1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΩΝ ΒΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ Γ1 ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΤΟ ΒΑΡΘΟΛΟΜΙΟ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΤΑΦΙΔΑΣ 1
2 ΟΜΑΔΑ Α Σταφιδομάνιακς Βέρρα Παναγιώτα Βούτου Χαρίκλεια Γιούλης Παναγιώτης Α. Γιούλης Παναγιώτης Θ. ΟΜΑΔΑ Β Σταφιδοακτύπητοι Αλαμέτι Ισμίρ Βέτσας Ευάγγελος Γαριός Ευστάθιος Θανόπουλος Παρασκευάς ΟΜΑΔΑ Γ Σταφιδόκαμπος Αγαλιανός Γεώργιος Αλετράς Νικόλαος Ανέστη Ελέζι Αντωνοπούλου Κωνσταντίνα ΟΜΑΔΑ Δ Ένοπλες Δυνάμεις Σταφίδας Αντωνάτος Κωνσταντίνος Αναστασίου Παναγιώτης Βλαστάρης Δημήτριος Δρογγίτης Αθανάσιος 2
3 H σταφίδα Η σταφίδα και μάλιστα η μαύρη Κορινθιακή είναι ένα αποξηραμένο φρούτο που χρησιμοποιείται για αιώνες ως συστατικό της ελληνικής διατροφής με αναφορές από την αρχαία εποχή. Υπάρχει αναφορά από τον Όμηρο για αποξήρανση σταφυλιών που προσφέρθηκαν στον Οδυσσέα στο νησί των Φαιάκων. Η σταφίδα ήταν, μαζί με τα ξηρά σύκα, η βασική γλυκαντική ύλη για πολλούς αιώνες. Το εμπόριο της αυτοφυούς ελληνικής ποικιλίας, της μαύρης Κορινθιακής σταφίδας, ήκμαζε με πολλές εξαγωγές στη Δύση την περίοδο της Ελισαβετιανής εποχής (16 ος αιώνας). Στο δεύτερο ήμισυ του 19 ου αιώνα και την περίοδο της ανόρθωσης του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, οι εξαγωγές Κορινθιακής σταφίδας αποτελούσαν το 80% του συνόλου των ελληνικών εξαγωγών. Ακόμη και σήμερα η Κορινθιακή σταφίδα εξάγεται σχεδόν πλήρως στις αγορές της Δυτικής Ευρώπης (περίπου 25.000 τόνοι ετησίως) και καταναλώνεται είτε σε μπισκότα και άλλα αρτοσκευάσματα ή ως σνακ. Ειδικά στη Βόρεια Ευρώπη αλλά και στις ΗΠΑ, η σταφίδα καταναλώνεται ως «δεκατιανό» από μαθητές και άλλους καταναλωτές σε μεγάλες ποσότητες αντί νωπών φρούτων με πολύ καλή αποδοχή από τους νεαρούς μαθητές. Σημαντικές επενδύσεις, αυστηρός ποιοτικός έλεγχος υπό την εποπτεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και τεχνογνωσία καθιστούν σήμερα την Κορινθιακή ελληνική σταφίδα ένα προϊόν με μεγάλη καθαρότητα και πολύτιμο εξαγώγιμο προϊόν. Η σταφίδα, μαζί με το ελαιόλαδο, θεωρείται στις αγορές της Δύσης από τους πιο χαρακτηριστικούς πρεσβευτές ελληνικών προϊόντων διατροφής. Στην περιοχή του Βαρθολομιού, πρίν το 1825 υπήρξε μια νέα ασχολία που απέφερε πολλά κέρδη: η σταφίδα. Για την καλλιέργειά της, ήταν απαραίτητη η ύπαρξη κρατικών αποθηκών γνωστές και ως Α.Σ.Ο. που δημιουργήθηκαν πριν το 1940. Πολλές οικογένειες είχαν ασχοληθεί με την καλλιέργεια του συγκεκριμένου προϊόντος και η οικονομική τους κατάσταση εξαρτιώταν καθοριστικά απ αυτό. Στο αμπέλι, δούλευαν άτομα ανεξαρτήτου ηλικίας από 5 ετών έως την ηλικία που άντεχαν. Οι μικροκαλλιεργητές δεν διέθεταν εργατικό δυναμικό διότι η επιχείρηση ήταν οικογενειακή. Παρόλα αυτά αυτοί είχαν πολλά 3
