ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ, ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ 9 Ο εξάμηνο Χημικών Μηχανικών

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ, ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ 9 Ο εξάμηνο Χημικών Μηχανικών Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ y.caloghirou@ntua.gr ΣΥΖΕΥΞΗ ΓΝΩΣΗΣ, ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Άδεια Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άδεια χρήσης άλλου τύπου, αυτή πρέπει να αναφέρεται ρητώς.

The critical role of R&D (1/2) 3 The critical role of R&D in economic progress by the classical economists even though they used a different terminology All the improvements in machinery, however have by no means been the inventions of those who had the occasion to use the machines. Many improvements have been made by the ingenuity of the makers of the machines, when to make them became the business of a peculiar trade;

The critical role of R&D (2/2) 4 and some by that of those who are called philosophers or men of speculation, whose trade is not to do anything but to observe everything; and who, upon that account, are often capable of combining together the powers of the most distant and dissimilar objects. In the progress of society, philosophy or speculation becomes like every other employment, the principal or sole trade and occupation of a particular class of citizens. [Smith, 1776, An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, p.8]

«Όλα έχουν εφευρεθεί;!!!» 5 "Everything that can be invented has been invented." -- Attributed to Charles H. Duell, Commissioner, U.S. Office of Patents, 1899, but known to be an urban legend. Και όμως, 115 χρόνια μετά, ο λόγος αλλά κυρίως η πράξη σχετικά με τις εφευρέσεις και την καινοτομία συνεχίζεται με ασύλληπτους ρυθμούς.

Schumpeter 6 Τι είναι η καινοτομία; Νέα προϊόντα, νέες διεργασίες, νέες μορφές οργάνωσης, νέες αγορές. Ποιοι είναι οι φορείς της καινοτομίας; Επιχειρηματίες, Μεγάλες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Ε&ΤΑ (R&D) Ποιες είναι οι επιδράσεις της καινοτομίας; Δημιουργία, αλλά και καταστροφή. Διάκριση καινοτομίας από συναφή φαινόμενα. Εφεύρεση, αβέβαιη χρηματοδότηση της καινοτομίας, διάχυση Δεν είπε πως γίνεται η καινοτομία.

Η σύγχρονη συστημική προσέγγιση της καινοτομίας 7 Freeman, Nelson, Lundvall (δεκαετία του 1980) Διαφορετικά περιβάλλοντα (εθνικά, διεθνικά, περιφερειακά, κλαδικά, ) διαμορφώνουν λιγότερο ή περισσότερο υποστηρικτικές συνθήκες για την ανάπτυξη καινοτομιών. Υποκείμενα (το κράτος και οι θεσμοί του, τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα, οι επιχειρήσεις, οι χρήστες...) Διασυνδέσεις, Αλληλεπιδράσεις, δικτυώσεις, συνεργατικά σχήματα, διαδικασίες μάθησης Κίνητρα, θεσμοί, γνώσεις, ικανότητες, δεξιότητες

Διάφοροι τύποι καινοτόμων (1/2) 8 Αρχικά, από «πρακτικούς» δηλ. απασχολούμενους ή συνδεδεμένους με την παραγωγή και οι καινοτομίες ήταν το αποτέλεσμα παρατήρησης ή πειραματισμού σε μικρή κλίμακα. Ακόμη και σήμερα οι «πρακτικοί» είναι σημαντικοί καινοτόμοι. Προσπαθούν να αναγνωρίσουν ανάγκες και να λύσουν προβλήματα. Οι επιστημονικές ανακαλύψεις του τέλους του 19 ου αιώνα συνέβαλαν στην ανάπτυξη καινοτομιών που βασίζονται στην επιστημονική γνώση (Edison, Bell, Marconi).

Διάφοροι τύποι καινοτόμων (2/2) 9 Μεγάλες επιχειρήσεις (IBM, Sony, Kodak, Bell Labs, GM, GE) έφτιαξαν τα δικά τους εργαστήρια. Αλλά και ο δημόσιος τομέας δημιούργησε ερευνητικά κέντρα για τον αγροτικό τομέα, την υγεία κ.α. Τα πανεπιστήμια και οι νεοφυείς επιχειρήσεις γίνονται πηγές καινοτομιών.

Η επιχειρηματικότητα μια ετερογενής και πολύμορφη έννοια και πρακτική (1/2) 10 Πολλά είδη επιχειρηματικότητας Επιχειρηματικότητα ανάγκης (για βιοπορισμό) [necessity entrepreneurship) vs. Επιχειρηματικότητα ευκαιρίας [opportunity entrepreneurship] Συνήθης επιχειρηματικότητα vs. Καινοτόμος Επιχειρηματικότητα Δημιουργία νέας επιχείρησης vs. Εταιρική Επιχειρηματικότητα Αυτοαπασχόληση

Η επιχειρηματικότητα μια ετερογενής και πολύμορφη έννοια και πρακτική (2/2) 11 Πολλά είδη επιχειρηματικότητας Επιχειρηματικότητα σε διάφορους κλάδους (με διαφορετικά χαρακτηριστικά) Επιχειρηματικότητα ως πράξη vs. Επιχειρηματικότητα ως διεργασία Start ups, spin offs, spin outs Φύλο και Επιχειρηματικότητα

Ορισμένα κρίσιμα ερωτήματα 12 Οι επιχειρηματίες γεννιούνται ή εκπαιδεύονται/ δημιουργούνται; Η επιχειρηματικότητα διδάσκεται, καλλιεργείται; Οι καινοτόμοι γεννιούνται ή δημιουργούνται; Οι ευκαιρίες αναγνωρίζονται ή/ και δημιουργούνται;

Απαιτήσεις για έναν καινοτόμο επιχειρηματία 13 Γνώσεις, δεξιότητες, ικανότητες. Πείρα, προσωπικά χαρακτηριστικά/ φυσικές ικανότητες. Περιβάλλον, κλίμα, τρόπος αντίληψης των πραγμάτων. Παραγωγή και διάθεση ενός προϊόντος. Δημιουργία και ανάπτυξη ομάδων. Ηγεσία (ηγεσία και διοίκηση) Ανάληψη υπολογισμένου ρίσκου

