιεο νκάδαο έρνπλ. Σα ζηεξεφηππα είλαη φρη κφλν ελάληηα ζηα δηθαηψκαηα ησλ άιισλ ηνπο, αιιά θαη ηνπο βιάπηνπλ κε ηελ ελζάξξπλζε ηεο πξνθαηάιεςεο θαη ηεο δηάθξηζεο. Οη εθπαηδεπηηθέο θνηλφηεηεο παξέρνπλ κηα ζεκαληηθή επθαηξία λα πξνθαιέζνπλ απηέο ηηο αξλεηηθέο αληηιήςεηο ζε ζεζκηθφ επίπεδν θαη λα αλαπηχμνπλ έλαλ πνιηηηζκφ πνπ λα ζπκπεξηιακβάλεη, λα αλαγλσξίδεη θαη λα εθηηκά ηελ πνηθηινκνξθία (Γξαγψλα, 2004: 20-21). Ζ χπαξμε ζηεξενηχπσλ ζεκαίλεη πσο νηηδήπνηε θάλεη θάπνηνο ή νπνηαδήπνηε απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά θάπνηνπ, θαίλεηαη πσο ηαηξηάδνπλ κε ηε ζηεξενηππηθή αληίιεςε πνπ έρεη κία θνηλσλία ζην ζχλνιφ ηεο γηα ηελ νκάδα ηνπ αηφκνπ απηνχ. Αλ εμεηάζνπκε ηα ζηεξεφηππα ή ηηο εηθφλεο πνπ έρεη ν θαζέλαο γηα ην ζπλάλζξσπφ ηνπ, ζα δνχκε φπσο επηζεκαίλεη θαη ν Allport (1954), πσο κπνξεί ηαπηφρξνλα λα αληηθαηνπηξίδνπλ ην ραξαθηήξα ηεο ππφ πεξηγξαθή νκάδαο θαη θαη επέθηαζε, ηεο νκάδαο πνπ θάλεη ηελ πεξηγξαθή ή έρεη ηα ζηεξεφηππα. (Cambell, 1961: 82 ζην: Παπαζηάκνπ, 1990: 55). Σν απνηέιεζκα είλαη λα θάλεη ην ζηεξεφηππν πην αιεζνθαλή σο ραξαθηεξηζηηθφ ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αηφκνπ, ηφζν ζηα κάηηα ησλ άιισλ, φζν θαη ζηα δηθά ηνπ κάηηα. Με άιια ιφγηα, φηαλ θάπνηνο πνπ αλήθεη ζε κηα ζηεξενηππηθά απεηινχκελε νκάδα (π.ρ. Αιβαλνί κεηαλάζηεο) θάλεη θάηη πνπ επηβεβαηψλεη ην ζηεξεφηππν (π.ρ. θινπή), ηφηε ηείλνπκε λα εληζρχνπκε ην ζηεξεφηππν [63]
ηφζν εκείο, φζν θαη ηα άηνκα πνπ βξίζθνληαη ζηελ απεηινχκελε νκάδα. Αληίζεηα βέβαηα, φηαλ θάηη δελ ηαηξηάδεη κε ην ζηεξεφηππν, ηείλνπκε λα ην αγλννχκε θαη λα ην απνδίδνπκε ζε ηξίηα ραξαθηεξηζηηθά. Απφξξνηα ησλ παξαπάλσ, είλαη ε ζέζε πσο φζν κεγαιχηεξεο είλαη νη πξαγκαηηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ νκάδσλ φζνλ αθνξά κηα ζπγθεθξηκέλε ζπλήζεηα, κηα ιεπηνκέξεηα ηεο εμσηεξηθήο εκθάληζεο ή έλα ζηνηρείν ηεο πιηθήο θνπιηνχξαο, ηφζν πηζαλφηεξν είλαη λα εκθαληζηεί απηφ ην ραξαθηεξηζηηθφ ζηε ζηεξενηππηθή απεηθφληζε κηαο νκάδαο απφ ηελ άιιε (Cambell, 1961: 83 ζην: Παπαζηάκνπ, 1990: 56). Ζ ζηεξενηππηθή απεηιή βηψλεηαη απφ ηα άηνκα πνπ βξίζθνληαη κέζα ζηελ ζηεξενηππηθή νκάδα, σο απεηιή ηεο απηνεθηίκεζήο ηνπο. Όηαλ νη ηζρπξηζκνί ησλ ζηεξεφηππσλ είλαη πνιχ αξλεηηθνί, απηή ε δπζάξεζηε ζέζε κπνξεί λα είλαη αξθεηά απεηιεηηθή γηα ηελ νκάδα, ψζηε λα έρεη επηπηψζεηο απφ κφλε ηεο. (Σζηάθαινο, 2000: 161-164). Αλ θαη ηα ζηεξεφηππα κπνξεί λα έρνπλ ζπρλά ςήγκαηα αιήζεηαο, νη θνηλσληθνί ςπρνιφγνη ηνλίδνπλ ηελ αλαθξίβεηα ηνπο επηζεκαίλνληαο ηέζζεξα βαζηθά ιάζε: Σν πξψην ζθάικα, αθνξά ηνλ θαηλνκεληθφ απνιπηαξρηζκφ ηεο εηθφλαο πνπ έρεη νπνηνδήπνηε κέινο κηαο ελδν-νκάδαο, γηα ηα κέιε ηεο εμσ-νκάδαο ή ηεο κεηνλνηηθήο νκάδαο. (Cambell, 1961: 84 ζην: Παπαζηάκνπ, 1990: 60). Όπσο ηφληζε ν Allport (1954 ζην: Παπαζηάκνπ, 1990: 61), ην δεχηεξν ζθάικα βξίζθεηαη ζην βαζκφ πνπ αληηιακβαλφκαζηε ηηο δηαθνξέο, ζην φηη κεγαινπνηνχκε ηελ νκνηνγέλεηα πνπ παξνπζηάδνπλ ηα κέιε ηεο ελδν-νκάδαο ή ηεο εμσ-νκάδαο, σο πξνο ην ππφ ζπδήηεζε ραξαθηεξηζηηθφ θαη ζην φηη ππνηηκνχκε ην βαζκφ ζχκπησζεο κεηαμχ ηνπο. Σν ηξίην ζθάικα γηα ηα ζηεξεφηππα ησλ κειψλ κηαο ελδν-νκάδαο πξνο ηα κέιε κηαο εμσνκάδαο, είλαη κηα ιαλζαζκέλε αηηηαθή αληίιεςε, φπσο ηνλίδνπλ νη Heider (1944 ζην: Παπαζηάκνπ, 1990: 62) θαη Michotte (1946, 1962 ζην: Παπαζηάκνπ, 1990: 62). Δίλαη ε ηάζε λα πηζηεχνπκε φηη νη αηηίεο ησλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ νκάδσλ είλαη θπιεηηθέο θαη φρη πεξηβαιινληηθέο. Ξαλά, ε δχλακε ηνπ εξεζίζκαηνο δεκηνπξγεί κηα αληίζεζε θαη ηα ζηεξεφηππα εδξάδνληαη γχξσ απφ ηα εξεζίζκαηα πνπ είλαη ηζρπξφηεξα, εληνλφηεξα θαη εκθαλέζηεξα. Σν ηέηαξην θαη ηειεπηαίν ζθάικα ησλ ζηεξενηχπσλ, νθείιεηαη θαηά ηνλ Ichheiser (1949 ζην: Παπαζηάκνπ, 1990: 62) ζηελ εζθαικέλε αηηηαθή αληίιεςε, πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ ερζξφηεηα ησλ κειψλ κηαο ελδν-νκάδαο πξνο ηα αληίζηνηρα κέιε κηαο εμσ-νκάδαο. Ζ ελδν-νκάδα, κε άιια ιφγηα ζεσξεί πσο ε εμσ-νκάδα ζα ήηαλ αγαπεηή αλ δελ ππήξραλ ηα δηαθξηηά δηαθνξεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο. Απφ ηε ζηηγκή ινηπφλ, πνπ ε εμσ-νκάδα δηαθέξεη απφ ηελ ελδννκάδα, ε ηειεπηαία δηθαηνινγεί θαη λνκηκνπνηεί ηελ άξλεζε θαη ηελ απφξξηςή ηεο. [64]
πκπεξαζκαηηθά, ζα ιέγακε φηη φζν ζπλερίδνπκε λα αλαθπθιψλνπκε ηα ζηεξεφηππα απέλαληη ζε νπνηαδήπνηε θνηλσληθή νκάδα, απηφκαηα «αλαγθάδνπκε» ηελ νκάδα απηή λα δερηεί ηηο ζηεξενηππηθέο αληηιήςεηο σο πξαγκαηηθέο, κε απνηέιεζκα λα δηαησλίδεηαη ν ζηηγκαηηζκφο ηεο. πληζηνχλ θνηλσληθέο αλαπαξαζηάζεηο, θαζψο δηαζέηνπλ ζπκβνιηθή, ζπλαηζζεκαηηθή, πνιηηηθή θαη ηδενινγηθή δηάζηαζε. Δίλαη πνιηηηζκηθέο θαηαζθεπέο γηα θάπνηεο θνηλσληθέο νκάδεο θαη δηακνξθψλνληαη κέζα απφ κεραληζκνχο εμνπζίαο, δηφηη αληηθαηνπηξίδνπλ ην θχξνο ησλ θνηλσληθψλ νκάδσλ, ιεηηνπξγψληαο κέζα απφ ςπρνινγηθνχο δξφκνπο (Γξαγψλα, 2004: 14). Σα ζηεξεφηππα είλαη έλαο αέλανο θχθινο θαη ζπληζηνχλ νπζηαζηηθά, κηα «απηνεθπιεξνύκελε πξνθεηεία», θαζψο δεκηνπξγνχλ πξνζδνθίεο γηα ην πνηα είλαη ε αλακελφκελε ζπκπεξηθνξά ηνπ άιινπ, κέζα ζηηο δηάθνξεο θνηλσληθέο πεξηζηάζεηο. (Σζηάθαινο, 2000: 149-152,). 1.3.3 Πξνθαηαιήςεηο απέλαληη ζηε γιώζζα ε αληίζεζε κε ηα ζηεξεφηππα, πνπ ελδέρεηαη λα είλαη επηθνξηηζκέλα ζεηηθά ή αξλεηηθά, νη πξνθαηαιήςεηο είλαη αξλεηηθά θαη ππνηηκεηηθά ζηεξεφηππα, ηα νπνία βξίζθνληαη θάησ απφ ην ζπλεηδεηφ, γλσζηηθφ έιεγρν ηνπ αηφκνπ (Γξαγψλα, 2004: 22). Ζ πξνθαηάιεςε παιαηφηεξα ζπλδεφηαλ κε ηελ έλλνηα ηνπ «κίζνπο» θαη ηεο «αληηπάζεηαο». ήκεξα, δελ είλαη κφλν κηα δεδεισκέλε άπνςε ή πεπνίζεζε, αιιά θαη κηα ηνπνζέηεζε πνπ πεξηιακβάλεη ζπλαηζζήκαηα, φπσο ε πεξηθξφλεζε θαη ε απέρζεηα. Ζ δηάθξηζε εκθαλίδεηαη φηαλ αληηκεησπίδεηαη έλα πξφζσπν ιηγφηεξν επλντθά έλαληη θάπνηνπ άιινπ θαη ε ζηάζε απηή δελ κπνξεί λα δηθαηνινγεζεί αιιηψο, παξά κφλν σο έλα άκεζν απνηέιεζκα ηεο. Όπσο πξναλαθέξζεθε, ηα ζηεξεφηππα είλαη δηζππφζηαηα, δειαδή ελδέρεηαη λα είλαη ζεηηθά ή αξλεηηθά. Σαπηφρξνλα, επεξεάδνληαη θαη νη πξνθαηαιήςεηο απφ απηφ ην ζηνηρείν θαη έηζη, κπνξεί λα ππάξρεη πξνθαηάιεςε αθφκε θη αλ κηα νκάδα πεξηγξάθεηαη ζεηηθά. Γηα παξάδεηγκα, ζηε δηάζηαζε ηεο ηθαλφηεηαο νη κεηαλάζηεο είλαη αληηπαζείο, αιιά ζπγρξφλσο κπνξεί λα είλαη πεηπρεκέλνη, εξγαηηθνί θ.α. Δπηπξφζζεηα, ην πξνθαηεηιεκκέλν άηνκν αληηιακβάλεηαη ηε δηθή ηνπ νκάδα σο αλψηεξε, πνπ δηαζέηεη ηηο δηθέο ηεο αμίεο, ζπλήζεηεο, παξαδφζεηο θαη ηδενινγία. Αληηζέησο, ε νκάδα ησλ «άιισλ», ινγίδεηαη σο ππνδεέζηεξε, κε δηαθνξεηηθέο αμίεο, παξαδφζεηο θαη ηδενινγία. πλεπψο, δελ κπνξεί λα γίλεη ςπρνινγηθά απνδεθηή σο [65]
ηζφηηκε, δίρσο λα αηζζαλζεί ην άηνκν φηη απεηιείηαη κε αθχξσζε ή αθαληζκφ (Γξαγψλα, 2004: 23). Ζ πξνθαηάιεςε δελ είλαη κνλνδηάζηαηε αιιά ππφθεηηαη ζε έλα δπηζκφ, ζε κηα δηπιή θχζε. πλεπψο, κπνξεί λα πάξεη δχν κνξθέο: α) Σελ παηεξλαιηζηηθή: ηελ παηεξλαιηζηηθή πξνθαηάιεςε, ε άιιε νκάδα ζεσξείηαη ζπκπαζήο αιιά αλίθαλε (επνκέλσο ρξήδεη πξνζηαζίαο). Κιαζηθφ ηέηνην παξάδεηγκα είλαη ηα παηδηά, νη ειηθησκέλνη θαη νη γπλαίθεο. β) Σελ ερζξηθή: ηελ ερζξηθή πξνθαηάιεςε ε άιιε νκάδα ζεσξείηαη ηθαλή αιιά αληηπαζήο. Σέηνην είλαη ην παξάδεηγκα κε ηνπο κεηαλάζηεο, ηνπο Σνχξθνπο θαη άιινπο «ερζξνχο». Ζ πξνθαηάιεςε κπνξεί λα είλαη θαη απφιπηα αξλεηηθή, δειαδή κηα νκάδα λα πεξηγξάθεηαη σο ςπρξή θαη αλίθαλε ζπγρξφλσο, δειαδή, ζεσξείηαη πσο απνηειεί «θνηλσληθφ βάξνο» γηα ην ζχλνιν. Μάιηζηα, ε θνηλσληθή ςπρνινγία κεηά ηε δεθαεηία ηνπ 1920, έζεζε ζην πξνζθήλην ηε κειέηε ηνπ θνηλσληθνχ θαηλνκέλνπ ηνπ ξαηζηζκνχ. Άκεζε απφξξνηα απηνχ, φπσο επηζεκαίλνπλ νη Dollard (1939) θ.α., είλαη ε εκθάληζε πξαθηηθψλ ζηα άηνκα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ έλλνηα ηεο απνζηέξεζεο-επηζεηηθφηεηαο ζηε ζεσξία ηεο πξνθαηάιεςεο (Παπαζηάκνπ, 1990: 66-67). Αλαιπηηθφηεξα, ππνζηεξίδεηαη φηη ε εκθάληζε επηζεηηθήο ζπκπεξηθνξάο πξνυπνζέηεη πάληνηε ηελ χπαξμε απνζηέξεζεο θαη αληίζεηα, ε χπαξμε απνζηέξεζεο, νδεγεί πάληνηε ζε θάπνηα κνξθή επηζεηηθφηεηαο (Dollard, 1939: 1 θ.ε. ζην: Παπαζηάκνπ, 1990: 67). ε πεξηπηψζεηο πνπ ε απνζηέξεζε δελ κπνξεί λα εθθξαζηεί κε άκεζε επηζεηηθφηεηα, ην άηνκν ζηαδηαθά νδεγείηαη ζηε ζπγθξφηεζε πξνθαηαιήςεσλ. Παξάιιεια, νη Dollard (1939) θ.α., ρξεζηκνπνηνχλ ηελ θξνυδηθή ηδέα ηεο κεηαηφπηζεο ηεο επηζεηηθφηεηαο θαη ηελ έλλνηα ηεο γελίθεπζήο ηεο, νη νπνίεο απνξξένπλ απφ ηε ζεσξία ηεο κάζεζεο. Τπνζηεξίδνπλ δειαδή, φηη ε επηζεηηθφηεηα, ε νπνία δελ κπνξεί λα ζηξαθεί ελαληίνλ ηεο αηηίαο ηεο απνζηέξεζεο, κπνξεί κέζσ ηεο γελίθεπζεο ηνπ εξεζίζκαηνο λα ζηξαθεί ελαληίνλ θάπνησλ παξαπιήζησλ ζηφρσλ. Δλδεηθηηθφ είλαη ην παξάδεηγκα πνπ παξαζέηνπλ νη Billig (1976 ζην: Παπαζηάκνπ, 1990: 67) θαη Tajfel (1978β ζην: Παπαζηάκνπ, 1990: 67) κε ην θαηλφκελν ηνπ αληηζεκηηηζκνχ ζηε λαδηζηηθή Γεξκαλία, φπνπ νη ζπζζσξεπκέλεο απνζηεξήζεηο ησλ Γεξκαλψλ απφ ηε πλζήθε ησλ Βεξζαιιηψλ, νδήγεζε ζε ερζξηθή δηάζεζε. Πνιινί εξεπλεηέο ζηα πιαίζηα ηεο αλαπηπμηαθήο πξννπηηθήο, ζεψξεζαλ δεδνκέλε ηελ χπαξμε πξνθαηαιήςεσλ ζε ζπγθεθξηκέλεο θνηλσλίεο θαη εμέηαζαλ ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο ηα παηδηά ηηο ζπλεηδεηνπνηνχλ θαη δηακνξθψλνπλ ζηαδηαθά θπιεηηθέο ζηάζεηο. Πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή, ν Goodman (1964 ζην: [66]
Παπαζηάκνπ, 1990: 82-83) πεξηέγξαςε ηα ηξία αθφινπζα ζηάδηα: ηε θπιεηηθή ζπλεηδεηνπνίεζε, φπνπ ην παηδί ζπλεηδεηνπνηεί γηα πξψηε θνξά ηηο θπιεηηθέο ηνπ δηαθνξέο κε ηνλ πεξίγπξφ ηνπ, ην θπιεηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ, φπνπ εθθξάδεη ζεηηθέο θαη αξλεηηθέο εθηηκήζεηο θαη ηέινο, ηε θπιεηηθή ζηάζε, φπνπ ε πην δηακνξθσκέλε ζηάζε ηνπ παηδηνχ μεθηλά λα πξνζεγγίδεη ηε ζπκπεξηθνξά ελφο ελήιηθα. ε κηα θνηλσλία φπνπ έρνπλ δηαδνζεί επξχηαηα νη κεξνιεπηηθέο θπιεηηθέο ζηάζεηο, είλαη ζρεδφλ αλαπφθεπθην έλα παηδί λα κελ επεξεαζηεί απφ ηηο ηζρχνπζεο πξνθαηαιήςεηο, ζηε δηαδηθαζία ηεο θνηλσληθνπνίεζήο ηνπ. Πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή, ζπκβάιινπλ νη πνηθίινη θνξείο θνηλσληθνπνίεζεο, φπσο είλαη νη γνλείο, ην ζρνιείν, ηα ΜΜΔ, νη ζπλνκήιηθνη θ.α. Ο ξφινο ηεο πξνθαηάιεςεο ζηνπο παξαπάλσ θνξείο θνηλσληθνπνίεζεο ελφο αηφκνπ δελ είλαη κνλνδηάζηαηνο, αιιά εθθξάδεηαη, αλάινγα κε ηε κνξθή πνπ έρεη εηζρσξήζεη ζηνλ πνιηηηζκφ θαη αληηθαηνπηξίδεηαη κέζσ ησλ αμηψλ θαη ησλ θαλφλσλ ζπκπεξηθνξάο πνπ πξνσζνχλ ηα κέζα θνηλσληθνπνίεζεο. Σα επφκελα ρξφληα σζηφζν, ην παηδί κπνξεί λα έξζεη ζε επαθή κε ελαιιαθηηθέο αμίεο κέζσ ηεο δεπηεξεχνπζαο θνηλσληθνπνίεζεο θαη λα πηνζεηήζεη δηαθνξεηηθέο απφςεηο. Αλαληίξξεηα φκσο, φπσο ηνλίδνπλ θαη νη Jones θαη Gerard (1967: 127 ζην: Παπαζηάκνπ, 1990: 89), ην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ δηαδξακαηίδεη θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηε δηακφξθσζε θαη ζηελ εγθαζίδξπζε δηαθφξσλ ηχπσλ πξνθαηαιήςεσλ, θαζψο ην λεαξφ άηνκν επεξεάδεηαη ηδηαίηεξα απφ ηηο πεγέο πνπ έξρεηαη πνιχ ζπρλά ζε επαθή, ζην άκεζν πεξηβάιινλ ηνπ. Αλαθεθαιαηψλνληαο, ην ζρνιείν σο ζεκαληηθφο παξάγνληαο θνηλσληθνπνίεζεο, κπνξεί λα πξνζθέξεη κηα επθαηξία παξέκβαζεο ζηε δηαδηθαζία θνηλσληθνπνίεζεο ησλ παηδηψλ θαη λα ελζαξξχλνπλ ηηο ζεηηθέο ζηάζεηο, ψζηε λα απνηξαπεί ε γέλλεζε θαη ε εγθαζίδξπζε δηαθφξσλ κνξθψλ πξνθαηάιεςεο. Χζηφζν, αλ θαη ε εθπαίδεπζε δελ ζπληζηά «παλάθεηα» γηα ηελ εμάιεηςε ησλ πνηθίισλ θαηλνκέλσλ θνηλσληθήο παζνγέλεηαο, έρεη ηε δχλακε, κέζα απφ πξαθηηθέο θαη ζηξαηεγηθέο, λα θαιιηεξγήζεη ζηα άηνκα έλα ζεηηθφ ζχζηεκα αμηψλ θαη ηδαληθψλ, ψζηε λα ηνπο εληζρχζεη κε άκπλεο θαη εθφδηα, πξνθεηκέλνπ λα αληηζηαζνχλ ζηηο δηάθνξεο εμσηεξηθέο πηέζεηο πνπ ζπλδένληαη κε ηελ πξνθαηάιεςε (Παπαζηάκνπ, 1990:110). [67]
1.4 Μεηαλάζηεπζε θαη Δθπαηδεπηηθή Πνιηηηθή Ζ αλάπηπμε πξνζέγγηζεο θαη αλάιπζεο ησλ ηδενινγηθψλ θαη θνηλσληθψλ ζηάζεσλ θαη πξνθαηαιήςεσλ απέλαληη ζε κεηνλνηηθέο ή κεηαλαζηεπηηθέο νκάδεο πιεζπζκνχ απφ ηνλ θπξίαξρν πιεζπζκφ, εληφο ησλ νξίσλ ελφο εληαίνπ εζληθνχ θξάηνπο, άξρηζε λα απαζρνιεί ηνπο θνηλσληθνχο ζεσξεηηθνχο θαη ηνπο εξεπλεηέο, ήδε απφ ηηο αξρέο ηνπ 20νχ αηψλα ζηηο Ζ.Π.Α. ηελ νπζία, ππήξραλ ηξία βαζηθά πξνβιήκαηα, πνπ έπξεπε λα δηεξεπλεζνχλ (Cushner & Brislin, 1996 ζην: Νηάιια, 1999: 146): Οη ζηάζεηο ηνπ απηφρζνλα πιεζπζκνχ έλαληη ησλ κεηαλαζηψλ. Ο ξόινο πνπ δηαδξακαηίδνπλ νη θπξίαξρνη κεραληζκνί ειέγρνπ θαη ηδενινγηθήο αλαπαξαγσγήο, φπσο ε εθπαίδεπζε, ε εθθιεζία, ην λνκνζεηηθφ θαη δηθαζηηθφ ζχζηεκα, ηα κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο θαη νη ηζρπξνί ηδενινγηθν-θνηλσληθνί θνξείο ζηελ ζπιινγηθή δηακφξθσζε ησλ ζέζεσλ, ησλ ζηάζεσλ θαη ηεο απνδνρήο ηφζν γηα ηνπο κεηαλάζηεο φζν θαη γηα ηνπο γεγελείο. Σν θαηά πφζν ην κνληέιν θαη νη δηαδηθαζίεο αθνκνίσζεο ησλ κεηνλνηηθψλ θαη κεηαλαζηεπηηθψλ πιεζπζκψλ ήηαλ ζε ζέζε λα ακβιχλνπλ ηηο εζληθέο ή θπιεηηθέο αληηζέζεηο κε ηνλ θπξίαξρν πιεζπζκφ. Δμαηηίαο ηεο ηεξάζηηαο κεηαθίλεζεο πιεζπζκψλ πξνο ηα αλεπηπγκέλα θέληξα ππνδνρήο, δεκηνπξγήζεθε κηα ζεηξά αξλεηηθψλ ζηάζεσλ απέλαληη ζηνπο νηθνλνκηθνχο κεηαλάζηεο, νη νπνίνη κεηαλάζηεπζαλ αλαδεηψληαο κηα θαιχηεξε νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή επηβίσζε. Απηή ε δεκηνπξγία ζηεξεφηππσλ ζε βάξνο κεηνλνηηθψλ πιεζπζκψλ, πνπ έρνπλ δηαθνξεηηθά σο πξνο ηα θπξίαξρα ραξαθηεξηζηηθά, πξνζεγγίζζεθε θαη εξκελεχηεθε απφ έλα ηεξάζηην πιήζνο ζεσξηψλ ηεο Κνηλσληνινγίαο, ηεο Κνηλσληθήο Φπρνινγίαο θαη ησλ Παηδαγσγηθψλ Δπηζηεκψλ. (Colins & Raven, 1969 ζην: Νηάιια, 1999: 147). Οη πεξηζζφηεξεο απφ απηέο, εζηηάδνπλ ζηελ δεκηνπξγία θαη ηελ δηακφξθσζε ηεο «θνηλσληθήο ηαπηφηεηαο» ή ηνπ «θνηλσληθνχ εαπηνχ», κέζα απφ ηελ δηαδηθαζία επίηεπμεο ηνπ «αλήθεηλ» ζε έλα ζπγθεθξηκέλν έζλνο ή κηα ζπγθεθξηκέλε εζληθή νκάδα. Χζηφζν, απηή ε «εηζβνιή» θαη ε «δηαηάξαμε» ηεο ζπιινγηθνχ, θπξηαξρηθνχ πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ, πξνθαιεί ζεκαληηθά πξνβιήκαηα θαη αληηδξάζεηο. Δλδεηθηηθά, ηέηνηα θαηλφκελα παξαηεξήζεθαλ θαη ζηελ Διιάδα, κε ηελ καδηθή [68]
είζνδν κεηαλαζηψλ απφ ρψξεο ηεο Βαιθαληθήο, ηεο Αθξηθήο θαη ηεο πξψελ νβηεηηθήο έλσζεο. Πξνθεηκέλνπ λα πξνζηαηεχεη ε ηζηνξηθή ηδηαηηεξφηεηα ελφο πνιηηηζκνχ, πξνσζείηαη ν δηαρσξηζκφο ησλ εζληθψλ πνιηηηζκψλ (Γξαγψλα, 2004: 26-28). ην παξφλ ηκήκα ηεο εξγαζίαο, ζα αλαθεξζνχκε ζηε κεηαλάζηεπζε ησλ Αιβαλώλ ζηε ρψξα καο θαη ζηηο πξνθαηαιήςεηο, ζηα ζηεξεόηππα θαη ζηηο ζηάζεηο πνπ δηαηξέρνπλ ηνλ ειιεληθφ θαη αιβαληθφ πιεζπζκφ, κέζα απφ ηελ θνηλή ηνπο ζπλχπαξμε. Πνιινί εξεπλεηέο ηζρπξίζηεθαλ φηη ε επαθή κεηαμύ δηαθνξεηηθώλ εζληθώλ νκάδσλ, είλαη ζε ζέζε λα ακβιχλεη ζε κεγάιν βαζκφ ηηο αληηζέζεηο, ηα ζηεξεφηππα θαη ηηο δηαθνξέο (Γεψξγαο & Παπαζηπιηαλνχ, 1993 ζην: Νηάιια, 1999: 146-148). Χζηφζν, απηή ε απιή επαθή απφ κφλε ηεο, δελ απνηειεί παλάθεηα, αιιά πξέπεη λα ππάξρνπλ νξηζκέλεο πξνυπνζέζεηο φπσο: Σα κέιε ησλ δχν νκάδσλ πξέπεη λα έξρνληαη ζε επαθή ζε θαηαζηάζεηο, φπνπ ληψζνπλ πσο έρνπλ ηελ ίδηα ζέζε. Οη δχν νκάδεο πξέπεη λα επηδηψθνπλ ηελ επίηεπμε θνηλψλ ζηφρσλ. Ζ επαθή αλάκεζα ζηηο δχν νκάδεο πξέπεη λα γίλεηαη ππφ ζπλζήθεο ζπλεξγαζίαο. Πξέπεη λα ππάξρεη θνηλσληθή θαη ζεζκηθή ππνζηήξημε κέηξσλ πνπ πξνσζνχλ ηελ επαθή κεηαμχ ησλ νκάδσλ. Ζ επαθή πξέπεη λα γίλεηαη ππφ ζπλζήθεο, φπνπ ππάξρεη δπλαηφηεηα νπζηαζηηθήο γλσξηκίαο αλάκεζα ζηα κέιε ησλ δχν νκάδσλ. Σν κεγάιν ελδηαθέξνλ πνπ εγείξεηαη ηα ηειεπηαία ρξφληα, γχξσ απφ ηε δηεξεχλεζε ησλ ζηεξενηχπσλ θαη ησλ ζηάζεσλ, πνπ πηνζεηνχληαη αλάκεζα ζε γεγελείο θαη κεηαλαζηεπηηθνχο πιεζπζκνχο, νθείιεηαη ζηε ξαγδαία αύμεζε ηνπ αξηζκνύ ησλ παιηλλνζηνύλησλ θαη αιινδαπώλ ζηε ρώξα καο (Αιβαλνί, Παθηζηαλνί, Κηλέδνη θ.ι.π.). Οη αηηίεο πνπ πξνθαινχλ ηελ έμαξζε ηνπ θαηλφκελνπ ηεο κεηαλάζηεπζεο, αζθαιψο, είλαη ζχλζεηεο θαη πνιχπιεπξεο, ζηηο νπνίεο θαη ζα αλαθεξζνχκε παξαθάησ. Πξνο ην παξφλ, είλαη ζεκαληηθφ λα επηζεκάλνπκε πσο ε πιεηνλφηεηα ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα, πξνέξρεηαη απφ ηε γεηηνληθή Αιβαλία 7 θαη επνκέλσο, ζα επηθεληξσζνχκε ζηηο πξνθαηαιήςεηο πνπ ζπλαληψληαη ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο, ηφζν απφ ηελ πιεπξά ησλ Διιήλσλ/Διιελίδσλ καζεηψλ/-ηξηψλ, φζν θαη απφ ηελ πιεπξά ησλ Αιβαλψλ/Αιβαλίδσλ (Νηάιια, 1999: 146-148). 7 Λφγσ ηεο θαηάξξεπζεο ηνπ θνκκνπληζηηθνχ θαζεζηψηνο θαη ηνπ αλνίγκαηνο ησλ ζπλφξσλ. [69]
Αληηθξίδνληαο ηε ζεκεξηλή Διιάδα κέζα απφ ην πξίζκα ηεο δηεζλνχο κεηαλάζηεπζεο, βξηζθφκαζηε ελψπηνλ κηαο ρψξαο κε κεηαλαζηεπηηθφ πιεζπζκφ ίζν κε πεξίπνπ 9% ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ ηεο θαη 12% ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ηεο. Ο πιεζπζκφο απηφο απνηειείηαη θαηά 80% απφ δπλάκεη νηθνλνκηθψο ελεξγά άηνκα, πεξηζζφηεξνπο άλδξεο απφ γπλαίθεο, κε πξνέιεπζε θπξίσο απφ ηελ Αλαηνιηθή θαη Ννηηναλαηνιηθή Δπξψπε. Σν ζπλεζέζηεξν αίηην κεηαλάζηεπζεο είλαη νηθνλνκηθφ, ελψ έπνληαη ε νηθνγελεηαθή επαλέλσζε, ν επαλαπαηξηζκφο θαη ε αίηεζε γηα άζπιν. Ζ κεηαλαζηεπηηθή εηθφλα ζπκπιεξψλεηαη κε ηελ επηζήκαλζε φηη ην 57% ησλ αιινδαπώλ αλήθεη ζε κία κόλν εζλνηηθή νκάδα, ηελ αιβαληθή (Σξηαληαθπιιίδνπ 2005: 3, 9-10, 15. ην: Καξβνπλίδε, Κφληεο, Ληαλφο & Φαθηφιαο, 2008: 292 294). Σα κνξθνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πιεζπζκνχ έρνπλ ζίγνπξα εηδηθφ βάξνο ζην ζρεδηαζκφ θαη ηελ εθαξκνγή ηεο εζληθήο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο. ηελ ηειεπηαία βαξχλνπλ φκσο θαη νη δηεζλείο ππνρξεψζεηο ηεο ρψξαο, θαζψο θαη ε επηζπκία γηα ελ γέλεη ζπκπφξεπζε κε ηα θξάηε πξννξηζκνχ ησλ κεηαλαζηψλ, θπξίσο ηα επξσπατθά, πξνθεηκέλνπ λα πεξηνξηζηνχλ νη αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ησλ κεκνλσκέλσλ πνιηηηθψλ. Σα αλσηέξσ ζσξεπηηθά ππαγφξεπζαλ ηηο ηξεηο δηαδνρηθέο αιιαγέο ηνπ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ ηα ηειεπηαία δεθαπέληε έηε, κεηά απφ εμήληα έηε λνκνζεηηθήο εξεκίαο (Υξπζνρφνπ, 2005: 124-125). Γεδνκέλνπ φηη ε νπζία ησλ πξφζθαησλ λνκνζεηεκάησλ έρεη αμηνινγεζεί ζε πνιιά επίπεδα, επηθεληξσλφκαζηε ζηε ζπλέρεηα ζηελ αμηνπνίεζε ηεο δηεζλνχο δξαζηεξηνπνίεζεο γηα ηε δηαρείξηζε ηεο κεηαλάζηεπζεο ζπλνιηθά, θαη εηδηθφηεξα ησλ δηεζλψλ δηαηάμεσλ πεξί κεηαλαζηψλ, απφ ηελ ειιεληθή πνιηηεία, βάζεη ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο ηεο. Με αθεηεξία ηνπο δηεζλείο νξγαληζκνύο παγθόζκηαο εκβέιεηαο, επηζεκαίλνπκε εμ αξρήο φηη ε Διιάδα απνηειεί έλα απφ ηα παιαηφηεξα κέιε ηνπο. Ζ Διιάδα ινηπφλ έρεη θπξψζεη ζπλνιηθά 12 απφ ηα 21 Γεληθά Πξφηππα ηεο ΓΟΔ πνπ αθνξνχλ θαη ζηνπο κεηαλάζηεο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ηηο ζεκειηψδεηο ζπκβάζεηο. Δληνχηνηο, δελ έρεη ππνγξάςεη ηηο πκβάζεηο 97 θαη 143 πνπ αλαθέξνληαη εηδηθά ζηνπο κεηαλάζηεο. Χο κέινο ηνπ ΟΖΔ, ε Διιάδα έρεη θπξψζεη ηα ζεκειηψδε θείκελα γηα ηελ πξνζηαζία ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, έρεη ππνγξάςεη ηελ πξφζθαηε χκβαζε θαηά ηνπ Οξγαλσκέλνπ Δγθιήκαηνο θαη ηα ζπλδεφκελα Πξσηφθνιια, δελ έρεη ππνγξάςεη φκσο ηε «χκβαζε ηνπ ΟΖΔ 292 γηα ηνπο κεηαλάζηεο εξγαδφκελνπο» (United Nations 2006). ε πεξηθεξεηαθφ επίπεδν, σο κέινο ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο, ε Διιάδα έρεη ππνγξάςεη θαη θπξψζεη ηηο ζπκβάζεηο πνπ αθνξνχλ ζηνπο [70]
κεηαλάζηεο, πιελ ηεο χκβαζεο γηα ηε πκκεηνρή ησλ Αιινδαπψλ ζηε Γεκφζηα Εσή ζε Σνπηθφ Δπίπεδν. Ζ εξκελεία ησλ αλσηέξσ επηινγψλ ηεο ειιεληθήο πνιηηείαο ζα ήηαλ πξψηκε ρσξίο ηελ παξνπζίαζε ησλ επξσπατθψλ ζπληζησζψλ ηεο ειιεληθήο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο. Δπίζεο, ε ειιεληθή θπβέξλεζε έρεη ππνγξάςεη δηκεξείο ζπκθσλίεο γηα ηελ απαζρφιεζε, ηελ επαλεηζδνρή αιινδαπψλ ζε κε λφκηκε θαηάζηαζε θαη ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο ιαζξνκεηαλάζηεπζεο. Ο επξσπατθόο πξνζαλαηνιηζκόο ηεο ειιεληθήο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο δελ εμαληιείηαη ζηηο εμειίμεηο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Παξάιιεια κε απηέο, ε ειιεληθή πνιηηεία παξαθνινπζεί ηηο εμειίμεηο ζηηο άιιεο επξσπατθέο ρψξεο πξννξηζκνχ, παιαηέο θαη λέεο, θαη κεηέρεη νπζηαζηηθά ζε πξσηνβνπιίεο ζπληνληζκνχ ησλ πνιηηηθψλ, φπσο απνδεηθλχνπλ νη πξφζθαηεο ζπλαληήζεηο ησλ κεζνγεηαθψλ θξαηψλ-κειψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. ε επξχηεξν πιαίζην, φπσο παξαηεξεί θαη ν Verkuyten (2011), ηα κέιε ηεο πιεηνλφηεηαο, ζπρλά απνξξίπηνπλ ην επηρείξεκα ηεο πνιηηηζκηθήο δηαθνξεηηθφηεηαο, βάζεη ηνπ νπνίνπ ζα κπνξνχζαλ λα εμεγήζνπλ ηε δηαθνξεηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ εζληθψλ κεηνλνηήησλ (Υξπζνρφνπ, 2005: 161). Η ξηδηθή αιιαγή πνπ ζεκεηώζεθε ζηελ ειιεληθή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ηα ηειεπηαία 15 έηε, φρη κφλν ζε ζρέζε κε ην πξνεγνχκελν θαζεζηψο, αιιά θπξίσο απφ ηνλ λ. 1975/1991 έσο ηνλ λ. 3386/2006, είλαη ελδεηθηηθή ηεο επηινγήο ησλ θξαηψλ πξννξηζκνχ ελψπηνλ ηεο κεηαλάζηεπζεο: ζπκπφξεπζε θαη, εάλ απαηηείηαη, ζπιινγηθή δξαζηεξηνπνίεζε γηα ηε δηαρείξηζε ηεο κεηαλάζηεπζεο. Ζ ειιεληθή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή δελ απνηειεί εμαίξεζε. Ζ Διιάδα, φπσο θαη νη πεξηζζφηεξεο ρψξεο ππνδνρήο, πξνηηκά λα κε δεζκεχεηαη απφ δηεζλείο ζπκβάζεηο πνπ πξνβιέπνπλ εηδηθά γηα ηνπο κεηαλάζηεο ζε παγθφζκην επίπεδν. ην επξσπατθφ επίπεδν φκσο, θαη ηδηαίηεξα ζην πιαίζην ηεο Δ.Δ., νη δηεζλείο ππνρξεψζεηο θαη νη νηθείεο πξσηνβνπιίεο κεηαηνπίδνπλ ην θέληξν βάξνο. Χζηφζν ε εζληθή ζηάζε ζε πεξηπηψζεηο δηεζλψλ θαλνληζηηθψλ δηαηάμεσλ κε επρέξεηα εθαξκνγήο ζην θάζε θξάηνο απνδεηθλχεη φηη δελ πξφθεηηαη γηα ζπκκφξθσζε ή πξνζπκία ιφγσ πξφιεςεο, αιιά γηα εμ αλάγθεο ελαξκφληζε. Όξηα ζηε ζχγθιηζε ηεο εζληθήο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο θαη ησλ πνιηηηθψλ ησλ άιισλ θξαηψλ ή ηεο Δ.Δ. ζέηνπλ άιισζηε αλαπφθεπθηα ηα ηδηαίηεξα κνξθνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ πιεζπζκνχ ηεο ρψξαο ζε ζπλάξηεζε κε ηα γεληθφηεξα ζπκθέξνληά ηεο. (Καξβνπλίδε, Κφληεο, Ληαλφο & Φαθηφιαο, 2008: 292 294). [71]
