This section focuses on the diagnosis of the basic

5 5 Ú ÁˆÁÈÎfi ÛÙËÌ Î È AÓÙ ÁˆÓÈÛÙÈÎfiÙËÙ ÛÙËÓ KÂÓÙÚÈÎ M ΠÔÓ Productive System and Competitiveness in Central Macedonia H εν τητα αυτή επικεντρώνεται στη διάγνωση των βασικών χαρακτηριστικών του παραγωγικο συστήµατος και της ανταγωνιστικ τητας της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Ειδικ τερα µας ενδιαφέρει ο προσδιορισµ ς των σηµαντικών οικονοµικών και βιοµηχανικών τάσεων για την ανάπτυξη της Περιφέρειας. Για το σκοπ αυτ έγινε αναλυτική διερε νηση του παραγωγικο συστήµατος και ποιοτική αποτ πωση των δυνατοτήτων και των αδυναµιών του απ την άποψη της παραγωγής και µεταφοράς τεχνολογικών και οργανωτικών καινοτοµιών. H KÂÓÙÚÈÎ M ΠÔÓ ÛÙËÓ EÏÏ H δεκαετία του 1980 τεκµηριώνει την κρίση της ελληνικής ανάπτυξης, καθώς οι µετά το 1973 αρνητικές τάσεις πήραν οριστική µορφή. Οι εξελίξεις ήταν δυσµενείς στα πιο βασικά µεγέθη: στο ΑΕΠ, στις επενδ σεις παγίου κεφαλαίου, στην κλαδική δοµή της βιοµηχανίας, στην απασχ ληση, στην παραγωγικ τητα, στον πληθωρισµ, στο έλλειµµα και στα δηµ σια οικονοµικά. Μετά το 1974, ο µέσος ετήσιος ρυθµ ς µεταβολής του ΑΕΠ µειώνεται συνεχώς (1976-80: 4.2%, 1981-90: 1.6%, 1991-94: 0,9%). Ταυτ χρονα, η αποβιοµηχάνιση άλλαξε τη συµβολή των τριών τοµέων στο ΑΕΠ. Στη δεκαετία του 1980, η µεταποίηση συµβάλλει στο ΑΕΠ λιγ τερο απ,τι συνέβαλε στη δεκαετία του 1970 (17,9% έναντι 19,5%). This section focuses on the diagnosis of the basic characteristics of the production system and the competitiveness of the Region of Central Macedonia. Our particular interest lies in identifying the major economic and industrial trends promoting development in this Region. To this end we have proceeded to explore and describe the productive system, and qualify its strengths and weaknesses from the point of view of the production and transfer of technological and organisational innovations. Central Macedonia in Greece The 1980s confirmed the crisis in Greek development, as the negative trends that had emerged after 1973 took on a definitive form. Developments were unfavourable in the most basic sectors: GDP, investment of fixed assets, the sectorial structure of industry, employment, productivity, inflation, deficit, and public economy. After 1974, the average annual rate of change of the GDP fell steadily (1976-80: 4.2%, 1981-90: 1.6%, 1991-94: 0.9%). At the same time, de-industrialisation altered the respective contributions of the three sectors. In the 1990s, manufacturing contributed less to the GDP than it had in the 70s (17.9% against 19.5%). The same decline characterised fixed asset investments. The average annual change between 1981 and 1990 was only 0.1%. The average annual rate of 45

TO PIº P IAKO Y THMA KAINOTOMIA THN K. MAK ONIA 2 THE REGIONAL INNOVATION SYSTEM IN C. MACEDONIA 2 Οι ίδιες πτωτικές τάσεις χαρακτηρίζουν τις επενδ σεις παγίου κεφαλαίου. Η µέση ετήσια µεταβολή της δεκαετίας 1981-90 ήταν µ λις 0,1%. Ο µέσος ετήσιος ρυθµ ς µεταβολής των επενδ σεων, απ 9,3% στη δεκαετία του 1960, µειώθηκε σε 2,8% στη δεκαετία του 1970 και σε 0,1 στη δεκαετία του 1980. Ο µέσος ετήσιος ρυθµ ς α ξησης της βιοµηχανικής παραγωγής µειώθηκε απ 10,1% (1961-70) σε 6,9% στη δεκαετία 1971-80 και σε 2,2% στη δεκαετία 