Ορισμένες χρήσιμες ικανότητες αυτού που δραστηριοποιείται στο επιχειρείν 14 Ικανότητα να αντιλαμβάνεται το οικονομικό, κοινωνικό και επιστημονικό περιβάλλον και να κατανοεί την εξέλιξη των σχετικών διεργασιών (τάσεις) και τη μελλοντική προοπτική τους. Ικανότητα να κατανοεί πως λειτουργούν οι θεσμοί και πως συμπεριφέρονται τα άτομα, οι ομάδες και οι οργανισμοί όταν αναλαμβάνουν την πρωτοβουλία να δημιουργήσουν νέες δραστηριότητες, προϊόντα και υπηρεσίες. Η επιχειρηματική δραστηριοποίηση απαιτεί αφοσίωση και δεσμεύσεις και την ικανότητα να ξεπερνάς την αποτυχία.

Επιχειρηματικότητα: Να μπορώ να κάνω να συμβούν πράγματα 15 Άτομα ή ομάδες που διαμορφώνουν μια ιδέα-ένα concept και το υλοποιούν. Μπορεί να είναι ένα προϊόν, μια υπηρεσία, ένας οργανισμός, ένας θεσμός, ένα σχέδιο, ένα έργο, ένα πρόγραμμα, μια πολιτική, μια στρατηγική. Οι πρωταγωνιστές μιας νέας διεργασίας, πρωτοβουλίας και φορείς αλλαγής.. Η Επιχειρηματικότητα, με την ευρεία έννοια της ανάληψης μιας πρωτοβουλίας και της υλοποίησής της, αναπτύσσεται και πραγματοποιείται σε όλους τους χώρους, σε όλο τον κόσμο και αναφέρεται σε διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες. Η επιχειρηματικότητα μπορεί να είναι για το καλό, αλλά και για το κακό.

Κρίσιμες διακρίσεις για τη γνώση 16 Δεδομένα Πληροφορία Γνώση Σοφία απόσταγμα γνώσης που προέρχεται από την πείρα της ζωής, αλλά και από τις φυσικές και κοινωνικές επιστήμες, από την ηθική και τη φιλοσοφία Κωδικοποιημένη άρρητη (διάχυτη) γνώση

Η γνώση είναι η βάση της καινοτομίας 17 Νέα γνώση Νέοι συνδυασμοί υφιστάμενης γνώσης. «Οικονομικά Χρήσιμη γνώση» που χρειάζεται έναν φορέα (επιχειρηματία, επιχειρηματική ομάδα, μια υφιστάμενη επιχείρηση) που θα την μετασχηματίσει σε οικονομική δραστηριότητα. Γνώση που παράγεται από την έρευνα και Γνώση που παράγεται από την επαγγελματική και επιχειρησιακή πρακτική.

Η γνώση που παράγεται από την ερευνητική δραστηριότητα 18 Γνώση που παράγεται από την περιέργεια των ερευνητών και αυξάνει το γνωστικό απόθεμα της κοινωνίας (η γνώση ως αυταξία). Γνώση που παράγεται για να καλύψει τις ανάγκες και τα προβλήματα της βιομηχανίας (με την ευρύτερη έννοια)/ παραγωγής. Γνώση για την αντιμετώπιση των μεγάλων κοινωνικο-οικονομικών προκλήσεων (κλιματική αλλαγή, το AIDS,..) και προβλημάτων.

Τέσσερα κρίσιμα ερωτήματα για τη γνώση 19 Know what? Know who? Know why? Know-how?

Τέσσερα είδη μάθησης για μια επιχείρηση 20 Μαθαίνουμε για τα πράγματα [Γνώση]. Μαθαίνουμε να κάνουμε πράγματα [Ικανότητες (Δυναμικές, Λειτουργικές), Δεξιότητες,..] {know-how} Μαθαίνουμε για ατομική βελτίωση και την αξιοποίηση του δυναμικού (των δυνατοτήτων) του κάθε ατόμου [Προσωπική Ανάπτυξη] {HR} Μαθαίνουμε για να επιτύχουμε πράγματα μαζί [Συνεργατική έρευνα].

Επιχειρηματικότητα που βασίζεται στη γνώση (ΕβΓ) - Knowledge Based Entrepreneurship (1/2) 21 Οι επενδύσεις για παραγωγή νέας ή βελτιωμένης γνώσης (μεγάλες επενδύσεις σε Ε&Α) δεν οδηγούν αυτομάτως στην καινοτομία και την οικονομική μεγέθυνση Η αποτελεσματικότητα της μετατροπής εξαρτάται: Από τη δυνατότητα μετατροπής της εν γένει παραγόμενης γνώσης σε οικονομικά αξιοποιήσιμη γνώση (φίλτρο γνώσης). Από την ύπαρξη μηχανισμού μετασχηματισμού της οικονομικά αξιοποιήσιμης γνώσης σε οικονομική δραστηριότητα (ΕβΓ).

Επιχειρηματικότητα που βασίζεται στη γνώση (ΕβΓ) - Knowledge Based Entrepreneurship (2/2) 22 Άρα απαιτούνται: Ένα «φίλτρο» γνώσης, δηλ. ένα σύστημα διάκρισης μεταξύ γενικής γνώσης και οικονομικά χρήσιμης γνώσης (η κατάσταση στο πανεπιστημιακό σύστημα, η σχέση έρευνας-παραγωγής). Ένας μηχανισμός (όπως η επιχειρηματικότητα) που θα μετατρέψει την οικονομικά αξιοποιήσιμη γνώση σε οικονομική δραστηριότητα

Όψεις του Κοινωνικού περίγυρου που επηρεάζουν την Επιχειρηματικότητα 23 Η κοινωνική αποδοχή της αποτυχίας, η δεύτερη ευκαιρία και η αποτυχία ως εμπειρία μάθησης. Εάν το τίμημα της αποτυχίας είναι πολύ μεγάλο, οι άνθρωποι δεν τολμούν να αναλάβουν κάποιο υπολογισμένο ρίσκο.. Το αποτελεσματικό σύστημα δικαίου είναι θεμελιώδες για τη θετική ανάληψη και άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας.