Δπεθηείλνληαο ηα παξαπάλσ, ε δηακφξθσζε ηνπ «γισζζηθνχ θήπνπ» θαη ε εγθαζίδξπζε ζηξαηεγηθψλ πνιηηηθήο ππέξ ηεο δηγισζζίαο, απνηειεί πέξα απφ εθπαηδεπηηθφ δήηεκα, κηα βαζηά πνιηηηθή πξαθηηθή. Πίζσ απφ «ηζρπξέο» θαη «αζζελείο» κνξθέο δηγισζζίαο, ειινρεχνπλ δηαθνξεηηθέο νπηηθέο ζρεηηθά κε ηηο γισζζηθέο κεηνλφηεηεο, ηηο εζλνηηθέο θνηλφηεηεο θαη ηελ ίδηα ηε γιψζζα. Δλδεηθηηθά, φηαλ ε γιψζζα ζεσξείηαη πξφβιεκα, εθθξάδεηαη ζπρλά ην αίηεκα γηα αθνκνίσζε θαη ελζσκάησζε. Οη νπαδνί ηεο αθνκνίσζεο πξνβάιινπλ ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ηελ θπξίαξρε γιψζζα, σο κέζν εμάιεηςεο ησλ θνηλσληθψλ δηαθνξψλ. Όηαλ φκσο ε γιψζζα ζεσξείηαη δηθαίσκα, ν αγψλαο γίλεηαη αλάκεζα ζηα αηνκηθά θαη ζηα νκαδηθά δηθαηψκαηα, ηα νπνία κπνξνχλ λα γίλνπλ αληηθείκελν δηεθδηθήζεσλ θαη λα εληζρπζνχλ λνκηθά θαη πνιηηηθά (Baker, 2001: 544). Απηφο ν πνιηηηθφο ραξαθηήξαο ηεο δηγισζζίαο θαη ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο, ζρεηίδεηαη ηαπηφρξνλα κε ηνλ πνιηηηζκφ θαη ηε γιψζζα ησλ θνηλσληθψλ νκάδσλ. Όπνπ ππάξρνπλ κεηνλνηηθέο γιψζζεο θαη θνπιηνχξεο, φπσο ζπκβαίλεη ζηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο κε ηελ χπαξμε πνιιψλ κεηαλαζηεπηηθψλ πιεζπζκψλ θαη ζε κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηνπο Αιβαλνχο, εθαξκφδνληαη εζληθέο πνιηηηθέο γηα ηελ πξνψζεζε ηεο δηαπνιηηηζκηθφηεηαο. Χζηφζν, φπσο ηνλίδεη ν Fishman (1991 ζην: Γθατληαξηδή, 2011), κηα αζθαιήο αηνκηθή ηαπηφηεηα κπνξεί λα είλαη απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ απνδνρή ησλ άιισλ γισζζψλ θαη πνιηηηζκψλ. Μηα γισζζηθή κεηνλφηεηα ελδέρεηαη λα ρξεηάδεηαη εζσηεξηθή αζθάιεηα πξηλ γίλεη πνιππνιηηηζκηθή. Ζ αζθάιεηα απηή θαη ην θχξνο ηεο γιψζζαο, ίζσο είλαη ε βάζε γηα ηελ απνδνρή ησλ άιισλ γεηηνληθψλ πνιηηηζκψλ θαη γισζζψλ. Δληνχηνηο, αλ δελ ππάξρεη απηφο ν απαξαίηεηνο ζεβαζκφο θαη απνδνρή ηεο δηαθνξεηηθήο θνπιηνχξαο, ππάξρεη ν θίλδπλνο επηθείκελνπ ξαηζηζκνχ, πνπ δηαπνηίδεη φιεο ηηο εθθάλζεηο ηνπ θνηλσληθνχ βίνπ, απφ ηηο δηαπξνζσπηθέο ζπλαλαζηξνθέο κέρξη ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ θξαηηθή πνιηηηθή (Baker, 2001: 564). Ζ εθπαίδεπζε θαηέρεη κηα ζεκαληηθή ζέζε ζηηο ζπδεηήζεηο γηα ηηο εζλνηηθέο νκάδεο θαη ηε δηαηήξεζε ηεο γιψζζαο ηνπο. Τπάξρεη κηα γεληθή ζπκθσλία φζνλ αθνξά ην ξφιν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο σο ζεζκνχ πνπ ζπκβάιιεη ζηελ θαιιηέξγεηα θαη ζηε δηακφξθσζε ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηεο ηαπηφηεηαο. πλεπψο, ην ζέκα ηεο δηδαζθαιίαο ηεο κεηξηθήο γιψζζαο ζεσξείηαη ζηελά ζπλπθαζκέλν κε ην δήηεκα ηεο εζλνγισζζηθήο ζπλέρεηαο ησλ κεηνλνηηθψλ νκάδσλ. χκθσλα κε ηνλ Edwards (1988 ζην: Κσζηνχια - Μαθξάθε, 2001: 131), εάλ ε γισζζηθή επαθή είλαη ηέηνηα ψζηε λα νδεγήζεη ζηε γισζζηθή ππνρψξεζε, είλαη ζρεδφλ απίζαλν ην ζρνιείν [72]
λα κπνξεί λα επεξεάζεη ζεκαληηθά απηή ηε δηαδηθαζία. Απφ ηελ άιιε, ππνζηεξίδεηαη φηη νη εζλνγισζζηθέο κεηνλφηεηεο ρξεηάδνληαη κηα ηζρπξή εθπαηδεπηηθή εκπεηξία ζηε γιψζζα θαη ζηηο παξαδφζεηο ηνπο, γηα λα δηαηεξεζεί ε κεηξηθή ηνπο γιψζζα θαη ε εζληθή ηνπο ηαπηφηεηα (Lambert, 1985. Landry & Allard, 1991 ζην: Κσζηνχια - Μαθξάθε, 2001: 131). Καηαιήγνληαο, ην ζρνιείν ζπληζηά έλαλ απφ ηνπο βαζηθφηεξνπο ζεζκνχο πνπ ζπκβάιινπλ ζηε δεκηνπξγία ζηάζεσλ απέλαληη ζηε γιψζζα, αιιά ζπλάκα, θαη ζηε αιιαγή ησλ ζηάζεσλ κέζσ ηνπ επίζεκνπ ή ηνπ ιαλζάλνληνο Αλαιπηηθνχ Πξνγξάκκαηνο, θαζψο θαη κέζσ ησλ εμσ-ζρνιηθψλ δξαζηεξηνηήησλ (Baker, 1992 ζην: Κσζηνχια - Μαθξάθε, 2001: 131). πλνςίδνληαο, απνηειεί πξαγκαηηθφηεηα ε χπαξμε κεηαλαζηεπηηθψλ πιεζπζκψλ ζηα ειιεληθά ζρνιεία θαη εηδηθφηεξα καζεηψλ/-ηξηψλ αιβαληθήο θαηαγσγήο, φπσο πξνθχπηεη απφ έξεπλεο θαη ζηαηηζηηθέο κειέηεο. Δπνκέλσο, ζεσξείηαη επηηαθηηθή ε αλάγθε εθαξκνγήο κηαο δίγισζζεο πνιηηηθήο, ψζηε λα εληζρπζεί αθ ελφο ε παηδηθή δηγισζζία ησλ παηδηψλ, λα πξνζηαηεπζεί ε γιψζζα θαηαγσγήο ηνπο, λα ηνλσζεί ε ηαπηφηεηα θαη ε απηνεθηίκεζή ηνπο θαη παξάιιεια, λα ελζαξξπλζεί ε γισζζνκάζεηα θαη λα ακβιπλζνχλ θαηλφκελα δηαθξίζεσλ 8, πξνθαηαιήςεσλ θαη πεξηζσξηνπνίεζεο, ζε βάξνο κεηνλνηηθψλ νκάδσλ (Σζνθαιίδνπ, 2005: 13). Χζηφζν, ππάξρεη ειάρηζηε ζεζκηθή ζηήξημε γηα ηηο γιψζζεο ησλ κεηαλαζηψλ/κεηαλαζηξηψλ ζηελ Διιάδα θαη ην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, έρεη αξθεηφ δξφκν λα δηαλχζεη, πξνθεηκέλνπ λα απνδερηεί ηε δηαθνξεηηθφηεηα ησλ παηδηψλ ησλ κεηαλαζηψλ, ε πιεηνςεθία ησλ νπνίσλ πξνέξρεηαη απφ ηελ Αιβαλία. Ζ λέα γεληά Αιβαλψλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα, δελ θαίλεηαη λα δηαηεξεί κηα βηψζηκε ζρέζε κε ηελ Αιβαλία (Γνγσλάο, 2001:11). Καζψο νη λένη/λέεο αιβαληθήο θαηαγσγήο αθνκνηψλνληαη ζηελ ειιεληθή θνηλσλία, νη ζρέζεηο ηνπο κε ηελ εζλνηηθή γιψζζα θαη θνπιηνχξα απνδπλακψλνληαη θαη θάζε νπζηαζηηθφο ζχλδεζκνο κε ηελ πξνγνληθή ρψξα ζηαδηαθά εμαθαλίδεηαη. Καηά ηνλ ίδην ηξφπν, ε αιβαληθή γιψζζα πηζαλφλ ζηελ θαιχηεξε πεξίπησζε λα απνθηήζεη κηα θαζαξά ζπκβνιηθή ιεηηνπξγία γηα ηε λέα γεληά (Γνγσλάο, 2001:12). 8 Παξ φια απηά έρνπλ γίλεη πξνζπάζεηεο, βι. πξφγξακκα εθπαίδεπζεο αιινδαπψλ καζεηψλ (Παλεπηζηήκην Αζελψλ θαη Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο), πξφγξακκα εθπαίδεπζεο κνπζνπικαλνπαίδσλ, πξφγξακκα εθπαίδεπζεο παηδηψλ Ρνκά. [73]
2. Μ Δ ΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΔΡΔ Τ Ν Α ην πξνεγνχκελν ηκήκα ηεο πηπρηαθήο εξγαζίαο, έρεη πξνεγεζεί ε παξάζεζε ηνπ ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ, πνπ αλαθέξεηαη ζε δεηήκαηα δηγισζζίαο, δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο, θαζψο θαη ησλ γισζζηθψλ ζηάζεσλ, ησλ γισζζηθψλ πξνθαηαιήςεσλ θαη ησλ γισζζηθψλ ζηεξενηχπσλ, πνπ δηαπεξλνχλ ηνπο/ηηο καζεηέο/ηξίεο αιβαληθήο θαη ειιεληθήο θαηαγσγήο αληίζηνηρα. Δπνκέλσο, γηα ηελ ηεθκεξίσζε, ηε δηεξεχλεζε θαη ηελ νινθιεξσκέλε πξαγκάηεπζε ησλ παξαπάλσ ζεκάησλ, δηελεξγήζεθε έξεπλα κε ηε ρξήζε γξαπηνχ εξσηεκαηνινγίνπ, φπνπ επηρεηξήζεθε ε ζπιινγή ησλ αλαγθαίσλ πιεξνθνξηψλ, ψζηε λα θαηαιήμνπκε ζε ζπκπεξάζκαηα γηα ηηο γισζζηθέο ζηάζεηο ησλ καζεηψλ/-ηξησλ αιβαληθήο θαη ειιεληθήο θαηαγσγήο. 2.1 Σν δήηεκα πξαγκάηεπζεο ηεο έξεπλαο Σν αξρηθφ έλαπζκα θαη ε πξσηνβνπιία γηα ηελ εθπφλεζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο έξεπλαο κε ηελ θαηάξηηζε ελφο εξσηεκαηνινγίνπ, πεγάδεη απφ ην θνηλσληθφ θαηλφκελν ηεο χπαξμεο δίγισζζσλ παηδηψλ ζηνπο θφιπνπο ηεο εθπαίδεπζεο, Δηδηθφηεξα, ζπληζηά έλα ζχλζεην πνιηηηθφ θαη θνηλσληθφ δήηεκα, ε ζηάζε ηνπ ζρνιηθνχ ζεζκνχ θαη ηεο θνηλσλίαο ζπιιήβδελ, πξνο ηνπο καζεηέο, νη νπνίνη σο κεηξηθή γιψζζα έρνπλ ηελ αιβαληθή θαη είλαη εγθαηεζηεκέλνη κε ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο ζηε ρψξα καο (Σζνθαιίδνπ, 2005: 1). Αλαληίξξεηα, ε εθαξκνγή ηνπ κνληέινπ ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο, απνηειεί επηηαθηηθή αλάγθε, δηφηη παξαηεξνχληαη θαηλφκελα δηαθξίζεσλ, απνθιεηζκνχ θαη πεξηζσξηνπνίεζεο ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ/-ηξηψλ ζηα ειιεληθά ζρνιεία. Θα επηθεληξσζνχκε ζπγθεθξηκέλα ζε καζεηέο/-ηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο, δηφηη θαηαιακβάλνπλ ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ πιεζπζκνχ ζηελ Διιάδα. Παξάιιεια, κέζσ ηεο έξεπλαο, επηδηψθνπκε λα εληνπίζνπκε θαη λα αλαιχζνπκε ηηο πξνθαηαιήςεηο θαη ηα ζηεξεφηππα απέλαληη ηε γιψζζα, πνπ έρνπλ δηακνξθψζεη νη ίδηνη νη αιιφγισζζνη καζεηέο/-ηξηεο (αιβαληθήο θαηαγσγήο), φπσο επίζεο θαη νη νκφγισζζνη καζεηέο/- ηξηεο (ειιεληθήο θαηαγσγήο). Αμίδεη λα ζεκεησζεί, πσο ε ζπλχπαξμε δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκψλ ζηε ζρνιηθή εθπαίδεπζε, πνπ απνηειεί έλαλ απφ ηνπο πην βαζηθνχο θνξείο θνηλσληθνπνίεζεο ηνπ αηφκνπ, έρεη ηε δπλαηφηεηα είηε λα θαιιηεξγήζεη ζεηηθέο θπιεηηθέο ζηάζεηο είηε αξλεηηθέο κεηαμχ ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ δηαθνξεηηθήο θαηαγσγήο. πλεπψο, ν ζεζκφο [74]
ηεο εθπαίδεπζεο, δηαδξακαηίδεη έλαλ θξίζηκν θαη θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηε δηακφξθσζε ηνπ πξνζσπηθνχ ζπζηήκαηνο αμηψλ ηνπ θάζε παηδηνχ, ψζηε λα είλαη ζε ζέζε λα αλζίζηαηαη ζηηο θπιεηηθέο θαη γισζζηθέο πξνθαηαιήςεηο θαη λα εμνηθεησζεί κε ηε δηαθνξεηηθφηεηα θαη ηε ηδηαηηεξφηεηα θάζε αλζξψπηλεο χπαξμεο, σο ζεηηθφ ζηνηρείν εμέιημεο θαη ζπλερνχο πξνφδνπ ηνπ θφζκνπ πνπ καο πεξηβάιιεη (Αξβαληηίδνπ, 2011: 71). Καηαιήγνληαο, ζα ήηαλ ηδηαίηεξα σθέιηκν, φινη νη εθπαηδεπηηθνί θνξείο λα ελζαξξχλνπλ ηελ αλάπηπμε δηγισζζίαο θαη δηαπνιηηηζκηθφηεηαο ζηα ζεκεξηλά ειιεληθά ζρνιεία, ηα νπνία θηινμελνχλ καζεηέο/-ηξηεο δηαθνξεηηθήο θνπιηνχξαο θαη πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ. Μέζσ απηήο ηεο ζηξαηεγηθήο, φια ηα παηδηά αλεμαηξέησο ζα κπνξνχλ λα απνιακβάλνπλ ηα νθέιε ηεο δηγισζζίαο, λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ηελ ηαπηφηεηά ηνπο θαη λα εδξαηψζνπλ κηα πγηή θαη ρξήζηκε χπαξμε, κέζα ζην θνηλσληθφ γίγλεζζαη (Σζνθαιίδνπ, 2005: 13). 2.2 Οη ππνζέζεηο ηεο έξεπλαο Οη ππνζέζεηο έξεπλαο είλαη νη αθφινπζεο: (1) Τπάξρνπλ θαη ζε πνηφ βαζκφ αξλεηηθέο ζηάζεηο απέλαληη ζηνπο αιβαλφθσλνπο (ζπκ)καζεηέο θαη ηηο αιβαλφθσλεο (ζπκ)καζήηξηεο. (2) Τπάξρνπλ θαη ζε πνηφ βαζκφ αξλεηηθά ζηεξεφηππα απέλαληη ζηνπο αιβαλφθσλνπο (ζπκ)καζεηέο θαη ηηο αιβαλφθσλεο (ζπκ)καζήηξηεο. (3) Τπάξρνπλ θαη ζε πνηφ βαζκφ πξνθαηαιήςεηο απέλαληη ζηνπο αιβαλφθσλνπο (ζπκ)καζεηέο θαη ηηο αιβαλφθσλεο (ζπκ)καζήηξηεο. (4) Ζ δηαθνξεηηθή γισζζηθή πξνέιεπζε ησλ ειιελφθσλσλ καζεηψλ/ηξηψλ θαη ησλ αιβαλφθσλσλ καζεηψλ/-ηξηψλ είλαη πεγή θνηλσληθψλ δηαθξίζεσλ εληφο ηνπ ζρνιηθνχ ρψξνπ. (5) Οη εθπαηδεπηηθνί ηνπ ζρνιείνπ αμηνπνηνχλ ζεηηθά θαη ζε πνην βαζκφ ηε δηαπνιηηηζκηθή πξνζέγγηζε ζηε δηδαζθαιία ησλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ. 2.3 Σα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα Ζ παξνχζα έξεπλα δηεξεπλά ηα εμήο εξσηήκαηα: (1) Πνηεο ζηάζεηο έρνπλ νη καζεηέο/-ηξηεο πξνεθεβηθήο ειηθίαο (Δ θαη η Γεκνηηθνχ ζρνιείνπ) απέλαληη ζηνπο αιβαλφθσλνπο (ζπκ)καζεηέο/-ηξίεο; (2) Πνηα ζηεξεφηππα έρνπλ νη καζεηέο/-ηξηεο πξνεθεβηθήο ειηθίαο (Δ θαη η Γεκνηηθνχ ζρνιείνπ) απέλαληη ζηνπο αιβαλφθσλνπο (ζπκ)καζεηέο/-ηξίεο; [75]
(3) Πνηεο πξνθαηαιήςεηο έρνπλ νη καζεηέο/-ηξηεο πξνεθεβηθήο ειηθίαο (Δ θαη η Γεκνηηθνχ ζρνιείνπ) απέλαληη ζηνπο αιβαλφθσλνπο (ζπκ)καζεηέο/-ηξίεο; (4) Ση ξφιν δηαδξακαηίδεη ην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ ζηελ αλάδεημε ησλ γισζζηθψλ ζηάζεσλ, ζηεξενηχπσλ θαη πξνθαηαιήςεσλ αλάκεζα ζηνπο/ζηηο ειιελφθσλνπο/εο θαη ζηνπο/ζηηο αιβαλφθσλνπο/αιβαλφθσλεο καζεηέο/-ηξηεο; (5) Οη εθπαηδεπηηθνί ηνπ ζρνιείνπ αμηνπνηνχλ ηε δηαπνιηηηζκηθή πξνζέγγηζε ζηε δηδαζθαιία ησλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ; 2.4 Ο ζθνπόο θαη νη ζηόρνη ηεο έξεπλαο Ζ θχξηα επηδίσμε εθπφλεζεο ηεο παξνχζαο έξεπλαο είλαη ε εκβάζπλζε θαη ε πνηνηηθή αλάιπζε ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ ζα ζπγθεληξσζνχλ, αλαθνξηθά κε ηηο γισζζηθέο ζηάζεηο, ηα γισζζηθά ζηεξεφηππα θαη ηηο γισζζηθέο πξνθαηαιήςεηο, πνπ δηαπεξλνχλ ηηο πξαθηηθέο θαη ηηο ζπκπεξηθνξέο καζεηψλ/καζεηξηψλ αιβαληθήο θαη ειιεληθήο πξνέιεπζεο ζηε κειέηε πεξίπησζεο ηεζζάξσλ δεκνηηθψλ ζρνιείσλ πνπ επηιέρζεθαλ, γηα ηελ εθπφλεζε ηεο παξνχζαο έξεπλάο. Δπνκέλσο, ν βαζηθόο ζθνπόο είλαη λα γίλεη πξνζέγγηζε ελφο αληηπξνζσπεπηηθνχ, πξαγκαηηθνχ δείγκαηνο καζεηψλ/καζεηξηψλ νκηιεηψλ/νκηιεηξηψλ ηεο κεηνλνηηθήο (αιβαληθήο) θαη ηεο πιεηνλνηηθήο (ειιεληθήο) γιψζζαο, ψζηε λα εθθξαζηνχλ νη πεπνηζήζεηο, νη απφςεηο θαη ε ζηάζε πνπ πηνζεηνχλ απέλαληη ζηελ επηινγή ησλ δπν γισζζψλ ζε φιεο ηηο εθθάλζεηο ηνπ ηδησηηθνχ θαη δεκφζηνπ βίνπ ησλ παηδηψλ. Σαπηφρξνλα, απνζθνπνχκε λα αλαδείμνπκε, κέζα απφ ηα εξσηήκαηα ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, ηε ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ αιβαληθήο θαη ειιεληθήο θαηαγσγήο, ε νπνία αληαλαθιά ηηο αληηιήςεηο ηνπο γηα ηε ζεκαζία, ηελ αμία, ηελ θαηαιιειφηεηα ρξήζεο ηεο κηαο ή ηεο άιιεο γιψζζαο. Με άιια ιφγηα, ε αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ πνπ ζα ζπγθεληξσζνχλ, ζα απνηειέζνπλ ην βαζηθφ πιηθφ γηα ηε κειέηε ηνπ θχξηνπ δεηήκαηνο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, αλαθνξηθά κε ηηο γισζζηθέο ζηάζεηο θαη ζηεξενηππηθέο αληηιήςεηο πνπ δηαπεξλνχλ ηνπο Αιβαλνχο θαη ηνπο Έιιελεο καζεηέο/-ηξηεο ζην ζεκεξηλφ ειιεληθφ ζρνιείν. Όζνλ αθνξά ηνπο επηκέξνπο ζηόρνπο ηεο έξεπλαο, παξαηίζεληαη αλαιπηηθά παξαθάησ: Nα ζπιιερζνχλ βαζηθέο πιεξνθνξίεο γηα ηνπο/ηηο καζεηέο/-ηξηεο π.ρ. θχιν, ειηθία, ζρνιηθή ηάμε θ.α. Να δηεξεπλεζεί ε εζληθφηεηα θαη ε γιψζζα θαηαγσγήο ηνπο. [76]
Να παξνπζηαζηεί ε νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ, ψζηε λα ειεγρζεί θαηά πφζν επεξεάδεηαη απφ ηελ θαηαγσγή θαη ηε γισζζηθή επηινγή ησλ κειψλ ηεο. Να γίλνπλ αληηιεπηέο νη πηζαλέο δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδεη ν νκηιεηήο/ε νκηιήηξηα ηεο κεηνλνηηθήο γιψζζαο, ζηελ επηθνηλσλία ηνπ κε ηνλ πεξίγπξν ηεο πιεηνλνηηθήο γιψζζαο. Να δηαπηζησζνχλ νη αηηίεο ηεο γισζζηθήο επηινγήο ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ. Να δηεξεπλεζεί θαηά πφζν ε ρξήζε ηεο θπξίαξρεο γιψζζαο επλνεί ηελ αλάπηπμε δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ, κεηαμχ καζεηψλ/-ηξηψλ δηαθνξεηηθήο θαηαγσγήο. Να πξνζδηνξηζηνχλ νη ιφγνη ηεο γισζζηθήο επηινγήο ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ, σο πξνο ηνπ/ηηο νκνεζλείο ηνπο. Να δηαπηζησζνχλ ελδερφκελεο ζηεξενηππηθέο αληηιήςεηο ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ ηνπ δείγκαηνο, απνδίδνληαο ζπγθεθξηκέλνπο ραξαθηεξηζκνχο σο πξνο ηνπο Αιβαλνχο/ηηο Αιβαλίδεο θαη ηνπο Έιιελεο/ηηο Διιελίδεο. Να παξνπζηαζηεί ε ζηάζε ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ αιβαληθήο θαηαγσγήο, σο πξνο ηνπο καζεηέο/-ηξηεο ειιεληθήο θαηαγσγήο. Να παξνπζηαζηεί ε ζηάζε ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ ειιεληθήο θαηαγσγήο, σο πξνο ηνπο καζεηέο/-ηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο. Να δηαπηζησζεί ζπγθξηηηθά πνηα απφ ηηο δπν γιψζζεο, ε ειιεληθή ή αιβαληθή, είλαη βαξχλνπζαο ζεκαζίαο θαη γηαηί, ζχκθσλα κε ηελ πξνζσπηθή θξίζε ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ. Να δηαηππσζνχλ πξνζσπηθέο απφςεηο γηα ηε ζεκαζία ηεο ειιεληθήο θαη ηεο αιβαληθήο γιψζζαο αληίζηνηρα. Να πξνζδηνξηζηνχλ νη θπιεηηθέο πξνθαηαιήςεηο αλ ππάξρνπλ, πνπ έρνπλ πηνζεηήζεη νη Αιβαλνί/Αιβαλίδεο θαη Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/-ηξηεο. Να θαζνξηζηεί ε επκελήο ή δπζκελήο ζηάζε πνπ πηνζεηνχλ ηα παηδηά, σο πξνο ηνπο ζπλνκήιηθνπο ηνπο, πνπ είλαη δηαθνξεηηθήο θαηαγσγήο. Να αλαδεηρζνχλ νη αληηιήςεηο ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ, αλαθνξηθά κε ηε ζχλδεζε ηεο γισζζηθήο επηινγήο θαη ηεο αθαδεκατθήο ηνπο επηηπρίαο. Να εξεπλεζεί θαηά πφζν νη ζπκκεηέρνληεο/ζπκκεηέρνπζεο ηνπ δείγκαηνο ζεσξνχλ ηελ χπαξμε αηφκσλ δηαθνξεηηθήο θαηαγσγήο ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ σο «πξφβιεκα» ή είλαη απαιιαγκέλνη απφ ηέηνηνπ είδνπο πξνθαηαιήςεηο. [77]
Να πξνζδηνξηζηεί ε γιψζζα πνπ επηιέγνπλ νη καζεηέο/-ηξηεο, πξνθεηκέλνπ λα επηθνηλσλήζνπλ κε ζπκκαζεηέο θαη εθπαηδεπηηθνχο, ζην ζρνιηθφ ρψξν. Να δηαπηζησζεί θαηά πφζν πξνσζνχληαη νη αξρέο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο, απφ ηελ θαζεκεξηλή ιεηηνπξγία θαη δηάξζξσζε ηνπ ζρνιείνπ. Να εληνπηζηεί ε ζπρλφηεηα αμηνπνίεζεο ηεο κεηξηθήο γιψζζαο ησλ παηδηψλ, θαζψο θαη ηνπ πνιηηηζκηθνχ ηνπο θεθαιαίνπ, ζηελ θαζεκεξηλή δηδαθηηθή πξάμε. Να πξνζδηνξηζηεί ε ζηάζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ απέλαληη ζηε κεηνλνηηθή θαη ζηελ πιεηνλνηηθή γιψζζα. Να δηαπηζησζεί αλ νη εθπαηδεπηηθνί ιεηηνπξγνχλ ζηελ θαζεκεξηλή εθπαηδεπηηθή πξάμε, βάζεη πξνθαηαιήςεσλ ή ζηεξενηχπσλ πνπ έρνπλ ελζηεξληζηεί απέλαληη ζηελ κεηνλνηηθή θαη ζηελ πιεηνλνηηθή νκάδα. Να αλαδεηρζνχλ νη ζεηηθέο ή αξλεηηθέο πξνδηαζέζεηο ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ απέλαληη ζην κεηαλαζηεπηηθφ πιεζπζκφ. 2.5 Μέζνδνο έξεπλαο θαη ηερληθή ζπιινγήο δεδνκέλσλ Ζ παξνχζα έξεπλα πξαγκαηνπνηήζεθε απφ ηηο 20 επηεκβξίνπ κέρξη θαη ηηο 29 Ννεκβξίνπ 2012 ζε Γεκνηηθά ρνιεία. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηελ έξεπλα ζπκκεηείραλ ην 6/Θ Οινήκεξν Γεκνηηθφ ρνιείν Διαηνρσξίνπ, ην 6/ζ Γεκνηηθφ ρνιείν Διεπζεξψλ, 1 ν 6/ζ Γεκνηηθφ ρνιείν θαη 2 ν 6/ζ Γεκνηηθφ ρνιείν Νέαο Πεξάκνπ ζην Γήκν Παγγαίνπ ηνπ Ννκνχ Καβάιαο. Ο καζεηηθφο πιεζπζκφο ησλ ηάμεσλ ηεο Δ θαη ηεο η Γεκνηηθνχ, αληίζηνηρα, απνηεινχληαλ ηφζν απφ καζεηέο/καζήηξηεο ειιεληθήο θαηαγσγήο, φζν θαη απφ καζεηέο αιβαληθήο θαηαγσγήο. Πξσηαξρηθή επηδίσμε ήηαλ ε ζπιινγή ελφο αληηπξνζσπεπηηθνχ δείγκαηνο γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ηεο έξεπλάο γχξσ απφ ηα δεηήκαηα γισζζηθψλ ζηάζεσλ, ζηεξενηχπσλ θαη πξνθαηαιήςεσλ καζεηψλ/-ηξηψλ, νκηινχλησλ ηεο ειιεληθήο θαη αιβαληθήο γιψζζαο (Cohen & Manion & Morrison, 2008: 161-162). πλεπψο, ηα ζπγθεθξηκέλα Γεκνηηθά ρνιεία πνπ επηιέρζεθαλ, ζπληζηνχλ ην θαηάιιειν πεξηβάιινλ κειέηεο, δηφηη θηινμελνχλ ζηνπο θφιπνπο ηνπ δίγισζζα άηνκα σο επί ην πιείζηνλ αιβαληθήο θαηαγσγήο. Δπνκέλσο, πξνζθέξεηαη σο έλα «εχθνξν» πεδίν κειέηεο ησλ πξνθαηαζθεπαζκέλσλ ζηάζεσλ θαη αληηιήςεσλ ησλ ίδησλ ησλ καζεηψλ, σο πξνο ηε γισζζηθή επηινγή θαη ρξήζε (Γάηζε, 2011: 80). Αμίδεη λα αλαθεξζεί πσο, απηά ηα ζηεξεφηππα ζπληζηνχλ θνηλσληθέο αλαπαξαζηάζεηο [78]
πνπ αληαλαθινχλ ηηο πεπνηζήζεηο ηεο ζπγθεθξηκέλεο θνηλσληθήο νκάδαο, πνπ εληάζζεηαη ζην δείγκα ηεο έξεπλάο καο. ε ζπλάξηεζε κε ηα παξαπάλσ, ε κέζνδνο πνπ επηιέρζεθε γηα ηελ εθπφλεζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο έξεπλαο, είλαη ε κειέηε πεξίπησζεο 9 ελφο αληηπξνζσπεπηηθνχ δείγκαηνο καζεηψλ θαη καζεηξηψλ Γεκνηηθψλ ρνιείσλ. Με άιια ιφγηα, γηα ηελ αλάδεημε, ηε δηεξεχλεζε θαη ηελ εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ, γχξσ απφ ηηο γισζζηθέο ζηάζεηο, ηα γισζζηθά ζηεξεφηππα θαη ηηο γισζζηθέο πξνθαηαιήςεηο ηεο ρξήζεο ηεο αιβαληθήο θαη ηεο ειιεληθήο γιψζζαο αληίζηνηρα, ζπγθξνηήζεθε έλα εξσηεκαηνιφγην κεηθηνχ ηχπνπ, πξνθεηκέλνπ λα γίλεη ε ζπιινγή ησλ αλαγθαίσλ δεδνκέλσλ. Δίλαη αλαγθαίν λα επηζεκάλνπκε, πσο ην δείγκα ηεο έξεπλάο απνηειείηαη απφ 15 καζεηέο/-ηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο θαη παξνκνίσο 15 καζεηέο/-ηξηεο ειιεληθήο θαηαγσγήο, νη νπνίνη θνηηνχζαλ ζηελ Δ θαη η Σάμε ησλ Γεκνηηθψλ ρνιείσλ Διαηρσξίνπ, Διεπζεξψλ, Νέαο Πεξάκνπ ζην Γήκν Παγγαίνπ ηνπ Ννκνχ Καβάιαο. Σα ζπγθεθξηκέλα ζρνιεία επηιέρηεθαλ κε βάζε ηε ζηελή ζρέζε ηεο εξεπλήηξηαο κε ηα ζρνιεία θαη ηα παηδηά ηνπ δείγκαηνο -θαζψο ήηαλ εθπαηδεπηηθφο (δαζθάια ηεο η Γεκνηηθνχ) θαη γλψξηδε ηνπο καζεηέο /ηηο καζήηξηεο θαη ηνπο/ηηο εθπαηδεπηηθνχο 9 Μία κειέηε πεξίπησζεο είλαη έλα ζπγθεθξηκέλν επηζηεκνληθφ παξάδεηγκα πνπ ζπρλά ζρεδηάδεηαη γηα λα ζθηαγξαθήζεη κία γεληθφηεξε θαηάζηαζε (Nisbet & Watt, 1984: 72 ζην: Cohen, Manion & Morrison, 2008: 309), είλαη «ε κειέηε ελφο πεξηζηαηηθνχ ελ ηε εμειίμεη ηνπ» (Adelman θ.α., 1980 ζην: Cohen, Manion & Morrison, 2008: 310). Σν ζπγθεθξηκέλν πεξηζηαηηθφ είλαη ηκήκα ελφο επξχηεξνπ ζπζηήκαηνο, γηα παξάδεηγκα ελφο παηδηνχ, κίαο θιίθαο, κίαο ηάμεο, ελφο ζρνιείνπ, κίαο θνηλφηεηαο. πληζηά έλα κνλαδηθφ παξάδεηγκα πξαγκαηηθψλ πξνζψπσλ, ζε πξαγκαηηθέο θαηαζηάζεηο, δίλνληαο ηε δπλαηφηεηα ζηνπο αλαγλψζηεο λα θαηαλνήζνπλ έλλνηεο πην μεθάζαξα έλαληη κηαο απιήο παξνπζίαζεο ηνπο κε αθεξεκέλεο ζεσξίεο ή αξρέο. Πξάγκαηη, κία κειέηε πεξίπησζεο κπνξεί λα δψζεη ηε δπλαηφηεηα ζηνπο αλαγλψζηεο λα θαηαλνήζνπλ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ηδέεο θαη αθεξεκέλεο αξρέο κπνξνχλ λα ζπκπιεχζνπλ (Nisbet & Watt, 1984: 72-73 ζην: Cohen, Manion & Morrison, 2008: 310). Οη κειέηεο πεξίπησζεο κπνξνχλ λα δηεηζδχζνπλ ζε θαηαζηάζεηο κε ηξφπνπο πνπ δελ επηδέρνληαη πάληα αξηζκεηηθή αλάιπζε. Οη κειέηεο πεξίπησζεο κπνξνχλ λα πξνζδηνξίζνπλ ην αίηην θαη ην αηηηαηφ. Πξάγκαηη, έλα απφ ηα πιενλεθηήκαηα ηνπο είλαη λα παξαηεξνχλ ηνπο παξάγνληεο πνπ επηδξνχλ ζε πξαγκαηηθά πεξηβάιινληα, αλαγλσξίδνληαο φηη ην πιαίζην είλαη κία θαζνξηζηηθή παξάκεηξνο ηφζν ησλ αηηηψλ φζν θαη ησλ απνηειεζκάησλ. Όπσο επηζεκαίλνπλ νη Nisbet θαη Watt (1984: 78 ζην: Cohen, Manion & Morrison, 2008: 310) ην «φιν» είλαη πνιιά πεξηζζφηεξα απφ έλα απιφ ζχλνιν ησλ κεξψλ ηνπ. Ο Sturman (1999: 103 ζην: Cohen, Manion & Morrison, 2008: 310) ππνζηεξίδεη φηη έλα δηαθξηηηθφ ζηνηρείν ησλ κειεηψλ πεξίπησζεο είλαη φηη ηα αλζξψπηλα ζπζηήκαηα ραξαθηεξίδνληαη απφ κία ζπλνιηθφηεηα ή αθεξαηφηεηα θαη φρη απφ κία ραιαξή ζχλδεζε ζπζηαηηθψλ, γεγνλφο ην νπνίν θαζηζηά αλαγθαία κία εηο βάζνο δηεξεχλεζε. Δπηπιένλ, ηα πεξηβάιινληα είλαη κνλαδηθά θαη δπλακηθά, γη απηφ θαη νη κειέηεο πεξίπησζεο εξεπλνχλ θαη απνηππψλνπλ ηηο πεξίπινθεο, δπλακηθέο θαη εθηεηακέλεο αιιειεπηδξάζεηο γεγνλφησλ, αλζξψπηλσλ ζρέζεσλ θαη άιισλ παξακέηξσλ ζε κία κνλαδηθή πεξίζηαζε. Οη Hitchcock θαη Hughes (1995: 316 ζην: Cohen, Manion & Morrison, 2008: 310) ππνζηεξίδνπλ φηη νη κειέηεο πεξίπησζεο μερσξίδνπλ φρη εμαηηίαο γηα ηηο κεζνδνινγίεο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ, αιιά γηα ηα αληηθείκελα ηεο έξεπλάο ηνπο. Οη Hitchcock θαη Hughes (1995: 322 ζην: Cohen, Manion & Morrison, 2008: 310) επίζεο ππνζηεξίδνπλ φηη ε κειέηε πεξίπησζεο είλαη πνιχηηκε ηδηαίηεξα φηαλ ν εξεπλεηήο έρεη πεξηνξηζκέλν έιεγρν ησλ γεγνλφησλ. [79]
πνιχ θαιά. Γεκηνπξγήζεθε έηζη ν θνηλφο ηφπνο αλάκεζα ζηελ εξεπλήηξηα θαη ην πεδίν έξεπλαο, ν νπνίνο ζπγθξνηείηαη απφ ηε γλψζε πνπ έρεη ζπγθεληξψζεη κέζα απφ ηελ εκπεηξία ηεο θαη ηελ επαθή ηεο κε απηφ θαη ν νπνίνο είλαη βαζηθφο παξάγνληαο ζηελ πεξηγξαθή θαη εξκελεία ησλ δεδνκέλσλ (Van Lier, 1988: 5 ζην: Γθατληαξηδή, 2008: 638). Απηή ε αίζζεζε νηθεηφηεηαο αλάκεζα ζηελ εξεπλήηξηα, ηνπο καζεηέο/ηηο καζήηξηεο θαη ηνπο/ηηο εθπαηδεπηηθνχο είλαη πνιχ ζεκαληηθή ζηε δηεμαγσγή έξεπλαο, ε νπνία βαζίζηεθε ζε εξσηεκαηνιφγην κε αλνηθηνχ ηχπνπ εξσηήζεηο. Παξάιιεια, ε παξνπζία ηεο εξεπλήηξηαο ζηα ζρνιεία δε είρε δηαηαξάμεη ην θπζηθφ πιαίζην έξεπλαο. ηεξίρηεθε ζηελ ήδε εδξαησκέλε ζρέζε εκπηζηνζχλεο κε ηνπο καζεηέο/καζήηξηεο θαη ηνπο/ηηο εθπαηδεπηηθνχο θαη δφζεθε ε δπλαηφηεηα ηνπ «λφκηκνπ» κέινπο ζηηο ζρνιηθέο θνηλφηεηεο, πνπ παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ηφζν ζηε δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο φζν θαη ζηελ αλάιπζε θαη εξκελεία ησλ δεδνκέλσλ. Ζ ηδηφηεηα απηή παξέρεη ην πιενλέθηεκα ηεο «λφκηκεο πεξηθεξεηαθήο ζπκκεηνρήο» ζηηο θνηλφηεηεο ηνπ ζρνιείνπ (Lave & Wenger, 1991: 29 ζην: Γθατληαξηδή, 2008: 638), έλλνηα ε νπνία αλαθέξεηαη ζηε δηαδηθαζία θνηλσληθήο νηθνδφκεζεο ηεο γλψζεο κέζσ ηεο ζηαδηαθήο αχμεζεο ηεο ζπκκεηνρήο ησλ λέσλ κειψλ ζε κηα θνηλφηεηα πξαθηηθήο θαζψο αιιειεπηδξνχλ κε ηα πην έκπεηξα κέιε ηεο ζχκθσλα κε ηνπο Lave θαη Wenger (1991: 37 ζην: Γθατληαξηδή, 2008: 638). Χο κεζνδνινγηθό, εξεπλεηηθό εξγαιείν ζπιινγήο ησλ απαξαίηεησλ δεδνκέλσλ, ρξεζηκνπνηήζεθε ην εξσηεκαηνιόγην, ην νπνίν θαη δηαλεκήζεθε ζε θάζε καζεηή/-ηξηα ηνπ δείγκαηνο. Έπεηηα, αθνχ απαληήζεθαλ νη επηκέξνπο εξσηήζεηο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, ζπγθεληξψζεθαλ μαλά θαη επφκελν βήκα ήηαλ ε αλάιπζε ησλ απαληήζεσλ πνπ πξνέθπςαλ θαη ζηελ εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ. Δίλαη ζεκαληηθφ ζην ζεκείν απηφ λα παξαηεζνχλ νξηζκέλα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ηεο έξεπλάο, πξνθεηκέλνπ λα θαηαζηεί πην νινθιεξσκέλε θαη πιήξεο ε πεξηγξαθή ηνπ. Αξρηθά, ην ζπγθεθξηκέλν εξγαιείν έξεπλαο πνπ επηιέρζεθε είλαη απηνζπκπιεξνύκελν, θαζψο δηαλεκήζεθαλ εξσηεκαηνιφγηα ζην αληηπξνζσπεπηηθφ δείγκα ησλ ηξηάληα καζεηψλ/ηξηψλ. Αμίδεη λα ζεκεησζεί, φηη ην θάζε εξσηεκαηνιφγην ζπκπιεξψζεθε απφ ηνλ θάζε καζεηή/καζήηξηα αλψλπκα θαη φηη θαηά ηε δηάξθεηα (ζαξάληα πέληε ιεπηά) ηεο ζπκπιήξσζεο ηνπ, ήηαλ παξνχζα ε εξεπλήηξηα. Ζ εξεπλήηξηα απαληνχζε ζε ηπρφλ απνξίεο ησλ καζεηψλ/καζεηξηψλ, φηαλ απηνί/απηέο δπζθνιεχνληαλ λα θαηαλνήζνπλ ηηο εξσηήζεηο θαη λα απαληήζνπλ γξαπηά. [80]
