ΕΘΝΙΚΟΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΗΜΕΡΙ Α ΤΕΕ, 20.9.06 Θέµα: «Εκτίµηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και εξορυκτική δραστηριότητα, στα πλαίσια του Χωροταξικού Σχεδιασµού» Γ. Μανούρη, ρ. Πολιτικού µηχανικού, Οικονοµολόγου, Νοµικού ιευθυντή /νσης Περιβαλλοντικού Σχεδιασµού ΥΠΕΧΩ Ε
ΓΕΝΙΚΑ Εξαιρετικά σηµαντική συµβολή στην ένταξη των εξορυκτικών δραστηριοτήτων στην αειφόρο ανάπτυξη, έχει ο θεσµός της εκτίµησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΕΠΕ) Η δραστηριότητα αυτή, αναµφίβολα χαρακτηρίζεται από χωρικές ιδιαιτερότητες Το θέµα της εκτίµησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τον σχεδιασµό και την υλοποίηση των χωροταξικών, σχεδίων και προγραµµάτων και ειδικότερα όσον αφορά τις εξορυκτικές δραστηριότητες παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Το ενδιαφέρον αυτό, στηρίζεται κυρίως στο γεγονός ότι, εκτός των άλλων τα σχέδια αυτά, είναι συνήθως εκτεταµένα, ασκούν σηµαντική κοινωνικοοικονοµική επιρροή σε ευρύτερες περιοχές από τις αντίστοιχες των κλασικού χαρακτήρα έργων και παρουσιάζουν αλληλεξάρτηση µε µια σειρά άλλων έργων, σχεδίων και προγραµµάτων. Συνεπώς, επηρεάζουν ένα πλήθος παραγόντων και µεταβλητών του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος η προσέγγιση του θέµατος επιβάλλεται να είναι όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωµένη και πλήρης Μια τέτοια προσέγγιση επιχειρείται στα πλαίσια της παρούσας εργασίας
Περιεχόµενα εισήγησης Βασικά τεχνικά στοιχεία, µιας διαδικασίας εκτίµησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων σχεδίων και προγραµµάτων, όπως είναι τα χωροταξικά σχέδια, στα οποία εντάσσεται και η εξορυκτική δραστηριότητα Μέθοδοι και τεχνικές εκτίµησης Οικονοµική προσέγγιση Υφιστάµενη νοµοθεσία (κυρίως κοινοτική και ελληνική) Θέσεις της νοµολογίας Συµπεράσµατα- Προτάσεις
Θεσµός εκτίµησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΕΠΕ) Μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΜΠΕ) Αντικατάσταση της αρχής του ρυπαίνοντος από την αρχή της πρόληψης Υλοποίηση της αρχής της πρόληψης, µέσω της ΕΠΕ που αποσκοπεί στην εκτίµηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από έργα, δραστηριότητες και προγράµµατα Οι µελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΜΠΕ), αποτελούν τον βασικό µηχανισµό λειτουργίας των ΕΠΕ και πρέπει να είναι πλήρεις, αξιόπιστες και ολοκληρωµένες Βασικά στοιχεία που επηρεάζουν τις ΜΠΕ, είναι µεταξύ άλλων, η συνύπαρξη ποιοτικών και ποσοτικών µεταβλητών, η υποκειµενικότητα των κρίσεων, η καταλληλότητα των χρησιµοποιουµένων µεθόδων και τεχνικών εκτίµησης, η ιδιαιτερότητα των σχεδίων και προγραµµάτων και οι διαφορές τους από τα έργα, η οριοθέτηση του πεδίου (scoping), η επιλογή των δράσεων που προξενούν σηµαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον (screening), η παρακολούθηση (monitoring), κ.λ.π. Ιδιαίτερα σηµαντικά τα παραπάνω στοιχεία ιδίως για τα χωροταξικά, σχέδια και προγράµµατα, στα πλαίσια των οποίων θα πρέπει να εξετασθούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις σε ένα πλήθος «ετεροειδών» παραγόντων, όπως είναι τεχνικοί, οικονοµικοί, θεσµικοί, νοµολογιακοί, κ.α παράγοντες