1980-90. Στη δεκαετία του 1980, η ελληνική βιο- µηχανία προσανατολίσθηκε σε πιο παραδοσιακές δραστηρι τητες και αυξήθηκε το βάρος των παραδοσιακών καταναλωτικών κλάδων (τρ φιµα, ποτά, καπν ς, υφαντουργία, ένδυση, υπ δηση). Ο ετήσιος ρυθµ ς µεταβολής της παραγωγικ τητας µειώθηκε σταδιακά στη δεκαετία του 1980, συνέπεια του περιορισµο των επενδ σεων εκσυγχρονισµο και της απουσίας τεχνολογικής ανανέωσης. Εντο τοις, η γεωγραφία της ελληνικής στασιµ τητας δεν είναι οµοι µορφη. Στην περίοδο 1981-90, η γεωγραφική αναδιάταξη της ανάπτυξης υπήρξε δυναµική και συνδέθηκε µ ένα ασταθές µωσαϊκ ανάπτυξης και φεσης. Τα ποσοτικά στοιχεία µεταβολής του ΑΕΠ και της απασχ λησης παρουσιάζουν ένα πολλαπλ κατακερµατισµ του ελληνικο χώρου: σε δυναµικές περιφέρειες του βορά, σε δυναµικές περιφέρειες των ελληνικών νησιών του Αιγαίου και Ιονίου, και σε στάσιµες περιφέρειες στη κεντρική και ν τιο Ελλάδα. Στο παραδοσιακ βιοµηχανικ κέντρο, που συγκροτήθηκε στο ευρ τερο Πολεοδοµικ Συγκρ τη- µα Αθηνών, κυριαρχο ν τάσεις αποβιοµηχάνισης, ως αποτέλεσµα της µακρ χρονης απουσίας επενδ σεων σε βασικές αστικές υποδοµές που οξ νουν τα προβλήµατα της καθηµερινής λειτουργίας των οικονοµικών δραστηριοτήτων. Παρ µοια, πολλές περιοχές της κεντρικής και ν τιας Ελλάδας χαρακτηρίζονται απ τάσεις αποβιοµηχάνισης. Οι επιχειρήσεις χάνουν σε ανταγωνισµ, έχει αρθεί ο κρατικ ς προστατευτισµ ς, καταλ ονται µέρα µε τη µέρα οι προνοµιακές προσβάσεις στις κρατικές προµήθειες, εξαγορές και συγχωνε σεις µεταφέρουν µερίδια της εσωτερικής αγοράς κάτω απ τον έλεγχο µεγάλων πολυεθνικών εταιρειών. Τα νησιά του Αιγαίου, του Ιονίου, και η Κρήτη change in investments fell from 9.3% in the 60s to 2.8% in the 70s and 0.1% in the 80s. The average annual rate of growth in industrial production fell from 10.1% in 1961-70 to 6.9% in 1971-80 and to 2.2% in 1981-90. In the 1980s Greek industry slipped back into more traditional activities and increased the proportion of traditional consumer sectors (food and drinks, tobacco, textiles, clothing and footwear). The annual rate of change in productivity gradually fell from 1980 onwards, as a consequence of reduced investment in modernisation and the lack of technological renewal. However, the geography of this crisis was not uniform. In 1981-90 there was a vigorous geographical re-organisation of development, associated with a variable mosaic of development and recession. The quantitative data relating to the changes in the GDP and employment show Greece to be completely fragmented into dynamic regions in the north, dynamic regions on the Aegean and Ionian islands, and stagnant regions in central and southern Greece. In the traditional industrial centre that has developed around the Greater Urban Area of Athens, the prevailing trends are towards decentralisation, induced by the long-standing lack of investment in basic civic infrastructure that have exacerbated the problems of the day-to-day operation of economic activities. Likewise, many regions of central and southern Greece are marked by urgent trends of deindustrialisation. Firms are becoming less competitive, state protection has been withdrawn, privileged access to public procurement is being eroded daily, buying out and mergers are