4. Κατευνασμός κυκλοφορίας

Οργάνωση Περιοχών Κατοικίας 4. Κατευνασμός κυκλοφορίας & χώροι για πεζούς Γεωμετρία, κλίμακα, χρήσεις Χρήστος Θ. Κουσιδώνης Φεβρουάριος 2017

Εισαγωγή από την ευρύτερη κλίμακα: Οι χρήσεις και οι σχέσεις τους οι κινήσεις Δύο βασικά πολεοδομικά θέματα: Οι γειτονιές / πολεοδομικές ενότητες & η ιεράρχηση της κυκλοφορίας πεζών & οχημάτων Οι κοινόχρηστοι χώροι Η ποιότητα του χώρου: Το δίκτυο των κοινοχρήστων χώρων & κοινωφελών λειτουργιών Ο κατευνασμός της κυκλοφορίας και οι συναφείς χώροι Οι τρεις διαστάσεις / η γεωμετρία στη σύνθεση

Clarence Arthur Perry: γειτονιά (neighbourhood unit)

Ο διαχωρισμός της κυκλοφορίας: Radburn, N.J. (από το 1926 -... )

Η σημασία της διαδρομής προς το σχολείο

The Plan for Milton Keynes

4 /4. Κατευνασμός κυκλοφορίας & χώροι για τους πεζούς Γεωμετρία της σύνθεσης, κλίμακες και χρήσεις Ο κατευνασμός της κυκλοφορίας. Οι χώροι διπλής χρήσης Η γεωμετρία στη σύνθεση Η γεωμετρία και ο μεταβολισμός Κλίμακες, σχήματα, χρήσεις. Μεγέθη και εναλλαγές Η ανάδυση άτυπων μικρο-χρήσεων

Ο κατευνασμός της κυκλοφορίας Traffic calming Πρώτες απλές εκδοχές: Δρόμοι, πεζόδρομοι και δρόμοι ήπιας κυκλοφορίας το Woonerf (pl: woonerven) το Winkelerf (pl: winkelerven) Dual use areas το Erf Shared surfaces Quiet Lane network (αγροτικοί δρόμοι) Οι ζώνες κατοικίας - Home zones Για τις εκδοχές των προσεγγίσεων στο ζήτημα των χώρων που είναι αφιερωμένοι στους πεζούς και τη σχετική ορολογία βλ. και: Κουσιδώνης, 2002: Κοινόχρηστοι χώροι του οικισμού: Η όσμωση των χρήσεων και η ευελιξία στο σχεδιασμό, Τεχνικά Χρονικά, σειρά ΙΙ, τ. 1-2, σελ. 35-47

Ο κατευνασμός της κυκλοφορίας Traffic calming Ο Αραβαντινός (1997) διέκρινε τέσσερις κατηγορίες πεζοδρόμων : α. Αμιγείς (ενδεχομένως με δυνατότητα εισόδου οχημάτων σε έκτακτες περιπτώσεις) β. Πεζόδρομοι με πρόσβαση τροχοφόρων για ορισμένες ώρες' γ. 'για ορισμένες κατηγορίες οχημάτων' δ. Πεζόδρομοι με «ήπια» κυκλοφορία οχημάτων (woonerf). [1997 : 462-3] Ειδικότερα για το woonerf και τους εν γένει χώρους διπλής χρήσης ή χώρους αφιερωμένους στους πεζούς στους οποίους όμως δεν απαγορεύεται η είσοδος αυτοκινήτων βλ. παρακάτω. Οι χώροι αυτοί δεν πρέπει να ταυτίζονται με δρόμους στους οποίους έχουν εφαρμοστεί άλλες τεχνικές κατευνασμού της κυκλοφορίας (πρβλ. Κουσιδώνης 2002) Κατά τον Νέο Οικοδομικό Κανονισμό (ν. 4067 /2012, ΦΕΚ 79Α/ 09.04.2012, και πριν από την τροποποίησή του στο τέλος του 2014): Άρθρο 2. Ορισμοί 17. Δρόμοι ή Οδοί είναι οι κοινόχρηστες εκτάσεις που εξυπηρετούν τις ανάγκες κυκλοφορίας των οχημάτων και των πεζών. 18. Δρόμοι Ήπιας Κυκλοφορίας είναι οι πεζόδρομοι στους οποίους επιτρέπεται η υπό όρους κίνηση οχημάτων. 59. Πεζόδρομοι είναι οι δρόμοι, που προορίζονται αποκλειστικά για την εξυπηρέτηση των πεζών.