ιαφορές έργων και σχεδίων/προγραµµάτων Ο σκοπός του έργου είναι περιορισµένος, ενώ του σχεδίου/προγράµµατος ευρύτερος Οι εναλλακτικές λύσεις στα έργα, σχετίζονται κυρίως µε τη θέση και τις τεχνολογίες, ενώ στα σχέδια/προγράµµατα µε τεχνικούς, θεσµικούς και ενδοϋπηρεσιακούς παράγοντες Οι χρόνοι είναι µικροί για τα έργα και µεγάλοι για τα σχέδια/προγράµµατα Η υλοποίηση ενός έργου είναι σχετικά άµεση, ενώ ενός σχεδίου/προγράµµατος µεσο/µακροχρόνια Η γνώση του µέλλοντος είναι «εφικτή» για τα έργα, άλλά όχι για τα σχέδια/προγράµµατα Το µελετώµενο περιβάλλον καθώς και το περιβάλλον προς παρακολούθηση, είναι σχετικά συγκεκριµένο για τα έργα, σε αντίθεση µε τα σχέδια/προγράµµατα
Μέθοδοι και τεχνικές εκτίµησης Κλασικές µέθοδοι: Περιορισµένη χρήση, διότι στην περίπτωση των χωροταξικών, σχεδίων και προγραµµάτων δεν ισχύουν οι βασικές προϋποθέσεις χρήσης των µεθόδων αυτών, όπως είναι το «σταθερό» περιβάλλον Μέθοδοι πολυκριτηριακής ανάλυσης: Πλεονεκτήµατα: µη σταθερό περιβάλλον, δυνατός ο χειρισµός ποιοτικών δεδοµένων, ύπαρξη διαβαθµισµένων κριτηρίων κ.λ.π Μειονεκτήµατα: αδυναµία αντικειµενικής αποτίµησης ποιοτικών µεταβλητών, προσδιορισµού του συνόλου των σχέσεων µεταξύ περιβαλλοντικών παραγόντων και µεταβλητών, αδυναµία «εσωτερικοποίησης» του εξωτερικού κόστους, κ.λ.π ΣΧΕΤΙΚΩΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΙ Πολυκριτηριακά µοντέλα λήψης περιβαλλοντικών αποφάσεων: Μειονεκτήµατα: θεωρητικές δυσκολίες κατασκευής των µοντέλων, δεν υπάρχουν πάντα επαρκή και αξιόπιστα στοιχεία, έλλειψη γνώσεων για τα περιβαλλοντικά προβλήµατα.σχετικωσ ΚΑΤΑΛΛΗΛΑ Συστηµική ανάλυση: Μειονεκτήµατα: έλλειψη επαρκών στοιχείων, υποχρέωση χρήσης περιορισµένου αριθµού στοιχείων κατά την κατασκευή του υποδείγµατος, ποσοτικοποίηση στοιχείων..σχετικωσ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ Ανάλυση αποφάσεων: Πλεονεκτήµατα: λήψη αποφάσεων σε συνθήκες επικινδυνότητας, δυνατότητα αποτίµησης και ανεπιθύµητων συνεπειών, λόγω πιθανής αστοχίας, δυνατότητα εκτίµησης συνεπειών που δεν µεταφράζονται εύκολα σε χρήµα, χρησιµοποίηση µεθόδων διαφόρων επιστηµών, εκτίµηση επιπτώσεων σε ποιοτικούς παράγοντες Τα πλεονεκτήµατα αυτά, είναι ιδιαίτερα σηµαντικά για τα εξεταζόµενα χωροταξικά σχέδια και προγράµµατα, στα πλαίσια των οποίων εξετάζεται και η εξορυκτική δραστηριότητα, λόγω της φύσης αυτών.πλεον ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΣ ΣΥΝ ΥΑΣΜΟΣ
