ΔΙΕΓΕΡΤΙΚΑ ΤΟΥ ΚΝΣ

ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΨΥΧΟΚΙΝΗΤΙΚΑ ΔΙΕΓΕΡΤΙΚΑ Διέγερση και ευφορία, μειώνουν το αίσθημα της κόπωσης και αυξάνουν την κινητική δραστηριότητα. ΨΥΧΩΣΟΜΙΜΗΤΙΚΑ ΦΑΡΜΑΚΑ Βαθιές μεταβολές στον τρόπο σκέψης και στη διάθεση και έχουν μικρή δράση στο εγκεφαλικό στέλεχος και στο νωτιαίο μυελό.

ΨΥΧΟΚΙΝΗΤΙΚΑ ΔΙΕΓΕΡΤΙΚΑ Αμφεταμίνη Ατομοξετίνη Θεοβρωμίνη Θεοφυλλίνη Καφεΐνη Κοκαΐνη Μεθυλοφαινιδάτη Μοδαφινίλη νικοτίνη ΨΥΧΩΣΟΜΙΜΗΤΙΚΑ ΦΑΡΜΑΚΑ Διαιθυλαμίνη του λυσεργικού οξέος (LSD) Ριμοναβάντη Τετραϋδροκανναβινόλη (THC) Φαινυκλιδίνη

ΜΕΘΥΛΟΞΑΝΘΙΝΕΣ Θεοφυλλίνη (τσάι) Θεοβρωμίνη (κακάο) Καφεΐνη (καφές) Τα περισσότερο χρησιμοποιούμενα διεγερτικά στον κόσμο.

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΔΡΑΣΗΣ Δρουν με διάφορους μηχανισμούς: Μετατόπιση του εξωκυττάριου ασβεστίου Αύξηση της κυκλικής μονοφωσφορικής αδενοσίνης (camp) Αύξηση της κυκλικής μονοφωσφορικής γουανοσίνης (cgmp) που προκαλούνται από την αναστολή της φωσφοδιεστεράσης Αποκλεισμός υποδοχέων αδενοσίνης

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΔΡΑΣΗΣ Αναστέλλουν τη φωσφοδιεστεράση που είναι υπεύθυνη για τον ενδοκυτταρικό μεταβολισμό της camp. Αυξάνουν την ενδοκυτταρική camp. Ομοιότητα με την διέγερση των β-αδρενεργικών υποδοχέων.

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΔΡΑΣΗΣ

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΔΡΑΣΗΣ Ανταγωνίζονται πολλές από τις επιδράσεις της αδενοσίνης δρώντας στους Α1 και Α2 υποδοχείς. Υποδοχείς αδενοσίνης Αναστολή της απελευθέρωσης διαβιβαστών σε πολλές περιφερικές και κεντρικές συνάψεις. Στο ΚΝΣ επιφέρει προ και μετα συναπτική καταστολή, μείωση της κινητικής δραστηριότητας, επαγωγή του ύπνου και μείωση του άγχους, αντίθετες δράσεις των μεθυλοξανθινών

ΔΡΑΣΕΙΣ ΚΝΣ Η καφεΐνη που περιέχεται σε ένα ή δύο φλιτζάνια καφέ (100 έως 200 mg) προκαλεί μείωση της κόπωσης και αύξηση της πνευματικής εγρήγορσης ως αποτέλεσμα διέγερσης του φλοιού και άλλων περιοχών του εγκεφάλου. Η κατανάλωση καφεΐνης (12 έως 15 φλιτζάνια καφέ) προκαλεί άγχος και τρόμο. Ο νωτιαίος μυελός διεγείρεται μόνο από πολύ υψηλές δόσεις (2-5 g). Μπορεί να αναπτυχθεί ταχύτατα ανοχή στις διεγερτικές δράσεις. Η στέρηση εκδηλώνεται με αίσθημα κόπωσης και καταστολής.

ΔΡΑΣΕΙΣ Β. καρδιαγγειακό σύστημα Οι υψηλές δόσεις καφεΐνης έχουν θετική ινότροπο και χρονότροπο δράση. Η αυξημένη συσταλτικότητα μπορεί να είναι βλαβερή σε ασθενείς με στηθάγχη. Ο επιταχυνόμενος καρδιακός ρυθμός μπορεί να καλέσει πρόωρες κοιλιακές συστολές σε κάποια άτομα.