Με απηή ηε κέζνδν, ν εξεπλεηήο/ε εξεπλήηξηα είλαη ζε ζέζε λα ζπιιέμεη πιεξνθνξίεο απφ φια ηα άηνκα ηνπ δείγκαηνο, παξέρνληαο ηνλ θαηάιιειν ρξφλν λα εθθξάζνπλ ηηο απφςεηο ηνπο αβίαζηα, δίρσο πίεζε ή άγρνο. πλεπψο, ζηφρνο είλαη ε ζπιινγή δεδνκέλσλ εγθπξφηεηαο, αθξίβεηαο θαη απζεληηθφηεηαο. Δπηπιένλ, απαξηίδεηαη σο επί ην πιείζηνλ απφ εξσηήζεηο αλνηρηνύ ηύπνπ (ειεύζεξεο απάληεζεο), ρσξίο πεξηνξηζκφ ζηελ έθηαζε ησλ απαληήζεσλ. Μέζσ απηνχ ηνπ ηχπνπ ησλ εξσηεκάησλ, επηδηψθεηαη ε πξνψζεζε ηεο απνθιίλνπζαο θαη δεκηνπξγηθήο ζθέςεο ησλ καζεηψλ/ηξηψλ ηνπ δείγκαηνο, πξνθεηκέλνπ λα εθζέζνπλ ειεχζεξα ηηο πξνζσπηθέο ηνπο απφςεηο, ηδέεο θαη αληηιήςεηο. Παξάιιεια, νη αλνηρηνχ ηχπνπ εξσηήζεηο δελ απνβιέπνπλ ζε θσδηθνπνηεκέλεο απαληήζεηο, αιιά αληηζέησο, νη ζπκκεηέρνληεο ηεο έξεπλαο κπνξνχλ απζφξκεηα λα δηαηππψζνπλ ηηο απαληήζεηο ηνπο. Σν ζηνηρείν απηφ, ζπληζηά έλα θξίζηκν θαη ζπλάκα, νπζηψδεο ζεκείν ηεο έξεπλάο, δηφηη ε πνηθηιία ησλ απαληήζεσλ, ζα ζπκβάιιεη ζηε δηακφξθσζε κηαο ζθαηξηθήο εηθφλαο γηα ηηο γισζζηθέο ζηάζεηο, ηα γισζζηθά ζηεξεφηππα θαη ηηο γισζζηθέο πξνθαηαιήςεηο καζεηψλ/ηξηψλ ειιεληθήο θαη αιβαληθήο θαηαγσγήο. Χζηφζν, ην εξσηεκαηνιφγηφ, παξνπζηάδεη θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ελφο κεηθηνύ ηύπνπ εξσηεκαηνινγίνπ, δηφηη νη αξρηθέο εξσηήζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζηα πξνζσπηθά ζηνηρεία ησλ καζεηψλ/ηξηψλ, έρνπλ ηε κνξθή επηινγήο ησλ πξνηεηλφκελσλ απαληήζεσλ, είηε ζπκπιήξσζεο θελψλ. Πάλησο, ζε γεληθέο γξακκέο, ην κεζνδνινγηθφ εξγαιείν, απνηειεί έλα κέζν πνζνηηθήο έξεπλαο δνκεκέλν κε εξσηήζεηο αλνηρηνχ ηχπνπ, νη νπνίεο θαηαηάζζνληαη ζε επηκέξνπο θαηεγνξίεο ηνπ θχξηνπ δεηήκαηνο ησλ γισζζηθψλ ζηάζεσλ πνπ έρνπλ ζπγθξνηήζεη Έιιελεο/Διιελίδεο θαη Αιβαλνί/Αιβαλίδεο καζεηέο/ηξηεο, σο θνηλσληθέο αλαπαξαζηάζεηο πνπ δηαρένληαη θπξίσο- κέζσ ηνπ ιφγνπ θαη νδεγνχλ ζηελ πηνζέηεζε ελφο ζπγθεθξηκέλνπ πξνηχπνπ ζπκπεξηθνξάο. απέλαληη ζην θνηλσληθφ ζχλνιν ζπιιήβδελ. 2.6 Άμνλεο εξσηεκαηνινγίνπ Οη εξσηήζεηο πνπ ζπγθξνηνχλ ην εξσηεκαηνιφγην, θαηεγνξηνπνηνχληαη ζε ηέζζεξηο θαηεγνξίεο άμνλεο, νη νπνίνη αθνξνχλ ηηο αθφινπζεο παξακέηξνπο: Δξσηήκαηα ζρεηηθά κε ηα ζηνηρεία ησλ καζεηψλ, ψζηε λα ζπγθξνηεζεί ην πξνθίι ησλ ζπκκεηερφλησλ ηεο έξεπλαο. Παξάιιεια, έρνπλ ηεζεί εξσηήκαηα ζρεηηθά κε ηελ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ησλ καζεηψλ/ηξηψλ, ψζηε λα γίλεη [81]
ζπζρεηηζκφο ηεο θαηαγσγήο θαη ηεο κεηξηθήο ηνπο γιψζζαο, κε ηε ζέζε ηεο νηθνγέλεηαο ζην θνηλσληθφ ζχλνιν. Δξσηήκαηα πνπ επηρεηξνχλ λα αλαδείμνπλ ηελ νπηηθή ησλ ζηάζεσλ ησλ καζεηψλ/ηξηψλ αιβαληθήο θαη ειιεληθήο θαηαγσγήο. Δηδηθφηεξα, επηδηψθεηαη λα εθζέζνπλ νη καζεηέο/ηξηεο κέζα απφ ηα αληίζηνηρα εξσηήκαηα, ηε ζηάζε ηνπο απέλαληη ζηελ αιβαληθή θαη ειιεληθή γιψζζα, λα παξαηεξήζνπλ θαηά πφζν απνηειεζκαηηθά κπνξνχλ λα ζπλαλαζηξαθνχλ κε ηνπο ζπλαλζξψπνπο ηνπο, λα εθηηκήζνπλ ηελ αμία πνπ πξνζδίδνπλ ζηελ αιβαληθή θαη ζηελ ειιεληθή γιψζζα. Σέινο, πεξηιακβάλνληαη εξσηήκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ πηνζέηεζε κηαο ζπγθεθξηκέλεο ζπκπεξηθνξάο θαη ηελ πνηφηεηα ησλ ζρέζεσλ πνπ αλαπηχζζνπλ ηα άηνκα ηεο κεηνλνηηθήο νκάδαο κε απηά ηεο πιεηνςεθηθήο. Δίλαη αλαγθαίν, κέζα απφ ην εξσηεκαηνιφγην λα αλαδεηρζνχλ ηζφηηκα θαη νη δπν πιεπξέο ε αιβαληθή θαη ε ειιεληθή-, ψζηε λα εληνπηζηνχλ νη απφςεηο, θαη νη ηδέεο πνπ έρνπλ πηνζεηήζεη ακθφηεξνη, γηα ηελ θαηαγσγή θαη ηε γιψζζα ηνπο. πλεπψο, πεξηιακβάλνληαη εξσηήκαηα πνπ επηρεηξνχλ λα αλαδείμνπλ ηε ζπκπεξηθνξά θαη ηε ζηάζε ησλ Διιήλσλ καζεηψλ/-ηξηψλ σο πξνο ηνπο Αιβαλνχο καζεηέο/-ηξηεο, ηνλ ηξφπν πνπ ηνπο αληηκεησπίδνπλ, ηηο πξνθαηαιήςεηο ηνπο γηα ηε ζρνιηθή επίδνζε θαη γεληθφηεξα, γηα ηελ θνηλσληθή χπαξμε ησλ παηδηψλ ηεο κεηνλνηηθήο νκάδαο. Δξσηήκαηα αλαθνξηθά κε ηελ αλάδεημε ησλ πξνθαηαιήςεσλ θαη ζηεξενηχπσλ, πνπ ηπρφλ έρνπλ ελζηεξληζηεί νη καζεηέο/ηξηεο ηνπ δείγκαηνο. Πην ζπγθεθξηκέλα, επηδηψθεηαη λα εξεπλεζεί θαηά πφζν ηα παηδηά δηαθαηέρνληαη απφ θπιεηηθέο πξνθαηαιήςεηο π.ρ. αλ ζεσξνχλ ηε θπιή ηνπο αλψηεξε απφ ηηο ππφινηπεο, θαηά πφζν ε εζληθή ηνπο ηαπηφηεηα είλαη εληζρπκέλε ή νδεγείηαη ζε αξγή θαη βαζκηαία εμαζζέληζε, αλ ππνζηεξίδνπλ ζηεξενηππηθέο αληηιήςεηο, φπσο ε πηζαλή ζχλδεζε ησλ κεηαλαζηψλ κε ηελ παξαβαηηθφηεηα ή αλ απνδίδνπλ ζε Αιβαλνχο θαη Έιιελεο ζπγθεθξηκέλνπο ραξαθηεξηζκνχο, πνπ απνηεινχλ θνηλσληθέο αλαπαξαζηάζεηο. Δξσηήκαηα ζρεηηθά κε ην ξφιν πνπ δηαδξακαηίδεη ην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ ζηελ πξνψζεζε ή ηελ άκβιπλζε ησλ γισζζηθψλ πξνθαηαιήςεσλ. Με άιια ιφγηα, νη εξσηήζεηο πνπ έρνπλ ηεζεί αθνξνχλ ηηο ζπλαλαζηξνθέο ησλ παηδηψλ κε ηνπο ζπλνκειίθνπο ηνπο, ηελ πξνζσπηθή ηνπο γλψκε γηα ηνπο νκφγισζζνπο θαη ηνπο αιιφγισζζνπο καζεηέο, θαζψο θαη ηε ζηάζε πνπ πηνζεηνχλ νη εθπαηδεπηηθνί απέλαληη ζηελ αμηνπνίεζε ηεο κεηξηθήο γιψζζαο ησλ καζεηψλ, θαηά ηε [82]
δηδαθηηθή πξάμε θαη ηηο επθαηξίεο πνπ ηπρφλ- παξέρνπλ γηα κηα δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε. πλδπάδνληαο ηα παξαπάλσ, παξαηίζεληαη επηγξακκαηηθά νη άμνλεο εξσηήζεσλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, πνπ δηαξζξψλνληαη ζηνπο εμήο ηέζζεξηο: Α) Σν πξνθίι ησλ καζεηψλ/ηξηψλ θαη ε κεηξηθή ηνπο γιψζζα. Β) Οη ζηάζεηο ησλ καζεηψλ/ηξηψλ αιβαληθήο θαη ειιεληθήο θαηαγσγήο απέλαληη ζηε γιψζζα. Γ) Οη πξνθαηαιήςεηο θαη ηα ζηεξεφηππα ησλ καζεηψλ/ηξηψλ αιβαληθήο θαη ειιεληθήο θαηαγσγήο απέλαληη ζηε γιψζζα. Γ) Ο ξφινο ηνπ ζρνιείνπ ζηε δηακφξθσζε ησλ γισζζηθψλ ζηάζεσλ, πξνθαηαιήςεσλ θαη ζηεξεφηππσλ. [83]
3. Φ ΟΡΜΑ ΔΡΧΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟΤ ηε ζπλέρεηα, παξνπζηάδεηαη ην εξσηεκαηνιόγην πνπ ζπληάρζεθε θαη δηαλεκήζεθε ζην αληηπξνζσπεπηηθφ δείγκα ησλ καζεηψλ/ηξηψλ, πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλεζεί ην δήηεκα ησλ γισζζηθψλ ζηάζεσλ ησλ νκηινχλησλ ηεο ειιεληθήο θαη αιβαληθήο γιψζζαο αληίζηνηρα, θαζψο επίζεο θαη λα πινπνηεζνχλ νη επηδησθφκελνη ζηφρνη πνπ ζέζακε εμ αξρήο ζηελ εθπφλεζε ηεο έξεπλάο καο. Όπσο πξναλαθέξζεθε, απαξηίδεηαη απφ 20 εξσηήζεηο αλνηρηνύ ηύπνπ, νη νπνίεο αξρηθά αθνξνχλ πξνζσπηθέο πιεξνθνξίεο ησλ καζεηψλ/ηξηψλ ηνπ αληηπξνζσπεπηηθνχ δείγκαηνο. Έπεηηα, αθνινπζνχλ εξσηήκαηα αλαθνξηθά κε ηε ζηάζε πνπ επηδεηθλχνπλ νη καζεηέο /-ηξηεο αιβαληθήο θαη ειιεληθήο θαηαγσγήο, σο πξνο ηε γιψζζα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ, ηηο ιεηηνπξγίεο ηεο, ηε ζπκπεξηθνξά πνπ πηνζεηνχλ απέλαληη ζε αιιφγισζζνπο ζπκκαζεηέο/ηξηεο ηνπο, θαηά πφζν εμνηθεησκέλνη θαη πξφζπκνη είλαη λα ζπλαλαζηξαθνχλ καδί ηνπο θ.α. Σέινο, ην θάησζη εξσηεκαηνιφγην ηεο έξεπλάο καο νινθιεξψλεηαη κε ηελ παξάζεζε εξσηεκάησλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο πξαθηηθέο πνπ εθαξκφδνληαη ζην ζρνιείν, αλαθνξηθά κε ηε γισζζηθή δηάζηαζε ησλ αιινδαπψλ θαη ησλ νκνεζλψλ καζεηψλ/ηξηψλ, ηελ παξνρή ηζφηηκεο εθπαίδεπζεο πξνο φινπο, ηελ αληηκεηψπηζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ σο πξνο ηνπο Αιβαλνχο θαη Έιιελεο καζεηέο/ηξηεο θ.α. Αλαθεθαιαηψλνληαο, πξσηαξρηθή καο επηδίσμε είλαη ε αλάδεημε ησλ δηαθνξεηηθψλ θαη ίζσο αληηθξνπφκελσλ απφςεσλ ησλ ζπκκεηερφλησλ ηνπ εξεπλεηηθνχ δείγκαηνο, ψζηε λα πξνρσξήζνπκε ζηε κειέηε ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ ζπγθεληξψζεθαλ θαη λα εμάγνπκε αζθαιή ζπκπεξάζκαηα, γχξσ απφ ην ζχλζεην θαη πνιπδηάζηαην θαηλφκελν ησλ γισζζηθψλ ζηάζεσλ θαη πξνθαηαιήςεσλ κεηαμχ καζεηψλ/-ηξηψλ ειιεληθήο θαη αιβαληθήο θαηαγσγήο. [84]
ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΓΗΑΣΜΖΜΑΣΗΚΟ-ΓΗΑΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ: «ΦΤΥΟΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ ΣΖ ΔΝΣΑΞΖ- ΔΝΑ ΥΟΛΔΗΟ ΓΗΑ ΟΛΟΤ» Καηεχζπλζε Β : «Φπρνπαηδαγσγηθέο πληζηψζεο ηεο Πνιππνιηηηζκηθφηεηαο» ΔΡΧΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟ- PYETËSORI 1. εκείσζε κε ην θύιν ζνπ: Αγφξη Κνξίηζη 2. πκπιήξσζε ζύληνκα ηηο παξαθάησ πιεξνθνξίεο: Ζιηθία:... ρνιηθή ηάμε:... Ζ γιψζζα θαηαγσγήο κνπ:... Σα ρξφληα παξακνλήο ζνπ ζηελ Διιάδα (αλ ε θαηαγσγή ζνπ είλαη ε αιβαληθή):... 3. Μπνξείο λα παξνπζηάζεηο ζύληνκα ηελ νηθνγέλεηά ζνπ (π.ρ. κπακπάο, κακά, αδέξθηα, επάγγεικα γνλέσλ, πνηα γιώζζα κηιάηε ζην ζπίηη); 4. Ζ γιώζζα θαηαγσγήο ζνπ, έρεη δεκηνπξγήζεη πξνβιήκαηα επηθνηλσλίαο κε ηνλ θνηλσληθό ζνπ πεξίγπξν; Αλ λαη, ηόηε αλέθεξε θάπνην παξάδεηγκα; (Να απαληήζνπλ κόλν νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο.) 5. Πνηα από ηηο δύν γιώζζεο ζνπ αξέζεη λα ρξεζηκνπνηείο ζηελ θαζεκεξηλόηεηά ζνπ; Σελ ειιεληθή ή ηελ αιβαληθή θαη γηαηί; (Να απαληήζνπλ κόλν νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο) 6. Αλ ρξεζηκνπνηείο ηε γιώζζα πνπ ρξεζηκνπνηνύλ νη πεξηζζόηεξνη, πηζηεύεηο όηη ζε βνεζά λα θάλεηο πην εύθνια θηιίεο ή λα γίλεηο πην ζπκπαζήο ζηνπο άιινπο; 7. ε πνηα γιώζζα πξνηηκάο λα κηιάο κε ηνπο Αιβαλνύο θαη ηηο Αιβαλίδεο θαη γηαηί; (Να απαληήζνπλ κόλν νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο) 8 Α. Πεξίγξαςε ζύληνκα ηνπο Έιιελεο/ ηηο Διιελίδεο κε βάζε ηηο εκπεηξίεο ζνπ. [85]
8 Β. Πεξηέγξαςε ζύληνκα ηνπο Αιβαλνύο θαη ηηο Αιβαλίδεο κε βάζε ηηο εκπεηξίεο ζνπ. 9. Δίρεο πνηέ πξόβιεκα κε ηνπο Έιιελεο ζπκκαζεηέο/ ηηο Διιελίδεο ζπκκαζήηξηέο ζνπ; Αλ λαη, γξάςε πόηε θαη γηαηί; (Να απαληήζνπλ κόλν νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο) 10. Πώο ζε αληηκεησπίδνπλ νη ζπκκαζεηέο/νη ζπκκαζήηξηέο ζνπ, πνπ είλαη αιβαληθήο θαηαγσγήο; 11. Πηζηεύεηο όηη ε ειιεληθή ή ε αιβαληθή γιώζζα είλαη πην ζεκαληηθή θαη γηαηί; 12. Θεσξείο όηη ε θαηαγσγή ζνπ (ειιεληθή ή αιβαληθή) είλαη αλώηεξε από απηή ησλ ζπκκαζεηώλ ζνπ; 13. Δπηδηώθεηο λα δεκηνπξγείο θηιίεο κε άηνκα από άιιεο ρώξεο θαη κε άιιε γιώζζα; 14. πκπαζείο ή όρη άηνκα, πνπ πξνέξρνληαη από δηαθνξεηηθή ρώξα; 15. ύκθσλα κε ηελ πξνζσπηθή ζνπ άπνςε, νη άλζξσπνη πνπ έξρνληαη από άιιεο ρώξεο είλαη «επηθίλδπλνη» γηα ηε δεκόζηα αζθάιεηα; 16. Θεσξείο όηη έλα άηνκν αιβαληθήο θαηαγσγήο κπνξεί λα είλαη θαιύηεξνο καζεηήο/θαιύηεξε καζήηξηα ζην ζρνιείν; Καη γηαηί; 17. Καηά ηε γλώκε ζνπ, ζην ζρνιείν νη αιινδαπνί καζεηέο/καζήηξηεο (αιβαληθήο θαηαγσγήο), αληηκεησπίδνληαη ηζόηηκα κε ηνπο ππόινηπνπο ή ππάξρνπλ θάπνηεο αληζόηεηεο; 18. Παξαηεξείο ζην ζρνιηθό πεξηβάιινλ λα ρξεζηκνπνηνύληαη ε ειιεληθή θαη ε αιβαληθή γιώζζα; 19. Οη δάζθαινη/δαζθάιεο ηνπ ζρνιείνπ παξνπζηάδνπλ ηε ρώξα ζνπ (Αιβαλία) ζηα ζρνιηθά καζήκαηα; (Να απαληήζνπλ κόλν νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο). [86]
20. Θεσξείο όηη ε ύπαξμε μέλσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ ζηελ ηάμε ζνπ, δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα; [87]
4. Α Ν Α ΛΤΖ ΔΡΧΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟΤ Ζ παξνχζα αλάιπζε ησλ εξσηεκαηνινγίσλ, πνπ απάληεζαλ νη ηξηάληα καζεηέο θαη νη καζήηξηεο ειιεληθήο θαη αιβαληθήο θαηαγσγήο, πξαγκαηνπνηήζεθε κε ηε ρξήζε ηνπ πξνγξάκκαηνο Excel 1997-2003. Δηδηθφηεξα, ηα πνζνζηά επί ηνηο εθαηφ βξέζεθαλ κε ηελ εθαξκνγή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πξνγξάκκαηνο 10. 4.1 Σν πξνθίι ησλ καζεηώλ/ηξηώλ θαη ε κεηξηθή ηνπο γιώζζα (εξσηήζεηο: 1-3) 4.1.1 Ζ ζπιινγή βαζηθώλ πιεξνθνξηώλ γηα ηνπο/ηηο καζεηέο/ηξηεο π.ρ. εζληθόηεηα, θύιν, ειηθία θαη ε ζρνιηθή ηάμε Πίλαθαο 1 Φύιιν καζεηώλ θαη καζεηξηώλ Αξηζκόο Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό καζεηώλ/καζεηξηώλ Αγόξηα 14 47% Κνξίηζηα 16 53% ύλνιν 30 100% ηελ παξνχζα έξεπλα ζπκκεηείραλ ζπλνιηθά ηξηάληα καζεηέο θαη καζήηξηεο, νη νπνίνη/-εο θνηηνχζαλ ην ζρνιηθφ έηνο 2012-2013 ζηελ Δ θαη η Γεκνηηθνχ, ζε ζρνιεία ηνπ Γήκνπ Παγγαίνπ ηνπ λνκνχ Καβάιαο. Δίλαη ζεκαληηθφ λα ζεκεησζεί, φηη νη δψδεθα (Ν=12) καζεηέο/καζήηξηεο θνηηνχζαλ ζην 6/Θ Οινήκεξν Γεκνηηθφ ρνιείν Διαηνρσξίνπ, νη ηξεηο (Ν=3) ζην 6/Θ Οινήκεξν Γεκνηηθφ ρνιείν 10 Πην ζπγθεθξηκέλα, Σν Microsoft Excel είλαη έλα ειεθηξνληθφ πξφγξακκα Λνγηζηηθψλ Φχιισλ. πρλά αλαθέξνληαη νη φξνη «Λνγηζηηθφ Φχιιν» θαη «βηβιίν εξγαζίαο». Γηα λα είκαζηε αθξηβείο ζχκθσλα κε ηε Microsoft θαη άιινπο εθδφηεο, ν φξνο «βηβιίν εξγαζίαο» αλαθέξεηαη ζην θχιιν πίλαθα κε ηηο γξακκέο θαη ηηο ζηήιεο φπνπ δνπιεχνπκε, ελψ ν φξνο «Λνγηζηηθφ Φχιιν» αλαθέξεηαη ζ απηφλ ηνλ ηχπν εθαξκνγήο ηνπ ππνινγηζηή. Δπηπιένλ ν φξνο «βηβιίν εξγαζίαο» αλαθέξεηαη ζην βηβιίν κε ηηο ζειίδεο πνπ είλαη ην βαζηθφ αξρείν ζην Excel. Έλα βηβιίν εξγαζίαο κπνξεί λα πεξηέρεη θχιια εξγαζίαο, θχιια δηαγξακκάησλ ή καθξνεληνιέο. Σέινο, ηα Λνγηζηηθά Φχιια δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα ζην ρξήζηε λα ρεηξίδεηαη θαη λα αλαπαξηζηάλεη ηηο πιεξνθνξίεο ζε πίλαθα. πγθεθξηκέλα, έλα Λνγηζηηθφ Φχιιν καο επηηξέπεη λα νξγαλψζνπκε ηα δεδνκέλα καο ζε γξακκέο θαη ζηήιεο θαη αλ ζέινπκε λα αλαιχζνπκε απηέο ηηο πιεξνθνξίεο ρξεζηκνπνηψληαο ηχπνπο, δηαγξάκκαηα. [88]
Διεπζεξψλ, νη νθηψ (Ν=8) ζην 1 ν Γεκνηηθφ ρνιείν Νέαο Πεξάκνπ θαη επηά (Ν=7) ζην 2 ν Γεκνηηθφ ρνιείν Νέαο Πεξάκνπ. απάληεζαλ ζην εξσηεκαηνιφγην αλνηθηνχ ηχπνπ 8 καζήηξηεο θαη 7 καζεηέο αιβαληθήο θαηαγσγήο. πκκεηείραλ, επίζεο, 8 καζήηξηεο θαη 7 καζεηέο ειιεληθήο θαηαγσγήο. Πίλαθαο 2 Ζιηθία καζεηώλ θαη καζεηξηώλ Ζιηθία καζεηώλ θαη Αξηζκόο καζεηώλ θαη Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό καζεηξηώλ καζεηξηώλ 10 εηώλ 8 27% 11 εηώλ 15 50% 12 εηώλ 7 23% ύλνιν 30 100% Οη καζεηέο/-ηξίεο είραλ ειηθία 10 έσο 12 εηψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη νθηψ (Ν=8, Π=27%) ζηνπο/ζηηο 30 ήηαλ 10 εηψλ, νη δεθαπέληε (Ν=15, Π=50%) ζηνπο 30 ήηαλ 11 εηψλ θαη νη επηά (Ν=7, Π=23%) ζηνπο 30 ήηαλ 12 εηψλ. Αμίδεη, παξάιιεια, λα ζεκεησζεί φηη νη δεθαπέληε (Ν=15, Π=50%) ζηνπο 30 ήηαλ καζεηέο/-ηξίεο ηεο Δ ηάμεο δεκνηηθνχ ζρνιείνπ θαη νη δεθαπέληε (Ν=15, Π=50%) ζηνπο 30 ήηαλ καζεηέο ηεο η δεκνηηθνχ ζρνιείνπ. 4.1.2 Ζ γιώζζα θαηαγσγήο θαη ηα ρξόληα παξακνλήο ζηνλ ειιαδηθό ρώξν, ησλ καζεηώλ θαη καζεηξηώλ ηνπ δείγκαηνο ηεο έξεπλαο Πίλαθαο 3 Γιώζζα θαηαγσγήο Γιώζζα νκηιίαο Αξηζκόο καζεηώλ θαη Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό καζεηξηώλ Διιεληθή 15 50% Αιβαληθή 15 50% ύλνιν 30 100% [89]
Δίλαη απαξαίηεην λα ζεκεησζεί, φηη νη 15 ζηνπο 30 καζεηέο/-ηξίεο είραλ γιψζζα θαηαγσγήο ηελ αιβαληθή θαη νη 15 ζηνπο 30 καζεηέο/-ηξίεο είραλ γιψζζα θαηαγσγήο ηελ ειιεληθή. Αο ζεκεησζεί αθφκε φηη, φηη ηα ρξόληα παξακνλήο ζηελ Διιάδα ησλ Αιβαλψλ/-ίδσλ καζεηψλ/-ηξηψλ θπκαίλνληαη θαηά κέζν όξν 8, 23 έηε (απφ 5 έσο 12 έηε). Δηδηθφηεξα, νη ζπγθεθξηκέλνη καζεηέο/καζήηξηεο ήξζαλ ζηελ Διιάδα ζε λεπηαθή ειηθία (2-4 εηψλ). 4.1.3 Ζ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ησλ καζεηώλ/-ηξηώλ θαη ν έιεγρνο ηνπ θαηά πόζν επεξεάδεηαη από ηελ θαηαγσγή θαη ηε γισζζηθή επηινγή ησλ κειώλ ηεο Πίλαθαο 4 Δξώηεκα 3: Δξγαζηαθό πξνθίι ησλ γνλέσλ ησλ Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ θαη Διιήλσλ/Διιελίδσλ καζεηώλ καζεηξηώλ Δπαγγέικαηα Αξηζκόο γνλέσλ Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό Αγξόηεο/αγξόηηζζεο 29 51% εξγαηνηερλίηεο 4 7% νηθνδόκνη 1 2% αξηνδαραξνπιάζηεο 2 3% θηελνηξόθνη 1 2% Μεραληθόο απηνθηλήησλ 1 2% Ννζειεύηξηα 1 2% Τδξαπιηθόο 1 2% Γξακκαηέαο 1 2% Ππξνζβέζηεο 1 2% Οδεγόο ιεσθνξείνπ 1 2% Ζιεθηξνληθόο 1 2% θηεκαηνκεζίηεο 1 2% Γεκόζηνη Τπάιιεινη 7 12% Διεύζεξνη επαγγεικαηίεο 1 2% Γηαηηνιόγνο 1 2% Γηθεγόξνο 1 2% [90]
γηαηξόο 1 2% Πνιηηηθόο Μεραληθόο 2 3% ύλνιν 57 100% ην ηξίην εξψηεκα, φζνλ αθνξά ην νηθνγελεηαθφ πξνθίι ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ, απηφ έρεη άκεζε ζρέζε κε ηελ χπαξμε ηεο ππξεληθήο νηθνγέλεηαο, δειαδή, νη πεξηζζφηεξεο νηθνγέλεηεο απνηεινχληαη απφ ηέζζεξα κέιε. Σν εξγαζηαθφ πξνθίι ησλ γνλέσλ αθνξά ηηο αγξνηηθέο εξγαζίεο. αθέζηεξα, νη 14 ζηηο 30 γνλείο είλαη αγξφηεο. Οη ππφινηπνη γνλείο είηε αζθνχλ ειεχζεξα επαγγέικαηα (π.ρ. πνιηηηθφο κεραληθφο, δηθεγφξνο, δηαηηνιφγνο, νηθνδφκνο θ.α.) είηε είλαη δεκφζηνη ππάιιεινη (π.ρ. εθπαηδεπηηθνί, εξγαδφκελνη ζην Κέληξν Αιηεπηηθήο Έξεπλαο Καβάιαο θ.α.). Πίλαθαο 5 Δξώηεκα 3: Ζ γιώζζα νκηιίαο ζηηο νηθνγέλεηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο Δπηινγή γιώζζαο Αξηζκόο νηθνγελεηώλ Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό νκηιίαο αιβαληθήο θαηαγσγήο Μηινύλ απνθιεηζηηθά 7 46% ζηα αιβαληθά κε όια ηα κέιε ηεο νηθνγέλεηαο. Μηινύλ ζηα αιβαληθά κε 6 40% ηε κεηέξα. Μηινύλ ζηα αιβαληθά κε 1 7% ηα αδέξθηα. Μηινύλ ζηα αιβαληθά κε 1 7% ηνπο θίινπο ηνπο ύλνιν 15 100% Δπηπξνζζέησο, ε γιψζζα ηελ νπνία κηινχλ νη καζεηέο/-ηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο ζην ζπίηη είλαη θαηά θχξην ιφγν ε αιβαληθή. Δηδηθφηεξα, νη επηά (Ν=7, Π=46%) ζηνπο/ζηηο 15 καζεηέο/-ηξηεο δειψλνπλ, φηη ζην ζπίηη κηινχλ απνθιεηζηηθά αιβαληθά φια ηα κέιε ηεο νηθνγέλεηαο. Οη έμη (Ν=6, Π= 40%) ζηνπο/ζηηο 15 καζεηέο/-ηξηεο δήισζαλ φηη κηινχλ αιβαληθά θπξίσο κε ηελ κεηέξα ηνπο. Έλαο (Ν=1, Π=7%) καζεηήο (Δ1) δήισζε, φηη κηιά πην πνιχ ηα αιβαληθά κε ηα αδέιθηα ηνπ. Μία [91]
(Ν=1, Π=7%) καζήηξηα (Δ9) δήισζε, φηη κηιά πην πνιχ ηελ αιβαληθή γιψζζα κε ηελ «θαιχηεξή ηεο» θίιε. 4.2 Οη ζηάζεηο ησλ καζεηώλ/ηξηώλ αιβαληθήο θαη ειιεληθήο θαηαγσγήο απέλαληη ζηε γιώζζα (εξσηήζεηο: 4 10) 4.2.1 Οη πηζαλέο δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδεη ν νκηιεηήο/ε νκηιήηξηα ηεο κεηνλνηηθήο γιώζζαο, ζηελ επηθνηλσλία ηνπ κε ηνλ πεξίγπξν ηεο πιεηνλνηηθήο γιώζζαο Πίλαθαο 6 Δξώηεζε 4: Ζ γιώζζα θαηαγσγήο ζνπ, έρεη δεκηνπξγήζεη πξνβιήκαηα επηθνηλσλίαο κε ηνλ θνηλσληθό ζνπ πεξίγπξν; Αλ λαη, ηόηε αλέθεξε θάπνην παξάδεηγκα. Δίδνο απαληήζεσλ Αξηζκόο Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ Απαληήζεηο αξλεηηθέο 11 73% Απαληήζεηο ζεηηθέο 3 20% Απαληήζεηο ζύλζεηεο 1 7% ύλνιν 15 100% ην ηέηαξην εξψηεκα, νη έληεθα (Ν=11, Π=73%) ζηνπο 15 καζεηέο/-ηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο δήισζαλ, φηη ε αιβαληθή γιψζζα δελ ηνπο έρεη δεκηνπξγήζεη πξνβιήκαηα κε ηνλ θνηλσληθφ ηνπο πεξίγπξν. Δλψ νη ηξεηο (Ν=3, Π= 20%) ζηνπο/ζηηο 15 καζεηέο/-ηξηεο αλέθεξαλ φηη ε αιβαληθή γιψζζα ηνπο έρεη δεκηνπξγήζεη πξνβιήκαηα κε ηνλ θνηλσληθφ ηνπο πεξίγπξν. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε απάληεζε καζεηή (Δ8): «Ναη, κνπ έρεη δεκηνπξγήζεη πνιιά πξνβιήκαηα, γηαηί φηαλ έξρνληαη ηα μαδέιθηα κνπ απφ ηελ Αιβαλία, δε κπνξψ λα επηθνηλσλήζσ καδί ηνπο θαιά, γηαηί κηιάσ κε κεγαιχηεξε επθνιία ηα ειιεληθά παξά ηα αιβαληθά». Παξάιιεια, κία (Ν=1, Π= 7%) καζήηξηα (Δ7) ζηνπο/ζηηο 15 καζεηέο/-ηξηεο απάληεζε: «Όηαλ ήξζα ζηελ Διιάδα, ηα αιβαληθά κνπ είραλ δεκηνπξγήζεη πξνβιήκαηα, γηαηί δελ ήμεξα ηα ειιεληθά. Σψξα, φκσο, μέξσ θαιά ειιεληθά θαη επηθνηλσλψ θαιά κε ηνπο Έιιελεο». [92]
4.2.2 Οη αηηίεο ηεο γισζζηθήο επηινγήο ησλ καζεηώλ/-ηξηώλ Πίλαθαο 7 Δξώηεζε 5: Πνηα από ηηο δύν γιώζζεο ζνπ αξέζεη λα ρξεζηκνπνηείο ζηελ θαζεκεξηλόηεηά ζνπ; Σελ ειιεληθή ή ηελ αιβαληθή θαη γηαηί; Γιώζζα επηινγήο Αξηζκόο Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ καζεηώλ/ καζεηξηώλ Διιεληθή 7 46,5% Αιβαληθή 1 7% Διιεληθή θαη αιβαληθή 7 46,5% ύλνιν 15 100% ην πέκπην εξψηεκα, αθελφο, νη επηά (Ν=7, Π= 46,5%) ζηνπο/ζηηο 15 Αιβαλνχο καζεηέο/-ηξηεο αλέθεξαλ, φηη ζηελ θαζεκεξηλφηεηά ηνπο ρξεζηκνπνηνχλ ηα ειιεληθά. Πην ζπγθεθξηκέλα, κία καζήηξηα (Δ6) θαηέγξαςε: «Πξνηηκψ λα κηιψ ηελ ειιεληθή γιψζζα, γηαηί δσ ζηελ Διιάδα». Αθεηέξνπ, νη επηά (Ν=7, Π=46,5%) ζηνπο/ζηηο 15 καζεηέο/-ηξηεο αλέθεξαλ, φηη ζηελ θαζεκεξηλφηεηά ηνπο ρξεζηκνπνηνχλ ηα ειιεληθά θαη ηα αιβαληθά είηε κέζα ζην πιαίζην ηνπ νηθνγελεηαθνχ ηνπο πεξηβάιινληνο είηε ζην πιαίζην ηνπ θηιηθνχ πεξηβάιινληνο. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε απάληεζε καζήηξηαο (Δ11): «Πην πνιχ κνπ αξέζνπλ ηα ειιεληθά, γηαηί κηιάσ πεξηζζφηεξν ζηελ θαζεκεξηλφηεηα π.ρ. ζην ζρνιείν, ζην κπάζθεη, ζην βφιετ θαη ζηα αγγιηθά, ελψ ηα αιβαληθά κηιάσ κφλν ζην ζπίηη κνπ, αιιά θαη ηα αιβαληθά είλαη σξαία ζηελ πξνθνξά ηνπο». Αμίδεη, επίζεο, λα ζεκεησζεί, φηη έλαο (Ν=1, Π=7%) καζεηήο (Δ15) ζηνπο/ζηηο 15 καζεηέο/-ηξηεο απάληεζε: «Υξεζηκνπνηψ ηα Αιβαληθά, γηαηί ηα κηινχλ νη γνλείο κνπ». [93]
4.2.3 Ζ ρξήζε ηεο θπξίαξρεο γιώζζαο θαη θαηά πόζν επλνεί ηελ αλάπηπμε δηαπξνζσπηθώλ ζρέζεσλ, κεηαμύ καζεηώλ/ηξηώλ δηαθνξεηηθήο θαηαγσγήο Πίλαθαο 8 Δξώηεζε 6: Αλ ρξεζηκνπνηείο ηε γιώζζα πνπ ρξεζηκνπνηνύλ νη πεξηζζόηεξνη, πηζηεύεηο όηη ζε βνεζά λα θάλεηο πην εύθνια θηιίεο ή λα γίλεηο πην ζπκπαζείο ζηνπο άιινπο; Ζ γιώζζα κε βνεζά: Αξηζκόο Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ θαη Διιήλσλ/Διιελίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ Να θάλσ πην εύθνια 25 83% θηιίεο. Να γίλσ πην ζπκπαζήο. 5 17% ύλνιν 30 100% ην έθην εξψηεκα, νη είθνζη πέληε (Ν=25, Π=83%) ζηνπο/ζηηο 30 καζεηέο/- ηξηεο ειιεληθήο θαη αιβαληθήο θαηαγσγήο δήισζαλ, φηη ε γιψζζα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη πεξηζζφηεξνη/-εο, ηνπο βνεζά λα θάλνπλ πην εχθνια θηιίεο. Μία ραξαθηεξηζηηθή απάληεζε καζήηξηαο (Δ25) είλαη ε αθφινπζε: «Καηά ηε γλψκε κνπ λαη, γηαηί θαη θάλεηο εχθνια θηιίεο, αιιά θαη γηα λα επηθνηλσλείο κε ηνλ άιινλ πην εχθνια πξέπεη λα μέξεηο ηε γιψζζα ηνπ». Αληίζεηα, νη πέληε (Ν=5, Π= 17%) ζηνπο/ζηηο 30 καζεηέο/-ηξηεο δήισζαλ, φηη ε γιψζζα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη πεξηζζφηεξνη/-εο, ηνπο βνεζά λα γίλνπλ πην ζπκπαζείο ζηνπο άιινπο. Δηδηθφηεξα, καζήηξηα (Δ10) θαηέγξαςε: «Ναη, ηα ειιεληθά κε βνεζνχλ λα γίλσ πην ζπκπαζήο». [94]
4.2.4 Ο πξνζδηνξηζκόο ησλ ιόγσλ ηεο γισζζηθήο επηινγήο ησλ καζεηώλ/-ηξηώλ, σο πξνο ηνπ/ηηο νκνεζλείο ηνπο Πίλαθαο 9 Δξώηεζε 7: ε πνηα γιώζζα πξνηηκάο λα κηιάο κε ηνπο Αιβαλνύο θαη ηηο Αιβαλίδεο θαη γηαηί; Γιώζζα πξνηίκεζεο Αξηζκόο Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ Αιβαληθή 9 60% Διιεληθή 3 20% Διιεληθή θαη αιβαληθή 3 20% γιώζζα ύλνιν 15 100% ην έβδνκν εξψηεκα, φζνλ αθνξά ηε γιψζζα πξνηίκεζεο ησλ Αιβαλψλ/Αιβαλίδσλ καζεηψλ/-ηξηψλ κε ηνπο/ηηο νκνεζλείο ηνπο, νη ελληά (Ν=9, Π=60%) ζηνπο/ζηηο 15 αλέθεξαλ φηη πξψηε πξνηίκεζε ηνπο είλαη ε αιβαληθή γιψζζα. Μηα ραξαθηεξηζηηθή απάληεζε καζήηξηαο (Δ5) είλαη: «Με ηνπο νκνεζλείο κνπ πξνηηκψ λα κηιάσ ζηα Αιβαληθά, γηα λα κε θαηαιαβαίλνπλ πην εχθνια». Σξεηο (Ν=3, Π=20%), σζηφζν, ζηνπο/ζηηο 15 καζεηέο/ηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο θαηέγξαςαλ φηη κε ηνπο/ηηο Αιβαλνχο/Αιβαλίδεο πξνηηκνχλ λα κηινχλ ζηελ αιβαληθή θαη ζηελ ειιεληθή γιψζζα. Δίλαη αμηνζεκείσηε ε απάληεζε καζήηξηαο (Δ2): «Όηαλ είκαη ζηελ Διιάδα, κηιάσ ζηα ειιεληθά κε Αιβαλνχο θαη Αιβαλίδεο. Όηαλ φκσο είκαη ζηελ Αιβαλία κηιάσ κφλν ζηα Αιβαληθά». Δλψ ηξεηο (Ν=3, Π=20%) ζηνπο/ζηηο 15 καζεηέο/ηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο θαηέγξαςαλ φηη κε ηνπο/ηηο Αιβαλνχο/Αιβαλίδεο πξνηηκνχλ λα κηινχλ απνθιεηζηηθά ζηελ ειιεληθή γιψζζα. Υαξαθηεξηζηηθά, κία καζήηξηα (Δ9) αλέθεξε: «Διιεληθή, γηαηί δε γλσξίδσ θαιά ηα αιβαληθά». [95]