4 στρέμματα, διέθεταν εργάτες οι όποιοι έρχονταν από τη Ζάκυνθο και από διάφορα άλλα χωριά και τους έδιναν μεροκάματο και όχι ποσοστά από τις πωλήσεις. Η σταφίδα, σύμφωνα με πληροφορίες, ήταν πολύ δύσκολο φυτό όσον αφορά τις κλιματολογικές συνθήκες. Επιπλέον ήταν ευαίσθητο σε ορισμένες ασθένειες όπως ο περονόσπορος. Στην πραγματικότητα, δε συνέφερε πάντα τους σταφιδοπαραγωγούς οι οποίοι έπρεπε να αφιερώνουν τη ζωή τους στο αμπέλι. Παρόλο που ως προϊόν είχε μεγάλη ζήτηση καθόλη τη διάρκεια ύπαρξης της ιδιαίτερα μεταξύ της περιόδου 1940-1960, η τιμή δεν ήταν μεγάλη και την εμπορεύονταν σε εξευτελιστικές τιμές. Η καλλιέργεια του συγκεκριμένου προϊόντος γινόταν τους μήνες Οκτώβρη- Νοέμβρη και η συγκομιδή της γινόταν από τον Ιούλιο έως και τον Αύγουστο. Μαζεύοντας τον καρπό τον «έλιαζαν» στο έδαφος αφού προηγείτο το «ξελάκωμα» και το «ξεκουτρούλιασμα» μια διαδικασία αερισμού του εδάφους. Ρυθμό στην όλη ενέργεια έδιναν πολλά τραγούδια και παροιμίες. Όταν η Ε.Ο.Κ. συστάθηκε, επί το πλείστον οι σταφίδες «ξελογκόθηκαν» και αυτό έγινε το 1981 που μπήκε η Ελλάδα στην Ε.Ο.Κ. ως 12 ο κράτος. Μάλιστα οι Έλληνες παραγωγοί πήραν αποζημιώσεις. Αυτή η εποχή έλαβε τέλος δυσάρεστα διότι εκτός από τα οικονομικά οφέλη χάθηκε και η επικοινωνία και οι σχέσεις που είχαν αναπτύξει μεταξύ τους οι κάτοικοι του Βαρθολομιού. Σύμφωνα με πληροφορίες, ελάχιστοι άνθρωποι σήμερα γνωρίζουν για τη σταφίδα. Ιστορία του Α.Σ.Ο. και του Σ.Κ.Ο.Σ..(Συνεταιριστική Κορινθιακής Σταφίδας) Τον Αύγουστο του 1925 με Ν.Δ. ιδρύθηκε ο Αυτόνομος Σταφιδικός Οργανισμός (Α.Σ.Ο.) Νομικό Πρόσωπο εποπτευόμενο από το Ελληνικό Δημόσιο για την προστασία της καλλιέργειας και εμπορίας της Κορινθιακής Σταφίδας οποίος μέχρι και το Δεκέμβριο του 1997 που με Νόμο αποφασίσθηκε η διάλυση του έπαιξε κυρίαρχο ρόλο στη σταφίδα. Ίδρυσε σταφιδεργοστάσια, οινοποιία, κατασκεύασε αποθήκες, που εξακολουθούν μέχρι σήμερα να σημαδεύουν το τοπίο και να θυμίζουν τα χρόνια της σταφίδας, που σφράγισαν την ιστορία της περιοχής και των ανθρώπων της 4