bringing segments of the domestic market under the control of large multinationals. The Aegean islands, the Ionian islands and Crete are showing dynamic activity in the primary sector and in tourism and are exploiting commercially the unique comparative advantages offered by the natural environment and an enduring cultural presence. In northern Greece, particularly in Central Macedonia, Eastern Macedonia, and Thrace, a dynamic industrial complex has been developed. This new productive complex showed itself to be capable of internationalisation and adaptation long before the official inception of the Single European Market. 46

APA ø IKO Y THMA KAI ANTA øni TIKOTHTA THN K NTPIKH MAK ONIA PRODUCTIVE SYSTEM AND COMPETITIVENESS IN CENTRAL MACEDONIA 5 δείχνουν δυναµισµ στον πρωτογενή τοµέα και στον τουρισµ και αξιοποιο ν εµπορικά τα µοναδικά συγκριτικά πλεονεκτήµατα που προσφέρει το φυσικ περιβάλλον και η διαχρονική πολιτιστική παρουσία. Στη β ρεια Ελλάδα, στην Κεντρική Μακεδονία και στην Ανατολική Μακεδονία και στη Θράκη, έχει συγκροτηθεί ένα δυναµικ βιοµηχανικ σ - µπλεγµα. Το νέο παραγωγικ σ µπλεγµα έδειξε ικαν τητα διεθνοποίησης και προσαρµογής πολ πριν απ την επίσηµη έναρξη του προγράµµατος της Eνιαίας Eυρωπαϊκής Aγοράς. Η νεο-εκβιοµηχάνιση οδήγησε σε σηµαντική α ξηση της απασχ λησης σε πολλο ς νοµο ς της β ρειας Eλλάδος. λοι οι νοµοί της Κεντρικής Μακεδονίας και της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης παρουσιάζουν σηµαντική α ξηση του ΑΕΠ και της βιοµηχανικής απασχ λησης. O δυναµισµ ς των παραπάνω νοµών είχε ήδη παρουσιασθεί στην περίοδο 1969-87, ενώ εντάθηκε στη δεκαετία του 1980. Παρατηρήθηκε µεταβολή της χωροθετικής συµπεριφοράς των βιοµηχανικών κλάδων, που εγκαταλείπουν ορισµένες περιοχές, ιδιαίτερα της περιφέρειας Πρωτε ουσας, και εγκαθίστανται σε λιγ τερο κεντρικές περιοχές. Η Kεντρική Μακεδονία παρουσιάζεται ως µία απ τις πιο δυναµικές περιοχές του νέου βιοµηχανικο χώρου της β ρειας Ελλάδος. Η Περιφέρεια αποτελείται απ επτά νοµο ς (Ηµαθίας, Θεσσαλονίκης, Κιλκίς, Πέλλας, Πιερίας, Σερρών, Χαλκιδικής) µε συνολικ πληθυσµ 1.710.513 ατ µων. Εντο τοις, η θέση της περιοχής, σο αφορά το κατά το κεφαλή ΑΕΠ, είναι απ τις χαµηλ τερες στην Ευρώπη, ενώ καταλαµβάνει υψηλ τερη θέση ανά- µεσα στις 13 περιφέρειες της Ελλάδος. Ο Πίνακας 5.1 αναφέρεται σε συγκεντρωτικά συγκριτικά στοιχεία πληθυσµο απασχ λησης και αξίας παραγωγής της περι δου 1991-1993. Η περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας συγκρίνεται µε το σ νολο της χώρας ενώ, ειδικ τερα, αναφέρονται ορισµένα βασικά µεγέθη του Νοµο Θεσσαλονίκης ο οποίος αποτελεί το δε τερο σε σηµασία κέντρο µετά την Αθήνα. Το γεγον ς αυτ οφείλεται στ τι η Θεσσαλονίκη συγκεντρώνει το µεγαλ τερο µέρος των συναλλαγών της Περιφέρειας, αποτελεί συγκοινωνιακ κ µβο και χάρις στο λιµάνι και το Neo-industrialisation in northern Greece has led to a considerable rise in employment in many prefectures. All the prefectures in Central Macedonia, Eastern Macedonia and Thrace are showing a significant increase in GDP and industrial employment. Analytical data indicate that these prefectures were already showing signs of vigour in 1969-87, and this increased in the 80s. A change is observed in the locational behaviour of