ΕΠΕΑΕΚ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΥ Τ.Ε.Φ.Α.Α.ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΥΓΕΙΑΣ ΑΝΑΨΥΧΗΣ & ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΜΑΘΗΜΑ ΕΙ ΙΚΟΤΗΤΑΣ Ε Εξαµήνου σπουδών: «Αναψυχή Ανοικτών Χώρων, ραστηριότητες Βουνού» 11η 1η ιάλεξη: «Επίδραση των υπαιθρίων δραστηριοτήτων στο φυσικό περιβάλλον» Ι ΑΣΚΩΝ: ρ. Κουθούρης Χαρίλαος, Λέκτορας στην ιοίκηση ραστηριοτήτων Αναψυχής Σε αυτή την θεµατική ενότητα οι φοιτητές πληροφορούνται : Τα συστατικά του Η κατανόηση της σηµασίας ενός υγιούς και ισορροπηµένου φυσικού Τα µεγάλα περιβαλλοντικά προβλήµατα του πλανήτη Για τις οργανωµένες κα µη προσπάθειες του ανθρώπου για την προστασία του Τις αλυσιδωτές επιδράσεις στο περιβάλλον που προκαλεί η χρήση της φύσης για την εκτέλεση υπαίθριων δραστηριοτήτων Την σύγκρουση που δηµιουργείται όταν χρήστες διαφορετικών µορφών υπαίθριας αναψυχής, βρεθούν µαζί στο ίδιο περιβάλλον. Κατανόηση του φυσικού Ηαίσθηση και η γνώση του φυσικού φαίνεται πολύ δύσκολη υπόθεση για τους περισσότερους ανθρώπους Το στέλεχος της υπαίθριας αναψυχής πρέπει να γνωρίζει τα συστατικά του φυσικού, δηλαδή τις φυσικές, βιολογικές, γεωλογικές, µετεωρολογικές αρχές και διαδικασίες. Όταν το στέλεχος έχει εντρυφήσει πάνω σε περιβαλλοντικά θέµατα, και είναι ευχάριστος και αποτελεσµατικός δάσκαλος, τότε ακόµη και σε µία µικρής διάρκειας εκδροµή στην φύση, µπορεί να επιφέρει σηµαντικές και µακροχρόνιες αλλαγές στους συµµετέχοντες Προστασία του φυσικού Ένα, ίσως το σηµαντικότερο, αποτέλεσµα της ενασχόλησης του ατόµου µε την Υπαίθρια Αναψυχή είναι η ανάπτυξη αίσθησης υπεύθυνης διαχείρισης, αίσθησης φροντίδας των φυσικών πόρων της γης και προσήλωσης στην προστασία του φυσικού από αλλοιώσεις και καταστροφές. Προστασία του φυσικού Οι συµµετέχοντες σε δραστηριότητες υπαίθριας αναψυχής και όχι µόνον αυτοί, πρέπει να µάθουν να προνοούν σε θέµατα ρύπανσης της ατµόσφαιρας, µόλυνσης της ποιότητας των υδάτινων πόρων, να κατανοήσουν το κοινωνικό πρόβληµα των σκουπιδιών, του θορύβου, της άναρχης δόµησης, της οπτικής ρύπανσης, της καταστροφής ιστορικών µνηµείων και µνηµείων πολιτισµικής κληρονοµιάς, την αλλοίωση µνηµείων φυσικού κάλους 1
Η ανθρώπινη ανησυχία για το µέλλον του Για τους περισσότερους ανθρώπους η «προστασία, διατήρηση, αειφόρος ανάπτυξης του» αποτελεί πρόβληµα ή υπόθεση άλλων. World Leisure and Recreation Association (1992) Το πρόβληµα γίνεται προσωπικό µόνον όταν απειλείτε το ίδιο το άτοµο. Κάποιοι άνθρωποι δίνουν λύση οικονοµική για την αντιµετώπιση της κρίσης, ενώ κάποιοι άλλοι αποφασίζουν να ασχοληθούν µε την ρίζα του προβλήµατος, ώστε να σώσουν το περιβάλλον. World Leisure and Recreation Association (1992) Η αύξηση της συµµετοχής σε δραστηριότητες Υπαίθριας Αναψυχής προκαλεί ένταση στην φύση Οι υπαίθριες δραστηριότητες, ως κοµµάτι της βιοµηχανίας του τουρισµού (σκι, παρατήρηση πουλιών, αναρρίχηση, θαλάσσια αθλήµατα κλπ) Η αύξηση των ευκαιριακών επισκεπτών εθνικών δρυµών και δασών Ηδηµιουργία ή επέκταση αστικών θεµατικών πάρκων και χώρων αναψυχής Η κατασκευή αθλητικών εγκαταστάσεων (χιονοδροµικά κέντρα) Η διοργάνωση υπαίθριων πολιτιστικών, αθλητικών γεγονότων & εκδηλώσεων (συναυλίες, Ολυµπιακοί Αγώνες) Η αύξηση της συµµετοχής σε δραστηριότητες που γίνονται σε φυσικό περιβάλλον, σηµατοδοτεί ταυτόχρονα και την ανάπτυξη του όλου συστήµατος υποστήριξης των δραστηριοτήτων δηλαδή σίτισης, στέγασης, µεταφοράς, διασκέδασης, επικοινωνίας, διασκέδασης κλπ, µε τα γνωστά συνεπακόλουθα για το περιβάλλον Εάν λοιπόν οι άνθρωποι θέλουν να έχουν την ευκαιρία να απολαµβάνουν την φύση και στον επόµενο αιώνα πρέπει να φροντίσουν για αυτό από τώρα!!! µε το να διατηρήσουν κάποιες περιοχές του πλανήτη αναλλοίωτες και ελεύθερες από την παρουσία τους! 2