Οικονοµική προσέγγιση Συναφή θέµατα: δυνατότητα «εσωτερικοποίησης» εξωτερικού κόστους, δυνατότητα χρήσης των πλέον πρόσφορων οικονοµικών µέσων, προσδιορισµός κοινωνικής ευηµερίας που προκαλείται από χωροταξικά σχέδια και προγράµµατα, εκτίµηση «οικονοµιών κλίµακας» και «εξωτερικών οικονοµιών», αδυναµία πλήρους λογιστικής απεικόνισης ωφελειών και κόστους, ιδιαίτερα στους ποιοτικούς παράγοντες, τρόποι χρηµατοδότησης προγραµµάτων Σηµαντικά προβλήµατα τόσο για τα χωροταξικά σχέδια και προγράµµατα εν γένει όσο και για τα ειδικότερα, όπως αυτά που περιλαµβάνουν την εξορυκτική δραστηριότητα Αντιµετώπιση προβληµάτων: πλέον πρόσφορη εκµετάλλευση µεθόδων και τεχνικών µε την επιλογή του κατάλληλου σχεδιασµού, συνεξέταση κοινωνικοοικονοµικών παραµέτρων µε τις λοιπές, πιθανή λήψη ενιαίων διορθωτικών µέτρων από την πολιτεία, όταν η ιδιωτική πρωτοβουλία, οδηγεί στη δηµιουργία «εξωτερικών οικονοµιών»
Νοµοθετικό πλαίσιο Ν.3010/2002 (ΦΕΚ 91Α) «Εναρµόνιση του ν. 1650/1986, µε τις οδηγίες 97/11 ΕΕ και 96/61 ΕΕ, διαδικασία οριοθέτησης και ρυθµίσεις θεµάτων για τα υδατορέµατα και άλλες διατάξεις» ΚΥΑ ΗΠ 15393/2332/2002 (ΦΕΚ 1022Β) «Κατάταξη δηµοσίων και ιδιωτικών έργων σε κατηγορίες και υποκατηγορίες»,, Α κατηγορία µε υποκατηγορίες 1 και 2, Β κατηγορία µε υποκατηγορίες 3 και 4. Οι εξορυκτικές δραστηριότητες, σύµφωνα µε την ως άνω ΚΥΑ, ανήκουν στην 5η οµάδα και οι πλείστες αυτών κατατάσσονται στην κατηγορία Α και στις υποκατηγορίες αυτής 1 και 2. ΚΥΑ ΗΠ 11014/703/Φ104/2003(ΦΕΚ 332Β) «ιαδικασία ΠΠΕΑ και ΕΠΟ» ΚΥΑ ΗΠ Η.Π 37111/2021/2003 (ΦΕΚ 1391 Β) «Καθορισµός τρόπου ενηµέρωσης και συµµετοχής του κοινού κατά τη διαδικασία έγκρισης περιβαλλοντικών όρων των έργων και δραστηριοτήτων» ΚΥΑ αριθ.25535/3281 (ΦΕΚ Β 1463/20.11.2002) «Έγκριση περιβαλλοντικών όρων από το Γενικό Γραµµατέα της Περιφέρειας των έργων και δραστηριοτήτων που κατατάσσονται στην υποκατηγορία 2 της Α' κατηγορίας.» Οδηγία 2001/42/ΕΚ, που έπρεπε να µεταφερθεί στις έννοµες τάξεις των κρατών-µελών, ως την 21η Ιουλίου 2004 Το γενικότερο και ειδικότερο συναφές νοµοθετικό πλαίσιο ΓΕΝΙΚΗ ΙΑΠΙΣΤΩΣΗ: Η νοµοθεσία που αναφέρεται στην ΕΠΕ χωροταξικών σχεδίων και προγραµµάτων είναι ανεπαρκής και αποσπασµατική
Οι θέσεις της νοµολογίας ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΕΠΕ-ΜΠΕ Η προστασία του περιβάλλοντος, στηρίζεται απευθείας στο άρθρο 24 του Συντάγµατος Η εκτίµηση θα πρέπει να ξεκινά από το κατάλληλο κατά περίπτωση στάδιο σχεδιασµού Η εκτίµηση πρέπει να είναι σφαιρική, ολοκληρωµένη και πλήρης Θα πρέπει να εξετάζονται οι εναλλακτικές λύσεις και της µηδενικής συµπεριλαµβανοµένης Επιλογή της εναλλακτικής, που προξενεί τις λιγότερες αρνητικές επιδράσεις στο περιβάλλον Η ΕΠΕ θα πρέπει να είναι προσανατολισµένη προς την αρχή της βιώσιµης ανάπτυξης Η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί τον σπουδαιότερο παράγοντα από αυτούς που συνθέτουν το δηµόσιο συµφέρον