Ο κατευνασμός της κυκλοφορίας Traffic calming Κατά την νεότερη, ως σήμερα, εκδοχή του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού (ν. 4067 79Α /09.04.12), όπως προκύπτει με την τροποποίησή του με τον ν. 4315, 269Α/24.12.2014, άρθρο 7 : Άρθρο 2. Ορισμοί 17. Δρόμοι ή Οδοί είναι οι κοινόχρηστες εκτάσεις που εξυπηρετούν τις ανάγκες κυκλοφορίας των οχημάτων και των πεζών. 18. Δρόμοι Ήπιας Κυκλοφορίας νοούνται οι οδοί με προτεραιότητα στην κίνηση των πεζών, στους οποίους με κατάλληλες διαμορφώσεις εξασφαλίζεται, πέραν των αναφερομένων στη χρήση πεζοδρόμου της παρ. 59 του παρόντος άρθρου, η διέλευση οχημάτων με χαμηλή ταχύτητα ή και η στάθμευση. (4315, αρ. 7, π. 1, εε) 59. Πεζόδρομοι είναι οι διαμορφωμένοι υπαίθριοι κοινόχρηστοι ελεύθεροι χώροι, που εξυπηρετούν κυρίως τη συνεχή, ασφαλή και χωρίς, εμπόδια κυκλοφορία των πεζών και ΑΜΕΑ. Σε αυτούς απαγορεύεται η στάθμευση και επιτρέπεται να κυκλοφορούν μόνο τα οχήματα που κινούνται προς και από εισόδους-εξόδους χώρων, στάθμευσης των παρόδιων χρήσεων εκτός αν άλλως ορίζεται από τον κανονισμό λειτουργίας τους. (4315, αρ. 7, π. 1, ζζ)

Από μεθοδολογική άποψη είναι χρήσιμο να σκεφτόμαστε/ εκτιμήσουμε αρχικά τις ροές (το δίκτυο των ροών), με οχήματα ή πεζή, προφανώς και σε σχέση με τα εστιακά σημεία προς τα οποία συγκλίνουν / κατευθύνονται: κοινωφελείς χώρους, τοπικά κέντρα κλπ. Ένα σημαντικό μέρος του συστήματος της πόλης είναι το δίκτυο των κοινοχρήστων χώρων και κοινωφελών λειτουργιών. Οι υλικές υποδομές ( δίαυλοι : σιδηροδρομικό δίκτυο, δρόμοι διαφόρων κατηγοριών, πεζόδρομοι, κλπ.) οι οποίες φέρουν ή εξυπηρετούν διάφορες ροές πρέπει να είναι κατάλληλες για τα χαρακτηριστικά των ροών που εξυπηρετούν και τον χαρακτήρα των περιοχών μέσα στις οποίες βρίσκονται ή μέσα από τις οποίες διέρχονται. Σε (διαφορετικές) επιφάνειες που ανήκουν στον ίδιο χώρο ( δίαυλο : δρόμο κλπ.) ενδέχεται να εξυπηρετούνται ροές (μετακινήσεις) διαφορετικών χαρακτηριστικών (διερχόμενη κίνηση με φορτηγά αυτοκίνητα, λεωφορεία, μικρά ΙΧ, μοτοσυκλέτες, ποδήλατα ή πεζή // κίνηση που κατευθύνεται σε συγκεκριμένες δραστηριότητες μέσα στην περιοχή, περίπατος πεζή, κλπ.) αλλά και η πρόσβαση σε δραστηριότητες/χώρους/κτίρια εκατέρωθεν η στάθμευση οχημάτων, η στάση πεζών (σε υπαίθρια καθιστικά ) και άλλες (μικρο-) δραστηριότητες ανοιχτού χώρου όπως παιχνίδι, πωλήσεις σε σταθερά σημεία, με μετακινούμενα οχήματα ή συσκευές (που πωλούν π.χ. παγωτά ή ξηρούς καρπούς) ή μόνιμες μικρές κατασκευές (π.χ. περίπτερα), παραμονή σε υπαίθρια τμήματα εστιατορίων ή καφετεριών, κλπ.