5 για πάνω από εκατό έτη, καθορίζοντας καταλυτικά μέχρι σήμερα την πορεία τους. Στις 9-12-1998 ιδρύθηκε η Σ.ΚΟ.Σ. με μετόχους τις Ενώσεις Γεωργικών Συνεταιρισμών των περιοχών που παράγεται η σταφίδα, η οποία και είναι ο καθολικός διάδοχος του Α.Σ.Ο στην οποία μεταβιβάσθηκε το 80% της περιουσίας του. Η ίδρυση της Σ.ΚΟ.Σ. σηματοδότησε μια άλλη εποχή, την εποχή των αλλαγών στην διεθνή αγορά, λόγω του καθεστώτος στην Ευρωπαϊκή Ενωση κυρίως αλλά και στην παγκοσμιοποίηση της αγοράς. Οι προοπτικές για την επίτευξη των σκοπών της εταιρείας είναι μεγάλες και αυτό συνίσταται: στην οικονομική αυτοδυναμία της, στην ευελιξία της, λόγω της λειτουργίας με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια και στην τεχνογνωσία (know how) της εταιρείας και των μελών της, Συνεταιριστικών Οργανώσεων. Εξάλλου η ίδρυση της εταιρείας και η διάλυση του Α.Σ.Ο αυτό το σκοπό είχε, να μπορεί να λειτουργήσει με ευελιξία και σε συνεργασία με τις Συνεταιριστικές Οργανώσεις, δυνατότητα που δεν είχε ο Α.Σ.Ο. λόγω του Νομικού του πλαισίου (Ν.Π.Ι.Δ). ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ του Αριστομένη Βέρρα (84 ετών) Πότε ήρθε η σταφίδα στο Βαρθολομιό; - Η σταφίδα στο Βαρθολομιό ήρθε πριν το 1825. Ζούσες κατά την εποχή του Α.Σ.Ο. ; - Το Α.Σ.Ο. τον έχω στην μνήμη μου από το 1940. Είχατε ποτέ σαν οικογένεια ασχοληθεί με την παραγωγή σταφίδας ; -Από 8 χρονών είχα ασχοληθεί...πηγαίναμε είχα σταφίδες κα πηγαίναμε. Θυμάμαι στις γυμναστικές επιδείξεις που κάναμε όταν πήγαινα γυμνάσιο δούλευα μέχρι τις μια στο αμπέλι χαρακώνοντας διότι τότε δεν είχαμε την οικονομική δυνατότητα να προσλάβουμε εργάτες. Γνωρίζεις τις βασικές ανάγκες της σταφίδας (κλιματολογικές συνθήκεςανάπτυξη-κοστολόγηση-εμπόριο) -Όταν κάρπιζαν, δεν θέλαμε το νερό διότι σάπιζε η σταφίδα. Μεγάλη ζήτηση είχε καθ όλη την διάρκεια ύπαρξης της, ιδιαίτερα μεταξύ 1940-1960. Η τιμή δεν ήταν μεγάλη, μας την έπαιρναν σε εξευτελιστικές τιμές. Ποιους μήνες γινόταν η καλλιέργεια και πότε η συγκομιδή σταφίδας; 5
6 -Η καλλιέργεια γινόταν Οκτώβρη, Νοέμβρη και η συγκομιδή γινόταν από τον Ιούλιο έως και τον Αύγουστο. Εξαγωγή σταφίδας από τον τόπο του Βαρθολομιού (πως έφευγε -που πήγαινε) -Την πουλάγαμε στους εμπόρους και επί το πλείστον στην Αγγλία... Θυμάμαι που έλεγαν οι μεγαλύτεροι ότι την χρησιμοποιούσαν για να φτιάχνουν φάρμακα, παρόλα αυτά δεν ξέρω αν ισχύει. Επιρροή ΕΟΚ στην παραγωγή της σταφίδας. -Όταν η ΕΟΚ συστάθηκε επί το πλείστον οι σταφίδες «ξελογκώθηκαν». Αυτό έγινε το 1981 που μπήκε η Ελλάδα στην ΕΟΚ. Ήμασταν το 12 ο κράτος της ΕΟΚ... αποζημίωναν για να χαλάνε τις σταφίδες. Βέβαια δεν γνωρίζω τον λόγο. Η ευαισθησία της σταφίδας (ασθένειες) -Από περονόσπορο, από σάπισμα, λόγω καιρού...