Οι θέσεις την νοµολογίας (1η συνέχεια) ΕΙ ΙΚΑ ΓΙΑ ΤΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΑ ΣΧΕ ΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Το άρθρο 24 παρ.2 του Συντάγµατος προβλέπει χωροταξική µελέτη, κανόνες ρυθµιστικούς, µακρόπνοο σχέδιο κ.λ.π Βασικός σκοπός του ιδίου άρθρου είναι η ορθολογική διάταξη των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων στο γεωγραφικό χώρο, λαµβανοµένης υπόψη πρωτίστως, της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος Τα χωροταξικά προγράµµατα, κινούνται εντός των πλαισίων των προγραµµάτων οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης Η χωροταξική οργάνωση της χώρας θα πρέπει να γίνει σε εύλογο χρόνο Τη βιώσιµη οικονοµική ανάπτυξη, διασφαλίζουν κατά τον άριστο ορθολογικό τρόπο, τα ολοκληρωµένα εθνικά και περιφερειακά σχέδια Τα έργα στις ακτές, πρέπει µεταξύ άλλων, να εµπίπτουν σε γενικότερο σχεδιασµό και προγραµµατισµό, στα πλαίσια της βιώσιµης ανάπτυξης Το κράτος οφείλει να καταρτίζει γενικό χωροταξικό σχέδιο της χώρας ή χωροταξικά σχέδια µειζόνων περιφερειών
Οι θέσεις την νοµολογίας (2η συνέχεια) ΕΙ ΙΚΑ ΓΙΑ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Στον θεµελιώδη κανόνα της βιωσιµότητας, υπόκειται κάθε οικονοµική και παραγωγική δραστηριότητα, συµπεριλαµβανοµένης και της εξορυκτικής. Η βιωσιµότητα δεν περιορίζεται µόνο στην αποφυγή µόνιµης βλάβης στο φυσικό περιβάλλον και την αποκατάσταση του θιγέντος χώρου, αλλά περιλαµβάνει ιδίως τη φειδωλή εξόρυξη, ανάλογα µε την σπανιότητα του ορυκτού, µε στόχο τη διαφύλαξη επαρκών αποθεµάτων και για τις επόµενες γενεές, την αναγκαιότητα χρήσης του ορυκτού και πάντως την διατήρηση ικανού αποταµιεύµατος, µέχρι να βρεθούν ανάλογης χρησιµότητας ανανεώσιµοι πόροι. Η αξιοποίηση και εξόρυξη του µεταλλεύµατος πρέπει να γίνεται µε «φειδώ» και µε γνώµονα όχι µόνο την ύπαρξη κοιτασµάτων αλλά και τη συνδροµή των όρων βιωσιµότητας της µεταλλευτικής δραστηριότητας και ιδίως µε αξιολόγηση της από αυτή προσδοκωµένης ωφέλειας, σε σύγκριση µε το κόστος της εξόρυξης από την απώλεια του φυσικού κεφαλαίου. Ιδιαίτερη προσοχή, πρέπει να δίδεται, στην περίπτωση της µεταλλείας που πραγµατοποιείται σε ευαίσθητα οικοσυστήµατα και είναι κατ αρχήν ασυµβίβαστη, µε την ήπια ανάπτυξη που απαιτείται στις περιπτώσεις αυτές. Μόνο σε περίπτωση δηµοσίου συµφέροντος υφισταµένου σε επίπεδο παραµέτρων Εθνικής Οικονοµίας, επιτρέπεται η εν λόγω δραστηριότητα και σε κάθε περίπτωση µε αυστηρότερους όρους εν εξεδόθη νοµίµως πράξη ΕΠΟ ορυχείου, εφόσον δεν εξετάσθησαν πριν την έκδοσή της από την οικεία ΜΠΕ, όλα τα βασικά στοιχεία της εκµετάλλευσης, όπως η εκµετάλλευση ολοκλήρου του πεδίου, η πορεία των σχετικών εργασιών, η καταστροφή δηµοσίου δάσους καθώς και η µη µετεγκατάσταση οικισµού της περιοχής, αλλά εθεωρήθησαν ως δεδοµένα από τη ιοίκηση