Ο όρος κατευνασμός της κυκλοφορίας (traffic calming) καλύπτει μια εξαιρετικά ευρεία ποικιλία επί μέρους τεχνικών και σχεδιαστικών στρατηγικών που ξεκινούν από την απλή επιβολή περιορισμών στην ταχύτητα των οχημάτων και φτάνει έως και τον σχεδιασμό χώρων που απευθύνονται κυρίως στην κίνηση και παραμονή των πεζών ενώ δεν απαγορεύεται η είσοδος η είσοδος οχημάτων. Ένας δρόμος στον οποίο η κίνηση των οχημάτων γίνεται με (πολύ) χαμηλές ταχύτητες, άρα έχουμε ήπια κυκλοφορία δεν ικανοποιεί, κατ ανάγκην, τα κριτήρια της καταλληλότητας για την άνετη κίνηση και, ιδιαίτερα, παραμονή / στάση των πεζών (σε υπαίθρια καθιστικά, ειδικά σχεδιασμένους ή άτυπους χώρους παιχνιδιού, παιδικές γωνιές κλπ). Η πραγματική λειτουργία ενός χώρου που καλύπτει τις ανάγκες κυκλοφορίας πεζών αλλά και των διάφορων (μικρο-) δραστηριοτήτων των πεζών διάφορων ηλικιών (στάση και συζήτηση, διάφορα είδη παιχνιδιού και, εν γένει, υπαίθριας αναψυχής κλπ) απαιτεί κατάλληλο σχεδιασμό και δεν εξασφαλίζεται με έναν χαρακτηρισμό στο Ρυμοτομικό ή σήματα της Τροχαίας. Η ανάγκη πραγματικά κατάλληλου σχεδιασμού ισχύει και για τους τυπικούς πεζοδρόμους αλλά ισχύει πολύ περισσότερο για τους χώρους στους οποίους δεν απαγορεύεται η είσοδος οχημάτων.

Στο Η.Β. οι χώροι διπλής χρήσης (dual use areas) εμφανίζονται στα μέσα της δεκαετίας του 1970, σε πείσμα των τότε ισχυόντων κανονισμών. Πηγή: AR, nr 920, October 1973

(Πηγή: GLC: 1977)

Παρέμβαση σε υφιστάμενους αστικούς δρόμους To woonerf και οι home zones Πηγή: DoT, 2005

Πηγή: DoT, 2005

HOME ZONES Challenging the future of our streets Department for Transport, 2005

Απλές τεχνικές μείωσης της ταχύτητας των οχημάτων και διαμόρφωση διάβασης πεζών σε δρόμους μικρού & μεσαίου φόρτου κυκλοφορίας Γοργόπη και Adelaide, 2008 (φωτο.: ΧΚ)

Χώροι Διπλής Χρήσης (Home zone βλ. σχετική πινακίδα) σε περιοχή τοπικού κέντρου, Canberra, 2008 (φωτο.: ΧΚ)

Περιοχή κατοικίας που περιλαμβάνει Χώρους Διπλής Χρήσης Perth, 2008 (φωτο.: ΧΚ)

Χώρος Διπλής Χρήσης σε κεντρική περιοχή / γραμμική πλατεία, Delft, 2014 (φωτο.: ΧΚ)

Χώροι αφιερωμένοι στους πεζούς σε περιοχή κέντρου (αριστερά: Χώροι Διπλής Χρήσης) Delft, 2014 (φωτο.: ΧΚ)