ΔΡΑΣΕΙΣ Γ. διουρητική δράση. Η καφεΐνη έχει μικρή διουρητική δράση με αποτέλεσμα την αύξηση της αποβολής νατρίου, χλωρίου και καλίου. Δ. γαστρικός βλεννογόνος. Επειδή όλες οι μεθυλοξανθίνες διεγείρουν την έκκριση υδροχλωρικού οξέος από τον γαστρικό βλεννογόνο, άτομα με πεπτικό έλκος πρέπει να αποφεύγουν τα ροφήματα.

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ Η καφεΐνη και τα παράγωγά της χαλαρώνουν τους λείους μυς των βρογχολίων.. Περιλαμβάνεται μαζί με την ασπιρίνη σε μερικά σκευάσματα για τη θεραπεία του πονοκεφάλου και μαζί με εργοταμίνη σε μερικά σκευάσματα για την ημικρανία, με αντικειμενικό σκοπό τη δημιουργία μιας ήπιας ευχάριστης αίσθησης εγρήγορσης. Παλαιότερα το κύριο φάρμακο για τη θεραπεία του άσθματος ήταν η θεοφυλλίνη,, αλλά σήμερα αντικαταστάθηκε σε μεγάλο βαθμό από τους β- αγωνιστές και τα κορτικοστεροειδή.

ΦΑΡΜΑΚΟΚΙΝΗΤΙΚΗ Απορροφώνται καλά σε χορήγηση από το στόμα. Η καφεΐνη κατανέμεται σε όλο το σώμα και στον εγκέφαλο. Διαπερνούν τον πλακούντα και απεκκρίνονται στο μητρικό γάλα. Μεταβολίζονται στο ήπαρ και απεκκρίνονται στα ούρα.

ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ Μέτριες δόσεις καφεΐνης προκαλούν αϋπνία, άγχος και διέγερση. Απαιτεί υψηλή δόση για να παρουσιαστεί τοξικότητα. Η θανατηφόρος δόση είναι περίπου 10 g για την καφεΐνη (100 φλιτζάνια καφέ) η οποία προκαλεί καρδιακές αρρυθμίες. Λήθαργος, ευερεθιστότητα και κεφαλαλγία εμφανίζονται σε χρήστες που καταναλώνουν περισσότερο από 600 mg καφεΐνης την ημέρα (6 φλιτζάνια) και ξαφνικά σταματούν τη λήψη καφέ.

ΝΙΚΟΤΙΝΗ Η νικοτίνη είναι το δραστικό συστατικό του καπνού. Είναι το δεύτερο χρησιμοποιούμενο περισσότερο διεγερτικό του ΚΝΣ μετά την καφεΐνη και είναι η δεύτερη ουσία μετά την αλκοόλη που αποτελεί αντικείμενο κατάχρησης. Σε συνδυασμό με την πίσσα και το μονοξείδιο του άνθρακα, η νικοτίνη αντιπροσωπεύει ένα σοβαρό παράγοντα κινδύνου για παθήσεις του πνεύμονα, του καρδιαγγειακού και πολλές μορφές καρκίνου. Η εξάρτηση στην ουσία δεν ξεπερνιέται εύκολα.

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΔΡΑΣΗΣ Είτε ανήκουν στο συμπαθητικό ή στο παρασυμπαθητικό σύστημα, όλα τα απαγωγά σπλαγχνοκινητικά νεύρα αποτελούνται από 2 διαδοχικά συνδεδεμένους νευρώνες. Το σημείο επαφής μεταξύ του 1 ου και του 2 ου νευρώνα είναι τα γάγγλια. Προγγαγλιακός Μεταγαγγλιακός

Η ηλεκτρική διέγερση του 1 ου νευρώνα προκαλεί την απελευθέρωση Ach μέσα στα γάγγλια. Η Ach διεγείρει τους υποδοχείς που εντοπίζονται στη συναπτική μεμβράνη του 2 ου νευρώνα. Η ενεργοποίηση προκαλεί τη διάνοιξη ενός μη ειδικού διαύλου κατιόντων. Η εισροή νατρίου που προκαλείται οδηγεί σε εκπόλωση της μεμβράνης. Εάν ένας ικανοποιητικός αριθμός υποδοχέων ενεργοποιηθεί την ίδια στιγμή το δυναμικό θα φτάσει τον ουδό διέγερσης με αποτέλεσμα την ταχεία εκπόλωση της μεμβράνης και τη μετάδοση του δυναμικού ενεργείας.