4.2.5 Οη ελδερόκελεο ζηεξενηππηθέο αληηιήςεηο ησλ καζεηώλ/-ηξηώλ ηνπ δείγκαηνο θαη ε απόδνζε ζπγθεθξηκέλσλ ραξαθηεξηζκώλ σο πξνο ηνπο Αιβαλνύο/ηηο Αιβαλίδεο θαη ηνπο Έιιελεο/ηηο Διιελίδεο Πίλαθαο 10 Δξώηεζε 8 α : Πεξηέγξαςε ζύληνκα ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ Διιήλσλ θαη Διιελίδσλ κε βάζε ηηο εκπεηξίεο ζνπ (απαληήζεηο Αιβαλώλ θαη Αιβαλίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ). Υαξαθηεξηζηηθά πρλόηεηα εκθάληζεο Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό Διιήλσλ θαη Διιελίδσλ απαληήζεσλ Καινί 9 43% θηιηθνί 4 19% θηιόμελνη 3 14% πκπαζεηηθνί 3 14% Γελ είλαη ξαηζηζηέο 1 5% Γελ θάλνπλ δηαθξίζεηο 1 5% ύλνιν 21 100% ην εξψηεκα 8 α, εκθαλίδεηαη ελληά (Ν=9, Π= 43%) θνξέο ν ραξαθηεξηζκφο: «θαιφο», ηέζζεξηο (Ν=4, Π=19%) θνξέο ν ραξαθηεξηζκφο: «θηιηθνί», ηξεηο (Ν=3, Π=14%) θνξέο ν ραξαθηεξηζκφο: «θηιφμελνη», ηξεηο (Ν=3, Π=14%) θνξέο ν ραξαθηεξηζκφο: «ζπκπαζεηηθνί», κία (Ν=1, Π=5%) θνξά φηη: «δελ είλαη ξαηζηζηέο» θαη κία (Ν=1, Π=5%) θνξά φηη: «δελ θάλνπλ δηαθξίζεηο». Πίλαθαο 11 Δξώηεζε 8 α : Πεξηέγξαςε ζύληνκα ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ Διιήλσλ θαη Διιελίδσλ κε βάζε ηηο εκπεηξίεο ζνπ (απαληήζεηο Διιήλσλ θαη Διιελίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ). Υαξαθηεξηζηηθά πρλόηεηα εκθάληζεο Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό Διιήλσλ θαη Διιελίδσλ απαληήζεσλ Φηιόμελνη 9 39% Δξγαηηθνί 3 26% [96]
Φηιόηηκνη 1 4% Αθηιόμελνη 2 5% Δγσηζηέο 1 4% Πεξήθαλνο ιαόο 1 4% Αθειείο 1 4% Ήζπρνο ιαόο 1 4% Αγαπνύλ θαη βνεζάλε ην 1 4% δηπιαλό ηνπο Γελ κνηάδνπλ θαζόινπ κε 1 4% ηνπο Αιβαλνύο, έρνπλ άιια ραξαθηεξηζηηθά πην θαζαξό πξόζσπν Φέξνληαη θαιά 1 4% ύλνιν 22 100% Αληίζηνηρα, ζην εξψηεκα 8 α ζηηο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ ειιεληθήο θαηαγσγήο εκθαλίδεηαη επηά (Ν=9, Π=39%) θνξέο ν ραξαθηεξηζκφο: «θηιφμελνη», έμη (Ν=6, Π=26%) θνξέο ν ραξαθηεξηζκφο: «εξγαηηθνί», ηξεηο (Ν=3, Π=9%) θνξέο ν ραξαθηεξηζκφο: «θηιφηηκνη», κία (Ν=1, Π=4%) θνξά ν ραξαθηεξηζκφο: «αθηιφμελνη», δχν (Ν=2, Π=5%) θνξέο ν ραξαθηεξηζκφο: «εγσηζηέο», κία (Ν=1, Π=4%) θνξά ν ραξαθηεξηζκφο: «πεξήθαλνο ιαφο», κία (Ν=1, Π=4%) θνξά ν ραξαθηεξηζκφο: «αθειείο», κία (Ν=1, Π=4%) θνξά φηη είλαη: «ήζπρνο ιαφο», κία (Ν=1, Π=4%) θνξά φηη: «αγαπνχλ θαη βνεζάλε ην δηπιαλφ ηνπο», κία (Ν=1, Π=4%) θνξά φηη: «δελ κνηάδνπλ θαζφινπ κε ηνπο Αιβαλνχο, έρνπλ άιια ραξαθηεξηζηηθά πην θαζαξφ πξφζσπν» (Δ23), κία (Ν=1, Π=4%) θνξά φηη: «θέξνληαη θαιά». Πίλαθαο 12 Δξώηεζε 8 β : Πεξηέγξαςε ζύληνκα ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ Αιβαλώλ θαη Αιβαλίδσλ κε βάζε ηηο εκπεηξίεο ζνπ (απαληήζεηο Αιβαλώλ θαη Αιβαλίδσλ καζεηώλ θαη καζεηξηώλ). Υαξαθηεξηζηηθά πρλόηεηα εκθάληζεο Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό Αιβαλώλ θαη Αιβαλίδσλ απαληήζεσλ [97]
Καινί 8 47% Φηιηθνί 3 17% Φηιόμελνη 2 12% πκπαζεηηθνί 2 6% πλεξγάζηκνη 1 6% ύλνιν 17 100% ην εξψηεκα 8β, ην νπνίν αθνξά ηελ πεξηγξαθή ησλ Αιβαλψλ θαη Αιβαλίδσλ κε βάζε ηηο εκπεηξίεο ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ αιβαληθήο θαηαγσγήο εκθαλίδνληαη νη αθφινπζεο απαληήζεηο. Πην ζπγθεθξηκέλα, εκθαλίδεηαη νθηψ (Ν=8, Π= 47%) θνξέο ν ραξαθηεξηζκφο: «θαινί», ηξεηο (Ν=3, Π=17%) θνξέο ν ραξαθηεξηζκφο: «θηιηθνί», δχν (Ν=2, Π=12% ) θνξέο ν ραξαθηεξηζκφο: «θηιφμελνη», δχν (Ν=2, Π=12%) θνξέο ν ραξαθηεξηζκφο: «ζπκπαζεηηθνί», κία (Ν=1, Π=6%) θνξά ν ραξαθηεξηζκφο: «ζπλεξγάζηκνη», κία (Ν=1, Π=6%) θνξά ν ραξαθηεξηζκφο: «θηιφηηκνη». Πίλαθαο 13 Δξώηεζε 8 β : Πεξηέγξαςε ζύληνκα ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ Αιβαλώλ θαη Αιβαλίδσλ κε βάζε ηηο εκπεηξίεο ζνπ (απαληήζεηο Διιήλσλ θαη Διιελίδσλ καζεηώλ θαη καζεηξηώλ) Υαξαθηεξηζηηθά πρλόηεηα εκθάληζεο Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό Αιβαλώλ θαη Αιβαλίδσλ απαληήζεσλ Δξγαηηθνί 6 25% Καινί 3 13% Φηιηθνί 3 13% Φηιόμελνη 1 4% Δηιηθξηλείο 1 4% Πξνθνκκέλνη 1 4% Πνλεξνί 1 4% Δρζξηθνί 1 4% Καθνί 1 4% Καιόθαξδνη 1 4% [98]
Δπγεληθνί 1 4% Υακειώλ Σόλσλ 1 4% Έμππλνη 1 4% Έρνπλ δηαθνξεηηθά 2 9% ραξαθηεξηζηηθά ύλνιν 24 100% Παξάιιεια, ζην εξψηεκα 8β, ην νπνίν αθνξά ηελ πεξηγξαθή ησλ Αιβαλψλ θαη Αιβαλίδσλ κε βάζε ηηο εκπεηξίεο ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ ειιεληθήο θαηαγσγήο εκθαλίδνληαη νη αθφινπζεο απαληήζεηο. Δηδηθφηεξα, εκθαλίδεηαη έμη (Ν=6, Π=25%) θνξέο ν ραξαθηεξηζκφο: «εξγαηηθνί», ηξεηο (Ν=3, Π=13%) θνξέο ν ραξαθηεξηζκφο: «θαινί», ηξεηο (Ν=3, Π=13%) θνξέο ν ραξαθηεξηζκφο: «θηιηθνί», απφ κία (Ν=1, Π=4%) θάζε θνξά ν ραξαθηεξηζκφο: «θηιφμελνη», «εηιηθξηλείο», «πξνθνκκέλνη», «πνλεξνί», «ερζξηθνί», «θαθνί», «θαιφθαξδνη», «επγεληθνί», «ρακειψλ ηφλσλ», «έμππλνη». Δίλαη αμηνζεκείσην φηη ζε δχν (Ν=2, Π= 9%) απαληήζεηο καζεηψλ/-ηξηψλ ειιεληθήο θαηαγσγήο δίλεηαη έκθαζε ζε δηαθνξεηηθά ραξαθηεξηζηηθά γιψζζαο θαη δηαθνξεηηθά ραξαθηεξηζηηθά πξνζψπνπ π.ρ. (Δ24): «Καηά ηε γλψκε κνπ νη Αιβαλνί δε κ αξέζνπλ, νη Αιβαλνί, δηφηη κηινχλ παξάμελα. Δπίζεο ζηελ Αιβαλία έρνπλ δηαθνξεηηθά ραξαθηεξηζηηθά απφ εκάο» θαη (Δ23): «Οη πεξηζζφηεξνη Αιβαλνί θαη Αιβαλίδεο έρνπλ ζρεδφλ ίδηα ραξαθηεξηζηηθά ζην πξφζσπν, έρνπλ πιαθνπηζσηφ πξφζσπν». 4.2.6 Ζ ζηάζε ησλ καζεηώλ/-ηξηώλ αιβαληθήο θαηαγσγήο, σο πξνο ηνπο καζεηέο/ηξηεο ειιεληθήο θαηαγσγήο Πίλαθαο 14 Δξώηεζε 9: Δίρεο πνηέ πξόβιεκα κε ηνπο Έιιελεο ζπκκαζεηέο/ηηο Διιελίδεο ζπκκαζήηξηέο ζνπ; Αλ λαη, γξάςε πόηε θαη γηαηί; (Απαληήζεηο Αιβαλώλ θαη Αιβαλίδσλ καζεηώλ θαη καζεηξηώλ) Απαληήζεηο Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ καζεηώλ θαη καζεηξηώλ Αξηζκόο Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ καζεηώλ θαη καζεηξηώλ Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό [99]
Δίρα πξόβιεκα κε ηνπο 10 67% Έιιελεο ζπκκαζεηέο/ηηο Διιελίδεο ζπκκαζήηξηέο κνπ. Γελ είρα πξόβιεκα κε 5 33% ηνπο Έιιελεο ζπκκαζεηέο/ηηο Διιελίδεο ζπκκαζήηξηέο κνπ. ύλνιν 15 100% ην έλαην εξψηεκα, νη δέθα (Ν=10, Π=67%) ζηνπο/ζηηο 15 καζεηέο/-ηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο αλέθεξαλ φηη δελ είραλ πνηέ πξφβιεκα κε ηνπο Έιιελεο ζπκκαζεηέο/ηηο Διιελίδεο ζπκκαζήηξηέο ηνπο. Αληίζεηα, πέληε (Ν=5, Π=33%) ζηνπο 15 καζεηέο/-ηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο αλέθεξαλ φηη είραλ πξφβιεκα κε ηνπο Έιιελεο ζπκκαζεηέο/ηηο Διιελίδεο ζπκκαζήηξηέο ηνπο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ δηαιείκκαηνο θαη ζηα νκαδηθά παηρλίδηα. Αλέθεξαλ, κάιηζηα, φηη δέρζεθαλ ιεθηηθέο πξνζβνιέο γηα ηελ θαηαγσγή ηνπο. Υαξαθηεξηζηηθή ήηαλ ε απάληεζε καζεηή (Δ3): «Ναη, είρα πξνβιήκαηα κε Έιιελεο ζπκκαζεηέο κνπ, κε πεηξάδνπλ γηα ηελ θαηαγσγή κνπ θαη καιψλνπκε. Γξήγνξα φκσο ηα μαλαβξίζθνπκε θαη είκαζηε θίινη». 4.2.7 Ζ ζηάζε ησλ καζεηώλ/-ηξηώλ αιβαληθήο θαηαγσγήο, σο πξνο ηνπο καζεηέο/ηξηεο ειιεληθήο θαηαγσγή θαη ε ζηάζε ησλ καζεηώλ/-ηξηώλ ειιεληθήο θαηαγσγήο, σο πξνο ηνπο καζεηέο/-ηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο Πίλαθαο 15 Δξώηεζε 10: Πώο ζε αληηκεησπίδνπλ νη ζπκκαζεηέο/ζπκκαζήηξηέο ζνπ, πνπ είλαη αιβαληθήο θαηαγσγήο; (Απαληήζεηο Αιβαλώλ θαη Αιβαλίδσλ καζεηώλ θαη καζεηξηώλ) Απαληήζεηο Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ καζεηώλ θαη καζεηξηώλ Αξηζκόο Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό καζεηώλ/ καζεηξηώλ Καιά 8 53% [100]
Φηιηθά 5 33% Γελ έρσ πξόβιεκα κε απηό. 1 7% Οη αιβαλνί ζπκκαζεηέο θαη 1 7% αιβαλίδεο ζπκκαζήηξηεο κνπ κε αληηκεησπίδνπλ θαη δελ κε αληηκεησπίδνπλ. ύλνιν 15 100% ην δέθαην εξψηεκα, απφ ηελ κία πιεπξά, νη Αιβαλνί/Αιβαλίδεο καζεηέο/καζήηξηεο αλαθέξνπλ ζε επηά (Ν=8, Π= 53%) απαληήζεηο ην ραξαθηεξηζκφ: «θαιά», ζε πέληε (Ν=5, Π= 33%) απαληήζεηο ην ραξαθηεξηζκφ: «θηιηθά», κία (Ν=1, Π= 7%) απάληεζε καζήηξηαο (Δ11) αλαθέξεη ηελ θξάζε: «Γελ έρσ πξφβιεκα κε απηφ», κία (Ν=1, Π=7%) θξάζε καζήηξηαο (Δ7) αλαθέξεη: «Οη αιβαλνί ζπκκαζεηέο θαη αιβαλίδεο ζπκκαζήηξηεο κνπ κε αληηκεησπίδνπλ θαη δελ κε αληηκεησπίδνπλ». Πίλαθαο 16 Δξώηεζε 10: Πώο ζε αληηκεησπίδνπλ νη ζπκκαζεηέο/ζπκκαζήηξηέο ζνπ, πνπ είλαη αιβαληθήο θαηαγσγήο; (Απαληήζεηο Διιήλσλ θαη Διιελίδσλ καζεηώλ θαη καζεηξηώλ) Απαληήζεηο Διιήλσλ/Διιελίδσλ Αξηζκόο Πνζνζηό επί καζεηώλ θαη καζεηξηώλ Διιήλσλ/Διιελίδσλ ηνηο εθαηό καζεηώλ/ καζεηξηώλ Φηιηθά 7 46% Καιά 4 27% Καλνληθά, δελ έρνπλ θαλέλα 3 20% πξόβιεκα καδί κνπ. Όρη θαη ηόζν θαιά 1 7% ύλνιν 15 100% Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/καζήηξηεο αλαθέξνπλ ζε επηά (Ν=7, Π=46%) απαληήζεηο ην ραξαθηεξηζκφ: «θηιηθά», ζε ηέζζεξα (Ν=4, Π= 27%) απαληήζεηο ην ραξαθηεξηζκφ: «θαιά», ζε ηξεηο (Ν= 3, Π= 20%) απαληήζεηο [101]
αλαθέξεηαη ε θξάζε: «Καλνληθά, δελ έρνπλ θαλέλα πξφβιεκα καδί κνπ», ζε κία (Ν=1, Π= 7%) απάληεζε αλαθέξεηαη ε θξάζε: «Όρη θαη ηφζν θαιά». 4.3 Οη πξνθαηαιήςεηο θαη ηα ζηεξεόηππα ησλ καζεηώλ/ηξηώλ αιβαληθήο θαη ειιεληθήο θαηαγσγήο απέλαληη ζηε γιώζζα (εξσηήζεηο: 11-15) 4.3.1 Οη πξνζσπηθέο απόςεηο γηα ηε ζεκαζία ηεο ειιεληθήο θαη ηεο αιβαληθήο γιώζζαο αληίζηνηρα- από καζεηέο θαη καζήηξηεο ειιεληθήο θαη αιβαληθήο θαηαγσγήο Πίλαθαο 17 Δξώηεζε 11: Πηζηεύεηο όηη ε ειιεληθή ή ε αιβαληθή γιώζζα είλαη πην ζεκαληηθή θαη γηαηί; (Απαληήζεηο Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ) εκαληηθόηεηα γιώζζαο Αξηζκόο Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό Ζ ειιεληθή γιώζζα είλαη πην 4 27% ζεκαληηθή. Ζ αιβαληθή γιώζζα είλαη πην 8 53% ζεκαληηθή. Ζ ειιεληθή θαη ε αιβαληθή γιώζζα 3 20% είλαη ηζόηηκεο. ύλνιν 15 100% ην εληέθαην εξψηεκα, αθελφο, νη νθηψ (Ν=8, Π= 53%) ζηνπο 15 Αιβαλνχο/Αιβαλίδεο καζεηέο/καζήηξηεο ππνζηεξίδνπλ φηη ε αιβαληθή γιψζζα είλαη πην ζεκαληηθή είηε ιφγσ ηεο αιβαληθήο ηνπο θαηαγσγήο (3 απαληήζεηο), είηε γηαηί ππάξρεη ε ζθέςε ηεο παιηλλφζηεζεο ζηνλ ηφπν θαηαγσγήο (3 απαληήζεηο). Δληνχηνηο, νη ηέζζεξηο (Ν=4, Π=27%) ζηνπο 15 Αιβαλνχο/Αιβαλίδεο καζεηέο/καζήηξηεο ππνζηεξίδνπλ φηη ε ειιεληθή γιψζζα είλαη πην ζεκαληηθή είηε γηαηί κέλνπλ κφληκα κε ηνπο γνλείο ζηελ Διιάδα (2 απαληήζεηο) είηε γηαηί κπνξνχλ αξγφηεξα λα βξνπλ επθνιφηεξα δνπιεηά. Υαξαθηεξηζηηθέο είλαη νη απαληήζεηο ηεο καζήηξηαο (Δ6): «Ζ ειιεληθή γιψζζα είλαη πην ζεκαληηθή, γηαηί δσ πεξηζζφηεξα [102]
ρξφληα ζηελ Διιάδα» θαη ηνπ καζεηή (Δ8): «Πηζηεχσ φηη ε ειιεληθή γιψζζα είλαη πην ζεκαληηθή, γηαηί φηαλ πάσ λα δεηήζσ δνπιεηά, ζα κηιήζσ ζηα ειιεληθά». Οη ηξεηο (Ν=3, Π=20%) ζηνπο δεθαπέληε Αιβαλνχο/Αιβαλίδεο καζεηέο/καζήηξηεο ππνζηεξίδνπλ φηη θαη ε ειιεληθή, αιιά θαη ε αιβαληθή γιψζζα είλαη εμίζνπ ζεκαληηθέο. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε απάληεζε καζήηξηαο (Δ11): «Καη νη δχν γιψζζεο είλαη ζεκαληηθέο, γηαηί κνπ ρξεηάδνληαη». Πίλαθαο 17 Δξώηεζε 11: Πηζηεύεηο όηη ε ειιεληθή ή ε αιβαληθή γιώζζα είλαη πην ζεκαληηθή θαη γηαηί; (Απαληήζεηο Διιήλσλ/Διιελίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ) εκαληηθόηεηα γιώζζαο Αξηζκόο Διιήλσλ/Διιελίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό Ζ ειιεληθή γιώζζα είλαη πην 11 73% ζεκαληηθή. Ζ αιβαληθή γιώζζα είλαη πην 0 0% ζεκαληηθή. Ζ ειιεληθή θαη ε αιβαληθή γιώζζα 4 27% είλαη ηζόηηκεο. ύλνιν 15 100% Αθεηέξνπ, νη έληεθα (Ν=11, Π= 73%) ζηνπο/ζηηο 15 Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/καζήηξηεο πηζηεχνπλ φηη ε ειιεληθή γιψζζα είλαη πην ζεκαληηθή, γηαηί είλαη ε κεηξηθή γιψζζα (1 απάληεζε), είλαη πην αξραία γιψζζα (1 απάληεζε), έρεη πινπζηφηεξν ιεμηιφγην (1 απάληεζε), ρξεζηκνπνηείηαη πεξηζζφηεξν ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν (2 απαληήζεηο), ε Διιάδα είλαη κεγαιχηεξε ρψξα απφ ηελ Αιβαλία (1 απάληεζε), ρξεζηκνπνηείηαη πεξηζζφηεξν ζηελ θαζεκεξηλή δσή (1 απάληεζε), αθνχγεηαη πην σξαία (1 απάληεζε). Παξάιιεια, ηέζζεξηο (Ν=4, Π= 27%) ζηνπο/ζηηο 15 Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/καζήηξηεο πηζηεχνπλ φηη ε ειιεληθή θαη ε αιβαληθή γιψζζα είλαη εμίζνπ ζεκαληηθέο. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε απάληεζε καζήηξηαο (Δ24): «Πηζηεχσ θαη νη 2 γιψζζεο είλαη ζεκαληηθέο, δηφηη φπνπ θαη λα είζαη ρξεηάδνληαη.». [103]
4.3.2 Οη θπιεηηθέο πξνθαηαιήςεηο, αλ ππάξρνπλ, πνπ έρνπλ πηνζεηήζεη νη Αιβαλνί/Αιβαλίδεο θαη Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/-ηξηεο Πίλαθαο 18 Δξώηεζε 12: Θεσξείο όηη ε θαηαγσγή ζνπ (ειιεληθή ή αιβαληθή) είλαη αλώηεξε από απηή ησλ ζπκκαζεηώλ ζνπ; (Απαληήζεηο Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ). εκαληηθόηεηα θαηαγσγήο Αξηζκόο Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό καζεηώλ/καζεηξηώλ Ζ αιβαληθή θαηαγσγή είλαη αλώηεξε 5 33% από ηελ ειιεληθή. Ζ αιβαληθή θαηαγσγή είλαη θαηώηεξε 4 27% από ηελ ειιεληθή. Ζ αιβαληθή θαηαγσγή είλαη ίζε κε ηελ 5 33% ειιεληθή θαηαγσγή. Γηθνξνύκελε απάληεζε: «Γε ζεσξώ 1 7% ηελ θαηαγσγή κνπ αλώηεξε από ησλ ζπκκαζεηώλ κνπ». ύλνιν 15 100% ην δσδέθαην εξψηεκα, πέληε (Ν=5, Π=33%) ζηνπο/ζηηο 15 Αιβαλνχο/Αιβαλίδεο καζεηέο/-ηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο δειψλνπλ φηη ε θαηαγσγή ηνπο είλαη αλψηεξε απφ ησλ Διιήλσλ ζπκκαζεηψλ/ζπκκαζεηξηψλ ηνπο. Αληίζεηα, ηέζζεξηο (Ν=4, Π=27%) ζηνπο/ζηηο 15 Αιβαλνχο/Αιβαλίδεο καζεηέο/-ηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο δειψλνπλ φηη ε θαηαγσγή ηνπο είλαη θαηψηεξε απφ ησλ Διιήλσλ ζπκκαζεηψλ/ζπκκαζεηξηψλ ηνπο. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθή ε απάληεζε κίαο Αιβαλίδαο καζήηξηαο (Δ12): «Όρη, ε θαηαγσγή κνπ δελ είλαη. Κάπνηνη άλζξσπνη έρνπλ έξζεη εδψ γηα δνπιεηά, θαη απηνί πνπ έρνπλ έξζεη, ηα παηδηά ηα πάλε ζην ειιεληθφ λεπηαγσγείν θαη ην δεκνηηθφ». Πέληε (Ν=5, Π=33%), φκσο, ζηνπο/ζηηο 15 Αιβαλνχο/Αιβαλίδεο καζεηέο/-ηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο δειψλνπλ φηη ε θαηαγσγή ηνπο είλαη ίζε κε ηελ θαηαγσγή ησλ Διιήλσλ ζπκκαζεηψλ/ζπκκαζεηξηψλ ηνπο. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε απάληεζε Αιβαλνχ καζεηή (Δ3): «Γελ πηζηεχσ φηη είκαη [104]
θαιχηεξνο επεηδή είκαη Αιβαλφο. Όιεο νη θαηαγσγέο είλαη ίζεο». Δίλαη απαξαίηεην λα ζεκεησζεί φηη κία (Ν=1, Π=7%) απάληεζε είλαη δηθνξνχκελε. Γε γίλεηαη ζαθέο, δειαδή, πνηα απφ ηηο δχν θαηαγσγέο ζεσξεί ε Αιβαλίδα καζήηξηα (Δ11) αλψηεξε, θαηψηεξε ή ίζε: «Γε ζεσξψ ηελ θαηαγσγή κνπ αλψηεξε απφ ησλ ζπκκαζεηψλ κνπ». Πίλαθαο 19 Δξώηεζε 12: Θεσξείο όηη ε θαηαγσγή ζνπ (ειιεληθή ή αιβαληθή) είλαη αλώηεξε από απηή ησλ ζπκκαζεηώλ ζνπ; (Απαληήζεηο Διιήλσλ/Διιελίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ). εκαληηθόηεηα θαηαγσγήο Αξηζκόο Διιήλσλ/Διιελίδσλ Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό καζεηώλ/καζεηξηώλ Ζ ειιεληθή θαηαγσγή είλαη αλώηεξε 2 13% από ηελ αιβαληθή. Ζ ειιεληθή θαηαγσγή είλαη θαηώηεξε 0 0% από ηελ αιβαληθή. Ζ ειιεληθή θαη ε αιβαληθή θαηαγσγή 13 87% είλαη ίζεο. ύλνιν 15 100% Παξάιιεια, νη δεθαηξείο (Ν=13, Π= 87%) ζηνπο 15 Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/καζήηξηεο δειψλνπλ φηη ε θαηαγσγή ηνπο είλαη ίζε κε ηελ αιβαληθή θαηαγσγή. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε απάληεζε Έιιελα καζεηή (Δ19): «Ζ θαηαγσγή κνπ είλαη ειιεληθή, έρσ ηα δηθαηψκαηα πνπ κνπ πξνζθέξνληαη ζαλ Έιιελα πνιίηε θαη δε λνκίδσ λα έρσ αλψηεξε θαηαγσγή απφ ηνπο ζπκκαζεηέο κνπ». Αληίζεηε γλψκε έρνπλ νη δχν (Ν=2, Π=13%) ζηνπο 15 Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/καζήηξηεο, νη νπνίνη/νπνίεο πηζηεχνπλ φηη ε ειιεληθή θαηαγσγή ηνπο είλαη αλψηεξε απφ απηή ησλ Αιβαλψλ/Αιβαλίδσλ ζπκκαζεηψλ/ζπκκαζεηξηψλ ηνπο. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε απάληεζε Έιιελα καζεηή (Δ20): «Ναη, είλαη αλψηεξε, γηαηί έρνπκε θαιχηεξν πνιηηηζκφ». Απφ ηηο παξαπάλσ απαληήζεηο ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ πξνθχπηεη, φηη νη Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/καζήηξηεο δελ θαιιηεξγνχλ θπιεηηθή πξνθαηάιεςε θαη ξαηζηζκφ, αληίζεηα θαίλνληαη λα απνδέρνληαη ηνπο Αιβαλνχο/Αιβαλίδεο [105]
ζπλνκειίθνπο/ζπλνκίιεθεο ηνπο σο ηζφηηκα κέιε ηεο θνηλσλίαο ηνπο θαη ζεσξνχλ ηελ ειιεληθή θαη ηελ αιβαληθή θαηαγσγή ηζφηηκεο (Π=87%). «Οη ιφγνη απνδίδνληαη ζην φηη ζηηο θιεηζηέο θνηλσλίεο ηεο επαξρίαο αλαπηχζζεηαη επθνιφηεξα κηα ακθίδξνκε ζρέζε απνδνρήο πνπ αληαλαθιά ζηηο ζηάζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο ηεο κηαο νκάδαο ζηελ άιιε» (Γηαιεθηφπνπινο, 2007). Απφ ηελ πιεπξά ηνπο, νη Αιβαλνί/Αιβαλίδεο καζεηέο/καζήηξηεο ζε πνιχ κηθξφηεξν πνζνζηφ (Π=33%) ζεσξνχλ ηζφηηκεο ηελ ειιεληθή θαη ηελ αιβαληθή θαηαγσγή. Παξάιιεια, ζεσξνχλ ζηελ αιβαληθή ηνπο θαηαγσγή αλψηεξε ζε πνζνζηφ (Π=33%) πνιχ κεγαιχηεξν απ φηη νη Έιιελεο θαη νη Διιελίδεο ζπκκαζεηέο/ζπκκαζεηξηέο ηνπο (Π=13%) (γηα ηε δηθή ηνπο θαηαγσγή). 4.3.3 Ζ επκελήο ή δπζκελήο ζηάζε πνπ πηνζεηνύλ ηα παηδηά, σο πξνο ηνπο ζπλνκήιηθνπο ηνπο, πνπ είλαη δηαθνξεηηθήο θαηαγσγήο Πίλαθαο 20 Δξώηεζε 13: Δπηδηώθεηο λα δεκηνπξγείο θηιίεο κε άηνκα από άιιεο ρώξεο θαη κε άιιε γιώζζα; (Απαληήζεηο Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ). Δπηδηώμεηο θηιίαο Αξηζκόο Πνζνζηό επί Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ ηνηο εθαηό Ναη, επηδηώθσ λα δεκηνπξγώ θηιίεο κε 11 73% άηνκα από άιιεο ρώξεο θαη κε άιιε γιώζζα. Όρη, δελ επηδηώθσ λα δεκηνπξγώ 4 27% θηιίεο κε άηνκα από άιιεο ρώξεο θαη κε άιιε γιώζζα. ύλνιν 15 100% ην δέθαην ηξίην εξψηεκα, νη έληεθα (Ν=11, Π=73%) ζηνπο 15 Αιβαλνχο/Αιβαλίδεο καζεηέο/καζήηξηεο επηδηψθνπλ λα δεκηνπξγνχλ θηιίεο κε άηνκα απφ άιιεο ρψξεο θαη κε άιιε γιψζζα. ην ζεκείν απηφ, αμίδεη, επίζεο, λα γίλεη αλαθνξά ζε έλαλ Αιβαλφ καζεηή (Δ8) ν νπνίνο θαηαγξάθεη: «Ναη, γηαηί φρη; Δίλαη θαιφ λα γλσξίδσ δηαθνξεηηθνχο αλζξψπνπο». Οη ηέζζεξηο (Ν=4, Π=27%) ζηνπο 15 Αιβαλνχο/Αιβαλίδεο καζεηέο/καζήηξηεο δελ επηδηψθνπλ λα δεκηνπξγνχλ θηιίεο κε [106]
άηνκα απφ άιιεο ρψξεο θαη κε άιιε γιψζζα. Υαξαθηεξηζηηθή απάληεζε δίλεη Αιβαλίδα καζήηξηα (Δ7): «Όρη, δελ επηδηψθσ λα δεκηνπξγψ κε άηνκα δηαθνξεηηθήο θαηαγσγήο, γηαηί θνβάκαη ην δηαθνξεηηθφ». Πίλαθαο 21 Δξώηεζε 13: Δπηδηώθεηο λα δεκηνπξγείο θηιίεο κε άηνκα από άιιεο ρώξεο θαη κε άιιε γιώζζα; (Απαληήζεηο Διιήλσλ/Διιελίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ). Δπηδηώμεηο θηιίαο Διιήλσλ/Διιελίδσλ Αξηζκόο Διιήλσλ/Διιελίδσλ Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό καζεηώλ/καζεηξηώλ καζεηώλ/καζεηξηώλ Ναη, επηδηώθσ λα δεκηνπξγώ θηιίεο 11 73% κε άηνκα από άιιεο ρώξεο θαη κε άιιε γιώζζα. Όρη, δελ επηδηώθσ λα δεκηνπξγώ 4 27% θηιίεο κε άηνκα από άιιεο ρώξεο θαη κε άιιε γιώζζα. ύλνιν 15 100% Δπηπξνζζέησο, νη έληεθα (Ν=11, Π=73%) ζηνπο 15 Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/καζήηξηεο επηδηψθνπλ λα δεκηνπξγνχλ θηιίεο κε άηνκα απφ άιιεο ρψξεο θαη κε άιιε γιψζζα. Υξεηάδεηαη, ζην ζεκείν απηφ, λα επηζεκαλζεί κία απάληεζε Διιελίδαο καζήηξηαο (Δ26): «Ναη, γηαηί εγψ δελ ρσξίδσ ηα παηδηά, δειαδή δε κε λνηάδεη ε θαηαγσγή ηνπο, φηαλ είλαη θηιηθνί θαη θαινί καδί κνπ». ε αληίζεζε, νη ηέζζεξηο (Ν=4, Π=27%) ζηνπο 15 Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/καζήηξηεο δελ επηδηψθνπλ λα δεκηνπξγνχλ θηιίεο κε άηνκα απφ άιιεο ρψξεο θαη κε άιιε γιψζζα. Παξαηεξψληαο, ηηο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ/καζεηξηψλ ειιεληθήο θαη αιβαληθήο θαηαγσγήο, θαζίζηαηαη αλαγθαίν λα εηπσζεί, φηη θαη νη -δχν εζλνηηθέο θαη ηαπηφρξνλα γισζζηθέο- νκάδεο -καζεηψλ θαη καζεηξηψλ- επηδηψθνπλ ζην ίδην πνζνζηφ (Π= 73%) θηιηθέο ζρέζεηο κε άηνκα απφ άιιεο ρψξεο θαη κε άιιε γιψζζα. [107]
Πίλαθαο 22 Δξώηεζε 14: πκπαζείο ή όρη, άηνκα πνπ πξνέξρνληαη από δηαθνξεηηθή ρώξα; (Απαληήζεηο Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ) Απαληήζεηο Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ Αξηζκόο Πνζνζηό επί καζεηώλ/καζεηξηώλ Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ ηνηο εθαηό καζεηώλ/καζεηξηώλ Ναη, ζπκπαζώ άηνκα πνπ πξνέξρνληαη από δηαθνξεηηθή ρώξα. 9 60% Όρη, δε ζπκπαζώ άηνκα πνπ 6 40% πξνέξρνληαη από δηαθνξεηηθή ρώξα. ύλνιν 15 100% ην δέθαην ηέηαξην εξψηεκα, αλαιπηηθφηεξα, νη ελληά (Ν=9, Π=60%) ζηνπο/ζηηο 15 Αιβαλνχο/Αιβαλίδεο καζεηέο/καζήηξηεο αλέθεξαλ φηη ζπκπαζνχλ άηνκα πνπ πξνέξρνληαη απφ δηαθνξεηηθή ρψξα. Δλδεηθηηθά, ζηελ απάληεζε Αιβαλίδαο καζήηξηαο (Δ2) αλαθέξεηαη: «Ναη, ζπκπαζψ άηνκα πνπ πξνέξρνληαη απφ δηαθνξεηηθή ρψξα. Γε ζα είρα πξφβιεκα λα θαζίζσ καδί ηνπο ζην ίδην ζξαλίν». Αληίζεηα, νη έμη (Ν=6, Π= 40%) ζηνπο/ζηηο 15 Αιβαλνχο/Αιβαλίδεο καζεηέο/καζήηξηεο αλέθεξαλ φηη δελ ζπκπαζνχλ άηνκα πνπ πξνέξρνληαη απφ δηαθνξεηηθή ρψξα. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε απάληεζε Αιβαλνχ καζεηή (Δ8): «Γε ζα ηνλ απνδερφκνπλα εχθνια, γηαηί δε ζα γλψξηδα ηε γιψζζα ηνπ». Πίλαθαο 23 Δξώηεζε 14: πκπαζείο ή όρη, άηνκα πνπ πξνέξρνληαη από δηαθνξεηηθή ρώξα; (Απαληήζεηο Διιήλσλ/Διιελίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ) Απαληήζεηο Διιήλσλ/Διιελίδσλ Αξηζκόο Πνζνζηό επί καζεηώλ/καζεηξηώλ Διιήλσλ/Διιελίδσλ ηνηο εθαηό καζεηώλ/καζεηξηώλ Ναη, ζπκπαζώ άηνκα πνπ πξνέξρνληαη 8 54% από δηαθνξεηηθή ρώξα. Όρη, δε ζπκπαζώ άηνκα πνπ 2 33% πξνέξρνληαη από δηαθνξεηηθή ρώξα. Δμαξηάηαη αλ ηα άηνκα πνπ 5 13% [108]
πξνέξρνληαη από άιιε ρώξα απνδεηρηνύλ "θαιά" ή "θαθά". ύλνιν 15 100% Αληίζηνηρα, νη νθηψ (Ν=8, Π=54%) ζηνπο 15 Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο καζήηξηεο αλέθεξαλ φηη ζπκπαζνχλ άηνκα πνπ πξνέξρνληαη απφ δηαθνξεηηθή ρψξα. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε απάληεζε Διιελίδαο καζήηξηαο (Δ16): «Απνδέρνκαη εχθνια άηνκα πνπ πξνέξρνληαη απφ δηαθνξεηηθή ρψξα. Γε κε πεηξάδεη λα γλσξίδσ δηαθνξεηηθνχο αλζξψπνπο». Δληνχηνηο, δχν (Ν=2, Π=13%) ζηνπο Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο καζήηξηεο αλέθεξαλ φηη δε ζπκπαζνχλ άηνκα πνπ πξνέξρνληαη απφ δηαθνξεηηθή ρψξα. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε απάληεζε Διιελίδαο καζήηξηαο (Δ24): «πκπαζψ αιιά φρη απφ φιεο ηηο ρψξεο, γηαηί ππάξρνπλ ρψξεο πνπ δελ κ αξέζνπλ, επεηδή δελ έρνπλ σξαία ραξαθηεξηζηηθά». Δίλαη αλαγθαίν, επηπιένλ, λα θαηαγξαθεί φηη πέληε (Ν=5, Π=33%) ζηνπο/ζηηο 15 Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/καζήηξηεο αλέθεξαλ φηη ε ζπκπάζεηα ηνπο εμαξηάηαη απφ ην ραξαθηήξα ησλ αιινδαπψλ, αλ δειαδή είλαη θαιφο ή θαθφο. ρνιηάδνληαο ηα παξαπάλσ απνηειέζκαηα, αμίδεη λα εηπσζεί φηη θαη νη Έιιελεο/Διιελίδεο θαη νη Αιβαλνί/Αιβαλίδεο καζεηέο θαη καζήηξηεο δείρλνπλ λα ζπκπαζνχλ άηνκα πνπ πξνέξρνληαη απφ άιιε ρψξα. Οη κελ Αιβαλνί/Αιβαλίδεο ζε πνζνζηφ 60% θαη νη δε Έιιελεο/Διιελλίδεο ζε πνζνζηφ 54%. 4.3.4 Οη θπιεηηθέο πξνθαηαιήςεηο αλ ππάξρνπλ, πνπ έρνπλ πηνζεηήζεη νη Αιβαλνί/Αιβαλίδεο θαη Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/-ηξηεο Πίλαθαο 24 Δξώηεζε 15: ύκθσλα κε ηελ πξνζσπηθή ζνπ άπνςε, νη άλζξσπνη πνπ έξρνληαη από άιιεο ρώξεο είλαη «επηθίλδπλνη» γηα ηε δεκόζηα αζθάιεηα; (Απαληήζεηο Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ) Απαληήζεηο Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ Ναη, νη άλζξσπνη πνπ έξρνληαη από άιιεο ρώξεο είλαη «επηθίλδπλνη» γηα ηε δεκόζηα αζθάιεηα. Αξηζκόο Πνζνζηό επί Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ ηνηο εθαηό καζεηώλ/καζεηξηώλ 9 60% [109]