και για την αντιμετώπιση, εάν η ζημιά ήταν μικρή, τις ραντίζαμε με φάρμακα και τις χαρακώναμε για να γίνει πιο χοντρός ο καρπός. Η καλλιέργεια της σταφίδας βήμα προς βήμα. -Η καλλιέργεια γινόταν με ανθρώπινο δυναμικό μόνο και με την βοήθεια αλόγων...μετά το 1970, άρχισαν και τα έβαζαν γραμμικά και τα καλλιεργούσαν με μηχανήματα φρέζες, τρακτέρ, γι αυτό και το ένα αμπέλι ήταν σε απόσταση από το άλλο για να κάνουν τα μηχανήματα την δουλειά τους φυτεύαμε Οκτώβρη με Νοέμβρη. Δεύτερο, τρίτο χρόνο άρχιζε η καρποφορία τους...και αρχίζαμε τον ραντισμό με διάφορα φάρμακα για να διατηρηθεί ο καρπός το σταφύλι...δεκέμβρη-γενάρη ραντίζαμε μέχρι και τον Ιούνιο γιατί πάθαιναν ασθένειες από το χειμώνα κυρίως από την βροχή...τέλη Ιουλίου με αρχές Αυγούστου, αρχίζαμε την συλλογή...τον καρπό αυτό τον λιάζαμε στο έδαφος που είχαμε κάνει αλώνια και η προστασία τους να μην τις χαλάσει η βροχή ήταν το σκέπασμα με πανιά... Όσο αναφορά το έδαφος, το ξελάκωμα γίνεται Γενάρη - Φλεβάρη...Μάρτη-Απρίλη το κουτρούλιασμα για να αερίζεται το έδαφος...και το Μάιο λιάναμε το χωράφι. Αριθμός εργατών που χρειάζονταν. -Οι εργάτες ξεκινούσαν από ξελάκωμα-κουτρούλιασμα-ισοπέδωμα-ραντισμόχρειάζονταν χέρια...ακόμα και οικογένειες μπορούσαν μόνοι τους να διεκπεραιώσουν την εργασία...αυτοί που είχαν πολλά στρέμματα διέθεταν εργάτες. Τρόποι συγκομιδής. Απλώναμε σταφίδα στο έδαφος που είχαμε ξαρίσει το έδαφος και μετά όταν ξεραινόταν τις τσουγκρανίζαμε, τις καθαρίζαμε από τα τσάγκουρα (κοτσάνι της σταφίδας)και μετά έρχονταν και το έπαιρναν οι έμποροι. 6
7 Τρόπος μεταφοράς της σταφίδας από το χωράφι. Ερχόταν ο έμπορος και το έπαιρνε μέσα σε τσουβάλια. Λόγος διακοπής καλλιέργειας. -Απόφαση ΕΟΚ. Υπήρχαν εγκαταστάσεις Α.Σ.Ο. στο Βαρθολομιό και ποιες ήταν αυτές; -Εκεί πήγαινε η σταφίδα και από κει ερχόταν ο μεγάλος έμπορος, η Αγγλία και τις έπαιρνε. Είχε το κράτος αποθήκες. Αυτές του ΑΣΟ για την αποθήκευση οι οποίες βέβαια καταργήθηκαν μεταξύ 70-80 χωρίς να είμαι σίγουρος. Υπήρχε κάποια γιορτή συνδεδεμένη με τη σταφίδα; -Όχι Υπήρχαν τραγούδια τοπικά συνδεδεμένα με τη συγκομιδή; -Λέγαμε πολλά τραγούδια όταν εργαζόμαστε και πολλές παροιμίες για να περνά η ώρα γιατί τότε ήμασταν όλο τραγούδια και χαρές, νέοι όντας δεν αιστανόμασταν την κούραση Έρχονταν εργάτες από διάφορες περιοχές; -Έρχονταν από Ζάκυνθο και από χωριά αλλά ήταν πολλοί εργάτες και τους έδιναν μεροκάματο και όχι ποσοστά από τις σταφίδες. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος- Λαρούς Μπριτάνικα Κ. Λούρμπα, Η Γαστούνη άλλοτε. Δ. Μπράτη, Το Βαρθολομιό Ίντερνετ 7
8 8