What is the Founders background? 24 15% have previous entrepreneurial experience non university degree (43%) or postgraduate degree holders incl. PhDs (35%) previous work experience in the same industry technical and engineering knowledge 12 years professional experience Εικόνα 1: Founders background

Δώδεκα ερωτήματα και ορισμένα εμπειρικά ευρήματα σχετικά με την καινοτομία (1/3) 25 1. Τι είναι και τι δεν είναι η καινοτομία; Ποια η διαφορά μεταξύ εφεύρεσης (invention), καινοτομίας (innovation) και δημιουργικότητας (creativity); 2. Πώς μπορούν να περιγραφούν διάφορα είδη και να ταξινομηθούν οι διάφορες όψεις της καινοτομίας; 3. Πώς μπορούμε να προσεγγίσουμε το φαινόμενο της καινοτομίας σε διάφορα επίπεδα (Πλαίσιο Ανάλυσης, Υποδείγματα για τη μελέτη της καινοτομίας); 4. Ποιες είναι οι πηγές της ανάπτυξης καινοτομιών («η προέλευση των ιδεών») ποιοι είναι οι φορείς προώθησης και υλοποίησης της καινοτομίας;

Δώδεκα ερωτήματα και ορισμένα εμπειρικά ευρήματα σχετικά με την καινοτομία (2/3) 26 5. Μπορεί η ανάπτυξη καινοτομιών να σχεδιασθεί και να οργανωθεί; Η στρατηγική διαχείριση της καινοτομίας. 6. Ποιοί οι προωθητικοί και οι ανασταλτικοί παράγοντες για την ανάπτυξη καινοτομιών; 7. Πώς μπορούμε να μετρήσουμε την καινοτομία; 8. Ποιες οι επιδράσεις της καινοτομίας στην οικονομία; 9. Υπάρχουν αρνητικές παρενέργειες της καινοτομίας; 10.Ποιος είναι ο ρόλος του κράτους στην υποστήριξη και στη διαμόρφωση κατευθύνσεων (κίνητρα, παρεμβάσεις, κλίμα, ενισχύσεις,..) για την ανάπτυξη καινοτομιών;

Δώδεκα ερωτήματα και ορισμένα εμπειρικά ευρήματα σχετικά με την καινοτομία (3/3) 27 11.Μπορούμε να κάνουμε ασφαλείς προβλέψεις σχετικά με την αξιοποίηση της τεχνολογίας και την ανάπτυξη καινοτομιών; 12.Το ευρωπαϊκό παράδοξο, ο εξελισσόμενος παγκόσμιος ανταγωνισμός και ο νέος (αναδυόμενος) διεθνής καταμερισμός εργασίας; Η κατάσταση στην Ελλάδα («Το ελληνικό παράδοξο μέσα στο ευρωπαϊκό παράδοξο», η τεχνολογία ως εμπόρευμα, οι ελληνικές επιχειρήσεις και η καινοτομία..)

Τι είναι και πόσα είδη καινοτομίας έχουμε; 28 Η καινοτομία συνδέεται με νεωτερισμούς («νέες αντιλήψεις, νέα συστήματα, νέες μέθοδοι νέα προϊόντα»), με κάτι νέο, με κάποια αλλαγή, με μια πρωτοτυπία, «με κάτι που γίνεται για πρώτη φορά», Είδη καινοτομίας: «Όχι μόνον διαστημική επιστήμη», o Επαναστατική, Ριζική, αποδιαρθρωτική, στρατηγική αλλά και οριακή, Όχι μόνον τεχνολογική Η καινοτομία πρέπει να έχει μια σημαντική επίπτωση για να θεωρηθεί καινοτομία, άλλοι πάλι υποστηρίζουν ότι οποιαδήποτε αλλαγή αρκεί να είναι μετρήσιμη μπορεί να θεωρηθεί ως καινοτομία

Έχουν πει για την καινοτομία 29 There is a way to do it better, find it, (Thomas Edison) Αναζήτηση. Η καινοτομία είναι η ικανότητα να δεις την αλλαγή ως μια ευκαιρία και όχι σαν απειλή» (Steve Jobs) Ματιά στα πράγματα Creativity is thinking up new things. Innovation is doing new thing (Theodore Levitt) Σχέση με τη δημιουργικότητα You can t do to-day s job with yesterday s methods and still be in business tomorrow Διαρκής ενεργητική προσαρμογή

Στάσεις απέναντι στην καινοτομία 30 Περίμενε το αναπάντεχο. Μάθε να ακούς. Αμφισβήτησε παραδοχές που θεωρούνται δεδομένες (Challenge the givens!) «Καταπολεμείστε τον φόβο της αποτυχίας» Ένας δημιουργικός καλλιτέχνης: «Αν δεν αποτυγχάνετε κάθε τόσο, αυτό είναι ένα δείγμα ότι δεν κάνετε τίποτε πολύ καινοτόμο» Woody Allen. Και ένας επιστήμονας.. I have not failed. I ve just found 10000 ways that don t work Thomas Edison (Δοκιμή και σφάλμα).