Όρη, νη άλζξσπνη πνπ έξρνληαη από άιιεο ρώξεο δελ είλαη «επηθίλδπλνη» γηα ηε δεκόζηα αζθάιεηα. 3 20% Δμαξηάηαη, θάπνηνη άλζξσπνη πνπ 3 20% έξρνληαη από άιιεο ρώξεο είλαη «επηθίλδπλνη» γηα ηε δεκόζηα αζθάιεηα θαη θάπνηνη δελ είλαη «επηθίλδπλνη» γηα ηε δεκόζηα αζθάιεηα. ύλνιν 15 100% Σν δέθαην πέκπην εξψηεκα, νη ελληά (Ν=9, Π= 60%) ζηνπο 15 Αιβαλνχο/Αιβαλίδεο πηζηεχνπλ φηη νη άλζξσπνη πνπ έξρνληαη απφ άιιεο ρψξεο είλαη «επηθίλδπλνη» γηα ηε δεκφζηα αζθάιεηα. Μνιαηαχηα, νη ηξεηο (Ν=3, Π= 20%) ζηνπο 15 Αιβαλνχο/Αιβαλίδεο δελ πηζηεχνπλ φηη νη άλζξσπνη πνπ έξρνληαη απφ άιιεο ρψξεο είλαη «επηθίλδπλνη» γηα ηε δεκφζηα αζθάιεηα. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε απάληεζε Αιβαλνχ καζεηή (Δ4): «Οη άλζξσπνη πνπ έξρνληαη απφ άιιεο ρψξεο δελ είλαη επηθίλδπλνη, φηαλ έξρνληαη λα εξγαζηνχλ θαη λα βγάινπλ ιεθηά». Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη ηξεηο (Ν=3, Π= 20%) ζηνπο 15 Αιβαλνχο/Αιβαλίδεο καζεηέο/καζήηξηεο δελ έρνπλ θαηαιήμεη αλ άλζξσπνη πνπ έξρνληαη απφ άιιεο ρψξεο είλαη ή δελ είλαη επηθίλδπλνη» γηα ηε δεκφζηα αζθάιεηα. αθέζηεξα, κία Αιβαλίδα καζήηξηα (Δ5) θαηέγξαςε: «Δμαξηάηαη, θάπνηνη μέλνη έρνπλ έξζεη γηα λα δνπιέςνπλ ζηελ Διιάδα, θάπνηνη φκσο φρη κπνξεί λα είλαη επηθίλδπλνη». Πίλαθαο 25 Δξώηεζε 15: ύκθσλα κε ηελ πξνζσπηθή ζνπ άπνςε, νη άλζξσπνη πνπ έξρνληαη από άιιεο ρώξεο είλαη «επηθίλδπλνη» γηα ηε δεκόζηα αζθάιεηα; (Απαληήζεηο Διιήλσλ/Διιελίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ) Απαληήζεηο Διιήλσλ/Διιελίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ Ναη, νη άλζξσπνη πνπ έξρνληαη από άιιεο ρώξεο είλαη «επηθίλδπλνη» γηα Αξηζκόο Διιήλσλ/ Πνζνζηό επί Διιελίδσλ ηνηο εθαηό καζεηώλ/καζεηξηώλ 9 60% [110]
ηε δεκόζηα αζθάιεηα. Όρη, νη άλζξσπνη πνπ έξρνληαη από άιιεο ρώξεο δελ είλαη «επηθίλδπλνη» γηα ηε δεκόζηα αζθάιεηα. 3 20% Δμαξηάηαη, θάπνηνη άλζξσπνη πνπ 3 20% έξρνληαη από άιιεο ρώξεο είλαη «επηθίλδπλνη» γηα ηε δεκόζηα αζθάιεηα θαη θάπνηνη δελ είλαη «επηθίλδπλνη» γηα ηε δεκόζηα αζθάιεηα. ύλνιν 15 100% Σαπηφρξνλα, νη ελληά (Ν=9, Π= 60%) ζηνπο 15 Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/καζήηξηεο πηζηεχνπλ φηη νη άλζξσπνη πνπ έξρνληαη απφ άιιεο ρψξεο είλαη «επηθίλδπλνη» γηα ηε δεκφζηα αζθάιεηα. Αμηνζεκείσηε ε απάληεζε Διιελίδαο καζήηξηαο (Δ24): «Πηζηεχσ πσο λαη, γηαηί ππάξρνπλ άλζξσπνη απφ άιιεο ρψξεο, πνπ θέξλνπλ αξξψζηηεο θαη κεηά ζα θπθινθνξνχλ ζε φιε ηελ Δπξψπε». Οη ηξεηο (Ν=3, Π=20%) ζηνπο 15 Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/καζήηξηεο δελ πηζηεχνπλ φηη νη άλζξσπνη πνπ έξρνληαη απφ άιιεο ρψξεο είλαη «επηθίλδπλνη» γηα ηε δεκφζηα αζθάιεηα. Δπηπξφζζεηα, νη ηξεηο (Ν=3, Π=20%) ζηνπο 15 Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/καζήηξηεο δελ έρνπλ θαηαιήμεη αλ νη άλζξσπνη πνπ έξρνληαη απφ άιιεο ρψξεο είλαη ή δελ είλαη «επηθίλδπλνη» γηα ηε δεκφζηα αζθάιεηα. Δμεηάδνληαο ηα παξαπάλσ απνηειέζκαηα, ησλ απαληήζεσλ ησλ καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ ειιεληθήο θαη αιβαληθήο θαηαγσγήο, δηαπηζηψλεηαη φηη νη εξσηψκελνη/εξσηψκελεο παξνπζηάδνπλ μελνθνβηθά αληαλαθιαζηηθά ζε ίδην πνζνζηφ (60% αληίζηνηρα). [111]
4.4. Ο ξόινο ηνπ ζρνιείνπ ζηε δηακόξθσζε ησλ γισζζηθώλ ζηάζεσλ, πξνθαηαιήςεσλ θαη ζηεξεόηππσλ (εξσηήζεηο: 16-20) 4.4.1 Οη αληηιήςεηο ησλ καζεηώλ/-ηξηώλ, αλαθνξηθά κε ηε ζύλδεζε ηεο γισζζηθήο επηινγήο θαη ηεο αθαδεκατθήο ηνπο επηηπρίαο Πίλαθαο 26 Δξώηεζε 16: Θεσξείο όηη έλα άηνκν αιβαληθήο θαηαγσγήο κπνξεί λα είλαη θαιύηεξνο/-ηεξε καζεηήο/-ηξία ζην ζρνιείν; Καη γηαηί; (Απαληήζεηο Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ) Απαληήζεηο Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ Αξηζκόο Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό καζεηώλ/καζεηξηώλ καζεηώλ/καζεηξηώλ Ναη, έλα άηνκν αιβαληθήο θαηαγσγήο 12 80% κπνξεί λα είλαη θαιύηεξνο/-ηεξε καζεηήο/-ηξία ζην ζρνιείν. Όρη, έλα άηνκν αιβαληθήο 3 20% θαηαγσγήο δελ κπνξεί λα είλαη θαιύηεξνο/-ηεξε καζεηήο/-ηξία ζην ζρνιείν. ύλνιν 15 100% ην δέθαην έθην εξψηεκα, νη δψδεθα (Ν=12, Π= 80%) ζηνπο/ζηηο 15 Αιβαλνχο/Αιβαλίδεο καζεηέο/καζήηξηεο πηζηεχνπλ φηη έλα άηνκν αιβαληθήο θαηαγσγήο κπνξεί λα είλαη θαιχηεξνο/-ηεξε καζεηήο/-ηξία ζην ζρνιείν. Απαξαίηεηε πξνυπφζεζε ζεσξνχλ ηελ άξηζηε γλψζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, ηε ζπζηεκαηηθή κειέηε ησλ καζεκάησλ, ηε βνήζεηα απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ζην ζρνιείν θαη ηε βνήζεηα απφ ηνπο γνλείο ζην ζπίηη. Αληίζεηα, ηξεηο (Ν=3, Π= 20%) ζηνπο/ζηηο 15 Αιβαλνχο/Αιβαλίδεο καζήηξηεο δελ πηζηεχνπλ φηη έλα άηνκν αιβαληθήο θαηαγσγήο κπνξεί λα είλαη θαιχηεξνο/-ηεξε καζεηήο/-ηξία ζην ζρνιείν. Αληηπξνζσπεπηηθή είλαη ε απάληεζε Αιβαλίδαο καζήηξηαο (Δ11): «Γε ζεσξψ φηη είλαη ν θαιχηεξνο/-ε καζεηήο/-ηξηα ζην ζρνιείν, γηαηί απηφ εμαξηάηαη απφ ηε κειέηε πνπ θάλεη θαη ζηνλ άλζξσπν. Αλ έρεη δπζθνιίεο ζηα καζήκαηα». [112]
Πίλαθαο 27 Δξώηεζε 16: Θεσξείο όηη έλα άηνκν αιβαληθήο θαηαγσγήο κπνξεί λα είλαη θαιύηεξνο/-ηεξε καζεηήο/-ηξία ζην ζρνιείν; Καη γηαηί; (Απαληήζεηο Διιήλσλ/Διιελίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ) Απαληήζεηο Διιήλσλ/Διιελίδσλ Αξηζκόο Διιήλσλ/Διιελίδσλ Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό καζεηώλ/καζεηξηώλ καζεηώλ/καζεηξηώλ Ναη, έλα άηνκν αιβαληθήο θαηαγσγήο 9 64% κπνξεί λα είλαη θαιύηεξνο/-ηεξε καζεηήο/-ηξία ζην ζρνιείν. Όρη, έλα άηνκν αιβαληθήο θαηαγσγήο 3 22% δελ κπνξεί λα είλαη θαιύηεξνο/-ηεξε καζεηήο/-ηξία ζην ζρνιείν. Ζ ζρνιηθή επίδνζε εμαξηάηαη από ηηο ζπλζήθεο, πνπ επηθξαηνύλ ζηελ ηάμε θαη ζην ζπίηη ή, αθόκε, λα κελ είλαη αξεζηή ζηνπο/ζηηο καζεηέο/καζήηξηεο 2 14% αιβαληθήο θαηαγσγήο ε ειιεληθή γιώζζα. ύλνιν 15 100% πγρξφλσο, νη ελληά (Ν=9, Π= 64%) ζηνπο/ζηηο 15 Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/καζήηξηεο πηζηεχνπλ φηη έλα άηνκν αιβαληθήο θαηαγσγήο κπνξεί λα είλαη θαιχηεξνο/-ηεξε καζεηήο/-ηξία ζην ζρνιείν. Απαξαίηεηε πξνυπφζεζε ζεσξνχλ ηελ άξηζηε γλψζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο απφ ηε λεπηαθή ειηθία, ηελ επθπΐα θαη ηε κειέηε ζην ζπίηη. Απνηεινχλ αληηπξνζσπεπηηθφ δείγκα νη απαληήζεηο ησλ καζεηψλ/καζεηξηψλ π.ρ. (Δ16): «Ναη πηζηεχσ φηη έλαο καζεηήο αιβαληθήο θαηαγσγήο κπνξεί λα έρεη θαιή επίδνζε ζηα καζήκαηα αλ δηαβάδεη θαη πξνζπαζεί» θαη (Δ17): «Ναη, έλαο καζεηήο αιβαληθήο θαηαγσγήο κπνξεί λα έρεη θαιή επίδνζε ζηα ζρνιηθά καζήκαηα, γηαηί κπνξεί λα έρεη έξζεη κηθξφο ζηελ Διιάδα θαη λα κάζεη εχθνια ηελ ειιεληθή γιψζζα». Μνιαηαχηα, νη ηξεηο (Ν=3, Π= 22%) ζηνπο/ζηηο 15 Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/καζήηξηεο δελ πηζηεχνπλ φηη έλα άηνκν αιβαληθήο θαηαγσγήο κπνξεί λα [113]
είλαη θαιχηεξνο/-ηεξε καζεηήο/-ηξηα ζην ζρνιείν. αθέζηεξα, νη ιφγνη πνπ αλαθέξνπλ είλαη ε φρη θαιή γλψζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο θαη ε έιιεηςε κειέηεο ζην ζπίηη. ηε ζπλέρεηα δχν (Ν=2, Π=14%) ζηνπο/ζηηο 15 Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/καζήηξηεο πηζηεχνπλ, φηη ε ζρνιηθή επίδνζε εμαξηάηαη απφ ηηο ζπλζήθεο, πνπ επηθξαηνχλ ζηελ ηάμε θαη ζην ζπίηη ή, αθφκε, λα κελ είλαη αξεζηή ζηνπο/ζηηο καζεηέο/καζήηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο ε ειιεληθή γιψζζα. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθή ε απάληεζε Διιελίδαο καζήηξηαο (Δ24): «Δίλαη αλάινγα ην παηδί, δηφηη ζε θάπνηνπο κπνξεί λα κελ ηνπο αξέζνπλ ηα ειιεληθά θαη λα κελ πξνζέρνπλ κέζα ζην κάζεκα». Παξαηεξψληαο ηα παξαπάλσ απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο, είλαη απαξαίηεην λα επηζεκαλζεί φηη ε πιεηνςεθία Αιβαλψλ/Αιβαλίδσλ (Π=80%) θαη Διιήλσλ/Διιελίδσλ (Π=64%) καζεηψλ/καζεηξηψλ πηζηεχνπλ φηη έλα άηνκν αιβαληθήο θαηαγσγήο κπνξεί λα είλαη θαιχηεξνο/-ηεξε καζεηήο/-ηξία ζην ζρνιείν, κε ηελ πξνυπφζεζε ηεο εληαηηθνπνίεζεο ηεο κειέηεο (εθ κέξνπο ησλ ζπγθεθξηκέλσλ καζεηψλ/καζεηξηψλ). 4.4.2 Οη απόςεηο ησλ καζεηώλ θαη καζεηξηώλ γηα ηελ ύπαξμε αηόκσλ δηαθνξεηηθήο θαηαγσγήο ζην ζρνιηθό πεξηβάιινλ Πίλαθαο 28 Δξώηεζε 17: Καηά ηε γλώκε ζνπ, ζην ζρνιείν νη αιινδαπνί καζεηέο/νη αιινδαπέο καζήηξηεο (αιβαληθήο θαηαγσγήο), αληηκεησπίδνληαη ηζόηηκα κε ηνπο ππόινηπνπο ή ππάξρνπλ θάπνηεο αληζόηεηεο; (Απαληήζεηο Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ) Απαληήζεηο Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ Αξηζκόο Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό καζεηώλ/καζεηξηώλ Ναη, ζην ζρνιείν νη αιινδαπνί 10 67% καζεηέο/νη αιινδαπέο καζήηξηεο (αιβαληθήο θαηαγσγήο), αληηκεησπίδνληαη ηζόηηκα κε ηνπο ππόινηπνπο. Όρη, ζην ζρνιείν νη αιινδαπνί 4 27% [114]
καζεηέο/νη αιινδαπέο καζήηξηεο (αιβαληθήο θαηαγσγήο) δελ αληηκεησπίδνληαη ηζόηηκα κε ηνπο ππόινηπνπο. Αξλνύκαη λα απαληήζσ. 1 6% ύλνιν 15 100% ην δέθαην έβδνκν εξψηεκα, νη δέθα (Ν=10, Π= 67%) ζηνπο/ζηηο 15 Αιβαλνχο/Αιβαλίδεο καζεηέο/καζήηξηεο έρνπλ ηελ πεπνίζεζε φηη ζην ζρνιείν νη αιινδαπνί καζεηέο/νη αιινδαπέο καζήηξηεο (αιβαληθήο θαηαγσγήο), αληηκεησπίδνληαη ηζφηηκα κε ηνπο ππφινηπνπο. Οη ηέζζεξηο (Ν=4, Π= 27%), σζηφζν, ζηνπο/ζηηο δεθαπέληε Αιβαλνχο/Αιβαλίδεο καζεηέο/καζήηξηεο έρνπλ αληίζεηε άπνςε. Τπνζηεξίδνπλ, δειαδή, φηη ζην ζρνιείν αληηκεησπίδνληαη κε αληζφηεηα είηε απφ ηνπο/ηηο Έιιελεο/Διιελίδεο ζπκκαζεηέο/ζπκκαζήηξηέο ηνπο είηε απφ ηνπο/ηηο εθπαηδεπηηθνχο ηνπ ζρνιείνπ. Δίλαη απαξαίηεην, λα ζεκεησζεί φηη κία (Ν=1, Π=6%) Αιβαλίδα καζήηξηα (Δ11) αξλήζεθε λα θαηαγξάςεη ηελ απάληεζε ηεο ζηε ζπγθεθξηκέλε εξψηεζε. Πίλαθαο 29 Δξώηεζε 17: Καηά ηε γλώκε ζνπ, ζην ζρνιείν νη αιινδαπνί καζεηέο/νη αιινδαπέο καζήηξηεο (αιβαληθήο θαηαγσγήο), αληηκεησπίδνληαη ηζόηηκα κε ηνπο ππόινηπνπο ή ππάξρνπλ θάπνηεο αληζόηεηεο; (Απαληήζεηο Διιήλσλ/Διιελίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ) Απαληήζεηο Διιήλσλ/Διιελίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ Ναη, ζην ζρνιείν νη αιινδαπνί καζεηέο/νη αιινδαπέο καζήηξηεο (αιβαληθήο θαηαγσγήο), αληηκεησπίδνληαη ηζόηηκα κε ηνπο ππόινηπνπο. Όρη, ζην ζρνιείν νη αιινδαπνί καζεηέο/νη αιινδαπέο καζήηξηεο Αξηζκόο Πνζνζηό επί Διιήλσλ/Διιελίδσλ ηνηο εθαηό καζεηώλ/καζεηξηώλ 6 40% 7 47% [115]
(αιβαληθήο θαηαγσγήο) δελ αληηκεησπίδνληαη ηζόηηκα κε ηνπο ππόινηπνπο. Αξλνύκαη λα απαληήζσ. 2 13% ύλνιν 15 100% Δληνχηνηο, νη έμη (Ν=6, Π=40%) ζηνπο/ζηηο 15 Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/καζήηξηεο έρνπλ ηε γλψκε φηη ζην ζρνιείν νη αιινδαπνί καζεηέο/νη αιινδαπέο καζήηξηεο (αιβαληθήο θαηαγσγήο), αληηκεησπίδνληαη ηζφηηκα κε ηνπο ππφινηπνπο. Απελαληίαο, νη επηά (Ν=7, Π=47%) ζηνπο/ζηηο 15 Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/καζήηξηεο έρνπλ ηε γλψκε φηη ζην ζρνιείν νη αιινδαπνί καζεηέο/νη αιινδαπέο καζήηξηεο (αιβαληθήο θαηαγσγήο) αληηκεησπίδνληαη κε αληζφηεηα. Οη αληζφηεηεο πνπ ππάξρνπλ είλαη θπξίσο κεηαμχ ησλ ζπκκαζεηψλ/ζπκκαζεηξηψλ. Μηα Διιελίδα καζήηξηα (Δ16) θαηαγξάθεη: «Ναη, πηζηεχσ φηη ππάξρνπλ αληζφηεηεο. Κάπνηνη καζεηέο θνξντδεχνπλ θάπνηνπο άιινπο ζηελ απιή γηα ηελ θαηαγσγή ηνπο». Δίλαη απαξαίηεην, επίζεο, λα ζεκεησζεί φηη δχν (Ν=2, Π=13%) ζηνπο 15 καζεηέο/καζήηξηεο δίλνπλ απαληήζεηο δηθνξνχκελεο. Πην ζπγθεθξηκέλα ππνζηεξίδεηαη, φηη ε ηζφηηκε ή κε ηζφηηκε ζπκπεξηθνξά εμαξηάηαη απφ ην ραξαθηήξα ησλ αλζξψπσλ π.ρ. (Δ20). Παξάιιεια, εθθξάδεηαη ν ηξφπνο ζπκπεξηθνξάο πξνο ηα αιινδαπά παηδηά π.ρ. (Δ24): «Όηαλ θάπνην παηδί είλαη αιινδαπφ πξέπεη λα ην ζεβφκαζηε θαη λα ην βνεζάκε λα κάζεη ηελ ειιεληθή γιψζζα». Αμηνζεκείσην είλαη λα επηζεκαλζεί, φηη κεγαιχηεξν πνζνζηφ Διιήλσλ/Διιελίδσλ (Π=47%) απ φηη Αιβαλψλ/Αιβαλίδσλ (Π=27%) καζεηψλ/καζεηξηψλ πηζηεχεη ζην ζρνιείν νη αιινδαπνί καζεηέο/νη αιινδαπέο καζήηξηεο δελ αληηκεησπίδνληαη ηζφηηκα κε ηνπο ππφινηπνπο. [116]
4.4.3 Ζ γιώζζα επηινγήο ησλ καζεηώλ/-ηξηώλ θαη ε πξνώζεζε ησλ αξρώλ ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο ζην ζρνιηθό ρώξν Πίλαθαο 30 Δξώηεζε 18: Παξαηεξείο ζην ζρνιηθό πεξηβάιινλ λα ρξεζηκνπνηνύληαη ε ειιεληθή θαη ε αιβαληθή γιώζζα; (Απαληήζεηο Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ) Απαληήζεηο Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ Αξηζκόο Πνζνζηό επί καζεηώλ/καζεηξηώλ Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ ηνηο εθαηό ην ζρνιηθό πεξηβάιινλ 12 80% ρξεζηκνπνηείηαη ε ειιεληθή γιώζζα. ην ζρνιηθό πεξηβάιινλ 3 20% ρξεζηκνπνηείηαη ε αιβαληθή γιώζζα θαη ε ειιεληθή. ύλνιν 15 100% ην δέθαην φγδνν εξψηεκα, νη δψδεθα (Ν=12, Π= 80%) ζηνπο/ζηηο 15 Αιβαλνχο/Αιβαλίδεο καζεηέο/καζήηξηεο θαηαγξάθνπλ φηη ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ ρξεζηκνπνηείηαη ε ειιεληθή γιψζζα. Δλδεηθηηθά, Αιβαλίδα καζήηξηα (Δ7) αλαθέξεη φηη: «Όρη, νη δχν γιψζζεο δε ρξεζηκνπνηνχληαη ηζφηηκα. Κπξηαξρεί παληνχ ε ειιεληθή γιψζζα». Σελ αληίζεηε γλψκε, φκσο, έρνπλ νη ηξεηο (Ν=3, Π= 20%) ζηνπο/ζηηο 15 Αιβαλνχο/Αιβαλίδεο καζεηέο/καζήηξηεο. αθέζηεξα, κία Αιβαλίδα καζήηξηα (Δ9) αλαθέξεη: «Ναη, ζην πξναχιην ρξεζηκνπνηνχληαη ηα ειιεληθά θαη ηα αιβαληθά». Πίλαθαο 31 Δξώηεζε 18: Παξαηεξείο ζην ζρνιηθό πεξηβάιινλ λα ρξεζηκνπνηνύληαη ε ειιεληθή θαη ε αιβαληθή γιώζζα; (Απαληήζεηο Διιήλσλ/Διιελίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ) Απαληήζεηο Διιήλσλ/Διιελίδσλ Αξηζκόο Πνζνζηό επί καζεηώλ/καζεηξηώλ Διιήλσλ/Διιελίδσλ ηνηο εθαηό καζεηώλ/καζεηξηώλ ην ζρνιηθό πεξηβάιινλ 11 73% [117]
ρξεζηκνπνηείηαη ε ειιεληθή γιώζζα. ην ζρνιηθό πεξηβάιινλ 4 27% ρξεζηκνπνηείηαη ε αιβαληθή θαη ε ειιεληθή γιώζζα. ύλνιν 15 100% Παξάιιεια, νη έληεθα (Ν=11, Π= 73%) ζηνπο/ζηηο 15 Έιιελεο καζεηέο/καζήηξηεο παξαηεξνχλ φηη ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ ρξεζηκνπνηείηαη ε ειιεληθή γιψζζα. Μία Διιελίδα καζήηξηα (Δ21) δίλεη ηελ εμήο απάληεζε: «Πεξηζζφηεξν ρξεζηκνπνηείηαη ε ειιεληθή γιψζζα, γηαηί είλαη ειιεληθφ ην ζρνιείν». Αληίζεηε γλψκε, φκσο, έρνπλ νη ηέζζεξηο (Ν=4, Π= 27%) ζηνπο/ζηηο 15 καζεηέο/ καζήηξηεο. Καηαγξάθνπλ, δειαδή, φηη ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ ρξεζηκνπνηείηαη ε ειιεληθή θαη ε αιβαληθή γιψζζα. Μία καζήηξηα (Δ17) ειιεληθήο θαηαγσγήο παξαηεξεί θαη θαηαγξάθεη: «Τπάξρνπλ πηλαθίδεο γξακκέλεο ζηα αιβαληθά θαη ζηα ειιεληθά κφλν ζηελ έθηε ηάμε. ην ππφινηπν ζρνιείν φιεο νη πηλαθίδεο είλαη γξακκέλεο ζηα ειιεληθά». Δμεηάδνληαο, πην ζρνιαζηηθά, ηηο απαληήζεηο καζεηψλ θαη καζεηξηψλ ειιεληθήο (Ν=11, Π=73%) θαη αιβαληθήο (Ν=12, Π=80%) θαηαγσγήο γίλεηαη άκεζα αληηιεπηφ, φηη ππεξηεξεί ε ειιεληθή γιψζζα έλαληη ηεο αιβαληθήο, ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ. Τπάξρνπλ, φκσο, πεξηπηψζεηο Διιήλσλ/Διιελίδσλ (Π=27%) θαη Αιβαλψλ/Αιβαλίδσλ (Π=20%) καζεηψλ θαη καζεηξηψλ, πνπ θαηαγξάθνπλ, φηη ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ θαη θπξίσο ζηνλ πξναχιην ρψξν, πξαγκαηνπνηείηαη ελαιιαγή θσδίθσλ κεηαμχ ησλ καζεηξηψλ θαη καζεηξηψλ αιβαληθήο θαηαγσγήο. Πην αλαιπηηθά, κηα ζπλεζηζκέλε πξαθηηθή ησλ δίγισζζσλ αηφκσλ είλαη ε ελαιιαγή πνπ θάλνπλ ζηηο γιψζζεο ηνπο αλάινγα κε ηηο αλάγθεο ηεο εθάζηνηε επηθνηλσληαθήο πεξίζηαζεο. Ζ πξαθηηθή απηή νλνκάδεηαη ελαιιαγή θσδίθσλ θαη απνηειεί κηα δπλακηθή θαη πνιπδηάζηαηε πξαθηηθή (Σζνθαιίδνπ, 2000: 35), ε νπνία παξέρεη ζην δίγισζζν άηνκν ηε δπλαηφηεηα λα ρξεζηκνπνηεί ηηο γιψζζεο ηνπ αλάινγα κε ηηο αλάγθεο ηνπ, ηηο απαηηήζεηο ηνχ πεξηβάιινληνο, αλάινγα κε ηνπο ζπλνκηιεηέο θαη ζε δηαθνξεηηθνχο ηνκείο (Κππξηαλνχ, 2008 ζην: Γεσξγνγηάλλεο, 2008: 183-190). [118]
4.4.4 Ο εληνπηζκόο ηεο ζπρλόηεηαο αμηνπνίεζεο ηεο κεηξηθήο γιώζζαο ησλ καζεηώλ θαη καζεηξηώλ, θαζώο θαη ηνπ πνιηηηζκηθνύ ηνπο θεθαιαίνπ, ζηελ θαζεκεξηλή δηδαθηηθή πξάμε. Πίλαθαο 32α Δξώηεζε 19: Οη δάζθαινη/δαζθάιεο ηνπ ζρνιείνπ παξνπζηάδνπλ ηε ρώξα ζνπ (Αιβαλία) ζηα ζρνιηθά καζήκαηα; Απαληήζεηο Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ Αξηζκόο απαληήζεσλ Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό Οη δάζθαινη/δαζθάιεο ηνπ ζρνιείνπ δελ 5 33% παξνπζηάδνπλ ηε ρώξα κνπ (Αιβαλία) ζηα ζρνιηθά καζήκαηα. Οη δάζθαινη/δαζθάιεο ηνπ ζρνιείνπ 10 67% παξνπζηάδνπλ ηε ρώξα κνπ (Αιβαλία) ζηα ζρνιηθά καζήκαηα. ύλνιν 15 100% Πίλαθαο 32β Δξώηεζε 19: Οη δάζθαινη/δαζθάιεο ηνπ ζρνιείνπ παξνπζηάδνπλ ηε ρώξα ζνπ (Αιβαλία) ζηα ζρνιηθά καζήκαηα; Απαληήζεηο πρλόηεηα εκθάληζεο Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό Αιβαλώλ/Αιβαλίδσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ (πξνηίκεζε καζεκάησλ) απάληεζεο Διιεληθή Γιώζζα 5 42% Γεσγξαθία 3 25% Ηζηνξία 3 25% Θξεζθεπηηθά 1 8% ύλνιν 12 100% ην δέθαην έλαην εξψηεκα, νη δέθα (Ν=10, Π= 67%) ζηνπο/ζηηο 15 καζεηέο/καζήηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο αλαθέξνπλ φηη νη δάζθαινη/δαζθάιεο ηνπ ζρνιείνπ παξνπζηάδνπλ ηε ρψξα ηνπο (Αιβαλία) ζηα ζρνιηθά καζήκαηα. [119]
Αλαιπηηθφηεξα, πέληε (Ν=5, Π= 42% ) αλαθνξέο γηα ηε ρξήζε ηεο Αιβαληθήο γιψζζαο ζην κάζεκα ηεο ειιεληθήο γιψζζαο. Σξεηο (Ν=3, Π= 25%) αλαθνξέο γίλνληαη ζην κάζεκα ηεο Γεσγξαθίαο (Δ θαη η Γεκνηηθνχ ρνιείνπ). Σξεηο (Ν=3, Π= 25%) αλαθνξέο γίλνληαη ζην κάζεκα ηεο Ηζηνξίαο. Μία (Ν=1, Π= 8%) αλαθνξά γίλεηαη ζην κάζεκα ησλ Θξεζθεπηηθψλ π.ρ. έλαο καζεηήο (Δ4) αιβαληθήο θαηαγσγήο θαηαγξάθεη: «Γίλνληαη πνιχ ιίγεο αλαθνξέο ζηνλ πνιηηηζκφ θαη ζηελ ηζηνξία ηεο Αιβαλίαο. Μφλν ζην κάζεκα ηεο Διιεληθήο γιψζζαο ν δάζθαινο δεηά λα ηνπ πνχκε ιέμεηο ζηα αιβαληθά». Αληίζεηε γλψκε έρνπλ νη πέληε (Ν=5, Π= 33%) ζηνπο/ζηηο 15 καζεηέο/καζήηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο. Πην ζπγθεθξηκέλα, θαηαγξάθνπλ φηη νη δάζθαινη/δαζθάιεο ηνπ ζρνιείνπ δελ παξνπζηάδνπλ ηε ρψξα ηνπο (Αιβαλία) ζηα ζρνιηθά καζήκαηα. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε γξαπηή απάληεζε Αιβαλίδαο καζήηξηαο (Δ5): «Όρη, νη εθπαηδεπηηθνί δελ αμηνπνηνχλ ζηα ζρνιηθά καζήκαηα ζηνηρεία ηνπ πνιηηηζκνχ, ηεο ηζηνξίαο θαη ηεο θνπιηνχξαο ηεο Αιβαλίαο». 4.4.5 Οη ζεηηθέο ή αξλεηηθέο πξνδηαζέζεηο ησλ καζεηώλ/ηξηώλ απέλαληη ζην κεηαλαζηεπηηθό πιεζπζκό Πίλαθαο 33 Δξώηεζε 20: Θεσξείο όηη ε ύπαξμε μέλσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ ζηελ ηάμε ζνπ δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα; Απαληήζεηο Αιβαλώλ / Αιβαλίδσλ καζεηώλ /καζεηξηώλ Αξηζκόο καζεηώλ Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό Ναη, ε ύπαξμε μέλσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ ζηελ 11 73% ηάμε δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα. Όρη, ε ύπαξμε μέλσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ ζηελ 4 67% ηάμε δε δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα. ύλνιν 15 100% ην εηθνζηφ εξψηεκα, νη έληεθα (Ν=11, Π= 73%) ζηνπο/ζηηο 15 καζεηέο/καζήηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο ζεσξνχλ φηη ε χπαξμε μέλσλ καζεηψλ/καζεηξηψλ ζηελ ηάμε δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα. Έλαο καζεηήο αιβαληθήο θαηαγσγήο θαηαγξάθεη (Δ4): «Οη μέλνη καζεηέο δε δεκηνπξγνχλ πξνβιήκαηα ζηελ [120]
ηάμε, φηαλ έξρνληαη ζην ζρνιείν απφ ηελ πξψηε δεκνηηθνχ. Όηαλ φκσο έξρνληαη ζην ζρνιείν ζηελ έθηε δεκνηηθνχ θαη δελ μέξνπλ ηα ειιεληθά, ηφηε δεκηνπξγνχλ κεγάιν πξφβιεκα ζηελ ηάμε». Απελαληίαο, νη ηέζζεξηο (Ν=4, Π= 27%) ζηνπο/ζηηο 15 καζεηέο/καζήηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο πηζηεχνπλ φηη ε χπαξμε μέλσλ καζεηψλ/καζεηξηψλ ζηελ ηάμε δε δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα. Πίλαθαο 33 Δξώηεζε 20: Θεσξείο όηη ε ύπαξμε μέλσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ ζηελ ηάμε ζνπ δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα; Απαληήζεηο Διιήλσλ/Διιελίδσλ καζεηώλ /καζεηξηώλ Αξηζκόο καζεηώλ Πνζνζηό επί ηνηο εθαηό Ναη, ε ύπαξμε μέλσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ ζηελ 6 40% ηάμε δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα. Όρη, ε ύπαξμε μέλσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ ζηελ 9 60% ηάμε δε δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα. ύλνιν 15 100% Δπηπξνζζέησο, ζα απνηεινχζε ζνβαξή παξάιεηςε λα κελ ηνληζηεί, φηη νη έμη (Ν=6, Π= 40%) ζηνπο/ζηηο 15 καζεηέο/καζήηξηεο ειιεληθήο θαηαγσγήο ζεσξνχλ φηη ε χπαξμε μέλσλ καζεηψλ/καζεηξηψλ ζηελ ηάμε δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε απάληεζε καζήηξηαο ειιεληθήο θαηαγσγήο (Δ16): «Γεκηνπξγνχληαη πξνβιήκαηα φηαλ ππάξρνπλ ζηελ ηάμε καζεηέο άιιεο θαηαγσγήο πνπ έρνπλ δπζθνιίεο ζηε γιψζζα θαη θαζπζηεξνχλ ην κάζεκα». Μνιαηαχηα, νη ελληά (Ν=9, Π= 60%) ζηνπο/ζηηο 15 καζεηέο/καζήηξηεο ειιεληθήο θαηαγσγήο ζεσξνχλ φηη ε χπαξμε μέλσλ καζεηψλ/καζεηξηψλ ζηελ ηάμε δε δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα π.ρ. κία Διιελίδα καζήηξηα θαηαγξάθεη (Δ24): «Όρη, γηαηί φπσο θαίλεηαη ζηελ ηάμε κνπ ηνπο αξέζνπλ ηα ειιεληθά». ην ζεκείν απηφ, είλαη αλαγθαίν λα επηζεκαλζεί, φηη ε πιεηνςεθία (Π=73%) ησλ Αιβαλψλ θαη Αιβαλίδσλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ ζεσξνχλ φηη ε χπαξμε αιινδαπψλ καζεηψλ δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα ζηελ ηάμε. Δληνχηνηο, νη Έιιελεο καζεηέο θαη νη Διιελίδεο καζήηξηεο ζην κεγαιχηεξν ηνπο πνζνζηφ (Π=60%) δε ζεσξνχλ φηη ε χπαξμε αιινδαπψλ καζεηψλ/καζεηξηψλ δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα ζηελ ηάμε. Σα ζπγθεθξηκέλα απνηειέζκαηα, ηεο παξνχζαο έξεπλαο, δείρλνπλ φηη νη [121]
καζεηέο θαη νη καζήηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο αλαγλσξίδνπλ πξνθαλψο ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο δηγισζζίαο ηνπ δηπνιηηηζκνχ, ηεο δηαθνξεηηθήο θνηλσληθνπνίεζεο απφ ηνπο γεγελείο, αιιά ην ζρνιείν εζεινηπθιψληαο, ηνπο αληηκεησπίδεη σο πιήξσο θνηλσληθνπνηεκέλνπο ζηελ θπξίαξρε θνπιηνχξα καζεηέο πξνζθέξνληάο ηνπο κνλνγισζζηθή θαη κνλνπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε, αγλνψληαο ηηο ππνθεηκεληθέο καζεζηαθέο ηνπο αλάγθεο. [122]
5. Τ Μ ΠΔΡΑΜΑΣΑ θνπφο ηεο παξνχζαο έξεπλαο ήηαλ ε εκβάζπλζε θαη ε πνηνηηθή αλάιπζε ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ ζπγθεληξψζεθαλ, αλαθνξηθά κε ηηο γισζζηθέο ζηάζεηο, ηα γισζζηθά ζηεξεφηππα θαη ηηο γισζζηθέο πξνθαηαιήςεηο, πνπ δηαπεξλνχλ ηηο πξαθηηθέο θαη ηηο ζπκπεξηθνξέο καζεηψλ/καζεηξηψλ αιβαληθήο θαη ειιεληθήο πξνέιεπζεο ζηε κειέηε πεξίπησζεο ηεζζάξσλ δεκνηηθψλ ζρνιείσλ -πνπ επηιέρζεθαλ- απφ ην Γήκν Παγγαίνπ ηνπ Ννκνχ Καβάιαο. Αλαθνξηθά κε ηε γιψζζα επηθνηλσλίαο ζην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ, απηή ζπλδπάδεηαη κε ηε ρξήζε ηεο θπξίαξρεο θαη ηεο κεηξηθήο γιψζζαο. Ζ ζπγθεθξηκέλε πξαθηηθή εθνδηάδεη ηα παηδηά κε αλάινγα γισζζηθά εξεζίζκαηα. Δηδηθφηεξα, ε ζπλνκηιία πνπ δηεθπεξαηψλεηαη αλάκεζα ζε παηδηά θαη γνλείο, ζηελ πεξίπησζε ησλ αιβαληθψλ νηθνγελεηψλ, πξαγκαηνπνηείηαη ζηε γιψζζα θαηαγσγήο. Αληίζεηα, ε ζπλνκηιία ησλ παηδηψλ κεηαμχ ηνπο είηε πξαγκαηνπνηείηαη κε ζπλδπαζκφ ηεο γιψζζαο θαηαγσγήο θαη θπξίαξρεο γιψζζαο, είηε ρξεζηκνπνηψληαο απνθιεηζηηθά ηελ θπξίαξρε γιψζζα, πξαθηηθή πνπ κε ην πέξαζκα ησλ γελεψλ νδεγεί ζηελ απνκάθξπλζε απφ ηε γιψζζα θαηαγσγήο θαη ηελ νιηθή αθνκνίσζε ζηνλ θπξίαξρν πνιηηηζκφ. Ζ πξψηε ππφζεζε ηεο παξνχζαο έξεπλαο φηη, δειαδή, ππάξρνπλ αξλεηηθέο ζηάζεηο απέλαληη ζηνπο αιβαλφθσλνπο (ζπκ)καζεηέο θαη ηηο αιβαλφθσλεο (ζπκ)καζήηξηεο επηβεβαηψλεηαη ζε κηθξφ βαζκφ 11. Δηδηθφηεξα, νη Αιβαλνί/Αιβαλίδεο καζεηέο/καζήηξηεο αμηνινγνχληαη απφ ηνπο Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/καζήηξηεο κε πεπνηζήζεηο νη νπνίεο νδεγνχλ ζε έθθξαζε ζεηηθήο ζπκπεξηθνξάο. Παξάιιεια, είλαη αλαγθαίν λα ηνληζηεί, φηη φηαλ κηιάκε γηα γισζζηθή ζηάζε δελ πξφθεηηαη γηα ζηάζε απέλαληη ζηελ ίδηα ηε γιψζζα, αιιά απέλαληη ζηνπο/ζηηο νκηιεηέο/νκηιίηξηέο ηεο. Οη γισζζηθέο ζηάζεηο δελ κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ σο μερσξηζηέο ζηάζεηο πνπ αθνξνχλ κφλν ηε γιψζζα, αιιά σο αληηπξνζσπεπηηθέο πξνζεγγίζεηο ελφο ζπλφινπ θνηλσληθψλ ζηάζεσλ (Κσζηνχια-Μαθξάθε, 2001:128). Θα απνηεινχζε παξάιεηςε, ζην ζεκείν απηφ, λα κελ εηπσζεί φηη νη Έιιελεο/Διιελίδεο θαη νη Αιβαλνί/Αιβαλίδεο καζεηέο/καζήηξηεο ζεσξνχλ ηηο 11 Βιέπε ηηο απαληήζεηο ησλ εξσηεκάησλ 10, 13 θαη 14 ζηελ Αλάιπζε Πεξηερνκέλνπ ζηηο ζειίδεο 100-101, 106-107 θαη 107-108. [123]