Συµπεράσµατα - Προτάσεις Ο θεσµός της ΕΠΕ κατ εξοχήν υλοποιεί την αρχή της πρόληψης Οι ΜΠΕ, στην περίπτωση των προγραµµάτων, όπως είναι τα χωροταξικά, σχέδια και προγράµµατα δεν περιορίζονται πλέον σε απλές µελέτες «αντιρρύπανσης», αλλά αποτελούν µελέτες «αναπτυξιακού χαρακτήρα» Επιβάλλεται κατά περίπτωση, η κατάλληλη επιλογή συνδυασµού µεθόδων και τεχνικών εκτίµησης που προσιδιάζουν στη φύση των προγραµµάτων. Πάντως οι πλέον κατάλληλοι µέθοδοι, ιδιαίτερα για την περίπτωση των χωροταξικών, σχεδίων και προγραµµάτων, που περιλαµβάνουν και την εξορυκτική δραστηριότητα, είναι αυτές που βασίζονται στην ανάλυση αποφάσεων Η οικονοµική συνιστώσα θα πρέπει να λαµβάνεται ιδιαίτερα υπόψη. Τα κυριότερα προβλήµατα, εντοπίζονται στην αδυναµία «εσωτερικοποίησης» του εξωτερικού κόστους, στην αδυναµία οικονοµικής αποτίµησης πολλών περιβαλλοντικών στοιχείων, στην αδυναµία οικονοµικής εκτίµησης αρκετών «εξωτερικών οικονοµιών», κ.λ.π Η σχετική νοµοθεσία δεν µπορεί να θεωρηθεί ότι εκπληρώνει τις βασικές προϋποθέσεις δηµιουργίας πρόσφορων ΕΠΕ χωροταξικών σχεδίων και προγραµµάτων, όπως αυτών που περιλαµβάνουν την εξορυκτική δραστηριότητα Η εκπόνηση και ο έλεγχος των ΜΠΕ, πρέπει να γίνεται από κατάλληλη κατά περίπτωση «διεπιστηµονική» οµάδα Οι θέσεις της νοµολογίας κινούνται, κατά κανόνα, προς την ορθή κατεύθυνση
Συµπεράσµατα Προτάσεις (συνέχεια) Ιδιαίτερα για την περίπτωση των εξεταζοµένων σχεδίων και προγραµµάτων, οι σχετικές προσεγγίσεις πρέπει να είναι σύνθετες και ολοκληρωµένες ηµιουργία κατάλληλων προδιαγραφών ΜΠΕ, στις οποίες πρέπει να ενσωµατωθούν εκτός των άλλων, οι κατά περίπτωση κατάλληλες µέθοδοι, η σφαιρική εκτίµηση, οι οικονοµικές απαιτήσεις και οι θέσεις της νοµολογίας. Σε κάθε περίπτωση δεν θα πρέπει να λησµονείται ότι η λήψη «ολοκληρωτικού» χαρακτήρα απαγορευτικών µέτρων, εκτός του ότι δηµιουργεί άκρως δυσµενείς συνέπειες για την Εθνική Οικονοµία, σε µια περίοδο δηµιουργίας πολύ σκληρού ανταγωνισµού µεταξύ των Κρατών, µόνο ως έσχατο µέσο θα πρέπει να χρησιµοποιείται. Σε διαφορετική περίπτωση, εκτός των άλλων, παραβιάζονται οι αρχές της βιώσιµης ανάπτυξης και της αναλογικότητας. Ο κανόνας θα πρέπει να είναι η διαχείριση του περιβάλλοντος και όχι οι ολοκληρωτικές απαγορεύσεις Βασικό συµπέρασµα που προκύπτει από την όλη εξέταση του θέµατος, είναι ότι ιδιαίτερα στην περίπτωση των σχεδίων εν γένει και των χωροταξικών σχεδίων και προγραµµάτων, στα πλαίσια των οποίων εντάσσεται και η εξορυκτική δραστηριότητα ειδικότερα, επιβάλλεται να υπάρξουν σύνθετες και ολοκληρωµένες προσεγγίσεις των σχετικών µε αυτά θεµάτων Εάν ο χωροταξικός σχεδιασµός, λάβει υπόψη του τις προαναφερθείς και άλλες αναλόγου χαρακτήρα επισηµάνσεις, εκτός των άλλων, θα καταστεί δυνατή η επωφελής για τη Χώρα περιβαλλοντική διαχείριση, στα πλαίσια των αρχών της βιώσιµης ανάπτυξης, η οποία στην περίπτωση των εξορυκτικών δραστηριοτήτων, θα έχει ως αποτέλεσµα την πλέον πρόσφορη εκµετάλλευση του ορυκτού της πλούτου.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