industrial branches, which are moving away from certain areas, particularly around the capital, and settling in less central areas. Central Macedonia appears to be one of the most dynamic areas of northern Greece s new industrial space. The region is composed of seven prefectures (Chalkidiki, Imathia, Kilkis, Pella, Pieria, Serres, Thessaloniki) with a total population of 1,710,513. Nonetheless, the rank of the region regarding the level of GDP per head is one of the lowest in Europe, while it occupies a high position among the 13 regions of Greece. Table 5.1 tabulates recent comparative figures for population, employment and GDP. The Region of Central Macedonia is compared to the whole country, while certain basic figures are also given for the Prefecture of Thessaloniki, the second most important centre in Greece after Attiki. Its importance is due to the fact that it is a transport hub, that most of the Region s industrial activity is concentrated here, and that its port and airport handle a substantial percentage of the country s imports and exports. The area immediately surrounding the city contains most of the Region s manufacturing and processing industry, while banking, commerce and services are concentrated in the city centre. Production The Region of Central Macedonia accounts for 19.9% of the country s GDP in the primary sector, 17.3% in the secondary sector and 13.9% in the tertiary sector (1993). The Region accounts for a disproportionately high percentage (greater, that is, than its share of total GDP, or 16%) of total production in fishing and farming (19.7%), manufacturing/processing (20%), health and education (20.7%) and trade and commerce (17.2%). 47

TO PIº P IAKO Y THMA KAINOTOMIA THN K. MAK ONIA 2 THE REGIONAL INNOVATION SYSTEM IN C. MACEDONIA 2 αεροδρ µι της πραγµατοποιεί ένα µεγάλο µέρος των εισαγωγών - εξαγωγών της χώρας. Στην ευρ τερη περιοχή της π λης συγκεντρώνεται ένα µεγάλο µέρος της µεταποίησης της Κ. Μακεδονίας, ενώ στο εσωτερικ της π λης κυριαρχο ν οι υπηρεσίες, το εµπ ριο και οι τράπεζες. MÂÁ ıë Î È È ÚıÚˆÛË ÙË apple Ú ÁˆÁ H Περιφέρεια παράγει το 19,9% του ΑΕΠ της χώρας στον πρωτογενή τοµέα, το 17,3% στον δευτερογενή και το 14,8% στον τριτογενή (1993). Η Περιφέρεια έχει ιδιαίτερο βάρος στη συνολική παραγωγή της χώρας (ποσοστ µεγαλ τερο απ το συνολικ ποσοστ συµµετοχής στο εθνικ ΑΕΠ, δηλαδή µεγαλ τερο του 16,1%) στους τοµείς γεωργίας - αλιείας (19,7%), µεταποίησης (20%), υγείας εκπαίδευσης (20,7%) και εµπορίου (17,2%). Για την Περιφέρεια σηµαντικ τεροι τοµείς είναι αυτοί της µεταποίησης (19,1% του ΑΕΠ της Περιφέρειας), της γεωργίας (16,9%), καθώς και το εµπ ριο (14,6%). Στους νοµο ς της Περιφέρειας (µε εξαίρεση το Πολεοδοµικ Συγκρ τηµα Θεσσαλονίκης) η κυρι τερη απασχ ληση είναι η γεωργία µε µία µεγάλη ποικιλία απ καλλιέργιες και αρκετά καλές προοπτικές ανάπτυξης. Η βιοµηχανία αναπτ σσεται γ ρω απ τα αστικά κέντρα της Περιφέρειας και αφορά κυρίως τη µεταποίηση-επεξεργασία γεωργικών προϊ ντων (τρ φιµα), την κλωστοϋφαντουργία, τα έπιπλα και τα µη µεταλλικά ορυκτά. Το επίπεδο των προσφερ µενων υπηρεσίων, µε εξαίρεση το Ν. Θεσσαλονίκης, παρουσιάζεται σχετικά χαµηλ σε σχέση µε το µέσο εθνικ επίπεδο. Το ίδιο ισχ ει και για το επίπεδο των τεχνικών