γιψζζεο θαηαγσγήο ηνπο εμίζνπ αλψηεξεο 12. Σν αμηνζεκείσην, φκσο, είλαη φηη ην πνζνζηφ (54%) ησλ αιβαλφθσλσλ καζεηψλ/καζεηξηψλ, ελψ είλαη κεγάιν, σζηφζν ππνιείπεηαη απφ ην πνζνζηφ (73%) ησλ ειιελφθσλσλ καζεηψλ/καζεηξψλ θαηά δεθαελλέα πνζνζηηαίεο κνλάδεο. Σν γεγνλφο απηφ δείρλεη φηη νη αιβαλφθσλνη/αιβαλφθσλεο καζεηέο/καζήηξηεο, παξφιν πνπ αμηνινγνχλ ηε γιψζζα θαηαγσγήο ηνπο πνιχ πςειά, δε ιακβάλνπλ ηζρπξά πξφηππα γηα ηε ζσζηή εθκάζεζε θαη ρξήζε ηεο γιψζζαο, αθφκε θη φηαλ απηή ρξεζηκνπνηείηαη ζην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ σο γιψζζα ζπλελλφεζεο κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο, θη φηαλ ην θπξίαξρν πεξηβάιινλ δελ αμηνινγεί ζεηηθά ηε γλψζε θαη ηε ρξήζε ησλ κεηνλνηηθψλ γισζζψλ, είλαη πνιχ πηζαλφ νη καζεηέο/καζήηξηεο, ηδίσο κε ην πέξαζκα ησλ γελεψλ, λα απνθνπνχλ απφ ηε γιψζζα θαηαγσγήο. Σν γεγνλφο απηφ κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ αθνκνίσζή ηνπο ζηνλ θπξίαξρν πνιηηηζκφ, ράλνληαο έηζη ην έλα κέξνο ηεο ηαπηφηεηάο ηνπο, πξάγκα πνπ ηνπο ζηεξεί ηηο επαθέο κε ηνπο νκνεζλείο θη αθφκε πεξηζζφηεξν κε ηνπο ίδηνπο ηνπο γνλείο ηνπο. Ζ δεχηεξε ππφζεζε φηη ππάξρνπλ αξλεηηθά ζηεξεφηππα απέλαληη ζηνπο αιβαλφθσλνπο (ζπκ)καζεηέο θαη ηηο αιβαλφθσλεο (ζπκ)καζήηξηεο επηβεβαηψλεηαη ζε κηθξφ βαζκφ 13. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/καζήηξηεο κε βάζε ηηο κεραληθέο ζπλήζεηεο θξίζεσο θαη πξνζδνθίαο θαηεγνξηνπνηνχλ ζεηηθά ηνπο/ηηο Αιβαλνχο καζεηέο/καζήηξηεο. Σα θνηλά ζηεξεφηππα ησλ Διιήλσλ/Διιελίδσλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ πξνέξρνληαη απφ ηελ θαζεκεξηλή, θνηλή πξαγκαηηθφηεηα θαη απνηεινχλ έλα ζπλδπαζκφ ηνπ πξαγκαηηθνχ θφζκνπ θαη ηεο αληίιεςεο ησλ αηφκσλ πνπ επεξεάδνληαη βαζηά απφ ηνλ πνιηηηζκφ ηνπο θαη ηε γιψζζαο ηνπο (Le Page & Tabouret-Keller, 1985 ζην: Κσζηνχια-Μαθξάθε, 2001: 116). Ζ ηξίηε ππφζεζε φηη ππάξρνπλ θαη ζε πνηφ βαζκφ αξλεηηθέο πξνθαηαιήςεηο απέλαληη ζηνπο αιβαλφθσλνπο (ζπκ)καζεηέο θαη ηηο αιβαλφθσλεο (ζπκ)καζήηξηεο επηβεβαηψλεηαη ζε κηθξφ βαζκφ 14. Οη Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/καζεηξηεο δελ έρνπλ αξλεηηθέο θαη δπζκελείο ζηάζεηο απέλαληη ζηνπο/ζηηο αιβαλφθσλνπο/αιβαλφθσλεο ζπκκαζεηέο/ζπκκαζήηξηέο ηνπο. Αλ εθθξάδνληαλ ζε κεγάιν πνζνζηφ πξνθαηαιήςεηο, γηα ηελ νκάδα ζηφρν -πνπ ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε είλαη ε Αιβαλνί/Αιβαλίδεο- νη ζηάζεηο απηέο ζα ραξαθηεξίδνληαλ απφ ραξαθηεξηζηηθέο πεπνηζήζεηο θαη ζα πήγαδαλ απφ δηαδηθαζίεο πνπ ζα ζπληεινχληαλ 12 Βιέπε ηηο απαληήζεηο ηνπ εξσηήκαηνο 11 απφ ηελ Αλάιπζε Πεξηερνκέλνπ ζηηο ζειίδεο 102-103. 13 Βιέπε ηηο απαληήζεηο ηνπ εξσηήκαηνο 8β ζηελ Αλάιπζε Πεξηερνκέλνπ ζηηο ζειίδεο 97-99. 14 Βιέπε ηηο απαληήζεηο ηνπ εξσηήκαηνο 12 ζηελ Αλάιπζε Πεξηερνκέλνπ ζηηο ζειίδεο 104-106. [124]
ζε φζνπο ηεξνχζαλ απηή ηε ζηάζε θαη φρη απφ ηελ πξαγκαηηθή εμαθξίβσζε ηνπο αλ ε νκάδα είρε ηα γλσξίζκαηα πνπ ζα ηεο απνδίδνληαλ. Σα ζηεξεφηππα θαη νη πξνθαηαιήςεηο είλαη θνηλσληθέο αλαπαξαζηάζεηο θαη αλαπαξάγνληαη νπζηαζηηθά ζηελ θνηλσλία κέζσ ηνπ ιφγνπ (Γξαγψλα, 1997 ζην Κσζηνχια-Μαθξάθε, 2001: 117). Αμίδεη, φκσο, λα ζεκεησζεί φηη νη Έιιελεο/ Διιελίδεο θαη Αιβαλνί/Αιβαλίδεο καζεηέο /καζήηξηεο εθθξάδνπλ αξλεηηθή πξνθαηάιεςε απέλαληη ζε αλζξψπνπο πνπ πξνέξρνληαη απφ άιιεο ρψξεο 15. Απηφ ζεκαίλεη, φηη νη αιινδαπνί/αιινδαπέο πνπ πξνζπαζνχλ λα γίλνπλ κέιε ζε κηα λέα ρψξα, δεκηνπξγνχλ ζπλήζσο μελνθνβηθά αληαλαθιαζηηθά. Παξάιιεια, απφ ηα άηνκα ηεο θπξίαξρεο νκάδαο ζπλήζσο δηακνξθψλνληαη ζηξαηεγηθέο είηε αθνκνίσζεο είηε πεξηζσξηνπνίεζήο ηνπο θαη δεκηνπξγίαο ζηεξενηχπσλ θαη πξνθαηαιήςεσλ. Ζ ηέηαξηε ππφζεζε φηη ε δηαθνξεηηθή γισζζηθή πξνέιεπζε ησλ ειιελφθσλσλ καζεηψλ/-ηξηψλ θαη ησλ αιβαλφθσλσλ καζεηψλ/-ηξηψλ είλαη πεγή θνηλσληθψλ δηαθξίζεσλ εληφο ηνπ ζρνιηθνχ ρψξνπ επηβεβαηψλεηαη ζε κεγάιν βαζκφ 16 απφ ηνπο/ηηο καζεηέο/καζήηξηεο ειιεληθήο θαηαγσγήο, αιιά ζε κηθξφηεξν βαζκφ 17 απφ ηνπο καζεηέο/καζήηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο. Τπάξρεη, δειαδή, ζεκαληηθή ηππηθή απφθιηζε ζε πνζνζηφ 20% ζηηο απαληήζεηο ησλ δχν εζλνηηθψλ θαη ηαπηφρξνλα γισζζηθψλ νκάδσλ. Ζ έληνλε δηαθνξνπνίεζε δελ είλαη άζρεηε κε ην θαηλφκελν ηεο γλσζηηθήο αζπλέπεηαο. Πην αλαιπηηθά, απφ ηε κία πιεπξά νη αξλεηηθέο γισζζηθέο ζηάζεηο έρνπλ εληνπηζηεί απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/καζήηξηεο, θαζψο έρνπλ παξαηεξήζεη ζπκπεξηθνξέο ξαηζηζκνχ απφ γεγελείο ζπκκαζεηέο/ζπκκαζήηξηέο ηνπο ζε βάξνο αιιφγισζζσλ καζεηψλ/καζεηξηψλ θαη ζπγθεθξηκέλα καζεηψλ «θαηψηεξεο» θνπιηνχξαο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη καζεηέο/καζήηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο -θαζψο είλαη κέιε ηεο κε θπξίαξρεο νκάδαο- είηε δελ έρνπλ ππνζηεί θνηλσληθέο δηαθξίζεηο είηε θνβνχληαη λα εθθξάζνπλ ηηο απφςεηο ηνπο, δηφηη θνβνχληαη ηηο ζπλέπεηεο απφ ηνλ θνηλσληθφ πεξίγπξν. Σαπηφρξνλα, ε παξαπάλσ δηαπίζησζε γηα ηνπο/ηηο αιβαλφθσλνπο/αιβαλφθσλεο καζεηέο/καζήηξηεο είλαη ηδηαίηεξα ελζαξξπληηθή, αλ αλαινγηζηεί θαλείο φηη ηα ξαηζηζηηθά ζρφιηα έρνπλ ηε δχλακε λα επεξεάζνπλ αξλεηηθά ησλ ςπρηζκφ ησλ παηδηψλ. 15 Βιέπε ηηο απαληήζεηο ηνπ εξσηήκαηνο 15 απφ ηελ Αλάιπζε πεξηερνκέλνπ ζηηο ζειίδεο 109-111. 16 Βιέπε ηηο απαληήζεηο ηνπ εξσηήκαηνο 17 απφ ηελ Αλάιπζε πεξηερνκέλνπ ζηηο ζειίδεο 114-116. 17 Βιέπε ηηο απαληήζεηο ηνπ εξσηήκαηνο 17 απφ ηελ Αλάιπζε πεξηερνκέλνπ ζηηο ζειίδεο 114-116. [125]
Αο ζεκεησζεί, αθφκε, φηη νη Έιιελεο/Διιελίδεο θαη νη Αιβαλνί/Αιβαλίδεο καζεηέο/καζήηξηεο ζε κεγάιν πνζνζηφ 18 (73% θαη 80% αληίζηνηρα) παξαηεξνχλ ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ λα ρξεζηκνπνηείηαη θπξίσο ε ειιεληθή γιψζζα. Πην ζπγθεθξηκέλα, φπσο πξνέθπςε θαη απφ ηηο απαληήζεηο, νη καζεηέο/καζήηξηεο απνθεχγνπλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ηελ αιβαληθή γιψζζα θαηά ηελ ψξα ηεο δηδαθηηθήο δηαδηθαζίαο, αθνχ ιακβάλνπλ ην κήλπκα φηη ε κεηνλνηηθή γιψζζα δελ έρεη ζέζε ζηε ζρνιηθή αίζνπζα. Χζηφζν, νη καζεηέο/καζήηξηεο ρξεζηκνπνηνχλ ηελ αιβαληθή γιψζζα ζηηο ζπλαλαζηξνθέο ηνπο κε ηνπο νκνεζλείο ζπκκαζεηέο ηνπο θαηά ηελ ψξα ηνπ δηαιείκκαηνο ζηνπο ζρνιηθνχο δηαδξφκνπο θαη ζην ζρνιηθφ πξναχιην, θπξίσο φηαλ επηζπκνχλ λα απνθιείζνπλ ηνπο αιιφγισζζνπο απφ ηελ θνπβέληα. Αληηιακβάλνληαη, έηζη, ηε γιψζζα ηνπο σο εξγαιείν έληαμεο ζηελ εζσ-νκάδα πνπ απνηειείηαη απφ νκφγισζζνπο-νκνεζλείο καζεηέο/καζήηξηεο. Ζ πέκπηε ππφζεζε φηη νη εθπαηδεπηηθνί ηνπ ζρνιείνπ αμηνπνηνχλ ζεηηθά ηε δηαπνιηηηζκηθή πξνζέγγηζε ζηε δηδαζθαιία ησλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ επηβεβαηψλεηαη ζε αξθεηά κεγάιν βαζκφ 19 απφ ηνπο/ηηο Αιβαλνχο/Αιβαλίδεο καζεηέο/καζήηξηεο. Αλαιπηηθφηεξα, νη καζεηέο/καζήηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο δείρλνπλ λα δέρνληαη ζεηηθά φηη νη δάζθαινη/δαζθάιεο ηνπ ζρνιείνπ παξνπζηάδνπλ ηε ρψξα ηνπο (Αιβαλία) ζηα ζρνιηθά καζήκαηα. Παίξλνπλ, κε άιια ιφγηα, ην κήλπκα φηη νη γλψζεηο ηνπο θαη ν πνιηηηζκφο ηνπο αμηνινγνχληαη ζεηηθά απφ ηελ επίζεκε εθπαίδεπζε θαη ηνλ θπξίαξρν πιεζπζκφ. Χζηφζν, ηφζν νη καζεηέο/καζήηξηεο ειιεληθήο θαηαγσγήο φζν θαη νη καζεηέο/καζήηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο αλαγλσξίδνπλ φηη νη δίγισζζνη αιινδαπνί καζεηέο γεληθά- βξίζθνληαη ζε κεηνλεθηηθή ζέζε έλαληη ησλ γεγελψλ ζπκκαζεηψλ/ζπκκαζεηξηψλ 20. Δηδηθφηεξα, νη Έιιελεο/Διιελίδεο καζεηέο/καζήηξηεο μεθίλεζαλ ηε ζρνιηθή θνίηεζε, έρνληαο θαηαθηήζεη ζε κεγαιχηεξν βαζκφ ηελ ειιεληθή γιψζζα, ζηελ νπνία δηεμάγεηαη ε δηδαζθαιία θη επηπιένλ, αξθεηνί απφ απηνχο/απηέο ιακβάλνπλ βνήζεηα απφ ηνπο γνλείο ηνπο ζηηο ζρνιηθέο εξγαζίεο. Αθφκε, απφ ην γεγνλφο, φηη νη αιινδαπνί καζεηέο/καζήηξηεο έκαζαλ ηελ ειιεληθή γιψζζα ζπλνκηιψληαο κε ηνπο γνλείο ηνπο, ηελ νπνία θαη νη ίδηνη κε ηε ζεηξά ηνπο δελ ηελ θαηέρνπλ θαιά. πκπεξαίλεηαη, ινηπφλ, φηη νη ζπγθεθξηκέλνη/ζπγθεθξηκέλεο καζεηέο/καζήηξηεο δελ έρνπλ ζσζηά αθνχζκαηα ζην πεξηβάιινλ ηνπ ζπηηηνχ. Σν 18 Βιέπε ηηο απαληήζεηο ηνπ εξσηήκαηνο 18 απφ ηελ Αλάιπζε πεξηερνκέλνπ ζηηο ζειίδεο 117-118. 19 Βιέπε ηηο απαληήζεηο ηνπ εξσηήκαηνο 19 απφ ηελ Αλάιπζε πεξηερνκέλνπ ζηηο ζειίδεο 119-120. 20 Βιέπε ηηο απαληήζεηο ηνπ εξσηήκαηνο 20 απφ ηελ Αλάιπζε πεξηερνκέλνπ ζηηο ζειίδεο 120-122. [126]
γεγνλφο απηφ δεκηνπξγεί, ζχκθσλα κε ηελ άπνςε ησλ καζεηψλ/καζεηξηψλ ηνπ δείγκαηνο, «πξνβιήκαηα» θαηά ηε δηεμαγσγή ησλ ζρνιηθψλ καζεκάησλ, θαζψο «δελ πξνρσξά» κε θαλνληθνχο ξπζκνχο ε ζρνιηθή χιε. Γεληθφηεξα, κέζα απφ ηηο γξαπηέο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ/καζεηξηψλ δηαθάλεθε, φηη ε πιεηνςεθία ησλ Διιήλσλ/Διιελίδσλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ ζπλδένπλ ηνπο καζεηέο/καζήηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο κε ζεηηθνχο ζπλεηξκνχο. Αληίζεηα, ζπλδένπλ κεηαλάζηεο άιισλ εζληθνηήησλ κε αξλεηηθνχο ζπλεηξκνχο. Οη ζηάζεηο απηέο κεηαθέξνληαη θαη ζηηο γιψζζεο πνπ κηινχλ νη ζπγθεθξηκέλεο νκάδεο. Παξφια απηά, ην δείγκα ησλ καζεηψλ/καζεηξηψλ επηβάιεη πεξαηηέξσ δηεξεχλεζε ζε φιεο ηεο Πεξηθέξεηεο ηεο Διιάδαο. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο φκσο δελ παχνπλ λα απνηεινχλ ηζρπξέο ελδείμεηο γηα ηηο γισζζηθέο ζηάζεηο, ηα γισζζηθά ζηεξεφηππα θαη ηηο γισζζηθέο πξνθαηαιήςεηο πνπ ππάξρνπλ ζην καζεηηθφ πιεζπζκφ ηεο Διιάδαο. Δίλαη ζεκαληηθή ε έγθαηξε επηζήκαλζε αξλεηηθψλ ζηάζεσλ, ζηεξενηχπσλ θαη πξνθαηαιήςεσλ απέλαληη ζηνπο αιιφγισζζνπο/ζηηο αιιφγισζζεο. Ο κφλνο ηξφπνο αληηκεηψπηζεο ησλ δηαθξίζεσλ, ησλ ζηεξενηχπσλ, ησλ πξνθαηαιήςεσλ δηα κέζνπ ηνπ ιφγνπ θαη πξνπαληφο ηνπ ξαηζηζκνχ είλαη ε αλαγλψξηζε ηεο χπαξμήο ηνπο, φρη κφλν γηα ηνπο «άιινπο» αιιά θαη γηα εκάο ηνπο ίδηνπο. Λακβάλνληαο ηα παξαπάλσ ππφςε, είλαη αλαγθαίν λα εηπσζεί, αθφκε, φηη ε κεγάιε θηλεηηθφηεηα ησλ πιεζπζκψλ ζηελ επνρή καο εληζρχεη ηελ πνιπγισζζία θαη ηελ πνιππνιηηηζκηθφηεηα ησλ θνηλσληψλ θαη θαηεπζχλεη ζηελ αλαδήηεζε γηα κία πνιηηηθή αλεθηηθφηεηαο πνπ ζα πεξηιακβάλεη αξρέο φπσο θνηλσληθή ηζφηεηα, ζεβαζκφ θαη αλζξψπηλα δηθαηψκαηα αιιά θαη ζηε δηαθνξεηηθφηεηα φπσο είλαη ε γισζζηθή. Ζ γισζζηθή πνιηηηθή θαη νη ζηάζεηο ηεο θνηλσλίαο κπνξεί λα επηβάινπλ ππνζηήξημε, απνδνρή, αλεθηηθφηεηα ή απφξξηςε ηεο πνιπγισζζίαο ή λα δίλνπλ ηδηαίηεξε ζέζε ζε πεξηζζφηεξεο απφ κία γιψζζεο κε βάζε ζηεξενηππηθέο ζπκπεξηθνξέο, ν αξλεηηθφο ζηηγκαηηζκφο αλάγεηαη απφ ηε γιψζζα ζηνλ νκηιεηή ηεο θαη νη νκηιεηέο εμσζνχληαη αθφκε θαη ζηελ παξαίηεζε απφ ηε δηγισζζία ηνπο (Κνηιηάξε, 2000). Απηφ νθείιεηαη ζην φηη ε κνλνγισζζηθή θαη κνλνπνιηηηζκηθή κπζνινγία ηεο απφιπηεο νκνηνγέλεηαο ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ αλέζξεςε γεληέο πνιηηψλ κε ην κχζν ηεο, ρσξίο λα αθήζεη πεξηζψξηα γισζζηθήο θαη πνιηηηζκηθήο δηαθνξνπνίεζεο, ελψ παξάιιεια έζησ θαη ε ζηνηρεηψδεο γλψζε μέλσλ γισζζψλ ζεσξείηαη φηη ζπκβάιιεη ζηελ θνηλσληθή θαηαμίσζε (Κνηιηάξε, 2005). [127]
Παξφιν πνπ ζηελ ειιεληθή εθπαίδεπζε δελ έρεη πηνζεηεζεί επίζεκα ην αθνκνησηηθφ κνληέιν, ζηελ πξαγκαηηθφηεηα εθαξκφδεηαη κνλνγισζζηθή θαη κνλνπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ζηφρνο ηεο είλαη λα βνεζήζεη φια ηα παηδηά λα απνθηήζνπλ επάξθεηα ζηελ εζληθή γιψζζα θαη πνιηηηζκφ θαη δίλνληαο έκθαζε ζηε δηαηήξεζε ηεο παξάδνζεο θαη ηεο εζληθήο θιεξνλνκηάο. Οη αιιφγισζζνη, ινηπφλ, αληηκεησπίδνληαη σο «παηδαγσγηθφ πξφβιεκα». Παξάιιεια, φκσο νη αιιφγισζζνη αληηκεησπίδνληαη αξλεηηθά θαη ηδηαίηεξα απηνί πνπ ζεσξνχληαη φηη έρνπλ «θαηψηεξε» θνπιηνχξα θαη γιψζζα φπνπ ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε ζεσξνχληαη θπξίσο νη αιβαλφθσλνη. Σν εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ηεο Διιάδαο νθείιεη λα έρεη ηελ απαξαίηεηε ηερληθή γλψζε πνπ κπνξεί λα θαιιηεξγεζεί κέζα απφ ηελ αλάθιεζε εκπεηξηψλ απνθιεηζκνχ πνπ ππάξρνπλ, ιίγν ή πνιχ, ζηελ εκπεηξία φισλ καο. «Σν εθπαηδεπηηθφ πξφβιεκα πνπ ζέηεη ε λέα πξαγκαηηθφηεηα ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο κεηαλάζηεπζεο δελ πεξηνξίδεηαη ζηελ αλάγθε δεκηνπξγίαο θαηάιιεινπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ γηα ηελ εθκάζεζε ηεο λέαο γιψζζαο αιιά θαη ζε κία αλνηρηή πξνζέγγηζε ζην δήηεκα ηεο δηαθνξάο, πνπ νλνκάδεηαη δηαπνιηηηζκηθφηεηα ή πνιππνιηηηζκηθφηεηα» (Ησάλλνπ, 2009: 111). Ο/Ζ εθπαηδεπηηθφο θαιείηαη λα ζπλαληεζεί κε ηελ φςε ηεο αλζξψπηλεο δπζηπρίαο πνπ επηθέξεη ην θαηλφκελν ηνπ απνθιεηζκνχ εμαηηίαο ηεο «θαηψηεξεο» γιψζζαο, ηεο ζξεζθείαο, ηεο θνπιηνχξαο ηνπ παηδηνχ-κεηαλάζηε. Ο/Ζ εθπαηδεπηηθφο νθείιεη λα δξα κε ηηο αξρέο ηεο «ζπκπάζεηαο» κε ηελ αξραία ηνπ ζεκαζία, δειαδή ηεο ελζπλαίζζεζεο (empathy). Ζ πιεξνθφξεζε θάλεη ηνλ εθπαηδεπηηθφ επαξθέζηεξν, ελψ ε ελζπλαίζζεζε ηνλ εμαλζξσπίδεη. Απηφ είλαη ίζσο ην ζεκαληηθφηεξν ηφζν γηα ηνλ ίδην αιιά αθφκε πεξηζζφηεξν γηα ηνπο απνδέθηεο/ηηο απνδέθηξηεο ηνπ έξγνπ ηνπ/ηεο, ηνπο/ηηο καζεηέο/καζήηξηεο ηνπ/ηεο είηε απηνί/απηέο κηιάλε ειιεληθά ή αιβαληθά ή νπνηνηδήπνηε άιιε γιψζζα. [128]
Δ ΠΙΛΟΓΟ «Ζ απμεκέλε εηεξφηεηα θαη ε πνιηηηζκηθή πνηθηιία ζε θνηλσληθφ θαη εθπαηδεπηηθφ επίπεδν επηβάιιεη ηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ηεο εθπαίδεπζεο, ην άλνηγκα ηνπ ζρνιείνπ, ηελ αιιαγή ησλ πξνγξακκάησλ θαη ηνπ πξνζαλαηνιηζκνχ ηνπ ζηηο λέεο πνιππνιηηηζκηθέο ζπλζήθεο, ηε ζπλερηδφκελε εθπαίδεπζε θαη επαλεθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Δπηβάιιεη ηε ζπλερή επαθή ιαψλ θαη αηφκσλ θαη καο παξαπέκπεη ζηε δηακφξθσζε ελφο λένπ αλζξσπηζηηθνχ ηδεψδνπο πνπ ε Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε θαιείηαη λα ηα πινπνηήζεη ζηελ πξάμε, ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ θαη λα αθνξά φινπο ηνπο καζεηέο, αθνχ ε Γηαπνιηηηζκηθή Αγσγή δελ κπνξεί θαη δελ πξέπεη λα πεξηνξίδεηαη ζηνπο κεηαλάζηεο καζεηέο, αιιά απεπζχλεηαη θαη αθνξά ηφζν ηνπο καζεηέο ηεο πιεηνλφηεηαο φζν θαη απηνχο κε δηαθνξεηηθά πνιηηηζκηθά, γισζζηθά θαη εζλνηηθά ραξαθηεξηζηηθά απφ φπνπ θαη αλ πξνέξρνληαη» (Πξηνβφινπ, 2001: 36-37). Βαζηθή, ινηπφλ, ζέζε καο είλαη φηη ε δηαπνιηηηζκηθή πξνζέγγηζε πνπ θαιείηαη λα αληηκεησπίζεη ηελ εηεξνγέλεηα δελ αθνξά κφλν ηηο κεηνλνηηθέο νκάδεο, αθνξά εμίζνπ θαη ηα κέιε ηεο θπξίαξρεο νκάδαο. «Ο δξφκνο ηεο θαηαλφεζεο ηνπ «άιινπ» θαη ηεο εδξαίσζεο δηαιφγνπ καδί ηνπ πεξλάεη θαη αλάγθε κέζα απφ ηελ θαηαλφεζε ηεο πνιιαπιφηεηαο ηεο εηεξνγέλεηαο θαη ηεο αληηθαηηθφηεηαο ηεο «δηθήο καο» νκάδαο» (Παπαρξήζηνο, 2011: 48). Δίλαη ζεκηηφ, απφ ηνπο/ηηο εθπαηδεπηηθνχο θαη ηνπο ζρεδηαζηέο/ηηο ζρεδηάζηξηεο ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο λα γίλεη θαηαλνεηφ, φηη ε έιιεηςε επάξθεηαο ζηελ θπξίαξρε γιψζζα απφ κέξνπο ησλ δίγισζζσλ αιινδαπψλ καζεηψλ/καζεηξηψλ απνηειεί δεπηεξεχνληα παξάγνληα ζηελ εθπαηδεπηηθή δπζθνιία ησλ καζεηψλ/καζεηξηψλ απηψλ. Ζ ελεξγνπνίεζε, φκσο, ηεο πξνεγνχκελεο γλψζεο ησλ καζεηψλ θαη ε αμηνπνίεζε ηνπ γλσζηηθνχ ππνβάζξνπ απμάλεη ηε δξαζηεξηνπνίεζε ησλ καζεηψλ, γεγνλφο πνπ ηνπο θαζηζηά ηθαλνχο λα ιεηηνπξγνχλ πλεπκαηηθά θαη γισζζηθά ζε αλψηεξν επίπεδν. πλεπψο, καζαίλνπλ πεξηζζφηεξν ηφζν ηε γιψζζα, φζν θαη ην πεξηερφκελν ηνπ καζήκαηνο, αθνχ κέζσ ηεο ελεξγνπνίεζεο ηεο πξνεγνχκελεο γλψζεο ηνπο απμάλεηαη ε γλσζηηθή δξαζηεξηνπνίεζε. Ζ γιψζζα θαη νη έλλνηεο έρνπλ, έηζη, πεξηζζφηεξν λφεκα γηα ηνπο καζεηέο, θαζψο, έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα εξκελεχνπλ ηηο λέεο πιεξνθνξίεο ζε ζρέζε κε φζα ήδε γλσξίδνπλ. Δπηπξφζζεηα, ε δηαδηθαζία απηή βνεζάεη ηνπο/ηηο εθπαηδεπηηθνχο λα γλσξίδνπλ θαιχηεξα ηνπο/ηηο καζεηέο/καζήηξηέο ηνπο. Aπηφ ηνπο/ηηο επηηξέπεη λα [129]
πξνζαξκφδνπλ θάζε θνξά ηε δηδαζθαιία ηνπο ζηηο αλάγθεο θαη ηα ελδηαθέξνληά ηνπ/ηεο θάζε καζεηή/καζήηξηαο, δεκηνπξγψληαο ζηελ ζρνιηθή ηάμε έλα πεξηβάιινλ, φπνπ ε πνιηηηζκηθή γλψζε ησλ καζεηψλ/καζεηξηψλ βξίζθεη έθθξαζε θαζψο πξνζθέξεηαη ζηνπο άιινπο/ζηηο άιιεο θαη παίξλεη αμία. Ζ πξαθηηθή απηή δίλεη ζηνπο/ζηηο καζεηέο/καζήηξηεο ην θίλεηξν λα επελδχζνπλ κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ εαπηνχ ηνπο ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία. Με απηφ ηνλ ηξφπν, φηαλ ν/ε εθπαηδεπηηθφο θαη νη καζεηέο/καζήηξηεο δείρλνπλ ελδηαθέξνλ γηα ηε κνλαδηθή πνιηηηζκηθή εκπεηξία ηνπ/ηεο θάζε καζεηή/καζήηξηαο δεκηνπξγείηαη ζηελ ηάμε κία θνηλφηεηα ζπκκεηνρήο θαη ακνηβαηφηεηαο. «Έηζη, νη πνιηηηζκηθά δηαθνξεηηθνί καζεηέο ιακβάλνπλ ην κήλπκα φηη ε πνιηηηζκηθή θαη γισζζηθή γλψζε πνπ θέξλνπλ καδί ηνπο είλαη ζεκαληηθή θαη νη καζεηέο/καζήηξηεο ελζαξξχλνληαη λα εθθξάζνπλ ηελ αλαπηπζζφκελε αίζζεζε ηεο ηαπηφηεηαο ηνπο θαη λα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία» (Cummins, 2005: 167-168). ε ηειεπηαία αλάιπζε, φηαλ νη εθπαηδεπηηθνί ελζαξξχλνπλ ηνπο πνιηηηζκηθά δηαθνξεηηθνχο καζεηέο λα αλαπηχμνπλ ηε γιψζζα θαη ηνλ πνιηηηζκφ πνπ έρνπλ απφ ην ζπίηη ηνπο, αμηνπνηψληαο ηελ πξνεγνχκελε εκπεηξία ηνπο, ηφηε καδί κε ηνπο καζεηέο/ηηο καζήηξηέο ακθηζβεηνχλ ηελ αληίιεςε ηεο επξχηεξεο θνηλσλίαο, φηη ηα ραξαθηεξηζηηθά απηά είλαη θαηψηεξα θαη ρσξίο αμία. Απνδνκνχληαη κε ηελ παξαπάλσ πξαθηηθή νη αξλεηηθέο γισζζηθέο ζηάζεηο, ηα γισζζηθά ζηεξεφηππα θαη νη γισζζηθέο πξνθαηαιήςεηο ησλ καζεηψλ/καζεηξηψλ. Δπηπξνζζέησο, «φηαλ ε εθπαίδεπζε καζαίλεη ζηνπο καζεηέο/ζηηο καζήηξηεο λα αλαπηχζζνπλ θξηηηθή ζθέςε ζηα θνηλσληθά πξνβιήκαηα ηα νπνία επεξεάδνπλ ηε δσή ηνπο, φπσο ν ξαηζηζκφο θαη ε μελνθνβία, ηνπο βνεζάεη λα αλαπηχζζνπλ ηε λνεκνζχλε ηνπο. πλεθδνρηθά, ε απνδνρή ηεο ηαπηφηεηαο εδξαηψλεη ην ζεβαζκφ θαη ηελ εκπηζηνζχλε κεηαμχ εθπαηδεπηηθψλ θαη καζεηψλ/καζεηξηψλ. πλεπψο, ηφζν ν ζεβαζκφο, φζν θαη ε εκπηζηνζχλε πξνυπνζέηνπλ φηη νη εθπαηδεπηηθνί αθνχλ πξνζεθηηθά ηηο απφςεηο ησλ καζεηψλ/καζεηξηψλ ηνπο. Δμάιινπ, φηαλ νη εθπαηδεπηηθνί δε καζαίλνπλ θαη πνιιά πξάγκαηα απφ ηνπο καζεηέο/ηηο καζήηξηεο, ηφηε είλαη πηζαλφ φηη θαη νη καζεηέο/νη καζήηξηεο δε καζαίλνπλ θαη πνιιά πξάγκαηα απφ απηνχο/απηέο» (Cummins, 2005: 50). [130]
Β Η Β ΛΗΟΓ Ρ Α Φ Η Α Δ Λ Λ Ζ Ν Ο Γ Λ Χ Ζ Ακπαηδόγινπ, Γ. (2001). Γιψζζα θαη κεηαλάζηεπζε: ςπρνινγηθέο δηαζηάζεηο. ην: Υξηζηίδεο, Φ. Α. & Θενδσξνπνχινπ, Μ. (επηκ.) (2001). Δγθπθινπαηδηθφο νδεγφο γηα ηε γιψζζα. Θεζζαινλίθε: Κέληξν Διιεληθήο Γιψζζαο. Αλδξνύηζνπ, Α., Αζθνύλε, Ν., Μάγνο, Κ. & Υξεζηίδνπ-Ληνλαξάθε,. (2001). Δθπαίδεπζε: Πνιηηηζκηθέο Γηαθνξέο θαη Κνηλσληθέο Αληζφηεηεο. Σφκνο Β : Δζλνπνιηηηζκηθέο Γηαθνξέο ζηελ Δθπαίδεπζε. Πάηξα: Διιεληθφ Αλνηθηφ Παλεπηζηήκην. Αξβαληηίδνπ, Β. (2011). Μνπζηθνθηλεηηθή Αγσγή θαη πνιππνιηηηζκηθή ηάμε: Γηδαθηηθέο πξαθηηθέο κηαο επηπρνχο ζπλάληεζεο. Πνιχδξνκν, (4), Απξίιηνο 2011. Πεξηνδηθή Έθδνζε γηα ηε Γηγισζζία θαη ηνλ Πνιππνιηηηζκφ ζηελ Δθπαίδεπζε θαη ηελ Κνηλσλία. Θεζζαινλίθε: Επγφο. Αξράθεο, Α. & Κνλδύιε, Μ. (2004). Δηζαγσγή ζε δεηήκαηα θνηλσληνγισζζνινγίαο. Αζήλα: Νήζνο. Βνζληάδνπ,. (2002). Πψο Μαζαίλνπλ νη Μαζεηέο, εηξά Φπρνινγίαο. Αζήλα: Gutenberg. Γάηζε, Γ (2011). Ση καο ιέλε ηα παηδηά καο; Πνιχδξνκν, (4), Απξίιηνο 2011. Πεξηνδηθή Έθδνζε γηα ηε Γηγισζζία θαη ηνλ Πνιππνιηηηζκφ ζηελ Δθπαίδεπζε θαη ηελ Κνηλσλία. Θεζζαινλίθε: Επγφο. Γεξνβαζηιείνπ, Κ. & Ηνξδαλίδνπ, Α. (2003). Λάζε ησλ πνκαθφθσλσλ καζεηψλ ζηε γξαπηή έθθξαζε. ην: Γεσξγνγηάλλεο, Π. (2003). Πξαθηηθά 6 νπ Γηεζλνχο πλεδξίνπ «Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε-ειιεληθά σο δεχηεξε ή μέλε γιψζζα: κηα δηαπνιηηηζκηθή πξνζέγγηζε». Κέληξν Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο. Παλεπηζηήκην Παηξψλ. Γεώξγα, Γ. (1995). Κνηλσληθή Φπρνινγία, Σφκνο Α (5 ε έθδνζε). Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Γεσξγνγηάλλεο, Π. (1999). Θέκαηα Γηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο. Κνηλσληνςπρνινγηθέο πξνζεγγίζεηο ζηελ εθπαίδεπζε-γηαπνιηηηζκηθή αγσγή. Αζήλα: Gutenberg. [131]
Γεσξγνγηάλλεο, Π., Κνπλέιε, Β. (2007). Μνξθέο δηγισζζίαο θαη πξνγξάκκαηα δίγισζζεο εθπαίδεπζεο. ην: Γθφβαξεο, Υ., Θενδσξνπνχινπ, Δ. θ.α. (επηκ.). Ζ παηδαγσγηθή πξφθιεζε ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο. Εεηήκαηα ζεσξίαο θαη πξάμεο ηεο Γηαπνιηηηζκηθήο Παηδαγσγηθή. Αζήλα: Αηξαπφο. Γθατληαξηδή, Α. (2011). Δίλαη πνιιά, φια ηα παηδηά πνπ είλαη ζρνιείν, λα κελ μέξνπλ έλα γξάκκα αιβαληθά, είλαη ζσζηφ απηφ; Να κελ μέξνπλ ηα παηδηά καο ηίπνηα; ηα γθαβά;. Αληηιήςεηο κεηαλαζηψλ/ζηξηψλ γνλέσλ γηα ηε δηαηήξεζε θαη εθκάζεζε ηεο αιβαληθήο γιψζζαο. Πνιχδξνκν, (4). Θεζζαινλίθε: Επγφο. Γθόβαξεο, Υ., Θενδσξνπνύινπ, Δ. & Κνληάθνο, Α., (επηκ.) (2006). Ζ Παηδαγσγηθή Πξφθιεζε ηεο Πνιππνιηηζκηθφηεηαο. Εεηήκαηα Θεσξίαο θαη πξάμεο ηεο Γηαπνιηηηζκηθήο Παηδαγσγηθήο. Αζήλα: Αηξαπφο. Γθόβαξεο, Υ. (2008). Γίγισζζε-Γηαπνιηηηζκηθή Σαπηφηεηα. Μία Δκπεηξηθή Πξνζέγγηζε ησλ Γηαδηθαζηψλ ηεο Τπνθεηκεληθήο εκαηνδφηεζεο ηεο. ην: Γεσξγνγηάλλεο, Π. (Δπηκ.). Γηγισζζία θαη Γίγισζζε εθπαίδεπζε. Βεκαηηζκνί γηα κία αιιαγή ζηελ εθπαίδεπζε, Σφκνο 6 νο. Πάηξα: Απηνέθδνζε. Γξόιιηνο, Γ., Καξαληατδνπ, Ρ., Κνξνκπόθεο, Γ., Κνηίλεο, Υ. & Ληάκπαο, Σ. (2003). Γξακκαηηζκφο θαη πλεηδεηνπνίεζε. Μηα Παηδαγσγηθή Πξνζέγγηζε κε βάζε ηε Θεσξία ηνπ Paolo Freire. Αζήλα: Μεηαίρκην. Γνγσλάο, Ν. (2011). Γηαηί ε λέα γεληά Αιβαλψλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα ράλεη ηε γιψζζα ηεο; Πνιχδξνκν (4). Θεζζαινλίθε: Επγφο. Γακαλάθεο, Μ. (1993). Μεηαλάζηεπζε θαη εθπαίδεπζε. Αζήλα: Gutenberg- Παηδαγσγηθή ζεηξά. Γακαλάθεο, M. (1997β). H εθπαίδεπζε ησλ παιηλλνζηνχλησλ καζεηψλ ζηελ Διιάδα: Γηαπνιηηηζκηθή πξνζέγγηζε. Αζήλα: Gutenberg. Γακαλάθεο, Μ (2001). Δηζαγσγή θαη επηκέιεηα ζηελ ειιεληθή έθδνζε: Δηζαγσγή ζηε δηγισζζία θαη ζηε δίγισζζε εθπαίδεπζε. ην: Baker, C. (2001). Δηζαγσγή ζηε δηγισζζία θαη ζηε δίγισζζε εθπαίδεπζε. Αιεμαλδξνπνχινπ Α. (κηθξ). Αζήλα: Gutenberg. Γελδξηλνύ, Β. (2001). Γηγισζζία. ην: Υξεζηίδεο, Α., Φ. & Θενδσξνπνχινπ, Μ. (Δπηκ.). Δγθπθινπαηδηθφο Οδεγφο γηα ηε Γιψζζα. Θεζζαινλίθε: Κέληξν Διιεληθήο Γιψζζαο. [132]