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΔΡΑΣΗΣ Σε χαμηλές δόσεις προκαλεί διέγερση των γαγγλίων κατόπιν εκπόλωσης. Σε υψηλές δόσεις προκαλεί αποκλεισμό των γαγγλίων. Διεγείρονται οι νικοτινικοί χολινεργικοί υποδοχείς των γαγγλίων και προκαλείται μερική εκπόλωση.

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΔΡΑΣΗΣ Σε υψηλότερες συγκεντρώσεις δρα ως γαγγλιοπληγικό (αναστέλλει τη μετάδοση ερεθισμάτων στα γάγγλια). Η ταυτόχρονη ενεργοποίηση πολλών νικοτινικών χολινεργικών υποδοχέων προκαλεί εκπόλωση της κυτταρικής μεμβράνης σε τέτοιο βαθμό ώστε η έκλυση δυναμικού ενέργειας δεν είναι πλέον δυνατή.

ΔΡΑΣΕΙΣ ΚΝΣ Είναι πολύ λιποδιαλυτή και διαπερνά εύκολα τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό. Το κάπνισμα τσιγάρου ή η χορήγηση χαμηλών δόσεων νικοτίνης προκαλεί κάποιου βαθμού ευφορία, εγρήγορση και χαλάρωση. Βελτιώνει την προσοχή, τη μάθηση, τη δυνατότητα επίλυσης προβλημάτων και την ταχύτητα αντίδρασης. Υψηλές δόσεις έχουν ως αποτέλεσμα κεντρική αναπνευστική παράλυση.

ΔΡΑΣΕΙΣ Περιφερικές δράσεις. Η διέγερση των συμπαθητικών γαγγλίων καθώς και του μυελού των επινεφριδίων αυξάνει την ΑΠ και τον καρδιακό ρυθμό. Η χρήση καπνού είναι ιδιαίτερα βλαβερή σε υπερτασικούς ασθενείς. Η αγγειοσύσπαση εξαιτίας της νικοτίνης μπορεί να μειώσει την αιματική ροή στα στεφανιαία προκαλώντας στηθάγχη. Η διέγερση των παρασυμπαθητικών γαγγλίων αυξάνει την κινητική δραστηριότητα του εντέρου.

ΦΑΡΜΑΚΟΚΙΝΗΤΙΚΗ Είναι πολύ λιποδιαλυτή. Η απορρόφηση γίνεται γρήγορα από το βλεννογόνο του στόματος, τους πνεύμονες, τον γαστρεντερικό βλεννογόνο και το δέρμα. Διαπερνά τη μεμβράνη του πλακούντα και απεκκρίνεται στο μητρικό γάλα. Η κάθαρση της νικοτίνης επιτυγχάνεται με μεταβολισμό στους πνεύμονες και στο ήπαρ και απέκκριση στα ούρα. Γρήγορα αναπτύσσεται ανοχή στις τοξικές δράσεις της νικοτίνης, συχνά μέσα σε ημέρες από την έναρξη.

ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ Οι δράσεις στο ΚΝΣ περιλαμβάνουν ευερεθιστότητα και τρόμο. Μπορεί να προκαλέσει σπασμούς του εντέρου, διάρροια αύξηση του καρδιακού ρυθμού και της ΑΠ. Το κάπνισμα αυξάνει το ρυθμό μεταβολισμού ενός μεγάλου αριθμού φαρμάκων.

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΣΤΕΡΗΣΗΣ Η σωματική εξάρτηση στη νικοτίνη εξελίσσεται γρήγορα και είναι βαριά. Το σύνδρομο στέρησης χαρακτηρίζεται από ευερεθιστότητα, άγχος, ανησυχία, αδυναμία συγκέντρωσης, κεφαλαλγίες και αυπνία. Επηρεάζεται η όρεξη και συχνά εμφανίζονται πόνοι από το ΓΕΣ.

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΣΤΕΡΗΣΗΣ Το αυτοκόλλητο διαδερμικής χορήγησης και οι τσίκλες νικοτίνης βοηθούν τους καπνιστές να κόψουν το κάπνισμα. Η βουπρονιόνη, ένα αντικαταθλιπτικό μπορεί να ελαττώσει την επιθυμία για κάπνισμα.

ΚΟΚΑΪΝΗ Φθηνή διαδεδομένη και πολύ εξαρτησιογόνος ουσία, της οποίας κάνουν παράνομη χρήση καθημερινά πάνω από 3 εκατομμύρια άνθρωποι στις ΗΠΑ.