και κοινωνικών υποδοµών. Ο τουρισµ ς, είναι αναπτυγµένος µ νο σε ορισµένες περιοχές (Χαλκιδική και Πιερία), ενώ η Περιφέρεια υστερεί στην ανάδειξη - αξιοποίηση του ευρ τερου φυσικο και πολιτιστικο της πλο του και στην ανάπτυξη εναλλακτικών µορφών τουρισµο. Η Περιφέρεια συγκεντρώνει το 19,9% του ΑΕΠ της γεωργικής παραγωγής (Γεωργία - άση - Α- λιεία) της χώρας, το 8,6% του τοµέα των ορυχείων, το 20% της µεταποίησης, το 17,2% του εµπορίου, το 14,9% των κατασκευών και το 14,5% των κατοι- In all the prefectures in this Region (with the exception of the Greater Thessaloniki Area) the principal occupation is in agriculture, with a wide variety of crops and fairly healthy prospects for growth. Industry has developed around the urban centres, and is chiefly devoted to the manufacture and processing of agricultural products (foodstuffs), textiles, furniture and non-metallic minerals. With the exception of the Prefecture of Thessaloniki, the level of services in the Region is fairly low compared to the national average. The same is true of the level of technical and social infrastructures. Tourism is developed only in certain areas (Chalkidiki and Pieria), while the Region as a whole lags behind in the enhancement and exploitation of its natural and cultural wealth and in the development of alternative forms of tourism. The Region accounts for 19.9% of GDP in agricultural production (fishing, farming and forestry), 8.6% in mining, 20% in manufacturing/processing, 17.2% in commerce, 14.9% in construction and 14.5% in housing. The primary sector provides 16.9% of the GDP of the Region, the secondary 27.5% and the tertiary 55.5% (1993). 58.6% of the Region s GDP is produced in the Prefecture of Thessaloniki. This is followed by the Prefectures of Serres, Pella and Imathia with between 8.3% and 8.9% each, and finally Kilkis with 4.1%. Employment According to the 1991 census, 16.9% of the country s population live in the Region of Central Macedonia, more than half of which (56%) in the Prefecture of Thessaloniki. The active population of the Region corresponds to 41.3% of its total population. Unemployment is lower than the national average (6.6% and 7.5% respectively in 1990). Distribution of employment, in 1991, among the three basic economic sectors is as follows: 29.9% in the primary sector, 28% in the secondary sector, and 42.1% in the tertiary sector. If we ignore the Prefecture of Thessaloniki, which accounts for most of the employment in the tertiary sector, we find that two thirds of the active population of this Region are employed in the primary and secondary sectors. 48

APA ø IKO Y THMA KAI ANTA øni TIKOTHTA THN K NTPIKH MAK ONIA PRODUCTIVE SYSTEM AND COMPETITIVENESS IN CENTRAL MACEDONIA 5 κιών. Ο πρωτογενής τοµέας αφορά το 16,9% του ΑΕΠ της Κ. Μακεδονίας, ο δευτερογενής τοµέας το 27,5%, ενώ ο τριτογενής τοµέας το 55,5% (1993). Το 58,6% του ΑΕΠ της Περιφέρειας παράγεται στο Νοµ Θεσσαλονίκης. Ακολουθο ν οι Νοµοί Σερρών, Πέλλας και Ηµαθίας µε συµµετοχή µεταξ 8,3% και 8.9% στο ΑΕΠ της Περιφέρειας ενώ φτωχ τερος είναι ο Νοµ ς Κιλκίς µε 4,1%. Aapple Û fiïëûë Στην Κ. Μακεδονία ζει το 16,7% του πληθυσµο της χώρας (απογραφή 1991), ενώ το 55,4% του ποσοστο αυτο ζει στο Νοµ Θεσσαλονίκης. Ο ενεργ ς πληθυσµ ς της Κεντρικής Μακεδονίας αποτελεί το 39,5% του συν λου του πληθυσµο της. Το ποσοστ των ανέργων είναι χαµηλ τερο απ αυτ του συν λου χώρας (7,6% και 8,1% αντίστοιχα για το 1991). Η κατανοµή της απασχ λησης στην Περιφέρεια µεταξ των τριών τοµέων της οικονοµίας, το 1991, ήταν η ακ λουθη: 29,9% στον πρωτογενή, 28% στο δευτερογενή και 42,1% στον τριτογενή. Αν εξαιρεθεί η περιοχή του νοµο Θεσσαλονίκης που συγκεντρώνεται ένα µεγάλο µέρος της απασχ λησης στον τριτογενή τοµέα τα 2/3 του ενεργο πληθυσµο της Περιφέρειας απασχολο νται στους άλλους δ ο τοµείς. BÈÔÌË Ó H Περιφέρεια συγκεντρώνει το 21,9% της βιοµηχανικής απασχ λησης της χώρας, ενώ το 68% αυτο του ποσοστο είναι συγκεντρωµένο στο Νοµ Θεσσαλονίκης (απογραφή 1991). σον αφορά τη µεταποίηση το µεγαλ τερο βάρος στην απασχ ληση της Περιφέρειας έχουν οι κλάδοι του ενδ µατος - υποδήµατος (26,3%), των τροφίµων (16.3%), των επίπλων (5%) και της καπνοβιοµηχανίας (4,5%), οι οποίοι ξεπερνο ν και το µέσο εθνικ ποσοστ συµµετοχής στη συνολική απασχ ληση (17%, 14%, 4,4%, και 1,8% αντίστοιχα). Η παραγωγή στους κλάδους αυτο ς γίνεται κατά βάση σε µικρές παραγωγικές µονάδες, ιδίως στους νοµο ς Πέλλας, Ηµαθίας, Πιερίας και Κιλκίς, που το ποσοστ της απασχ λησης σε ΜΜΕ Industry Central Macedonia accounts for 21.9% of industrial employment in Greece, with 68% of this number being concentrated in the Prefecture of Thessaloniki (1991 census). With respect to manufacturing/processing, the bulk of employment in the Region is in the following sectors: clothing and footwear (26.3%), foodstuffs (16.3%), furniture (5%) and tobacco (4.5%), all of which are above the national figures (17%, 14%, 4.4% and 1.8% respectively). Production in these sectors is concentrated in small units, especially in the Prefectures of Pella, Imathia, Pieria and Kilkis, where industrial employment in SMEs, as a percentage of the Regional total varies between 60% and 80%. While these sectors are, in most instances, labour intensive, the high rates of investment being effected in them (especially in the food and textile sectors) indicate a trend towards the transformation of these traditional sectors into capital-intensive industries. The SMEs that dominate the Region s productive system as indeed of the country as a whole generally display low levels of organisation and considerable management deficiencies, giving the Region a particularly low average figure for employees per company (6.5 employees per unit), even in comparison with nation-wide figures. Small and mediumsized firms account for 98% of all manufacturing companies and absorb 72% of total industrial employment. Three sectors accounted for 50% of all industrial capital in the Region in 1988: the food industry with 22.5% of industrial capital, textiles with 14% and beverages with 13.9%. These were followed by chemicals and basic metallurgy with around 7% each. The distribution of fixed assets was similar (as a percentage of Regional totals): food (19.2%), textiles (17.8%), beverages (12.3%), basic metallurgy (9.8%) and chemicals (7.8%). Strengths and weaknesses Central Macedonia has shown good signs of an above average industrial performance, in terms of 4 H Kαινοτ µος Περιφέρεια ñ The Innovative Region 49