Γξαγώλα, Θ. (1997). Όηαλ ε εζληθή ηαπηφηεηα απεηιείηαη: Φπρνινγηθέο ζηξαηεγηθέο αληηκεηψπηζεο. ην: Φξαγθνπδάθε, A. & Γξαγψλα, Θ. (Δπηκ.). Ση είλαη ε παηξίδα καο; Δζλνθεληξηζκφο ζηελ εθπαίδεπζε. Αζήλα: Αιεμάλδξεηα. Εάγθα, Δ. (2001). Ζ δηδαζθαιία ηεο ειιεληθήο γιψζζαο κέζα απφ ηα καζήκαηα εηδηθφηεηαο: κηα βαζηθή αλάγθε γα καζεηέο πνπ δελ έρνπλ ηελ ειιεληθή σο Γ1. ην: Βάκβνπθαο, Μ. & Υαηδεδάθε, Α. (Δπηκ.) Μάζεζε θαη δηδαζθαιία ηεο Διιεληθήο σο Μεηξηθήο θαη σο Γεχηεξεο Γιψζζαο. Πξαθηηθά ζπλεδξίνπ, Π.Σ.Γ.Δ. Παλεπηζηήκην Κξήηεο, η. Β. Ρέζπκλν, 6-8 Οθησβξίνπ 2000. Αζήλα: Αηξαπφο. Εεξδειή,. (2011). Ζ Γηαζεκαηηθφηεηα-δηεπηζηεκνληθφηεηα ζην κάζεκα ηεο Νενειιεληθήο γιψζζαο ζε πνιπγισζζηθά πεξηβάιινληα: έλα δηδαθηηθφ παξάδεηγκα δηαζεκαηηθήο πξνζέγγηζεο κε ηε κέζνδν project ζην Γπκλάζην Γ.Δ. απψλ. Πνιχδξνκν, (4). Θεζζαινλίθε: Επγφο. Ηνξδαλίδνπ, Α & Κνλδύιε, Μ. (2001). Αλίρλεπζε γισζζηθψλ δεμηνηήησλ αιιφγισζζσλ θαη θπζηθψλ νκηιεηψλ ζην δεκνηηθφ ζρνιείν. ην: Βάκβνπθαο, Μ. & Υαηδεδάθε, Α. (Δπηκ.) Μάζεζε θαη δηδαζθαιία ηεο Διιεληθήο σο Μεηξηθήο θαη σο Γεχηεξεο Γιψζζαο. Πξαθηηθά ζπλεδξίνπ, Π.Σ.Γ.Δ. Παλεπηζηήκην Κξήηεο, η. Β. Ρέζπκλν, 6-8 Οθησβξίνπ 2000. Αζήλα: Αηξαπφο. Ησάλλνπ, Μ. (2009). Γηπισκαηηθή Δξγαζία. Ζ Πνιχγισζζε ηάμε ζηελ Κχπξν. ηάζεηο καζεηψλ ηεο Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο απέλαληη ζηνπο μελφγισζζνπο (ζπκ)καζεηέο. Α.Π.Θ. Γηαηκεκαηηθφ Πξφγξακκα Μεηαπηπρηαθψλ πνπδψλ ζηηο «Δπηζηήκεο ηεο Γιψζζαο θαη ηεο Δπηθνηλσλίαο ζην Νέν Οηθνλνκηθφ Πεξηβάιινλ». Θεζζαινλίθε. Καθξηδή Φεξξάξη, Μ. (2007). πκβνιηθέο δηαζηάζεηο ζηελ πξαγκάησζε ηεο γεληθήο μελφγισζζσλ κνλάδσλ. Γισζζηθφο Πεξίπινπο. Αζήλα: Σνκέαο Γισζζνινγίαο ηνπ Σκήκαηνο Φηινινγίαο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ. Καξβνπλίδε, Σ., Κόληεο, Α., Ληαλόο, Θ., Φαθηόιαο, Ρ. (2008). Μεηαλάζηεπζε ζηελ Διιάδα: Δκπεηξίεο, Πνιηηηθέο, Πξαθηηθέο. Αζήλα: ΗΜΔΠΟ. Καξπνιαίκνπ, Μ (1993). Μειέηεο γηα ηελ ειιεληθή γιψζζα. Πξαθηηθά ηεο 14 εο εηήζηαο ζπλάληεζεο ηνπ Σνκέα Γισζζνινγίαο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Α.Π.Θ. (27-29 Απξηιίνπ 1993). Θεζζαινλίθε, ζ.ζ.: 459-463. [133]
Κάηζηθαο, Υ. & Πνιίηνπ, Δ. (1999). Δθηφο «Σάμεο» ην «Γηαθνξεηηθφ»; Αζήλα: Gutenberg. Κνηιηάξε, Α. (2000). Γηγισζζία: Πεξηβάιινληα Οκηιεηέο Δθπαίδεπζε. Κνηλσληνινγηθή Πξνζέγγηζε. ην: Γηγισζζία θαη Δθπαίδεπζε. Δηαηξία Αμηνπνίεζεο. Κνηιηάξε, Α., Αγνξαζηόο, Γ. & Εάγθα, Δ. (2001). Αλαδεηψληαο κία απνηειεζκαηηθή πξφηαζε γηα ηε δηαδαζθαιία ηεο Νέαο Διιεληθήο σο δεχηεξεο γιψζζαο (ΝΔΓ2) ζε παιιηλνζηνχληεο θαη αιινδαπνχο καζεηέο. Παηδαγσγηθή Δπηζεψξεζε (32). Αζήλα. Κνηιηάξε, Α. (2004). «Γηγισζζία: Πεξηβάιινληα Οκηιεηέο Δθπαίδεπζε, Κνηλσληνγισζζνινγηθή πξνζέγγηζε», εηζήγεζε ζηελ 4 ε Δπηζηεκνληθή Ζκεξίδα Διιεληθήο Γιψζζαο πνπ δηνξγαλψζεθε απφ ην Π.Σ.Γ.Δ. / Γ.Π.Θ. κε ζέκα: «Γηγισζζία θαη Δθπαίδεπζε», Αιεμαλδξνχπνιε, 11Γεθεκβξίνπ 2000, Πξαθηηθά Ζκεξίδαο. αξαθίδνπ, Σ. (επηκ.). Ξάλζε: Δηαηξεία αμηνπνίεζεο θαη δηαρείξηζεο πεξηνπζίαο Γ.Π.Θ. Κνηιηάξε, Α. (2005). Πνιπγισζζία θαη Γισζζηθή Δθπαίδεπζε. Μηα Κνηλσληνγισζζνινγηθή Πξνζέγγηζε. Θεζζαινλίθε: Βάληαο. Κνπτκηδή, Δ., αθθά, Γ., Παπαληή, Β., Υιαριά Γ. & Γηαηαγάλα., (2004). «Πνιηηηζκηθή πνηθηινκνξθία ζηελ ηάμε: Απφςεηο θαη πεπνηζήζεηο παηδηψλ γηα ηνλ άιιν». ην: Γ. αθθά & Α. Φάιηε (επηκ.), Πξαθηηθά εκεξίδαο κε ζέκα Πνιηηηζκηθή πνηθηινκνξθία ζην ζρνιείν: Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, Αιεμαλδξνχπνιε 24 Απξηιίνπ 2004, Αιεμαλδξνχπνιε: Γεκνθξίηεην Παλεπηζηήκην Θξάθεο, ρνιή Δπηζηεκψλ Αγσγήο, Παηδαγσγηθφ Σκήκα Γ.Δ., 56-76. Κππξηαλνύ Γ. (2008). Δλαιιαγή Κσδίθσλ ζηνπο δίγισζζνπο νκηιεηέο: Πινχηνο ή Γισζζηθή Πελία; ην: Γεσξγνγηάλλεο, Π. (επηκ.). Γηγισζζία θαη Γίγισζζε Δθπαίδεπζε. Βεκαηηζκνί γηα κία αιιαγή ζηελ εθπαίδεπζε, Σφκνο 6 νο. Πάηξα: Απηνέθδνζε. Κππξηαλνύ Γ. (2009). Τπνθεηκελνπνίεζε Καη Τπνθεηκεληθφηεηα σο Απνηέιεζκα Γηακεζνιαβεηηθψλ Γηαδηθαζηψλ ζε πλζήθεο Μεηαλάζηεπζεο. Μηα Δξεπλεηηθή Πξνζέγγηζε ζε Γεγελείο Μαζεηέο θαη Μαζεηέο Πνιηηηζκηθά Γηαθνξεηηθψλ Οκάδσλ ζε Διιάδα θαη Κχπξν. Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή- Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε. Παλεπηζηήκην Παηξψλ- Π.Σ.Γ.Δ.. Πάηξα. Κππξηαλνύ, Γ. (2009). Τπνθεηκελνπνίεζε θαη Τπνθεηκεληθφηεηα σο Απνηέιεζκα Γηακεζνιαβεηηθψλ Γηαδηθαζηψλ ζε πλζήθεο Μεηαλάζηεπζεο. Μηα [134]
Δξεπλεηηθή Πξνζέγγηζε ζε Γεγελείο Μαζεηέο θαη Μαζεηέο Πνιηηηζκηθά Γηαθνξεηηθψλ Οκάδσλ ζε Διιάδα θαη Κχπξν. Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή- Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε. Παλεπηζηήκην Παηξψλ- Π.Σ.Γ.Δ.. Πάηξα. Βιέπε: Youdell, D. (2006). Subjectivation and perfomative politics-butler thinking Althusser and Foucault: intelligibility, agency and the raced-nationed-religioned subjects of education. British Journal of Sociology and Education, 27(4), pp.: 511-528. Κσζηνύια - Μαθξάθε, Ν. (2001). Γιψζζα θαη Κνηλσλία. Βαζηθέο έλλνηεο. Αζήλα: Μεηαίρκην. Κσζηνύιε, Σ. (επηκέιεηα) (2009). Ο Γξαπηφο Λφγνο ζε Κνηλσληθνπνιηηηζκηθά Πιαίζηα. Κεηκεληθέο Πξαθηηθέο θαη Γηαδηθαζίεο Μάζεζεο. Θεζζαινλίθε: Δπίθεληξν. Μεηαθίδνπ,. (2005 α ). Ζ Γηδαζθαιία ηεο Γιψζζαο. Δθπαίδεπζε Γισζζηθψλ Μεηνλνηήησλ. Θεζζαινλίθε: Δπίθεληξν. Μεηαθίδνπ,. (2005 β ). Γηαπνιηηηζκηθά ζρνιεία: Ο ξφινο ηεο κεηξηθήο θαη ηεο δεχηεξεο γιψζζαο. ην: Πξαθηηθά επηζηεκνληθήο Ζκεξίδαο κε ζέκα: Ζ εκπεηξία ησλ Γεκνηηθψλ ρνιείσλ Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο, 16 Απξηιίνπ 2005. Θεζζαινλίθε: Αηλείαο. Μήηζεο, Ν. (2003). ηνηρεηψδεηο Αξρέο θαη Μέζνδνη ηεο Δθαξκνζκέλεο Γισζζνινγίαο. Δηζαγσγή ζηε Γηδαζθαιία ηεο Διιεληθήο σο Γεχηεξεο (ή Ξέλεο) Γιψζζαο. Αζήλα: Gutenberg. Μπίκπνπ - Νάθνπ, Η. & ηνγηαλλίδνπ, Α. (2006). Πιαίζηα πλεξγαζίαο ςπρνιφγσλ θαη Δθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ Οηθνγέλεηα θαη ην ρνιείν. Αζήλα: Σππσζήησ- Γηψξγνο Γαξδάλνο. Νηθνιάνπ, Γ. (2011). Έληαμε θαη εθπαίδεπζε ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ ζην Γεκνηηθφ ρνιείν. Αζήλα: Πεδίν. Παιαηνιόγνπ, Ν. & Δπαγγέινπ, Οδ. (2011). Γηαπνιηηηζκηθή αγσγή: Δθπαηδεπηηθή πνιηηηθή γηα παηδηά κεηαλαζηψλ. Αζήλα: Πεδίν. Παπαζηάκνπ,. (1990). χγρξνλεο Έξεπλεο ζηελ Κνηλσληθή Φπρνινγία. Αζήλα: Οδπζζέαο. Παπαζηπιηαλνύ Αθαιέηζνπ, Α., (1992). Ζ Φπρνινγηθή Πξνζαξκνγή ησλ καζεηψλ παηδηψλ Παιηλλνζηνχλησλ (έξεπλα ζηνπο καζεηέο Γπκλαζίνπ θαη Λπθείνπ [135]
Παιηλλνζηνχλησλ Βαξπκπφκπεο), Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή, Αζήλα: Δζληθφ θαη Καπνδηζηξηαθφ Παλεπηζηήκην Αζελψλ / Φηινζνθηθή ρνιή. Παπαρξήζηνο, Κ. (2001). Γηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε ζην Διιεληθφ ρνιείν. Αζήλα: Σαμηδεπηήο. Πξηόβνινπ,. (2001). Γιψζζα, Γιψζζεο ζηελ Δπξψπε. Αζήλα: Κέληξν Διιεληθήο Γιψζζαο. Ρέιινο, Ν. (2003). Έιεγρνο κάζεζεο, αμηνιφγεζε καζεηηθήο επίδνζεο. Αζήλα: Gutenberg Παηδαγσγηθή ζεηξά. ειιά - Μάδε, Δ. (2001). Γηγισζζία θαη Κνηλσλία. Ζ θνηλσληνγισζζνινγηθή πιεπξά ηεο δηγισζζίαο. Ζ ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα. Αζήλα: Πξνζθήλην. θνύξηνπ, Δ. (1997). Θέκαηα δίγισζζεο εθπαίδεπζεο. Αζήλα: Νήζνο. θνύξηνπ, Δ., Βαξηζάιεο, Κ. & Γθόβαξεο, Υ. (2004). Μεηαλάζηεπζε ζηελ Διιάδα θαη εθπαίδεπζε: Απνηίκεζε ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο Πξνθιήζεηο θαη Πξννπηηθέο βειηίσζεο. Πξφγξακκα 5 Δκπεηξνγλσκνζχλε. Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ. θνύξηνπ, Δ. (2005). Ζ Γιψζζα ηεο Γηαζπνξάο θαη ε Γηαζπνξά ηεο Γιψζζαο. ην: Σζνθαιίδνπ, Ρ. & Παπαξνχζε, Μ. (επηκ.) Γιψζζα θαη Σαπηφηεηα ζηε Γηαζπνξά. Αζήλα: Μεηαίρκην. θνύξηνπ Δ. (2011). Ζ δηγισζζία ζην ζρνιείν. Αζήλα: Gutenberg. ηαζόπνπινο, Γ. (2008). Διιεληθφ ρνιείν θαη Γηγισζζία. ην: Γεσξγνγηάλλεο, Π. (επηκ.) (2008). Γηγισζζία θαη Γίγισζζε Δθπαίδεπζε: Βεκαηηζκνί γηα κία αιιαγή ζηελ Δθπαίδεπζε. Σφκνο 6 νο. Πάηξα: Typocenter. Σξηάξρε Herrmann, Β. (2000). Ζ Γηγισζζία ηελ Παηδηθή Ζιηθία: Μηα Φπρνινγηθή πξνζέγγηζε. Αζήλα: Gutenberg-Γηαπνιηηηζκηθή Παηδαγσγηθή. Σξηαληαθπιιίδεο, Μ. (1946). Οη μέλεο γιψζζεο θαη ε αγσγή ηνπο. Δπηζηήκε θαη δσή. Αζήλα. ην: Σξηάξρε Herrmann, Β. (2000). Ζ Γηγισζζία ηελ Παηδηθή Ζιηθία: Μηα Φπρνινγηθή πξνζέγγηζε. Αζήλα: Gutenberg-Γηαπνιηηηζκηθή Παηδαγσγηθή. Σξηαληαθπιιίδνπ, Α. (2005). Διιεληθή Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή: Πξνβιήκαηα θαη θαηεπζχλζεηο, Κείκελα πνιηηηθήο Νν 6 ζ. 3, 9-10, 15, ΔΛΗΑΜΔΠ. ην: Καξβνπλίδε, Σ. & Κφληεο, Α. & Ληαλφο, Θ. & Φαθηφιαο, Ρ. (επηκ.), (2008). Μεηαλάζηεπζε ζηελ Διιάδα: Δκπεηξίεο, Πνιηηηθέο, Πξαθηηθέο. Αζήλα: ΗΜΔΠΟ, ζ. 292. [136]
Σζηάθαινο, Γ. (2002). Ζ Τπφζρεζε ηεο Παηδαγσγηθήο, Α έθδνζε. Θεζζαινλίθε: Παξαηεξεηήο. Σζηάθαινο, Γ. (2006). Απέλαληη ζηα Δξγαζηήξηα ηνπ Ραηζηζκνχ. Αζήλα: Σππσζήησ-Γηψξγνο Γαξδάλνο. Σζηάθαινο, Γ. (2009). Οδεγφο Αληηξαηζηζηηθήο Δθπαίδεπζεο, 7ε έθδνζε. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Σζνθαιίδνπ, Ρ. (2004). Σν πξψην κνπ βηβιίν γηα ηε δηγισζζία. Θεζζαινλίθε: Μπαξκπνπλάθεο. Σζνθαιίδνπ, Ρ. & Παπαξνύζε, Μ. (επηκ.) (2005). Γιψζζα θαη Σαπηφηεηα ζηε Γηαζπνξά. Αζήλα: Μεηαίρκην. Σζνθαιίδνπ, Ρ. (2008). Ζ επαθή ησλ γισζζψλ ζηελ εθπαίδεπζε: έλα θνηλσληνγισζζνινγηθφ πνιηηηθφ δήηεκα. ην: Γιψζζα θαη Κνηλσλία, (28): 402-412. Σζνθαιίδνπ, Ρ. & Υαηδεζαββίδεο,. (2008). Κνηλσληνγισζζνινγηθέο Αλαδεηήζεηο: Δξεπλεηηθά Γεδνκέλα. Θεζζαινλίθε: Βάληαο. Σζνθαιίδνπ, Ρ. (2012 α ). Υψξνο γηα δχν. Θέκαηα δηγισζζίαο θαη εθπαίδεπζεο. Θεζζαινλίθε: Επγφο. Φξαγθνπδάθε, Α. (2003). Γιψζζα ηνπ ζπηηηνχ θαη γιψζζα ηνπ ζρνιείνπ. εηξά Κιεηδηά θαη Αληηθιείδηα. Αζήλα: Τ.ΠΔ.Π.Θ./Παλεπηζηήκην Αζελψλ. Υαηδεδάθε, Α. (2005). Μνληέια δηγισζζηθήο ζπκπεξηθνξάο ζε νηθνγέλεηεο Αιβαλψλ καζεηψλ. Γεδνκέλα απφ εκπεηξηθή έξεπλα. Δπηζηήκεο ηεο Αγσγήο, Θεκαηηθφ ηεχρνο. Ρέζπκλν: Αηξαπφο. Υαηδεζαββίδεο,. (1999 α ). Οη αζζελείο γιψζζεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη ε ζηάζε ηνπο απέλαληη ζην γισζζηθφ εγεκνληζκφ: ε πεξίπησζε ηεο Ρνκαλέο. ην: Υξηζηίδεο, Α.-Φ. (επηζη. επηκ.). Ηζρπξέο θαη αζζελείο γιψζζεο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Όςεηο ηνπ γισζζηθνχ εγεκνληζκνχ. Θεζζαινλίθε: Κέληξν Διιεληθήο Γιψζζαο. Υαηδεζαββίδεο,. (1999 β ). Γισζζηθέο κεηνλφηεηεο θαη ζρνιηθή απνηπρία: ε πεξίπησζε ησλ Ρνκ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. ην: ρνιηθή απνηπρία θαη θνηλσληθφο απνθιεηζκφο: αηηίεο, ζπλέπεηεο θαη αληηκεηψπηζε (Πξαθηηθά ηνπ Ζ δηεζλνχο επηζηεκνληθνχ ζπλεδξίνπ). Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα, ζ. 551-565. Υξηζηίδεο, Φ.Α. & Θενδσξνπνύινπ, Μ. (επηκ.) (2001). Δγθπθινπαηδηθφο νδεγφο γηα ηε γιψζζα. Θεζζαινλίθε: Κέληξν Διιεληθήο Γιψζζαο. [137]
Υξπζνρόνπ, Ξ. (2005). Πνιππνιηηηζκηθή Πξαγκαηηθφηεηα. Οη Κνηλσληνςπρνινγηθνί Πξνζδηνξηζκνί ηεο Πνιηηηζκηθήο Πνιιαπιφηεηαο. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. (Μεηαθξαζκέλα παξαζέκαηα μελόγισζζεο βηβιηνγξαθίαο ζηα ειιελόγισζζα βηβιία, ζηα ειιελόγισζζα επηζηεκνληθά πεξηνδηθά θαη ζηηο ειιελόγισζζεο δηδαθηνξηθέο δηαηξηβέο) Allport, G. W. (1954). The nature of prejudice. Cambridge, Mass.: Addison-Wesley. ην: Παπαζηάκνπ,. (1990). χγρξνλεο Έξεπλεο ζηελ Κνηλσληθή Φπρνινγία. Αζήλα: Οδπζζέαο. Adelman, C., Kemmis, S., & Jenkins, D. (1980). Rethinking case study: notes from the Second Cambridge Conference. ην: Simons, H. (επηκ.). Towards a Science of the Singular. Centre for Applied Research in Education, University of East Anglia, 45-61. ην: Cohen, L., Manion, L., Morrison, K. (2008). Μεζνδνινγία Δθπαηδεπηηθήο Έξεπλαο. Νέα ζπκπιεξσκέλε θαη αλαζεσξεκέλε έθδνζε. Κπξαλάθεο,., Μαπξάθε, Μ., Μεηζνπνχινπ, Υ., Μπηζάξα, Π., Φηινπνχινπ, Μ. (κηθξ.). Αζήλα: Μεηαίρκην. Apeltauer, E. (1997). Grundlagen des Erst- und Fremdsprachenwerbs. Eïne Einführung. Fernstudienpojekt. Fernstudieneinheit (15). Universität Gesamthochschule Kassel. ην: Σξηάξρε Herrmann, Β. (2000). Ζ Γηγισζζία ηελ Παηδηθή Ζιηθία: Μηα Φπρνινγηθή πξνζέγγηζε. Αζήλα: Gutenberg-Γηαπνιηηηζκηθή Παηδαγσγηθή. Baker, C. & Jones, S.P. (1998). Encyclopedia of Bilingualism and Bilingual education. Multilingual Matters, p. 12. ην: Baker, C. (2001). Δηζαγσγή ηε Γηγισζζία θαη ηε Γίγισζζε Δθπαίδεπζε. Γακαλάθεο, Μ. (Δηζαγσγή-Δπηκέιεηα- Γισζζάξην), Αιεμαλδξνπνχινπ, Αξ. (Μηθξ.) Αζήλα: Gutenberg-Γηαπνιηηηζκηθή Παηδαγσγηθή. Bigge, M. & Shermis, S. (2009). Θεσξίεο Μάζεζεο γηα Δθπαηδεπηηθνχο, β έθδνζε αλαζεσξεκέλε θαη ζπκπιεξσκέλε. ην: Αξβαλίηεο, Φ. (Μηθξ.), Αξκάνο, Ρ. [138]
& Φίιιηπο, Ν. (Δπηζη. Δπηκ.). Αζήλα: Παηάθε Θεσξεηηθέο Δπηζηήκεο / Παηδαγσγηθά. Billing, M. (1976). Social psychology and intergroup relations. London: Academic Press. ην: Παπαζηάκνπ,. (1990). χγρξνλεο Έξεπλεο ζηελ Κνηλσληθή Φπρνινγία. Αζήλα: Οδπζζέαο. Bloomfield, L. (1933). Language. New York: Holt. ην: Σζνθαιίδνπ, Ρ. (2012 α ). Υψξνο γηα δχν. Θέκαηα δηγισζζίαο θαη εθπαίδεπζεο. Θεζζαινλίθε: Επγφο. Brown, H. D. (1994). Principles of Language Learning and Teaching. Prentice Hall Regents: Englewood Cliffs, NJ. ην: Βαξινθψζηα,. & Σξηαληαθπιιίδνπ, Λ. (2003). Ζ ειιεληθή σο Γεχηεξε Γιψζζα. Καζνξηζκφο επηπέδσλ Γισζζνκάζεηαο θαη Πξνθνξηθνχ ιφγνπ Αιινδαπψλ καζεηψλ. Κέληξν Γηαπνιηηηζκηθήο Αγσγήο Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ: Αζήλα. Campell, D.T. & LeVine, R.A. (1961). Α prνposal for cooperative crosscultural research on ethnocentrism. Journal of Conflict Resolution, 5, p. 82-108. ην: Παπαζηάκνπ,. (1990). χγρξνλεο Έξεπλεο ζηελ Κνηλσληθή Φπρνινγία. Αζήλα: Οδπζζέαο. Clyne, M. (1991). Community Languages. The Australian Experience, Cambridge: Cambridge University Press. ην: Μαιηγθνύδε, Υ. (2010). Ζ Γισζζηθή Δθπαίδεπζε ησλ Αιβαλψλ Μαζεηψλ ζηελ Διιάδα. Κπβεξλεηηθέο Πνιηηηθέο θαη Οηθνγελεηαθέο ηξαηεγηθέο. Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή. Κξήηε. Βιέπε: Coelho, E. (2007). Γηδαζθαιία θαη Μάζεζε ζηα Γηαπνιηηηζκηθά ρνιεία. ην: Σξέζζνπ,. & Μεηαθίδνπ,. (Δπηζη. Δπηκ.), Μεηαθίδνπ,. (Δηζαγσγή). Θεζζαινλίθε: Δπίθεληξν. Cohen, L., Manion, L. & Morrison, K. (2008). Μεζνδνινγία Δθπαηδεπηηθήο Έξεπλαο, λέα ζπκπιεξσκέλε θαη αλαζεσξεκέλε έθδνζε. ην: Κπξαλάθεο,. & Μαπξάθε, Μ. & Μεηζνπνχινπ, Υ. & Μπηζάξα, Π. & Φηινπνχινπ, Μ. (Μηθξ.). Αζήλα: Μεηαίρκην. Cook Gumperz, J. (2008). Ζ Κνηλσληθή Γφκεζε ηνπ Γξακκαηηζκνχ. ην: Κσζηνχιε, Σ. (Δπηκ.-Θεψξ.) (2009). Ο Γξαπηφο Λφγνο ζε Κνηλσληθνπνιηηηζκηθά Πιαίζηα. Κεηκεληθέο Πξαθηηθέο θαη Γηαδηθαζίεο Μάζεζεο. Θεζζαινλίθε: Δπίθεληξν. [139]
Cummins, J. (2005). Tαπηφηεηεο ππφ Γηαπξαγκάηεπζε. Δθπαίδεπζε κε ζθνπφ ηελ Δλδπλάκσζε ζε κηα Κνηλσλία ηεο Δηεξφηεηαο. Αζήλα: Gutenberg - Γηαπνιηηηζκηθή Παηδαγσγηθή. Cushner, K. & Brislin, R. (1996). Intercultural interactions: A practical guide. Cross- Cultural Research and Methodology, Vol. 9. Thousand Oaks, CA: Sage Publications, Inc. ην: Νηάιια, Μ. (1999). Αιιαγή ζηάζεσλ θαη ζπκπεξηθνξάο Διιήλσλ καζεηψλ πξνο ηνπο βνξεηνεπεηξψηεο θαη πφληηνπο κεηαλάζηεο ζπκκαζεηέο ηνπο. Δπηζηεκνληθφ Πεξηνδηθφ Φπρνινγία, Σφκνο 6 Σεχρνο 2 ν, ηεο Διιεληθήο Φπρνινγηθήο Δηαηξίαο (ΔΛ.Φ.Δ.). Demos, V. (1988). Ethnic mother-tongue maintance among Greek Orthodox Americans. International Journal of the Sociology of Language (69): 59-71. ην: Κσζηνχια-Μαθξάθε, Ν. (2001). Γιψζζα θαη Κνηλσλία. Βαζηθέο Έλλνηεο. Αζήλα: Μεηαίρκην. Dollard, J., Doob, L.W., Miller, N.E., Mowrer, O.H., & Sears, R.R. (1939). Frustration and Aggression. New Haven: Yale University Press, p. 1 etc. ην: Παπαζηάκνπ,. (1990). χγρξνλεο Έξεπλεο ζηελ Κνηλσληθή Φπρνινγία. Αζήλα: Οδπζζέαο. Ellis, R. (1994). Second Language Acquisition. Oxford: CUP. ην: Γαιαληφκνο, Η. (2012). Μαζήκαηα Γηγισζζίαο. Αζήλα: Δπίθεληξν. Ferguson, C. A. (1959). Diglossia. Word, (15). ην: Κσζηνχια - Μαθξάθε, Ν. (2001). Γιψζζα θαη Κνηλσλία. Βαζηθέο Έλλνηεο. Αζήλα: Μεηαίρκην. Fishman, J. A. (1966). Language Loyalty in the United States: The Maintance and the Perpetuation of Non-English Mother Tongues by American Ethnic and Religious Groups. Υάγε: Mouton. ην: Κσζηνχια - Μαθξάθε, Ν. (2001). Γιψζζα θαη Κνηλσλία. Βαζηθέο Έλλνηεο. Αζήλα: Μεηαίρκην. Fishman. J.A. (1976). Bilingual education. An International Sociological Perspecrtive. Rowley, M.A.: Newbury House. ην: Baker, C. (2001). Δηζαγσγή ηε Γηγισζζία θαη ηε Γίγισζζε Δθπαίδεπζε. Γακαλάθεο, Μ. (Δηζαγσγή-Δπηκέιεηα- Γισζζάξην), Αιεμαλδξνπνχινπ, Αξ. (Μηθξ.). Αζήλα: Gutenberg-Γηαπνιηηηζκηθή Παηδαγσγηθή. Fishman, J. A. (1980). Bilingualism and biculturalism as individual and societal phenomena. Journal of Multilingual and Multicultural Development 1, (1): [140]
3-15. ην: Κσζηνχια - Μαθξάθε, Ν. (2001). Γιψζζα θαη Κνηλσλία. Βαζηθέο Έλλνηεο. Αζήλα: Μεηαίρκην. Fishman, J. A. (1991). Reversing Language Shift. Theoretical and Empirical Foundations of Assistance to Threatened Languages. Clevedon: Multilingual Matters. ην: Γθατληαξηδή, Α. (2011). Δίλαη πνιιά, φια ηα παηδηά πνπ είλαη ζρνιείν, λα κελ μέξνπλ έλα γξάκκα αιβαληθά, είλαη ζσζηφ απηφ; Να κελ μέξνπλ ηα παηδηά καο ηίπνηα; ηα γθαβά; Αληηιήςεηο κεηαλαζηψλ/ζηξηψλ γνλέσλ γηα ηε δηαηήξεζε θαη εθκάζεζε ηεο αιβαληθήο γιψζζαο. Πνιχδξνκν, (4). Θεζζαινλίθε: Επγφο. Fthenakis, W.E. (1985). Bilingual-bikulturelle Entwicklung des Kindes. Ein Handbuch fü Psychologen, Pädagogen und Linguisten. Staatsinstitut für Frühpädagogik (Hrsg.). München. ην: Σξηάξρε Herrmann, Β. (2000). Ζ Γηγισζζία ηελ Παηδηθή Ζιηθία: Μηα Φπρνινγηθή πξνζέγγηζε. Αζήλα: Gutenberg- Γηαπνιηηηζκηθή Παηδαγσγηθή. Gal, S. (1979). Language Shift: Social Determinants of Linguistic Change in Bilingual Austria. New York: Academic Press. ην: Κσζηνχια-Μαθξάθε, Ν. (2001). Γιψζζα θαη Κνηλσλία. Βαζηθέο Έλλνηεο. Αζήλα: Μεηαίρκην. Gardner, R. & Lambert, W. E. (1972). Attitudes and Motivation in Second Language Learning. Rowley MA: Newbury House. ην: Lee MacKay, S. & Hornberger, N. (2009). Κνηλσληνγισζζνινγία θαη δηδαζθαιία ηεο γιψζζαο. ην: Κσζηνχιε, Σ. (επηκ - ζεσξ.). Θεζζαινλίθε: Δπίθεληξν. Gardner, R.C. & Lampert, W.E. (1972). Attitudes and Motivational Variables in Second-Language Learning. Rowely, M.: Newbury House. ην: Σξηάξρε Herrmann, Β. (2000). Ζ Γηγισζζία ηελ Παηδηθή Ζιηθία: Μηα Φπρνινγηθή πξνζέγγηζε. Αζήλα: Gutenberg-Γηαπνιηηηζκηθή Παηδαγσγηθή. Giles, H., Bourhis, R.Y. & Taylor, D.M. (1977). Towards a theory of language in ethnic group relations. ην: Giles, H. (επηκ.). Language Ethnicity and Intergroup Relations. London: Academic Press. ην: Κσζηνχια-Μαθξάθε, Ν. (2001). Γιψζζα θαη Κνηλσλία. Βαζηθέο Έλλνηεο. Αζήλα: Μεηαίρκην. Jaspaert, K. & Kroon, S. (1991). Social determinants of language shift by Italians in the Netherlands and Flanders. International Journal of the Sociology of Language (90): 77-96. Κσζηνχια-Μαθξάθε, Ν. (2001). Γιψζζα θαη Κνηλσλία. Βαζηθέο Έλλνηεο. Αζήλα: Μεηαίρκην. [141]
Jones, E.E. & Gerard, H.B. (1967). Foundations of social psychology. New York: Wiley. ην: Παπαζηάκνπ,. (1990). χγρξνλεο Έξεπλεο ζηελ Κνηλσληθή Φπρνινγία. Αζήλα: Οδπζζέαο. Haugen, E. (1956). Bilingualism in the Americas: A bibliography and research Guide. Drawer/Alabama: Alabama University Press. ην: Σζνθαιίδνπ, Ρ. (2012 α ). Υψξνο γηα δχν. Θέκαηα δηγισζζίαο θαη εθπαίδεπζεο. Θεζζαινλίθε: Επγφο. Hitchcock, G. & Hughes, D. (1995). Research and the Teacher (2 ε έθδνζε). London: Rutledge. ην: Cohen, L., Manion, L., Morrison, K. (2008). Μεζνδνινγία Δθπαηδεπηηθήο Έξεπλαο. Νέα ζπκπιεξσκέλε θαη αλαζεσξεκέλε έθδνζε. Κπξαλάθεο,., Μαπξάθε, Μ., Μεηζνπνχινπ, Υ., Μπηζάξα, Π., Φηινπνχινπ, Μ. (κηθξ.). Αζήλα: Μεηαίρκην. Hoffman, Gh. (1991). An introduction to Bilingualism. Longman Linguistic Library. ην: Σξηάξρε Herrmann, Β. (2000). Ζ Γηγισζζία ηελ Παηδηθή Ζιηθία: Μηα Φπρνινγηθή πξνζέγγηζε. Αζήλα: Gutenberg-Γηαπνιηηηζκηθή Παηδαγσγηθή. Kielhöfer, B. & Jonekeit, S. (1983). Zweisprachige Kindererziehung. Tübingen: Stauffeberg- Verlag. ην: Σξηάξρε Herrmann, Β. (2000). Ζ Γηγισζζία ηελ Παηδηθή Ζιηθία: Μηα Φπρνινγηθή πξνζέγγηζε. Αζήλα: Gutenberg- Γηαπνιηηηζκηθή Παηδαγσγηθή. Kloss, H. (1966). German-American language maintenance efforts. ην: Language Loyalty in the United States: The Maintenance and the Perpetuation of Non-English Mother Tongues by American Ethnic and Religious Groups. Fishman J. A., Hahimy V. C., Hofman J. E. & Hayden R. G. (επηκ.). Υάγε: Mouton Publishers. ην: Κσζηνχια-Μαθξάθε, Ν. (2001). Γιψζζα θαη Κνηλσλία. Βαζηθέο Έλλνηεο. Αζήλα: Μεηαίρκην. Landry R. & Allard R. (1994). Diglossia, ethnolinguistic vitality, and language behavior. International Journal of the Sociology of Language. ην: Κσζηνχια - Μαθξάθε, Ν. (2001). Γιψζζα θαη Κνηλσλία. Βαζηθέο Έλλνηεο. Αζήλα: Μεηαίρκην. Lave, J. & Wenger, E. (2005). Κνηλσληθέο Όςεηο ηεο Μάζεζεο: Κνηλσλία- Κνηλφηεηεο-Μάζεζε. Νφκηκε Πεξηθεξεηαθή πκκεηνρή. ην: Γεσξγηάδε, Δ. (Μηθξ.), Παπατσάλλνπ, Α. (Γελ. Δπηκ.). Αζήλα: αββάιαο. [142]
Lee MacKay, S. & Hornberger, N. (2009). Κνηλσληνγισζζνινγία θαη δηδαζθαιία ηεο γιψζζαο. ην: Κσζηνχιε, Σξ. (επηκ. ζεψξ.). Θεζζαινλίθε: Δπίθεληξν. Lenneberg, E.H. (1967). Biological Foundation of Language. New York: Willey. ην: Γαιαληφκνο, Η. (2012). Μαζήκαηα Γηγισζζίαο. Αζήλα: Δπίθεληξν. Lienert, G. (1969). Testaufbau und Testanalyse. Beltz: Weinheim. ην: Ρέιινο, Ν. (2003). Έιεγρνο κάζεζεο, αμηνιφγεζε καζεηηθήο επίδνζεο. Αζήλα: Gutenberg Παηδαγσγηθή ζεηξά, ζ.58. Macedo, D. & Gounari P. (2008). Ζ Παγθνζκηνπνίεζε ηνπ Ραηζηζκνχ. Σζηάθαινο, Γ. (πξφινγνο). Θεζζαινλίθε: Δπίθεληξν. Mackey, W.F. (1968). The Description of Bilingualism. In: Fishman, J.A. (ed.). Readings in the Sociology of Language. Den Haag. ην: Σξηάξρε Herrmann, Β. (2000). Ζ Γηγισζζία ηελ Παηδηθή Ζιηθία: Μηα Φπρνινγηθή πξνζέγγηζε. Αζήλα: Gutenberg-Γηαπνιηηηζκηθή Παηδαγσγηθή. MacNamara, J. (1967). The bilingual linguistic performance: A psychological overview. Journal of Social Issues (23), pp. 58-77. ην: Σξηάξρε Herrmann, Β. (2000). Ζ Γηγισζζία ηελ Παηδηθή Ζιηθία: Μηα Φπρνινγηθή πξνζέγγηζε. Αζήλα: Gutenberg-Γηαπνιηηηζκηθή Παηδαγσγηθή. Marples, R. (επηκ.) (2003). Οη θνπνί ηεο Δθπαίδεπζεο. Υαηδεπαληειή, Π. (Μηθξ.). Αζήλα: Μεηαίρκην. Milroy, J. (1987). Language and social networks (2 nd edition), Oxford: Blackwell. ην: Μαιηγθνχδε, Υ. (2010). Ζ Γισζζηθή Δθπαίδεπζε ησλ Αιβαλψλ Μαζεηψλ ζηελ Διιάδα. Κπβεξλεηηθέο Πνιηηηθέο θαη Οηθνγελεηαθέο ηξαηεγηθέο. Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή. Κξήηε. Nisbet, J. & Watt, J. (1984). Case study. ην: Bell, J., Bush, T., Fox, A., Goodey, J. & Goulding, S. (επηκ.). Conducting Small-scale Investigations in Educational Management. London: Harper & Row, 79-92. ην: Cohen, L., Manion, L., Morrison, K. (2008). Μεζνδνινγία Δθπαηδεπηηθήο Έξεπλαο. Νέα ζπκπιεξσκέλε θαη αλαζεσξεκέλε έθδνζε. Κπξαλάθεο,., Μαπξάθε, Μ., Μεηζνπνχινπ, Υ., Μπηζάξα, Π., Φηινπνχινπ, Μ. (κηθξ.). Αζήλα: Μεηαίρκην. Oksaar, E. (1983). Language acquisition in the early years: An introduction to paedolinguistics. London: Batsford Academic and Educational Ltd.. ην: [143]