Τρόπος σκέψης 31 «Σκέψου εκτός πλαισίου ( thinking outside the box ) σκέψου πέρα από την πεπατημένη Μπορείς να επιλέξεις ένα διαφορετικό πλαίσιο ανάλυσης από τα καθιερωμένα; Το πλαίσιο είναι: η αντίληψή σου για τον κόσμο, η φιλοσοφία σου, το παράδειγμα, το επιχειρησιακό μοντέλο, μια διαφορετική ματιά

Αποσαφήνιση εννοιών (1/2) 32 Ποια η διαφορά εφεύρεσης και καινοτομίας; Είναι μόνον τεχνολογική η καινοτομία; Καινοτομία για ποιόν; Τι δεν είναι καινοτομία; Ποια επιχείρηση θεωρείται καινοτόμα; Τι είναι η μανθάνουσα επιχείρηση (learning company); Καινοτομίες είναι μόνον οι μεγάλοι νεωτερισμοί (π.χ. η παραγωγή του αυτοκινήτου ή της μηχανής εσωτερικής καύσης ή του προσωπικού υπολογιστή);

Αποσαφήνιση εννοιών (2/2) 33 Πόσο σημαντική είναι η διάχυση της γνώσης; Πώς παράγονται οι καινοτομίες; Ένας νέος συνδυασμός στοιχείων γνώσης οδηγεί σε καινοτομίες; Έχει νόημα η εκμάθηση μέσω αποτυχημένων προσπαθειών για την επίτευξη καινοτομιών; (Αποτυχία ως εμπειρία μάθησης και όχι ως στίγμα). Αναπτύσσονται καινοτομίες στη δημόσια διοίκηση και στον δημόσιο τομέα;

Εφεύρεση 34 Εφεύρεση: Μια διεργασία δημιουργικής ανακάλυψης και «ηρωικών προσπαθειών» (σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες) για την επίλυση προβλημάτων. Αναφέρεται σε: αντικείμενα, πατέντες, διεργασίες, τεχνικές, concepts (έννοιες), ιδέες που έχουν στοιχεία νεωτερισμού.

Διάκριση εφεύρεσης από καινοτομία 35 Το κριτήριο: η εφαρμογή και η οικονομική/εμπορική αξιοποίηση της νέας γνώσης [SCHUMPETER, 1934]. Καινοτομία: μια διεργασία που εκλεπτύνει την εφεύρεση και κυρίως τη μεταφράζει σε χρησιμοποιήσιμα προϊόντα (αγαθά ή υπηρεσίες) και διεργασίες. Καινοτομία: μια συνεχής κοινωνικο-οικονομική και διοικητική/ επιχειρηματική διεργασία. Η καινοτομία είναι κατά βάση οικονομικό, επιχειρησιακό και επιχειρηματικό φαινόμενο που υποστηρίζεται/ εκδηλώνεται με τεχνολογικούς ή/και οργανωσιακούς όρους.

Crossing the Valley of Death 36 Εικόνα 2: Crossing the Valley of Death

Ο ευρύτερος ορισμός της καινοτομίας 37 Μερικοί έχουν ορίσει την καινοτομία ως «εφεύρεση + εκμετάλλευση». Όμως, είναι προτιμότερος ένας ευρύτερος ορισμός της καινοτομίας π.χ. όπως αυτός του Rubenstein: «Καινοτομία είναι η διαδικασία/ διεργασία μέσω της οποίας αναπτύσσονται νέες και βελτιωμένες υπηρεσίες, παραγωγικές διαδικασίες/ διεργασίες, προϊόντα και υλικά και μεταφέρονται είτε σε παραγωγικές μονάδες είτε στην αγορά ανάλογα με την περίπτωση» [Rubenstein, 1989, Managing Technology in the Decentralized Firm, New York: Wiley.]

Διαφορά καινοτομίας και δημιουργικότητας 38 Δημιουργικότητα: Η διεργασία έκφρασης και ανάπτυξης νεωτεριστικών ιδεών που μπορεί να είναι χρήσιμες. Καινοτομία: η επιτυχής εφαρμογή/ υλοποίηση δημιουργικών ιδεών. Η δημιουργικότητα δεν είναι από μόνη της καινοτομία. Η δημιουργικότητα είναι περισσότερο μια ικανότητα/ δεξιότητα που διευκολύνει την παραγωγή καινοτομιών. Ένας οργανισμός είναι καινοτόμος όταν διοχετεύει το δημιουργικό δυναμικό- με την εμπλοκή των εργαζομένων σε αυτόν- σε μεγέθυνση/ ανάπτυξη, αλλαγή και επιτυχία

Είδη καινοτομίας (1/2) 39 Πιο συγκεκριμένα: Η εισαγωγή ενός νέου ή βελτιωμένου προϊόντος (αγαθού ή υπηρεσίας), Η εισαγωγή μιας νέας ή βελτιωμένης μεθόδου παραγωγής (μιας νέας διεργασίας)- που δεν στηρίζεται αναγκαστικά σε ένα νέο επιστημονικό/ερευνητικό αποτέλεσμα- ή ενός νέου τρόπου διάθεσης ενός προϊόντος στην αγορά.

Είδη καινοτομίας (2/2) 40 Το άνοιγμα μιας νέας αγοράς ή η δημιουργία μιας νέας αγοράς. Η αξιοποίηση ενός νέου πόρου ή μιας νέας πρώτης ύλης ή ενός ημικαταργεσμένου προϊόντος ή ενός νέου ή βελτιωμένου υλικού, ανεξάρτητα αν προϋπήρχε ή πρωτο-δημιουργήθηκε. Η διαμόρφωση ενός νέου οργανωτικού σχήματος (νέο επιχειρηματικό μοντέλου, δημιουργία ενός μονοπωλίου, διάσπαση ενός μονοπωλίου).

Καινοτομία για ποιον; 41 Η καινοτομία αναφέρεται: στη συγκεκριμένη επιχείρηση (new to the firm ή firm only) στη συγκεκριμένη αγορά (new to the market), στη διεθνή αγορά (worldwide innovation).

Τεχνολογικές, Οργανωτικές (οργανωσιακές) και θεσμικές καινοτομίες (1/2) 42 Τεχνολογική Καινοτομία Προϊόντος (τεχνικά χαρακτηριστικά, επίδοση, ιδιότητες, χρήσεις) Τεχνολογικά νέα προϊόντα Τεχνολογικά βελτιωμένα προϊόντα Τεχνολογική Καινοτομία Διεργασίας/παραγωγικής διαδικασίας (μέθοδος παραγωγής συμπεριλαμβανομένων και μεθόδων διάθεσης του προϊόντος) Τεχνολογικά νέα διεργασία. Τεχνολογικά βελτιωμένη διεργασία.