Ασυµβατότητα & συγκρούσεις χρηστών δραστηριοτήτων Υπαίθριας Αναψυχής Η κοινή χρήση µίας περιοχής από χρήστες δύο ή και περισσοτέρων -διαφορετικής φύσηςυπαίθριων δραστηριοτήτων Οι αντιλήψεις, οι αξίες και οι ποικίλες ανάγκες για ικανοποίηση διαφορετικών οµάδων χρηστών (δηµιουργούµενος θόρυβος, διαφορετικό ωράριο και συνηθειών διαβίωσης, ρύπανση κλπ) Η συνύπαρξη ειδικευµένων / φανατικών & µη φανατικών / αρχαρίων χρηστών συγκεκριµένης δραστηριότητας δηµιουργεί επίσης πιθανότητα σύγκρουσης Ο τρόπος αντιµετώπισης ή αξιοποίησης των φυσικών πόρων από τους επισκέπτες (river party µε bird-waching) Η υποδοχή µεγαλύτερου του επιτρεπτού αριθµού επισκεπτών σε µία ευαίσθητη οικολογικά περιοχή (McIntyre, 1990) Η προσπάθεια επιβολής από τις αρχές του τόπου νέων οδηγιών χρήσης µιας περιοχής και η αντιµετώπιση από τους παραδοσιακούς - παλαιούς χρήστες (εισιτήριο εισόδου, άδεια παραµονής κλπ) Michael, A., Schuett (1997). State Park Director s Perceptions of Mountain Biking. Environmental Management, Vol 21, No 2, pp. 239-246. Στην έρευνα αυτή που διεξάγεται µεταξύ 47 πολιτειών στις ΗΠΑ, γίνεται προσπάθεια από τους µάνατζερς µεγάλων πάρκων και εθνικών δρυµών εξεύρεσης λύσης, για το πρόβληµα που δηµιουργείται από τους χρήστες ποδηλάτων βουνού στα υφιστάµενα µονοπάτια και όχι µόνον. εν υπάρχει µία ενιαία πολιτική για το θέµα αυτό και οι µάνατζερς συνεργαζόµενοι µε τους συλλόγους σωµατεία ποδηλάτου βουνού, τους αθλητές αναψυχής, τους θιγόµενους άλλους χρήστες και την διοίκηση των πάρκων προσπαθούν να δώσουν λύση. Rudy, M., Schuster (2001). Rock Climbers Attitudes Toward Management of Climbing and the Use of Bolts. Environmental Management Vol. 28, No 3, pp. 403-412 Στην έρευνα αυτή επισηµαίνεται επιστηµονικά πλέον η διγνωµία που υπάρχει µεταξύ διαφορετικών οµάδων αναρριχητών (παραδοσιακοί αναρριχητές, αθλητική αναρρίχηση) στην χρήση ή όχι, µόνιµων καρφιών στις επιφάνειες των βράχων κατά την αναρρίχηση. Ακόµη το σύνολο των αναρριχητών ως στάση, τονίζει την όχι κατάλληλη αντιµετώπιση του αθλήµατος της αναρρίχησης από το µάνατζµεντ της διοίκησης των περιοχών ή προορισµών που ενδείκνυνται για αναρρίχηση, σε σύγκριση µε άλλες δραστηριότητες. A. Micallef, A.T. Williams (2002). Theoretical strategy considerations for beach management. Ocean & Coastal Management 45 pp. 261-275 Στην εργασία αυτή υποστηρίζεται η ύπαρξη του µάνατζµεντ των παραλίων και των περιοχών που χρησιµοποιούν οι λουόµενοι ως µία σηµαντική κατηγορία του ευρύτερου µάνατζµεντ των ακτών (Coastal Management). Η συνύπαρξη µεγάλου αριθµού λουοµένων µε διαφορετικές ανάγκες και προσδοκίες στις παραλίες, δηµιουργούν ένα πλαίσιο που χρειάζεται την επιστασία, µε κύριους ενδιαφερόµενους την τοπική αυτοδιοίκηση, τους οικονοµικά ωφελούµενους φορείς, την προστασία του φυσικού (πανίδα & χλωρίδα). Την λύση δίνει ο στρατηγικός σχεδιασµός, η οργάνωση και ο έλεγχος από το µάνατζµεντ της κάθε παραλίας λουοµένων. 3