Μελέτη Λόφου Ν. Πιερίας (Γ Φάση, 1995) 1/3 (5) Δημιουργείται ένα νέο, συνεκτικό, πλέγμα κοινοχρήστων χώρων που καλύπτουν γενικά όλη την έκταση του οικισμού. Το πλέγμα των χώρων αυτών δίνει έμφαση στην κίνηση και παραμονή των πεζών. Αυτό επιτυγχάνεται με τη δημιουργία χώρων διπλής χρήσης. Οι χώροι αυτοί είναι σχεδόν εξ ίσου, ενίοτε πολύ περισσότερο, φιλικοί προς τους πεζούς από τους τυπικούς πεζόδρομους και αποτελούν ένα σύγχρονο πολεοδομικό εργαλείο. Στους χώρους αυτούς δεν απαγορεύεται η είσοδος των οχημάτων. Αποθαρρύνεται όμως η άσκοπη είσοδος και, κυρίως, αποθαρρύνεται η ενοχλητική κίνηση ή και στάθμευση. Η επιθυμητή σχέση πεζών - οχημάτων επιτυγχάνεται με σχεδιαστικά - πολεοδομικά μέσα. Ένα βασικό τους χαρακτηριστικό είναι ότι δεν μοιάζουν με τους τυπικούς δρόμους: Έχουν ελεύθερο και, εκ πρώτης όψεως, "τυχαίο" περίγραμμα. Σχηματίζουν μικρές πλατείες που εναλλάσσονται με στενά τμήματα μικρού μήκους και, οπωσδήποτε αποφεύγουν τα μεγάλα ευθύγραμμα και στενά κομμάτια που μοιάζουν με δρόμους.

Μελέτη Λόφου Ν. Πιερίας (Γ Φάση, 1995) 2/3 Οι χώροι αυτοί μοιάζουν, μάλλον είναι, μεγάλες κοινόχρηστες αυλές στις οποίες επιτρέπεται να μπεί το αυτοκίνητο αλλά είναι σαφώς και ολοφάνερα αφιερωμένες στους πεζούς. Επιτρέπουν τη δημιουργία μικρών χώρων παιχνιδιού και στάσεως - συνάντησης, όπως και μικρών χώρων στάθμευσης. Μάλιστα, ως γενική αντίληψη, θυμίζουν το πλέγμα των κοινοχρήστων χώρων των παραδοσιακών οικισμών. Οι χώροι αυτοί συμμετέχουν στη δημιουργία ενός ιεραρχημένου δικτύου κινήσεων που ικανοποιεί τους στόχους που τέθηκαν παραπάνω. Επειδή, εξ ορισμού, η γεωμετρική χάραξη των χώρων αυτών είναι ελεύθερη και όχι άκαμπτη, η γενική ιδέα ενός πλέγματος τέτοιων χώρων μπορεί να προσαρμοστεί στις ειδικές συνθήκες ενός οικισμού σαν το Λόφο. Η υιοθέτηση αυτής της προσέγγισης δεν αντιμετωπίζει απλώς μία σειρά προβλημάτων του οικισμού (και ως σύνολο και αλλά και ως μεμονωμένες ιδιοκτησίες), αλλά μετασχηματίζει σε ευκαιρίες ανάπλασης ένα βασικό πρόβλημα του οικισμού (τη δαιδαλώδη και εντελώς συμπτωματική κατανομή των ιδιοκτησιών και των ελάχιστων κοινοχρήστων χώρων).

Μελέτη Λόφου Ν. Πιερίας (Γ Φάση, 1995) 3/3 Μεγάλη προσοχή χρειάζεται όσον αφορά στο σχεδιασμό και την κατασκευή των χώρων που είναι αφιερωμένοι στους πεζούς: Ποιός ακριβώς θα είναι, και που ακριβώς θα τοποθετηθεί, ο εξοπλισμός (καθίσματα, φωτιστικά, πέργκολες, παιχνίδια για τα παιδιά κλπ) και η δεντροφύτευση, ποια θα είναι και που ακριβώς θα μπουν τα υλικά επίστρωσης (π.χ. πλακάκια, κυβόλιθοι, σχιστόπλακες κλπ). Σημαντικότατο ρόλο παίζουν και οι υψομετρικές διαφορές και οι διάφορες (και διαφόρων ειδών) απαγορεύσεις ή αποθαρρύνσεις κινήσεων. Τονίστηκε ήδη επανειλημμένα η ιδιαίτερη προσοχή που χρειάζεται στη σχεδίαση των χώρων διπλής χρήσης. Ο κανονισμός δόμησης προβλέπει την έγκριση της ΕΠΑΕ για τις παρεμβάσεις στους κοινόχρηστους χώρους.