Τεχνολογικές, Οργανωτικές (οργανωσιακές) και θεσμικές καινοτομίες (2/2) 43 Οργανωτική καινοτομία Διοικητική Καινοτομία (Management Innovation). Επιχειρησιακά/ επιχειρηματικά μοντέλα (new business models). Νέα μοντέλα διάθεσης προϊόντα (new marketing models). Νέα Οργανωτικά σχήματα. Θεσμική Καινοτομία Δημιουργία νέων θεσμών [π.χ. ο θεσμός της Ανώνυμης Εταιρείας, ο θεσμός των ρυθμιστικών αρχών, ο θεσμός των εταιρειών ιδιωτικών συμμετοχών (private equity), η δημιουργία της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας στην Ελλάδα, η δημιουργία του Πολυτεχνείου στην Ελλάδα, η δημιουργία των Τεχνικών Πανεπιστημίων (Πολυτεχνείων) στη Γερμανία τον 19 ο αιώνα ].

Οργανωτικές καινοτομίες 44 Περιλαμβάνει: Εισαγωγή σημαντικά τροποποιημένων οργανωτικών δομών. Εφαρμογή προωθημένων τεχνικών διοίκησης. Εφαρμογή νέων ή σημαντικά τροποποιημένων στρατηγικών κατευθύνσεων/προσανατολισμών. Επί της αρχής, η οργανωτική αλλαγή μετράει ως καινοτομία μόνον αν επιφέρει μετρήσιμη μεταβολή στο παραγόμενο αποτέλεσμα (αυξημένη παραγωγικότητα, αυξημένες πωλήσεις, φιλικότερη για τον χρήστη διάθεση, αποδοτικότερη διάθεση).

Η διοικητική καινοτομία (Management Innovation) 45 Πίσω από κάθε νέο προϊόν, από κάθε νέα υπηρεσία και κάθε νέα τεχνολογία υπάρχει η καινοτόμος σκέψη. Στη φάση αυτή που διέρχονται σήμερα οι επιχειρήσεις αυτό που χρειάζεται να κάνουμε είναι να προχωρήσουμε στη σταδιακή αλλαγή του τρόπου διοίκησης (του μάνατζμεντ), που προσομοιάζει μ. Σήμερα, η μεγαλύτερη τροχοπέδη για έναν οργανισμό είναι το ισχύον μοντέλο διοίκησης» [Gary Hamel]

Η καινοτομία ένα πολύπλοκο συστημικό φαινόμενο (1/2) 46 Η καινοτομία δεν είναι αποκλειστικά ένα τεχνολογικό φαινόμενο. Η καινοτομία είναι ένα κοινωνικο-οικονομικό και επιχειρησιακό/ επιχειρηματικό συστημικό φαινόμενο με ισχυρό τεχνολογικό (αλλά και οργανωσιακό) υπόβαθρο. Η παραγωγή της καινοτομίας είναι μια σύνθετη, συνδυαστική και έντονα αλληλεπιδραστική διεργασία μετασχηματισμού μιας ιδέας σε πράξη. Η καινοτομία για να ανθήσει χρειάζεται την ανάπτυξη ενός οικοσυστήματος της καινοτομίας, στο πλαίσιο του οποίου οι κοινότητες (ερευνητική, επιχειρηματική, ψηφιακών και οικολογικών ακτιβιστών, χρηστών, εθελοντών που ασκούν κοινή πρακτική όπως η κοινότητα του ελεύθερου λογισμικού ανοιχτού κώδικα κ.α.) και οι διάφοροι θεσμοί παίζουν σημαντικό ρόλο.

Η καινοτομία ένα πολύπλοκο συστημικό φαινόμενο (2/2) 47 Χρειάζεται ακόμη ορατότητα ενεργειών και δράσεων και περιβάλλον αλληλεπίδρασης, συνεργασίας αλλά και ανταγωνισμού. Η ανάπτυξη καινοτομιών είναι ένα συναρπαστικό, αλλά και δύσκολο ταξείδι, που οδηγεί και σε μη αναμενόμενα αποτελέσματα, αλλά και απρόβλεπτες εφαρμογές. Η παραγωγή καινοτομιών εμπεριέχει και πολλές αποτυχίες που πρέπει να ιδωθούν ως μαθησιακές εμπειρίες.

The Innovation Journey 48 Εικόνα 3: The Innovation Journey

Οι φορείς της καινοτομίας 49 Σε προσωπικό επίπεδο Σε επίπεδο επιχείρησης ή/και οργανισμού (business strategy,..) Σε επίπεδο περιφέρειας, χώρας, κλάδου, supracontinental (Systems of Innovation)

Φορείς της καινοτομίας: Ο επιχειρηματίας και η επιχείρηση και όχι μόνον! (1/2) 50 Προσωπο -κεντρική προσέγγιση: Στο επίκεντρο ο ηρωϊκός, πρόθυμος να αναλάβει κινδύνους επιχειρηματίας [Mark Ι model, Schumpeter, 1912] Η μεγάλη επιχείρηση που αναπτύσσει θεσμοθετημένη και οργανωμένη προσπάθεια σε βιομηχανικά ερευνητικά εργαστήρια [Mark II model, Schumpeter, 1943]

Φορείς της καινοτομίας: Ο επιχειρηματίας και η επιχείρηση και όχι μόνον! (2/2) 51 Δεκαετία του 1990.., επιστροφή της μικρής καινοτόμου επιχείρησης [Bo Carlsson et al] Επιχειρηματικότητα εντάσεως γνώσης: Συνδυάζει γνώση και καινοτομία σε όλους τους κλάδους και εξαρτάται από το πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται (context specific) Παγκόσμια Δίκτυα καινοτομίας [Malerba et al: KEINS, AEGIS,..] π.χ. στον τομέα των κινητών εφαρμογών λογισμικού και περιεχομένου..που διευκολύνουν άτομα ή/και νεοφυείς επιχειρήσεις να βγουν στην παγκόσμια αγορά. Και στην Ελλάδα.