TO PIº P IAKO Y THMA KAINOTOMIA THN K. MAK ONIA 2 THE REGIONAL INNOVATION SYSTEM IN C. MACEDONIA στο σ νολο της βιοµηχανικής απασχ λησης στην Περιφέρεια κυµαίνεται µεταξ 60% και 80%. Οι κλάδοι αυτοί είναι, στις περισσ τερες περιπτώσεις, έντασης εργασίας, ωστ σο το υψηλ ποσοστ ε- πενδ σεων που πραγµατοποιο νται σ αυτο ς (ειδικ τερα στους κλάδους της κλωστοϋφαντουργίας και των τροφίµων), υποδηλώνει µία τάση µετατροπής των παραδοσιακών αυτών κλάδων σε κλάδους έντασης κεφαλαίου. Οι µικρές και µεσαίες επιχειρήσεις, που κυριαρχο ν στο παραγωγικ σ στηµα της Περιφέρειας, πως άλλωστε και στο σ νολο της χώρας έχουν χαµηλ επίπεδο οργάνωσης και ελλειπή διοίκηση, διαµορφώνοντας για την Περιφέρεια ένα µέσο α- ριθµ απασχολουµένων ανά επιχείρηση ιδιαίτερα χαµηλ (6,5 απασχολο µενοι ανά µονάδα), ακ µα και σε σ γκριση µε το σ νολο της χώρας. Οι µικρές και οι µικροµεσαίες βιοµηχανικές µονάδες αποτελο ν το 98% του συν λου και απορροφο ν το 72% περίπου της βιοµηχανικής απασχ λησης. Τρεις κλάδοι απασχολο ν το 50% των κεφαλαίων της βιοµηχανίας της Κ. Μακεδονίας (στοιχεία 1988). Τα τρ φιµα απασχολο ν το 22,5% των κεφαλαίων, η κλωστοϋφαντουργία το 14% και τα ποτά το 13,9%. Ακολουθο ν οι κλάδοι των χηµικών και της βασικής µεταλλουργίας µε ποσοστά απασχολο µενων κεφαλαίων γ ρω στο 7%. Αντίστοιχη είναι και η κατάταξη των κλάδων και ως προς το ποσοστ των παγίων του κάθε κλάδου προς το σ νολο των παγίων της Περιφέρειας: Τρ φιµα (19,2%), Κλωστοϋφαντουργία (17,8%), Ποτά (12,3%), Βασική Μεταλλουργία (9,8%), Χηµικά (7,8%). GDP, employment growth and exports. However, these figures are rather precarious since they rely on a industrial system based on traditional branches, standardised products and unskilled labour. In the period 1987-1990, the Region absorbed 17% of the annual state expenditure on research, which is an extremely low fraction, especially considering that total state expenditures on research and development accounted for only 1% of total state funding of industry (the EU average was 10%). In this framework, industrial strategies were developed along more traditional solutions, giving emphasis to: (1) the restructuring of production with respect to automation and process machinery, (2) export-oriented product design and specifications, (4) separation of specialised and routine activities through the externalisation of tertiary activities, sub-contracting, and international integration of firms, and (4) labour market flexibility, deskilling and low wages. The drawbacks to these neo-taylorist options are well known. On the one hand, they introduce a social polarisation that accompanies the strict separation of labour skills and wages. On the other hand, they reproduce the conditions of peripherality owing to the dependence of the local production system on the innovations and technological equipment brought in from the core regions. Sunrise solutions and SMEs alliances are considerably hampered by established skills, business culture, and the traditional aspect of the industrial policy. IÛ Ú ÛËÌÂ Î È Ó Ì Â 2 H Κεντρική Μακεδονία έδειξε σηµεία δυναµισµο άνω του µέσου ρου της χώρας, σ τι αφορά το ΑΕΠ, την απασχ ληση και τις εξαγωγές. Εντο τοις, αυτά τα στοιχεία θεωρο νται ασταθή, καθώς στηρίζονται σ ένα βιοµηχανικ σ στηµα που κυριαρχο ν παραδοσιακοί κλάδοι, τυποποιηµένα προϊ ντα και ανειδίκευτη εργασία. Στην περίοδο 1987-90, η Περιφέρεια απορρ φησε το 17% των κρατικών ετήσιων δαπανών για έ- ρευνα, ποσοστ πολ χαµηλ, ιδίως αν ληφθεί υπ 50