Η γεωμετρία στη σύνθεση Η γεωμετρία ως σύνθεση

Γραφείο Bofill

Η γεωμετρία, τα Froebel blocks, ο Frank Lloyd-Wright (Jencks 1982, p. 165)

Χρήστος Θ. Κουσιδώνης Δίδυμη κατοικία στην κοινότητα Ταγαράδων Θεσσαλονίκης (ΣΑΘ, γ έκθεση αρχιτ. έργου, 1992) Η γεωμετρία

Η γεωμετρία και ο μεταβολισμός

Habitat 67, Montreal, Quebec, Καναδάς Κτίστηκε στο πλαίσιο της EXPO 67. Μελέτη Mose Safdie. Φωτο. 2010, Πηγή:wikipedia.

Habitat 67, Montreal, Quebec, Καναδάς Κτίστηκε στο πλαίσιο της EXPO 67. Μελέτη: Mose Safdie. Πηγή:wikipedia.

Η παραμετρική σχεδίαση (parametric design urbanism) http://www.evolo.us/architecture/parametric-design-in-urbanism/ (accessed 09.05.2015) http://www.patrikschumacher.com/texts/parametricism%20- %20A%20New%20Global%20Style%20for%20Architecture%20and%20Urban%20Design.html (accessed 09.05.2015)

Κλίμακες, σχήματα, χρήσεις τα μεγέθη και η εναλλαγή Η ανάδυση άτυπων μικρο-χρήσεων (βλ. και μέρος 3: Ποιότητα και δείκτες. Το ζήτημα της μονοτονίας)

Αποβάθρες Λονδίνου (Docklands) φωτο XK, 1999

Συγκρότημα Barbican, Λονδίνο φωτο XK, 1999

Άτυπες μικρο-χρήσεις μπορεί να αναδύονται και σε ταπεινούς / μη-σχεδιασμένους χώρους που αποδεικνύονται κατάλληλοι (ή πιο κατάλληλοι από το ευρύτερο αφιλόξενο περιβάλλον), όπως παρατηρήθηκε και στην περίπτωση του φονξιοναλιστικού συγκροτήματος των φωτογραφιών. «Εργατικές κατοικίες», Θεσ/νίκη φωτο XK, 2004

«Εργατικές κατοικίες», Θεσ/νίκη φωτο XK, 2004

Συγκρότημα κατοικίας σε οικόπεδο με μεγάλη κλίση, μικρό πρόσωπο, μη κανονικό σχήμα. Ο κοινόχρηστος χώρος του συγκροτήματος, το ζήτημα των μικρών διαδρομών. Ωραιόκαστρο Θεσσαλονίκης, μελέτη Χρήστος Κουσιδώνης, Δεκ. 1990 -Φεβρ. 1992

Προϋποθέσεις συνθήκες για την καλή λειτουργία των χώρων διπλής χρήσης Ζήτημα κοινής λογικής, κοινωνικής συμπεριφοράς, - αστυνόμευσης Τα χωρο-λειτουργικά δεδομένα Η πυκνότητα Το ποσοστό των ΚΧ χώρων Που (αλλού) σταθμεύουν τα (πάσης φύσεως) οχήματα? Η σχέση με τα ποδήλατα και τα (έστω επιλεκτικά) μηχανοκίνητα δίκυκλα-τρίκυκλα Η χρήση των ποδηλάτων (μετακίνηση προς/από την εργασία ή βόλτα, αθλητική αναψυχή κλπ), η ταχύτητα κίνησης των ποδηλάτων, οι ποδηλατόδρομοι Ξανά: Ζήτημα κοινής λογικής, κοινωνικής συμπεριφοράς