Φορέας καινοτομίας μπορεί να είναι η δημόσια διοίκηση και ευρύτερα ο δημόσιος τομέας 52 Ο ρόλος του κράτους ως χρήστη καινοτομιών Ο ρόλος του κράτους ως διαμορφωτή ενός πλαισίου που διευκολύνει την ανάπτυξη καινοτομιών Ο ρόλος φορέων του κράτους στην ανάπτυξη καινοτομιών.

Η επιχειρηματικότητα βασισμένη στη γνώση: ένας μηχανισμός μετασχηματισμού (1/2) 53 Knowledge Based Entrepreneurship Γνώση Αποτελέσματα ερευνητικής δραστηριότητας. Συστηματοποίηση και Κωδικοποίηση γνώσης που προέρχεται από την επαγγελματική/ επιχειρηματική/ οργανωσιακή πρακτική. Ένα μέρος της γνώσης τροφοδοτεί το γνωστικό απόθεμα μιας κοινωνίας και επηρεάζει την εξέλιξή της (περιέργεια του ερευνητή)

Η επιχειρηματικότητα βασισμένη στη γνώση: ένας μηχανισμός μετασχηματισμού (2/2) 54 Knowledge Based Entrepreneurship Γνώση Ένα μέρος της γνώσης συνεισφέρει στην απάντηση στις μεγάλες κοινωνικές προκλήσεις και συμβάλλει στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Ένα μέρος της γνώσης αξιοποιείται οικονομικά και συνεισφέρει στην οικονομική μεγέθυνση και στη δημιουργία εισοδημάτων. Η επιχειρηματικότητα ένας μηχανισμός που μετατρέπει την γνώση σε καινοτομία και σε οικονομική δραστηριότητα και μπορεί να συμβάλλει στην οικονομική μεγέθυνση, το βιοτικό επίπεδο και την ευημερία.

Επιχειρηματικότητα εντάσεως γνώσης (KIE) ή Επιχειρηματικότητα βασισμένη στη γνώση (KBE) 55 Πώς ορίζεται; Σύμφωνα με το διευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα AIGIS: 1. Δημιουργία μιας νέας επιχείρησης Αυτοτελής, ή Παράγωγη μιας υφιστάμενης επιχείρησης (corporate entrepreneurship) ή ενός υφιστάμενου οργανισμού (spin off, spin out) 2. Καινοτόμα ως προς μια τουλάχιστον διάσταση: Νέο ή βελτιωμένο προϊόν, Νέα ή βελτιωμένη παραγωγική διαδικασία/ διεργασία, Νέο ή βελτιωμένο επιχειρηματικό/ οργανωσιακό μοντέλο Νέα αγορά (άνοιγμα ή δημιουργία)

Επιχειρηματικότητα εντάσεως γνώσης (KIE) ή Επιχειρηματικότητα βασισμένη στη γνώση (KBE) 56 3. Ενσωματώνει μια σημαντική διάσταση γνώσης στη δημιουργία και τη δραστηριότητά της: Ιδρυτική ομάδα Ανθρώπινο δυναμικό Πηγές γνώσης 4. Αξιοποιεί καινοτόμες ευκαιρίες για νεωτερισμό σε διάφορους κλάδους: παραδοσιακούς/αναδυόμενους, Υψηλής/ χαμηλής Τεχνολογίας, πρωτογενή παραγωγή, μεταποίηση, υπηρεσίες.

«Μη σημαντικές» ή «μη νεωτεριστικές αλλαγές» 57 Η διακοπή της λειτουργίας μιας διεργασίας/ παραγωγικής διαδικασίας ή η διακοπή της παραγωγής ενός προϊόντος (ακόμη και αν οδηγεί στη βελτίωση της επίδοσης της επιχείρησης) δεν αποτελεί επιχειρηματική καινοτομία. Η απλή αντικατάσταση ή επέκταση του υφιστάμενου τεχνικού εξοπλισμού ή/και της παραγωγικής εγκατάστασης δεν αποτελεί καινοτομία. Η αναβαθμισμένη εκδοχή λογισμικού (new updated version) vs (έναντι) της διάθεσης περισσοτέρων αντιτύπων (diffusion of further copies).

Καινοτόμες Επιχειρήσεις 58 Ήδη λειτουργούσες επιχειρήσεις που έχουν εισαγάγει καινοτόμα (νέα/ βελτιωμένα) προϊόντα, καινοτόμες διεργασίες, καινοτόμα επιχειρησιακά μοντέλα ή/και οργανωτικά σχήματα στην εξεταζόμενη περίοδο. Νέες επιχειρήσεις Κατά την ίδρυσή τους εισήγαγαν νέα προϊόντα στην αγορά που λειτουργούν και απευθύνονται ή χρησιμοποίησαν νέες διεργασίες Μετά την ίδρυσή τους.

Η καινοτομία δεν έχει ως μοναδική πηγή της την ερευνητική-επιστημονική δραστηριότητα 59 Αν και η λειτουργία της «Ε&Α» (R&D) έχει στρατηγική σημασία ιδίως σε ορισμένους κλάδους της μεταποίησης, όμως: Σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΟΟΣΑ (1998) μόνον το 30-50% όλων των δαπανών για την παραγωγή καινοτομίας συνδέονται με δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη (R&D expenditures). Το υπόλοιπο αφορά δαπάνες για σχεδιασμό προϊόντων, ανάλυση αγοράς, outsourcing, δαπάνες για πατέντες και άδειες χρήσεως. Άλλες πηγές καινοτομίας είναι: οι προμηθευτές, οι πελάτες, οι εξωτερικοί συνεργάτες (π.χ. συμβουλευτικές εταιρείες, εταιρείες engineering) κ.α.

Sources of knowledge for exploring new business opportunities 60 Clients or customers Suppliers Competitors In-house (know how. R&D laboratories in your firm) Trade fairs. conferences and exhibitions Scientific journals and other trade or technical Participation in EU funded research programmes Participation in nationally funded research Public research institutes External commercial labs/r&d firms/technical Universities 4,410 4,290 3,360 3,630 3,270 3,560 3,270 3,450 2,950 3,150 2,870 2,950 1,870 2,460 1,900 2,370 2,100 2,370 2,040 2,360 2,120 2,360 1,00 1,500 2,00 2,500 3,00 3,500 4,00 4,500 5,00 Total Greece Εικόνα 4: Sources of knowledge for exploring new business opportunities

Ο τύπος και ο τρόπος παραγωγής καινοτομιών (1/3) 61 Ριζικές και οριακές καινοτομίες (ριζική ή οριακή αλλαγή σε προϊόντα, διεργασίες, οργανωτικά σχήματα ) Γραμμική θεώρηση της παραγωγής καινοτομίας (Από την επιστημονική έρευνα στην εισαγωγή ενός προϊόντος/ μιας διεργασίας στην αγορά). Σύμφωνα με το γραμμικό μοντέλο: οι καινοτομίες πρώτα ανακαλύπτονται, μετά αναπτύσσονται, ύστερα πακετάρονται, προωθούνται στην αγορά και τέλος χρησιμοποιούνται. Γέννηση της ιδέας->εφεύρεση->έρευνα και Ανάπτυξη->Εφαρμογή- >Διάχυση

Ο τύπος και ο τρόπος παραγωγής καινοτομιών (2/3) 62 Το γραμμικό μοντέλο έχει δεχθεί κριτική ως απλουστευτικό. Στην πράξη οι καινοτομίες προκύπτουν από μια πολύπλοκη επαναληπτική διεργασία στην οποία: η αλληλεπίδραση (ανταλλάσσουν και δοκιμάζουν ιδέες), η εκμάθηση και η επικοινωνία μεταξύ των εμπλεκομένων παίζουν σημαντικό ρόλο. Σύμφωνα με την αλληλεπιδραστική θεώρηση της παραγωγής καινοτομίας, οι καινοτομίες δεν παράγονται μόνον από την επιστημονική έρευνα, αλλά και από την επαγγελματική και επιχειρησιακή/ επιχειρηματική πρακτική (την αλληλεπίδραση με τους χρήστες/πελάτες, τους προμηθευτές, τους συνεργάτες κ.α.)

Ο τύπος και ο τρόπος παραγωγής καινοτομιών (3/3) 63 Οι δύο επιχειρηματικές λειτουργίες κατά Drucker: H επιχείρηση, επί της ουσίας- έχει δύο μόνο λειτουργίες, την παραγωγή καινοτομιών και το μάρκετινγκ.

Μέτρηση της Καινοτομίας 64 Ενδεικτικά: Αριθμός νέων ή βελτιωμένων προϊόντων/ διεργασιών που αναπτύχθηκαν στη διάρκεια μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου. Το % των πωλήσεων που αποδίδεται σε νέα ή βελτιωμένα προϊόντα.

Ο εκδημοκρατισμός της καινοτομίας 65 Οι Τεχνολογίες της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών και ειδικότερα το Διαδίκτυο μετασχηματίζουν τον τρόπο και την ταχύτητα παραγωγής καινοτομιών. Χάρη στο Διαδίκτυο, τα εργαλεία web 2.0, το ανοιχτό λογισμικό μια ευρύτερη κοινότητα μπορεί να αξιοποιήσει τη γνώση που παράγεται από την ακαδημαϊκή έρευνα. Η εξέλιξη αυτή έχει μπορεί να προσδώσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε επιχειρηματίες και μικρές επιχειρήσεις. H τάση προς την ανοιχτή καινοτομία (open innovation) έχει αρχίσει να μετασχηματίζει κλάδους. Αναζήτηση έξυπνων ιδεών και εκτός της επιχείρησης ή του οργανισμού.

Καινοτομία σε περίοδο κρίσης; 66 Πολλοί ισχυρίζονται ότι η καινοτομία δεν ανθεί σε συνθήκες κρίσης. Η παραγωγή καινοτομίας, λένε, απαιτεί πόρους, κίνητρα, ανάληψη ρίσκου, κλίμα αισιοδοξίας. Και όμως, πολλές καινοτομίες και πολλές καινοτόμες επιχειρήσεις δημιουργήθηκαν π.χ. στις ΗΠΑ στη διάρκεια της μεγάλης κρίσης που ξέσπασε το 1929.

Καινοτομία σε περίοδο ευημερίας; 67 Άλλοι πάλι ισχυρίζονται ότι σε περίοδο ευημερίας, υπάρχει μια κατάσταση βολέματος που αποτρέπει αντισυμβατικές και νεωτεριστικές πρακτικές. Τελικά η πίεση της ανάγκης στις δύσκολες εποχές και οι υψηλές απαιτήσεις σε περίοδο ευημερίας μπορούν εξίσου να διαμορφώσουν συνθήκες για την παραγωγή καινοτομιών.

Καινοτομία και Οικονομική Μεγέθυνση 68 Ευρύτατη συναίνεση μεταξύ των οικονομολόγων (από τον Adam Smith στον Robert Solow μέσω Ricardo, Marx, Marshall, Schumpeter, Keynes, Arrow, Freeman, Nelson) για τη σημασία και την επίδραση των καινοτομιών στη μακροχρόνια οικονομική μεγέθυνση. Η μακροχρόνια αύξηση της παραγωγικότητας σχετίζεται στενά με την εισαγωγή και τη διάχυση τεχνικών και οργανωτικών καινοτομιών (παρά τις δυσκολίες μέτρησης της ακριβούς συμβολής της τεχνικής αλλαγής στη μεγέθυνση κλάδων και χωρών, πολλές μελέτες το πιστοποιούν). Όμως, μόνο ο Marx τον 19 ο αιώνα και ο Schumpeter τον 20 ο έθεσαν την καινοτομία στο επίκεντρο της θεωρίας τους για τη μεγέθυνση της οικονομίας.