APA ø IKO Y THMA KAI ANTA øni TIKOTHTA THN K NTPIKH MAK ONIA PRODUCTIVE SYSTEM AND COMPETITIVENESS IN CENTRAL MACEDONIA 5 INAKA 5.1: B ÛÈÎ Ú ÎÙËÚÈÛÙÈÎ ÙË ÂÚÈÊ ÚÂÈ KÂÓÙÚÈÎ M ÎÂ ÔÓ TABLE 5.1: Basic figures for the Region of Central Macedonia ƒπ ª O π OªO O π GREECE CENTRAL MACEDONIA PREFECTURE OF THESSALONIKI % % ÛÙËÓ EÏÏ ÛÙËÓ K. M ÎÂ ÔÓ in Greece in C. Macedonia πº π SURFACE 13.195.741,3 1.914.616 14,5 368.273,6 19,2 À ªO POPULATION ÓÔÏÔ 10.259.900 1.710.513 16,7 946.864 55,4 Total 100 100 100 ÓÂÚÁfi 3.886.157 675.288 17,4 372.652 55,2 Active 37,9 39,5 39,4 ÃO EMPLOYMENT ÓÔÏÔ 3.571.957 623.909 17,5 344.214 55,2 Total 100 100 100 ÚˆÙÔÁÂÓ ÙÔÌ 668.766 130.670 19,5 22.175 17,0 Primary Sector 18,7 20,9 6,4 Â ÙÂÚÔÁÂÓ ÙÔÌ 852.946 172.333 20,2 109.988 63,8 Secondary Sector 23,9 27,6 31,9 ÚÈÙÔÁÂÓ ÙÔÌ 1.843.612 289.869 15,7 190.322 65,7 Tertiary Sector 51,6 46,5 55,3 ƒ π UNEMPLOYMENT ÓÔÏÔ 314.200 51.376 16,4 28.438 55,4 Total % ÛÙÔÓ ÂÓÂÚÁfi 8,1 7,6 7,6 % of Active GDP ÓÔÏÔ 14.422.533 2.326.649 16,1 1.362.409 58,6 Total 100 100 100 ÚˆÙÔÁÂÓ ÙÔÌ 1.982.789 393.747 19,9 83.543 21,2 Primary Sector 13,7 16,9 6,1 Â ÙÂÚÔÁÂÓ ÙÔÌ 3.714.774 640.966 17,3 409.269 63,9 Secondary Sector 25,8 27,5 30,0 ÚÈÙÔÁÂÓ ÙÔÌ 8.724.970 1.291.936 14,8 869.597 67,3 Tertiary Sector 60,5 55,5 63,8 H H: À, appleôáú Ê ÏËı ÛÌÔ 1991, Ì Ì ıóèîòó ÔÁ ÚÈ ÛÌÒÓ. Ú Ô ÛÂ ÙÈÌ ÛÂ ÂÎ. Ú. 1993. SOURCE: NSSG, Popularion Census 1991, Narional Accounrs, current prices, million GRDs 1993. 51

TO PIº P IAKO Y THMA KAINOTOMIA THN K. MAK ONIA 2 THE REGIONAL INNOVATION SYSTEM IN C. MACEDONIA ψη τι το ποσοστ των κρατικών ενισχ σεων που αφορο σε την έρευνα - ανάπτυξη επί του συν λου των κρατικών ενισχ σεων προς τη βιοµηχανία στην Ελλάδα ήταν µ λις 1% (το αντίστοιχο ποσοστ για την Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν 10%). Στο πλαίσιο αυτ, οι στρατηγικές των επιχειρήσεων προσανατολίσθηκαν σε πιο παραδοσιακές λ σεις, δίνοντας έµφαση: (1) στην αναδιάρθρωση της παραγωγής στη βάση αυτοµατοποίησης και ανανέωσης του µηχανικο εξοπλισµο, (2) στον εξαγωγικ προσανατολισµ του σχεδιασµο και των προδιαγραφών των προϊ ντων, (3) στη διαίρεση των ειδικευµένων απ τις διαδικασίες ρουτίνας, µέσω αποκοπής των τριτογενών δραστηριοτήτων, των υπεργολαβιών και της ενσωµάτωσης επιχειρήσεων σε διεθνή δίκτυα, και (4) στην ανάπτυξη της ευελιξίας της αγοράς εργασίας, στην αποειδίκευση και στις χαµηλές αµοιβές. Τα αρνητικά στοιχεία αυτών των νεο-τεϊλορικών επιλογών είναι γνωστά. Αφεν ς εντοπίζονται στην κοινωνική π λωση που συνοδε ει τον αυστηρ διαχωρισµ των εργασιακών ειδικε σεων και των α- µοιβών. Αφετέρου, αναπαράγουν την περιφερειακ τητα εξαιτίας της εξάρτησης του τοπικο παραγωγικο συστήµατος απ τον τεχνολογικ εξοπλισµ που εισάγεται απ τις περιοχές του κέντρου. Bιοµηχανίες του τ που «βιοµηχανίας του ήλιου» και «συνεργατικής» ανάπτυξης εµποδίζονται ση- µαντικά απ τις εγκαταστηµένες εξειδικε σεις, την επιχειρηµατική κουλτο ρα και την παραδοσιακ τητα της βιοµηχανικής πολιτικής. 2 52