Μάνατζµεντ των ακτών & των θαλάσσιων µαρίνων Coastal recreation management Ποια η σηµασία του; Ποιοι είναι οι φορείς που εξυπηρετούνται; Σε ποιο επίπεδο διαχείρισης λειτουργούν οι µάνατζερς; Ποιοι είναι οι στόχοι; Ποιες είναι οι οµάδες χρηστών που εµπλέκονται; Το ελληνικό καθεστώς Ανταγωνισµός Μάνατζµεντ εθνικών δρυµών & εθνικών πόρων. Countryside recreation management Ποια η σηµασία του; Ποιοι είναι οι φορείς που εξυπηρετούνται; Σε ποιο επίπεδο διαχείρισης λειτουργούν οι µάνατζερς; Ποιοι είναι οι στόχοι; Οικολογική χωρητικότητα Κοινωνική ή ψυχολογική χωρητικότητα Οικονοµική χωρητικότητα (Αυθίνος Γ. 1998) Ποιες είναι οι οµάδες χρηστών που εµπλέκονται; Countryside Recreation Planning Αντικειµενικοί στόχοι: Πολιτική, προτεραιότητες, ευρεία αντίληψη της περιοχής Ιστορία παράδοση της περιοχής:ιδιοκτησίες, καθεστώς που ισχύει στην κτήση και στην διαχείριση Αναψυχή:Χρήστες, υπάρχουσες εγκαταστάσεις, δυνητικές & µελλοντικές αλλαγές Μελλοντικές χρήσεις: ιαθέσιµες αγορές, τοπικές (local) τάσεις, ανταγωνισµός, εποχιακές συνήθειες, εξωτερικές επιρροές. Μάνατζµεντ:Υλοποίηση αποφάσεων, διαχείριση γης, δοµή διαχείρισης συµµαχίες, απαιτούµενες πηγές Ανασκόπηση: Συντονισµός, αξιολόγηση, µέτρηση των αποτελεσµάτων Παραδείγµατα για εφαρµογή Καταγραφή του αριθµού των διαφορετικών χρηστών υπαίθριων αναψυχικών δραστηριοτήτων, σε γνωστούς προορισµούς φυσικού κάλους της Ελλάδος,. Παραδείγµατα προς εφαρµογή ιερεύνηση των διαφορετικών απαιτήσεων που έχουν οι χρήστες και εντοπισµός των οµάδων άλλων χρηστών που τους ενοχλούν ή εµποδίζουν περισσότερο. Άµεση απαίτηση από τους χρήστες, προτάσεων προς λύση του προβλήµατος. Σχετική Βιβλιογραφία Peter Bromley (1994). Countryside Recreation, A handbook for managers. E & FN SPON, London Joy Standeven & Paul De Knop (1999). Sport Tourism. Human Kinetics, USA Irmeli E. Palmberg & Jari Kuru (2000). Outdoor Activities as a Basis for Environmental Responsibility. The Journal of Environmental Education, Vol. 31, No 4, pp. 432-36 Papageorgiou K. (1999). A management planning framework based on ecological, perceptual and economic carrying capacity: The case study of Vikos Aoos National Park, Creece. Journal of Environmental Management 4
Θέµατα για συζήτηση ή Μελέτη Συνεντεύξεις εις βάθος σε «δασάρχες» για τον εντοπισµό της κρατικής πολιτικής που ισχύει, τι εφαρµόζεται, ποιος είναι υπεύθυνος, ποιες είναι οι υποχρεώσεις µας ως κράτος σε σχέση µε τους νόµους της ευρωπαϊκής ένωσης. Θέµατα για συζήτηση ή µελέτη Το παρελθόν, το παρόν και το µέλλον της δραστηριότητας του κυνηγιού (ως δραστηριότητα ελεύθερου χρόνου) άγριων ζώων και πτηνών στην πατρίδα µας. Σύγκριση µε το καθεστώς της ευρωπαϊκής ένωσης Επίλογος Οι υπαίθριες δραστηριότητες αναψυχής παρά τις πολλαπλές ωφέλειες που έχουν για τους συµµετέχοντες σε αυτές, παράλληλα δηµιουργούν παρενέργειες στους χώρους όπου υλοποιούνται. Οι επιδράσεις αυτές είναι βασικά από την χρήση προς το περιβάλλον, Αλλά και µεταξύ των χρηστών λόγο της χωρικής κατάληψης ή της δηµιουργίας παράπλευρων καταστάσεων όπως ηχορύπανσης, αποβλήτων κλπ Χρειάζεται άµεση αντιµετώπιση από ειδικά άτοµα ανάλογα µε την κατάσταση και την περιοχή όπως: Countryside or Coastal Managers, σε συνεργασία µε τις τοπικές αρχές. 5