Καινοτομία και θεωρίες της οικονομικής μεγέθυνσης (Marx) (1/2) 69 Μarx O πιο ισχυρός και συνεπής επικριτής του καπιταλισμού είναι και ο πιο φλογερός- έως τότε- θαυμαστής του- για τη σχέση του με την καινοτομία. Marx & Engels (Communist Manifesto, 1848) θεωρούν ότι η ίδια ύπαρξη του καπιταλισμού εξαρτάται από μια σταθερή ώθηση για την εισαγωγή νέων προϊόντων και νέων διεργασιών. Τα κέρδη: ένα πλεόνασμα που βασίζεται στην εκμετάλλευση της εργασίας και που συντηρείται από την κοινωνική και πολιτική εξουσία της αστικής τάξης, αλλά και από τις καινοτομίες.

Καινοτομία και θεωρίες της οικονομικής μεγέθυνσης (Marx) (2/2) 70 Ο Schumpeter θεωρεί ότι η «ικανότητα και η πρωτοβουλία των επιχειρηματιών να αντλήσουν ιδέες για εφαρμογή από τις ανακαλύψεις των επιστημόνων και των εφευρετών, δημιουργούν εντελώς νέες ευκαιρίες για επένδυση, μεγέθυνση και απασχόληση». Ο Schumpeter θεωρεί τα κέρδη που προκύπτουν από τις καινοτομίες δρουν ως σήμα για ένα «σμήνος μιμητών». Ασφαλώς, δεν σημαίνει ότι όλοι οι μιμητές μπορούν να επιτύχουν και να βγάλουν μεγάλα κέρδη. Αντίθετα πολλοί δυνητικοί μιμητές κάνουν ζημιές.

Ανθρώπινη ικανότητα πρόβλεψης 71 Ικανότητα του ανθρώπου να αναλύσει τις επερχόμενες αλλαγές στον σύγχρονο κόσμο, ο Freeman δεν πιστεύει ότι «υπάρχει κάποιος πολύ καλός στις μακροχρόνιες προβλέψεις. Με την κοινή λογική μπορείς να δεις ορισμένες τάσεις, αλλά αν ήταν να συμβουλεύσω τη μικρότερη κόρη μου, πιθανότατα δεν θα της έλεγα τι να κάνει».

Ποτέ μην λες ποτέ! Bad Predictions (Things people said) (1/2) 72 It's generally a bad idea to say something can't or won't be done, especially in the realm of science and technology. The following are quotations that have failed to stand up to the test of time: "The Americans have need of the telephone, but we do not. We have plenty of messenger boys." -- Sir William Preece, chief engineer of the British Post Office, 1876.

Ποτέ μην λες ποτέ! Bad Predictions (Things people said) (2/2) 73 "I think there is a world market for maybe five computers." -- Thomas Watson, chairman of IBM, 1943. "With over 50 foreign cars already on sale here, the Japanese auto industry isn't likely to carve out a big slice of the U.S. market." -- Business Week, August 2, 1968. "There is no reason anyone would want a computer in their home." -- Ken Olson, president, chairman and founder of Digital Equipment Corp., 1977.

Είναι πάντοτε η καινοτομία ωφέλιμη; Έχει παρενέργειες; 74 Reflections on Innovation Luc Soete, Tans Lecture, 10/11/2011, Maastricht University "Innovation is good for you" appears actually the common feature of most science, technology and innovation studies over the last decades. This appears, however surprising given the fact that innovation failure rather than innovation success appears a much more common feature. Hence the simple, but straightforward question which will be central in this Tans lecture: could it be that innovation is not always good for you? A frequently heard argument is that at a societal level, innovation is renewing society s dynamics and hence leading to higher levels of economic development and welfare.

Είναι πάντοτε η καινοτομία ωφέλιμη; Έχει παρενέργειες; (2/2) 75 A process of creative destruction destroying maybe a few incumbents to the benefit though of many newcomers. However, sometimes the exact opposite pattern: a process of destructive innovation, benefiting a few at the expense of many, will occur. In this period of "crises" examples abound of such destructive creation processes. In this Tans lecture some typical examples will be highlighted: our unsustainable fossil-fuel based economic growth at the global level; Η ατελής αρχιτεκτονική της European monetary integration at the European level; financial innovation at the sectoral level. The Tans Lecture is organized every year to honor dr. J. Tans (1912-1993), the founding father of Maastricht University.

Η επιχειρηματικότητα και οι φορείς της 76 ο επιχειρηματίας, η επιχειρηματική ομάδα, η εταιρική επιχειρηματικότητα, η κοινωνική επιχειρηματικότητα.

Επιχειρηματικότητα 77 Η επιχειρηματικότητα συνδέεται με την ανάληψη κινδύνου (risk), την αξιοποίηση ευκαιριών και την ανάληψη πρωτοβουλιών και την οργάνωση νέων εγχειρημάτων. Ο επιχειρηματίας γίνεται ή γεννιέται; Οι ευκαιρίες ανακαλύπτονται η δημιουργούνται; Η διαφορά ρίσκου και αβεβαιότητας. Το υπολογισμένο ρίσκο. Επιχειρηματικότητα ανάγκης και επιχειρηματικότητα ευκαιρίας.

Κατάλογος αναφορών εικόνων (1/2) 78 Εικόνα 1: Founders background, Υλικό με μη προσδιορισμένη προέλευση. Σε περίπτωση που είστε κάτοχος του κύριου δικαιώματος προβείτε σε επικοινωνία με τη Μονάδα Υλοποίησης Ανοικτών Ακαδημαϊκών Μαθημάτων. Εικόνα 2: Crossing the Valley of Death, Charles W. Wessner

Κατάλογος αναφορών εικόνων (2/2) 79 Εικόνα 3: The Innovation Journey, Andrew H. Van de Ven, Douglas E. Polley, Raghu Garud, Sankaran Venkataraman Εικόνα 4: Sources of knowledge for exploring new business opportunities, Υλικό με μη προσδιορισμένη προέλευση. Σε περίπτωση που είστε κάτοχος του κύριου δικαιώματος προβείτε σε επικοινωνία με τη Μονάδα Υλοποίησης Ανοικτών Ακαδημαϊκών Μαθημάτων.

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Ε.Μ.Π.» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.