Σζνθαιίδνπ, Ρ. (2012 α ). Υψξνο γηα δχν. Θέκαηα δηγισζζίαο θαη εθπαίδεπζεο. Θεζζαινλίθε: Επγφο. Paulston, Chr. Br. (1980). Bilingual Education Theories and Issues. Massachusetts: Newbury House Publishes Inc. ην: Σξηάξρε Herrmann, Β. (2000). Ζ Γηγισζζία ηελ Παηδηθή Ζιηθία: Μηα Φπρνινγηθή πξνζέγγηζε. Αζήλα: Gutenberg- Γηαπνιηηηζκηθή Παηδαγσγηθή. Potthoff, W. (1974). Curriculum Entwicklung. Ravensburg: Otto Maier Verlang, p. 48. Πξβι. Μαηζαγγνχξαο, Ζι. (1999). Θεσξία θαη πξάμε ηεο δηδαζθαιίαο, η. Β : ηξαηεγηθέο δηδαζθαιίαο, 4ε έθδνζε. Αζήλα: Gutenberg, ζ. 294. ην: Ρέιινο, Ν. (2003). Έιεγρνο κάζεζεο, αμηνιφγεζε καζεηηθήο επίδνζεο. Αζήλα: Gutenberg Παηδαγσγηθή ζεηξά. Romaine, S. (1989). Bilingualism. Oxford: Blackwell. ην: Σξηάξρε Herrmann, Β. (2000). Ζ Γηγισζζία ηελ Παηδηθή Ζιηθία: Μηα Φπρνινγηθή πξνζέγγηζε. Αζήλα: Gutenberg-Γηαπνιηηηζκηθή Παηδαγσγηθή. Rosenberg, M.J. & Hovland, C.I. (1960). Cognitive, effective and behavioral components of attitudes. New York, Conn.: Yale U. ην: Γεψξγα, Γ. (1995). Κνηλσληθή Φπρνινγία, Σφκνο Α (5 ε έθδνζε). Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Rosenthal, D. (1987). Ethnic identity development in adolescents. New York: Appleton-Century-Crofts. ην: Phinney, J.S. & Rotheram, M.J. (επηκ.). Children s Ethnic Socialization. Pluralism and Development. Λνλδίλν: Sage Publications. ην: Κσζηνχια - Μαθξάθε, Ν. (2001). Γιψζζα θαη Κνηλσλία. Βαζηθέο έλλνηεο. Αζήλα: Μεηαίρκην. Saville-Troike, M. (2006). Introducing Second Language Acquisition. Cambridge: CUP. ην: Γαιαληφκνο, Η. (2012). Μαζήκαηα Γηγισζζίαο. Αζήλα: Δπίθεληξν. Sirén, U. (1991). Minority Language Transmission in Early Childhood: Parental Intention and Language Use. Studies in Comparative and International Education, (21). Stockholm: Institute of International Education, Stockholm University. ην: Κσζηνχια-Μαθξάθε, Ν. (2001). Γιψζζα θαη Κνηλσλία. Βαζηθέο Έλλνηεο. Αζήλα: Μεηαίρκην. Skutnabb-Kangas, T. & Toukomaa, P. (1976). Teaching Migrant Children s Mother Tongue and Learning the Language of the Host Country in the [144]
Context of the Sociocultural situation of the Migrant family. Helsinki: the Finnish National Commission for UNESCO. ην: Σξηάξρε Herrmann, Β. (2000). Ζ Γηγισζζία ηελ Παηδηθή Ζιηθία: Μηα Φπρνινγηθή πξνζέγγηζε. Αζήλα: Gutenberg- Γηαπνιηηηζκηθή Παηδαγσγηθή. Skutnabb - Kangas, T. (1981). Bilingualism or Not. The Education of Minorities. Κιήβεληνλ: Multilingual Matters. ην: Baker, C. (2001). Δηζαγσγή ηε Γηγισζζία θαη ηε Γίγισζζε Δθπαίδεπζε. Γακαλάθεο, Μ. (Δηζαγσγή-Δπηκέιεηα- Γισζζάξην), Αιεμαλδξνπνχινπ, Αξ. (Μηθξ.). Αζήλα: Gutenberg-Γηαπνιηηηζκηθή Παηδαγσγηθή. Skutnabb - Kangas, T. (1984). Bilingualism or Not. The Education of Minorities. Κιήβεληνλ: Multilingual Matters. ην: Κσζηνχια-Μαθξάθε, Ν. (2001). Γιψζζα θαη Κνηλσλία. Βαζηθέο Έλλνηεο. Αζήλα: Μεηαίρκην. Strubell, M. (1999). Iζρπξέο Αζζελείο Γιψζζεο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε: Όςεηο ηνπ γισζζηθνχ εγεκνληζκνχ. Πξαθηηθά Γηεζλνχο ζπλεδξίνπ (26-28 Μαξηίνπ 1997), ζ.ζ.: 165, 167, 169, 170-171. Θεζζαινλίθε: Κέληξν Διιεληθήο Γιψζζαο. Sturman, A. (1999). Case Study Methods. ην: Keeves, J.P., Lakomski, G. (επηκ.). Issues in Educational Research. Oxford: Elsevier Science Ltd, 103-102. ην: Cohen, L., Manion, L., Morrison, K. (2008). Μεζνδνινγία Δθπαηδεπηηθήο Έξεπλαο. Νέα ζπκπιεξσκέλε θαη αλαζεσξεκέλε έθδνζε. Κπξαλάθεο,., Μαπξάθε, Μ., Μεηζνπνχινπ, Υ., Μπηζάξα, Π., Φηινπνχινπ, Μ. (κηθξ.). Αζήλα: Μεηαίρκην. Swain, M. & Barik, H. (1978). Bilingual Education in Canada: French an English. In: Spolsky, P. & Cooper, R.L. (ed.). Case studies in Bilingual Education. Massachusetts: Rowley. ην: Σξηάξρε Herrmann, Β. (2000). Ζ Γηγισζζία ηελ Παηδηθή Ζιηθία: Μηα Φπρνινγηθή πξνζέγγηζε. Αζήλα: Gutenberg-Γηαπνιηηηζκηθή Παηδαγσγηθή. Tajfel, H. (1978b). The structure of our views about society. ην: Tajfel, H. & Fraser, C. (Eds) (1978). Introducting Social Psychology. Harmondsworth, Middlesex: Penguin Books. ην: Παπαζηάκνπ,. (1990). χγρξνλεο Έξεπλεο ζηελ Κνηλσληθή Φπρνινγία. Αζήλα: Οδπζζέαο. Tandefelt, M. (1992). Some linguistic consequences of the shift from Swedish to Finnish in Finland. In: Fase, W., Jaspaert, K., Kroon., S. (επηκ.). Maintenance and Loss minority Languages. Studies in Bilingualism (1). [145]
Άκζηεξληακ/Φηιαδέιθεηα: John Benjamins Publishing Company. ην: Κσζηνχια - Μαθξάθε, Ν. (2001). Γιψζζα θαη Κνηλσλία. Βαζηθέο έλλνηεο. Αζήλα: Μεηαίρκην. Teo, T. (1999). Functions of Knowledge in psychology. New Ideas in Psychology, (17), 1-15. ην: Κππξηαλνχ Γ. (2009). Τπνθεηκελνπνίεζε Καη Τπνθεηκεληθφηεηα σο Απνηέιεζκα Γηακεζνιαβεηηθψλ Γηαδηθαζηψλ ζε πλζήθεο Μεηαλάζηεπζεο. Μηα Δξεπλεηηθή Πξνζέγγηζε ζε Γεγελείο Μαζεηέο θαη Μαζεηέο Πνιηηηζκηθά Γηαθνξεηηθψλ Οκάδσλ ζε Διιάδα θαη Κχπξν. Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή- Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε. Παλεπηζηήκην Παηξψλ- Π.Σ.Γ.Δ.. Πάηξα. Trudgil, P. (1991). Language maintenance and language shift, preservation versus extinction. International Journal of Applied Linguistics 1 (1): 61-69. ην: Κσζηνχια - Μαθξάθε, Ν. (2001). Γιψζζα θαη Κνηλσλία. Βαζηθέο έλλνηεο. Αζήλα: Μεηαίρκην, ζ. 62. Van Overbeke, M. (1972). Introduction au problème du bilinguisme. Paris: Nathan. ην: Σζνθαιίδνπ, Ρ. (2012 α ). Υψξνο γηα δχν. Θέκαηα δηγισζζίαο θαη εθπαίδεπζεο. Θεζζαινλίθε: Επγφο. Voltera, V. & Taechner, T. (1978). The acquisition and development of language by bilingual children. In: Journal of Child Language, (5), pp. 311-326. ην: Σξηάξρε Herrmann, Β. (2000). Ζ Γηγισζζία ηελ Παηδηθή Ζιηθία: Μηα Φπρνινγηθή πξνζέγγηζε. Αζήλα: Gutenberg-Γηαπνιηηηζκηθή Παηδαγσγηθή. Weinreich, U. (1953). Languages in Contact. New York: Linguistic Circle of New York. ην: Σζνθαιίδνπ, Ρ. (2012 α ). Υψξνο γηα δχν. Θέκαηα δηγισζζίαο θαη εθπαίδεπζεο. Θεζζαινλίθε: Επγφο. [146]
Ξ Δ Ν Ο Γ Λ Χ Ζ Bachman, L.F. (1990). What does language testing have to offer? in TESOL Quarterly, Vol. 25 (4), 671-704. Baker, C. (1992). Attitudes and Language. Clevedon, Philadelphia, Adelaide: Multilingual Matters. Baker, C. (1996). Foundations of Bilingual Education and Bilingualism. Publisher: Multilingual Matters (2nd ed.), Clevedon: England. Boyle, J. (1987). Sex differences in listening vocabulary. Language Learning, 37, pp: 273-284. Brutt-Griffler, J. & Varghese, Μ. (2004). Introduction. Special Issue (Re)writing Bilingualism and the Bilingual Educator s Knowledge Base. International Journal of Bilingual Education and Bilingualism, 7: 2 & 3, pp. 93-101. Canale, M. & Swain, M. (1980). Theoretical bases of communicative approaches to second language teaching and testing. Applied Linguistics, 1: 1-47. Cook, V.J. (2001). Second Language Learning and Language Teaching (3 rd ed.). London: Hodder Arnold. Ferguson, C. (1959). Diglossia. Word, 15: 325 340. Hudson, A. (2002). Outline of a Theory of Diglossia. Int l. J. Soc. Lang., 157: 1 48. Landry R. & Allard R. (1991). Can schools promote additive bilingualism in minority group children?. In: Malave, L. & Duquette, G. (eds.). Language, Culture and Cognition: A Collection of Studies in First and Second Language Acquisition. Clevedon: Μultilingual Matters. Mai, Ν. (2005). The Albanian Diaspora-in-the Making: Media, Migration and Social Exclusion. Journal of Ethnic and Migration Studies, 31 (3), 543-561. McLeod, J. (2000). Subjectivity and Schooling in Longitudinal Study of Secondary Students. British Journal of Sociology of Education, 21 (4), pp.: 501-521. Skutnabb-Kangas, T. (1990). Language, Literacy and Minorities. London: The Minority Rights Group. Tajfel, H. & Fraser, C. (Eds) (1978). Introducting Social Psychology. Harmondsworth, Middlesex: Penguin Books. [147]
United Nations, (13-15/09/2006). Multilateral Treaty Framework, An invitation to universal participation. Focus, 2006: Treaty Event. [148]
Γ Η Κ Σ Τ Ο Γ Ρ Α Φ Η Α Ακπαηδόγινπ, Γ. (2012). Δγθπθινπαηδηθφο Οδεγφο. Γιψζζα θαη κεηαλάζηεπζε: Φπρνινγηθέο Γηαζηάζεηο [Β7]. Αλαθηήζεθε ζηηο: 24/12/2012 απφ ην: http://www.komvos.edu.gr/glwssa/odigos/thema_b7/b_7_thema.htm Γέσξγαο, Γ. & Παπαζηπιηαλνύ, Α. (1993). Δπηπνιηηηζκφο Πνληίσλ θαη Βνξεηνεπεηξσηψλ ζηελ Διιάδα: Φπρνινγηθέο Γηεξγαζίεο Πξνζαξκνγήο. Αζήλα: Γεληθή Γξακκαηεία Απφδεκνπ Διιεληζκνχ. ην: Νηάιια, Μ. (1999). Αιιαγή ζηάζεσλ θαη ζπκπεξηθνξάο Διιήλσλ καζεηψλ πξνο ηνπο βνξεηνεπεηξψηεο θαη πφληηνπο κεηαλάζηεο ζπκκαζεηέο ηνπο. Δπηζηεκνληθφ Πεξηνδηθφ Φπρνινγία, Σφκνο 6, Σεχρνο 2 ν, ηεο Διιεληθήο Φπρνινγηθήο Δηαηξίαο (ΔΛ.Φ.Δ.). Αλαθηήζεθε ζηηο 2/3/2012 απφ ην: http://www.elpse.gr/index.php/el/katalogos-teyxwn/category/21- teyxos-02.html. Γθατληαξηδή, Α. (2008). Αλάκεζα ζε δχν γιψζζεο: Εεηήκαηα δηγισζζίαο ζηα παηδηά αιβαληθήο θαηαγσγήο πξνζρνιηθήο θαη ζρνιηθήο ειηθίαο. ην: Πξαθηηθά Γηεζλνχο πλεδξίνπ 2008, Δπξσπατθφ Έηνο Γηαπνιηηηζκηθνχ Γηαιφγνπ: ζπλνκηιψληαο κε ηηο γιψζζεο-πνιηηηζκνχο. 12-14 Γεθεκβξίνπ 2008, Σνκέαο Γισζζνινγίαο θαη Γηδαθηηθήο ηεο Γιψζζαο, Σκήκα Γαιιηθήο Γιψζζαο θαη Φηινινγίαο, Α.Π.Θ. Αλαθηήζεθε ζηηο 10/4/2012 απφ ην: http://www.frl.auth.gr/sites/congres/interventions/gr/gkaidartzi.pdf Γθόβαξεο, Υ. (2007). Γηαπνιηηηζκηθή Παηδαγσγηθή. ην: Τπνπξγείν Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ-Παλεπηζηήκην Θεζζαιίαο (2007). Δηεξφηεηα ζηε ρνιηθή Σάμε θαη Γηδαζθαιία ηεο Διιεληθήο Γιψζζαο θαη ησλ Μαζεκαηηθψλ: Ζ Πεξίπησζε ησλ Σζηγγαλνπαίδσλ. Δπηκνξθσηηθφο Οδεγφο. Αζήλα. Αλαθηήζεθε ζηηο 27/12/2012 απφ ην: http://isocrates.gr/content_files/tsigganopaides/epimorfosi.pdf Collins, E.G. & Ravens, B.H. (1969). Attraction, coalitions, communication and power. In: Lindzey, G. & Aronson, E. (Eds.). The Handbook of Social Psychology (pp. 102-204). Reading MA: Addison-Wesley. ην: Νηάιια, Μ. (1999). Αιιαγή ζηάζεσλ θαη ζπκπεξηθνξάο Διιήλσλ καζεηψλ πξνο ηνπο βνξεηνεπεηξψηεο θαη πφληηνπο κεηαλάζηεο ζπκκαζεηέο ηνπο. Φπρνινγία, Σφκνο 6, Σεχρνο 2 ν, ηεο Διιεληθήο Φπρνινγηθήο Δηαηξίαο (ΔΛ.Φ.Δ.). Αλαθηήζεθε ζηηο 28/3/2012 απφ ην: http://www.elpse.gr/index.php/el/katalogos-teyxwn/category/21-teyxos-02.html [149]
Cummins, J. (1996). Negotiating Identities. Education for Empowerment in a Diverse Society. Ondario, California: California Association for Bilingual Education. Αλαθηήζεθε ζηηο 10/8/2012 απφ ην: http://www.elpse.gr/index.php/el/katalogos-teyxwn/category/21-teyxos-02.html. Cummins, J. (2001). Empowering minority students: A framework for intervention. In Harvard Educational Review 71: 4, 649-679. ην: Γθατηαξηδή, Α. Αλάκεζα ζε δχν γιψζζεο: Εεηήκαηα δηγισζζίαο ζηα παηδηά αιβαληθήο θαηαγσγήο πξνζρνιηθήο θαη ζρνιηθήο ειηθίαο. Αλαθηήζεθε ζηηο 2/4/2012 απφ ην: http://www.frl.auth.gr/sites/congres/interventions/gr/gkaidartzi.pdf Γακαλάθεο, Μ. (1997α). Ζ δηαπνιηηηζκηθή αγσγή θαη εθπαίδεπζε ζηελ Διιάδα. Αζήλα: Gutenberg Γ. & Κ. Γαξδάλνο. ην: Παηδαγσγηθή Δηαηξεία Διιάδνο, (1997), ζ. 78-91. Αλαθηήζεθε ζηηο 5/4/2012 απφ ην: www.ediamme.edc.uoc.gr/download.php?id=354884,143,8 Deumert, A. (2004). Language Standardization and Language Change: The Dynamics of Cape Dutch. John Benjamins B.V.: Amsterdam. Αλαθηήζεθε ζηηο 1/8/2012 απφ ην: http://books.google.gr/books?id=8ciimg5ggqqc&pg=pa63&lpg=pa63&dq=broad +and+narrow+diglossia+fishman&source=bl&ots=gbwnuuofgr&sig=nwm4gux H7UWQsrYod19km3g7sD0&hl=el&sa=X&ei=YlwfUOKgFeew0QWoloCoCg&sqi= 2&redir_esc=y#v=onepage&q=broad%20and%20narrow%20diglossia%20fishman &f=false Γξαγώλα, Θ. (2004). Δθπαίδεπζε Μνπζνπικαλνπαίδσλ 2002-2004. Κιεηδηά θαη Αληηθιείδηα. Κνηλσληθνπνιηηηζκηθφ Πιαίζην ηεο Δθπαίδεπζεο. ηεξεφηππα θαη Πξνθαηαιήςεηο. Αζήλα: ΤΠΔΠΘ-Παλεπηζηήκην Αζελψλ. Αλαθηήζεθε 5/1/2012 απφ ην: http://www.kleidiakaiantikleidia.net/book32/book32.pdf Eppink, A., (1986). Culturverschil en communicatie. Alphen a/d Rijn: Samson. ην: Γηαιεθηφπνπινο, Θ. (2007). Έιιελεο θαη Αιβαλνί καζεηέο ζην ζρνιείν. Πψο ε κηα θνηλσληθή νκάδα αληηιακβάλεηαη ηελ άιιε. Αλαθηήζεθε ζηηο 25/12/2012 απφ ην: http://6dim-diapelefth.thess.sch.gr/greek/diapolitismiki_ekpaidefsi/eishghseisdiapolekpshs/eishg hseisdiapolekpshs2009/ellines_kai_alvanoi.pdf Joyce, B. & Weil, M. (1986). Models of Teaching, London: Prentice-Hall. ην: Γεκεηξηάδνπ, Κ. & Δπζηαζίνπ, Μ. (2008). Γηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο ζε κηθηέο [150]
ηάμεηο. Αλαθηήζεθε ζηηο 2/8/2012 απφ ην: www.diapolis.auth.gr/...files/.../dimitr_efstath_proseg_odigos.doc Θεόδσξνο Π. & Ληαλόο, Θ.Π. & Καλειιόπνπινο, Κ. & Γξέγνπ, Μ. & Γθέκη, Έ. & Παπαθσλζηαληίλνπ, Π. (2008). Δθηίκεζε ηνπ Όγθνπ ησλ Αιινδαπψλ πνπ Γηακέλνπλ παξάλνκα ζηελ Διιάδα. Πξνγξάκκα ΑΗΝΔΗΑ. χκβαζε Δπηρνξήγεζεο Δλέξγεηαο 19.02.03/2005 103499 17. Αζήλα: Τπνπξγείν Δζσηεξηθψλ. Αλαθηήζεθε ζηηο 9/8/2012 απφ ην: http://www.ypes.gr/aeneas_el/slide_2.4.1.pdf Κάιηζνπ, Δ. (2011). Ζ ηαπηφηεηα θαη ε γισζζηθή ρξήζε ησλ Αιβαλψλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα. Αλαθηήζεθε ζηηο 27/12/2012 απφ ην: http://invenio.lib.auth.gr/record/126234 Καζηκάηε, Κ. (2003). Πνιηηηθέο κεηαλάζηεπζεο θαη ζηξαηεγηθέο έληαμεο. Ζ πεξίπησζε ησλ Αιβαλψλ θαη Πνισλψλ κεηαλαζηψλ. Αζήλα: Gutenberg. ην: Παπιφπνπινο, Β., Νηάιια, Μ., Καινγήξνπ,., Θενδψξνπ, Ρ., Μαξθνχζε, Γ., Μφηηε-ηεθαλίδε, Φ. (2009). Δπηπνιηηηζκφο θαη πξνζαξκνγή κεηαλαζηψλ ή εθήβσλ ζην ζρνιηθφ πιαίζην. Φπρνινγία 16 (3). Αζήλα. Αλαθηήζεθε ζηηο 25/12/2012 απφ ην: http://users.uoa.gr/~vpavlop/index.files/pdf/psychologia,%202009,%2016(3),%20 400-421.pdf Lave, J. θαη Δ. Wenger (1991). Situated learning: Legitimate peripheral participation. Cambridge: Cambridge University Press. ην: Γθατληαξηδή, Α. (2008). Αλάκεζα ζε δχν γιψζζεο: Εεηήκαηα δηγισζζίαο ζηα παηδηά αιβαληθήο θαηαγσγήο πξνζρνιηθήο θαη ζρνιηθήο ειηθίαο. ην: Πξαθηηθά Γηεζλνχο πλεδξίνπ 2008, Δπξσπατθφ Έηνο Γηαπνιηηηζκηθνχ Γηαιφγνπ: ζπλνκηιψληαο κε ηηο γιψζζεοπνιηηηζκνχο. 12-14 Γεθεκβξίνπ 2008, Σνκέαο Γισζζνινγίαο θαη Γηδαθηηθήο ηεο Γιψζζαο, Σκήκα Γαιιηθήο Γιψζζαο θαη Φηινινγίαο, Α.Π.Θ. Αλαθηήζεθε ζηηο: 27/7/2012 απφ ην: http://www.frl.auth.gr/sites/congres/interventions/gr/gkaidartzi.pdf Meyer, Μ. & Σζηάληεο, Η. (2012). Πξνθιήζεηο θαη ζπγθξνχζεηο πνπ βηψλνπλ ηα παηδηά. Αλαθηήζεθε ζηηο 24/12/2012 απφ ην: http://www.childmentalhealth.gr/wc216960e78295.htm Νηάιια, Μ. (1999). Αιιαγή ζηάζεσλ θαη ζπκπεξηθνξάο Διιήλσλ καζεηψλ πξνο ηνπο βνξεηνεπεηξψηεο θαη πφληηνπο κεηαλάζηεο ζπκκαζεηέο ηνπο. Φπρνινγία, Σφκνο 6 Σεχρνο 2 ν, ηεο Διιεληθήο Φπρνινγηθήο Δηαηξίαο (ΔΛ.Φ.Δ.). Αλαθηήζεθε [151]
ζηηο 22/3/2012 απφ ην: http://www.elpse.gr/index.php/el/katalogosteyxwn/category/21-teyxos-02.html. PISA (2003). Where Immigrant Students Succeed: A Comparative Review of Performance and Engagement in PISA 2003. Αλαθηήζεθε ζηηο 28/12/2012 απφ ην: www.pisa.oecd.org Σζνθαιίδνπ, Ρ. (2000). Ζ Δλαιιαγή Κσδίθσλ: κία Γπλακηθή θαη Πνιπδηάζηαηε Γηγισζζηθή Πξαθηηθή. ην: θνχξηνπ, Δ. (επηκ.). Σεηξάδηα Δξγαζίαο Νάμνπ: Γηγισζζία. Ρφδνο: Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ. Αλαθηήζεθε ζηηο 27/12/2012 απφ ην: www.rhodes.aegean.gr/tetradianaxou Σζνθαιίδνπ, Ρ. (2005). Ζ αθαλήο δηγισζζία ζην ειιεληθφ ζρνιείν: δεδνκέλα επηηφπηαο έξεπλαο. Δπηζηήκεο ηεο Αγσγήο (Γίγισζζνη Μαζεηέο ζηα ειιεληθά ρνιεία: Γηδαθηηθέο Πξνζεγγίζεηο θαη ζεσξεηηθά δεηήκαηα), Θεκαηηθφ ηεχρνο. Αλαθηήζεθε ζηηο 2/1/2012 απφ ην: http://users.auth.gr/tsokalid/files/epistimes_agogis.pdf. Van Lier, L. (1988). The classroom and the language learner. London: Longman. ην: Γθατληαξηδή, Α. (2008). Αλάκεζα ζε δχν γιψζζεο: Εεηήκαηα δηγισζζίαο ζηα παηδηά αιβαληθήο θαηαγσγήο πξνζρνιηθήο θαη ζρνιηθήο ειηθίαο. ην: Πξαθηηθά Γηεζλνχο πλεδξίνπ 2008, Δπξσπατθφ Έηνο Γηαπνιηηηζκηθνχ Γηαιφγνπ: ζπλνκηιψληαο κε ηηο γιψζζεο-πνιηηηζκνχο. 12-14 Γεθεκβξίνπ 2008, Σνκέαο Γισζζνινγίαο θαη Γηδαθηηθήο ηεο Γιψζζαο, Σκήκα Γαιιηθήο Γιψζζαο θαη Φηινινγίαο, Α.Π.Θ. Αλαθηήζεθε ζηηο: 27/7/2012 απφ ην: http://www.frl.auth.gr/sites/congres/interventions/gr/gkaidartzi.pdf. Weinreich, U. (1953) Languages in Contact. New York: Publications of the Linguistic Circle of New York. ην: θνχξηνπ, Δ. (2005): Ζ Γιψζζα ηεο Γηαζπνξάο θαη ε Γηαζπνξά ηεο Γιψζζαο. ην: Σζνθαιίδνπ, Ρ. & Παπαξνχζε, Μ. (επηκέιεηα) (2005): Γιψζζα θαη Σαπηφηεηα ζηε Γηαζπνξά. Αζήλα: Μεηαίρκην. Αλαθηήζεθε ζηηο 25/7/2012 απφ ην: http://www.rhodes.aegean.gr/ptde/personel/skourtou/papers/glossadiasporasdiasp oraglossa.pdf [152]
ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ [153]
ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΓΗΑΣΜΖΜΑΣΗΚΟ-ΓΗΑΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ Καηεχζπλζε Β : Φπρνπαηδαγσγηθέο πληζηψζεο ηεο Πνιππνιηηηζκηθφηεηαο, Γ εμάκελν Κχξηε/Κπξία, Γηεμάγνπκε κηα έξεπλα, ζηα πιαίζηα ηνπ καζήκαηνο: Κνηλσληνγισζζνινγία ζην Γηαηκεκαηηθφ Μεηαπηπρηαθφ: «Φπρνπαηδαγσγηθέο πληζηψζεο ηεο Πνιππνιηηηζκηθφηεηαο» ηνπ Αξηζηνηέιεηνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο. θνπφο ηεο έξεπλαο είλαη λα εξεπλήζεη, λα αλαιχζεη θαη λα εμάγεη ζπκπεξάζκαηα γηα ηηο γισζζηθέο ζηάζεηο, ηα ζηεξεφηππα θαη ηηο γισζζηθέο πξνθαηαιήςεηο ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ ειιεληθήο θαη αιβαληθήο θαηαγσγήο σο πξνο ηελ ειιεληθή θαη ηελ αιβαληθή γιψζζα. Σν εξσηεκαηνιφγην είλαη αλψλπκν θαη πξννξίδεηαη απνθιεηζηηθά γηα εξεπλεηηθή ρξήζε. αο επραξηζηψ ζεξκά γηα ηε ζπλεξγαζία ζαο, Υξφλε Οιπκπία ΒΔΒΑΙΧΗ Ο/Ζ θεδεκφλαο ηνπ καζεηή/ηεο καζήηξηαο... ηεο ηάμεο ηνπ Γεκνηηθνχ ρνιείνπ... βεβαηψλσ ππεχζπλα φηη επηζπκψ / δελ επηζπκψ ην παηδί κνπ λα ζπκκεηάζρεη ζηελ έξεπλα ηεο δηπισκαηηθήο κεηαπηπρηαθήο εξγαζίαο: «Μειέηε Πεξίπησζεο. Οη γισζζηθέο ζηάζεηο, ηα γισζζηθά ζηεξεόηππα θαη νη γισζζηθέο πξνθαηαιήςεηο ησλ καζεηώλ θαη καζεηξηώλ ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο σο πξνο ηελ ειιεληθή θαη ηελ αιβαληθή γιώζζα», ε νπνία δηελεξγείηαη ζηα πιαίζηα ηνπ Γηαηκεκαηηθνχ Μεηαπηπρηαθνχ: «Φπρνπαηδαγσγηθέο πληζηψζεο ηεο Πνιππνιηηηζκηθφηεηαο-Έλα ρνιείν γηα Όινπο» ηνπ Αξηζηνηέιεηνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο». Ο/Ζ θεδεκφλαο [154]
UNIVERSITETI ARISTOTELIO I SELANIKUT PROGRAM NDERUNIVERSITAR DHE NDERFAKULTETOR STUDIME PASUNIVERSITARE Drejtimi B : Rekomandime psikopedagogjike te shumllojshmerise kulturore semestri i 4-t. Zonje/zoteri Zhvillojme nje kerkim shkencor ne kuadrin e lendes mesimore Sociolinguistika ne programin pasuniversitar Rekomandime psikopedagogjike te shumllojshmerise kulturore ne Universitetin Aristotelio te Selanikut. Qellimi i ketij projekti shkencor eshte te studioje, te analizoje dhe te nxjerre rezultatet e duhura, persa i perket qendrimit gjuhesor, stereotipet dhe paragjykimet qe mund te kene nxenesit me prejardhje shqiptare apo greke, kundtrejt gjuhes shqiptare apo asaj greke. Pyetesoret jane anonime dhe i sherbejne ekskluzivisht ketij kerkimi shkencor Ju falenderoj perzermesisht per bashkepunimin Olimbia Hroni VERTETIM Kujdestari/Prindi i i/e nxenesit apo nxeneses ne shkollen Fillore.. ju siguroj me pergjegjesine time se jam dakort qe femija im te marre pjese ne projektin kerkimor pasuniversitar me teme Qendrimi gjuhesor, stereotipet gjuhesore dhe paragjykimet gjuhesore te nxeneseve te ciklit te ulet, kundtrejt gjuhes shqipe apo asaj greke. Teme e cila zhvillohet ne kuadrin e programit pasuniversitar me titull Rekomandime psikopedagogjike te shumllojshmerise kulturore. Nje shkolle per te gjithe. Prane Universitetit Aristotelio te Selanikut. Kujdestari/Prindi [155]
ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΓΗΑΣΜΖΜΑΣΗΚΟ-ΓΗΑΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ: «ΦΤΥΟΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ ΣΖ ΔΝΣΑΞΖ- ΔΝΑ ΥΟΛΔΗΟ ΓΗΑ ΟΛΟΤ» Καηεχζπλζε Β : Φπρνπαηδαγσγηθέο πληζηψζεο ηεο Πνιππνιηηηζκηθφηεηαο Αγαπεηέ καζεηή θαη αγαπεηή καζήηξηα, Πξαγκαηνπνηείηαη έξεπλα ζηα πιαίζηα δηεμαγσγήο ηειηθήο κεηαπηπρηαθήο εξγαζίαο. Σν ζέκα ηεο εξγαζίαο είλαη: «Μειέηε πεξίπησζεο. Οη γισζζηθέο ζηάζεηο, ηα γισζζηθά ζηεξεφηππα θαη νη γισζζηθέο πξνθαηαιήςεηο ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ ειιεληθήο θαη αιβαληθήο θαηαγσγήο σο πξνο ηελ ειιεληθή θαη αιβαληθή γιψζζα». Ζ έξεπλα απηή δελ είλαη δπλαηή, ρσξίο ηε δηθή ζνπ ζπκβνιή, πνπ ζπλίζηαηαη ζηε ζπκπιήξσζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ πνπ έρεηο ζηα ρέξηα ζνπ. Παξαθαινχκε λα απαληήζεηο αηνκηθά, ζε φιεο ηηο εξσηήζεηο πνπ αθνινπζνχλ. Σν εξσηεκαηνιφγην είλαη αλψλπκν θαη πξννξίδεηαη απνθιεηζηηθά γηα εξεπλεηηθή ρξήζε Δπραξηζηψ ζεξκά γηα ηε ζπλεξγαζία ζνπ, Υξφλε Οιπκπία olychrony@yahoo.gr [156]
ΔΡΧΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟ- PYETËSORI 1. εκείσζε κε ην θύιν ζνπ: Αγφξη Κνξίηζη 2. πκπιήξσζε ζύληνκα ηηο παξαθάησ πιεξνθνξίεο: Ζιηθία:... ρνιηθή ηάμε:... Ζ γιψζζα θαηαγσγήο κνπ:... Σα ρξφληα παξακνλήο ζνπ ζηελ Διιάδα (αλ ε θαηαγσγή ζνπ είλαη ε αιβαληθή):... 3. Μπνξείο λα παξνπζηάζεηο ζύληνκα ηελ νηθνγέλεηά ζνπ (π.ρ. κπακπάο, κακά, αδέξθηα, επάγγεικα γνλέσλ, πνηα γιώζζα κηιάηε ζην ζπίηη);.............................. 4. Ζ γιώζζα θαηαγσγήο ζνπ, έρεη δεκηνπξγήζεη πξνβιήκαηα επηθνηλσλίαο κε ηνλ θνηλσληθό ζνπ πεξίγπξν; Αλ λαη, ηόηε αλέθεξε θάπνην παξάδεηγκα; (Να απαληήζνπλ κόλν νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο)............... [157]
5. Πνηα από ηηο δύν γιώζζεο ζνπ αξέζεη λα ρξεζηκνπνηείο ζηελ θαζεκεξηλόηεηά ζνπ; Σελ ειιεληθή ή ηελ αιβαληθή θαη γηαηί; (Να απαληήζνπλ κόλν νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο)............... 6. Αλ ρξεζηκνπνηείο ηε γιώζζα πνπ ρξεζηκνπνηνύλ νη πεξηζζόηεξνη, πηζηεύεηο όηη ζε βνεζά λα θάλεηο πην εύθνια θηιίεο ή λα γίλεηο πην ζπκπαζήο ζηνπο άιινπο;............... 7. ε πνηα γιώζζα πξνηηκάο λα κηιάο κε ηνπο Αιβαλνύο θαη ηηο Αιβαλίδεο θαη γηαηί; (Να απαληήζνπλ κόλν νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο)............... 8 Α. Πεξίγξαςε ζύληνκα ηνπο Έιιελεο/ ηηο Διιελίδεο κε βάζε ηηο εκπεηξίεο ζνπ................ 8 Β. Πεξηέγξαςε ζύληνκα ηνπο Αιβαλνύο θαη ηηο Αιβαλίδεο κε βάζε ηηο εκπεηξίεο ζνπ.......... [158]
...... 9. Δίρεο πνηέ πξόβιεκα κε ηνπο Έιιελεο ζπκκαζεηέο/ ηηο Διιελίδεο ζπκκαζήηξηέο ζνπ; Αλ λαη, γξάςε πόηε θαη γηαηί; (Να απαληήζνπλ κόλν νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο)............... 10. Πώο ζε αληηκεησπίδνπλ νη ζπκκαζεηέο/νη ζπκκαζήηξηέο ζνπ, πνπ είλαη αιβαληθήο θαηαγσγήο;............... 11. Πηζηεύεηο όηη ε ειιεληθή ή ε αιβαληθή γιώζζα είλαη πην ζεκαληηθή θαη γηαηί;............... 12. Θεσξείο όηη ε θαηαγσγή ζνπ (ειιεληθή ή αιβαληθή) είλαη αλώηεξε από απηή ησλ ζπκκαζεηώλ ζνπ;............... 13. Δπηδηώθεηο λα δεκηνπξγείο θηιίεο κε άηνκα από άιιεο ρώξεο θαη κε άιιε γιώζζα; [159]
............... 14. πκπαζείο ή όρη άηνκα, πνπ πξνέξρνληαη από δηαθνξεηηθή ρώξα;............... 15. ύκθσλα κε ηελ πξνζσπηθή ζνπ άπνςε, νη άλζξσπνη πνπ έξρνληαη από άιιεο ρώξεο είλαη «επηθίλδπλνη» γηα ηε δεκόζηα αζθάιεηα;............... 16. Θεσξείο όηη έλα άηνκν αιβαληθήο θαηαγσγήο κπνξεί λα είλαη θαιύηεξνο καζεηήο/θαιύηεξε καζήηξηα ζην ζρνιείν; Καη γηαηί;............... 17. Καηά ηε γλώκε ζνπ, ζην ζρνιείν νη αιινδαπνί καζεηέο/καζήηξηεο (αιβαληθήο θαηαγσγήο), αληηκεησπίδνληαη ηζόηηκα κε ηνπο ππόινηπνπο ή ππάξρνπλ θάπνηεο αληζόηεηεο;............... [160]
18. Παξαηεξείο ζην ζρνιηθό πεξηβάιινλ λα ρξεζηκνπνηνύληαη ε ειιεληθή θαη ε αιβαληθή γιώζζα;............... 19. Οη δάζθαινη/δαζθάιεο ηνπ ζρνιείνπ παξνπζηάδνπλ ηε ρώξα ζνπ (Αιβαλία) ζηα ζρνιηθά καζήκαηα; (λα απαληήζνπλ κόλν νη καζεηέο/καζήηξηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο)............... 20. Θεσξείο όηη ε ύπαξμε μέλσλ καζεηώλ/καζεηξηώλ ζηελ ηάμε ζνπ, δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα;............... ΔΤΥΑΡΙΣΟΤΜΔ ΓΙΑ ΣΗ ΤΝΔΡΓΑΙΑ! [161]
[162]
[163]