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΔΡΑΣΗΣ Αποκλεισμός της επαναπρόσληψης νορεπινεφρίνης, σεροτονίνης και ντοπαμίνης στις προσυναπτικές ίνες οι οποίες απελευθέρωσαν αυτούς τους διαβιβαστές. Ο αποκλεισμός πραγματοποιείται με τη δέσμευση της ουσίας στους μονοαμινεργικούς μεταφορείς επαναπρόσληψης και με τον τρόπο αυτό ενισχύει και παρατείνει τις κεντρικές στο ΚΝΣ και περιφερικές δράσεις αυτών των κεταχολαμινών.

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΔΡΑΣΗΣ Ιδιαίτερα η παράταση της ντοπαμινεργικής δράσης στο σύστημα ηδονής του εγκεφάλου (μεταιχμιακό σύστημα) προκαλεί την έντονη ευφορία που συνοδεύει αρχικά τη χρήση κοκαΐνης.

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΔΡΑΣΗΣ Η χρόνια πρόσληψη κοκαΐνης προκαλεί εξαφάνιση της ντοπαμίνης και αυτή η εξαφάνιση πυροδοτεί ένα φαύλο κύκλο σφοδρής επιθυμίας για λήψη κοκαΐνης η οποία ανακουφίζει προσωρινά τη βαριά κατάθλιψη.

ΔΡΑΣΕΙΣ ΚΝΣ. Οι επιδράσεις της κοκαΐνης στη συμπεριφορά απορρέουν από την έντονη διέγερση του φλοιού και του εγκεφαλικού στελέχους. Αυξάνει απότομα τη διανοητική εγρήγορση και προκαλεί αίσθημα ευφορίας και καλής διάθεσης παρόμοιο της αμφεταμίνης. Μπορεί να προκαλέσει ψευδαισθήσεις, παραισθήσεις και παράνοια. Αυξάνει τη σωματική δραστηριότητα και σε υψηλές δόσεις προκαλεί τρόμο, και σπασμούς που ακολουθούνται από αναπνευστική και αγγειοκινητική καταστολή.

ΔΡΑΣΕΙΣ ΣΥΜΠΑΘΗΤΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. Ενισχύει τη δράση της νορεπινεφρίνης περιφερικά και προκαλεί το σύνδρομο «πάλης ή φυγής» χαρακτηριστικό της αδρενεργικής διέγερσης. Χαρακτηρίζεται από ταχυκαρδία, υπέρταση, και περιφερική αγγειοσύσπαση.

ΔΡΑΣΕΙΣ ΥΠΕΡΘΕΡΜΙΑ. Διαθέτει τη μοναδικότητα ανάμεσα στα παράνομα φάρμακα, ότι ο θάνατος μπορεί να προκληθεί όχι μόνο ως συνάρτηση της δόσης αλλά και από την τάση του φαρμάκου να προκαλεί υπερθερμία. Τα ποσοστά θανάτων από υπερδοσολογία κοκαΐνης αυξάνουν τις θερμές περιόδους. Ακόμη και μικρή δόση αναστέλλει την εφίδρωση και τη δερματική αγγειοδιαστολή.

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ Έχει τοπική αναισθητική δράση η οποία αποτελεί μέχρι σήμερα τη μόνη τρέχουσα αιτία για τη θεραπευτική χρήση της. Χορηγείται τοπικά ως αναισθητικό κατά τη διάρκεια χειρουργικών επεμβάσεων στα μάτια, στα αυτιά στη μύτη και στο λαιμό. Εφόσον η τοπική αναισθητική δράση της κοκαίνης οφείλεται στον αποκλεισμό των τασεοενεργοποιούμενων διαύλων νατρίου, μία αλληλεπίδραση με τους διαύλους καλίου συνεισφέρει στην ικανότητα της κοκαΐνης να δημιουργεί καρδιακές αρρυθμίες. Η κοκαΐνη είναι το μόνο τοπικό αναισθητικό που προκαλεί αγγειοσύσπαση.. Αυτή η δράση είναι υπεύθυνη για τη νέκρωση και τη διάβρωση του ρινικού διαφράγματος που παρατηρείται κατά τη χρόνια εισπνοή κοκαΐνης.

ΦΑΡΜΑΚΟΚΙΝΗΤΙΚΗ Η κοκαΐνη λαμβάνεται με μάσηση, ενδορρινική εισπνοή, κάπνισμα και ενδοφλέβια ένεση. Η μέγιστη δράση εμφανίζεται σε 15 έως 20 λεπτά μετά από ενδορρινική λήψη και εξαφανίζεται το πολύ σε 1 έως 1,5 ώρα. Γρήγορα, αλλά βραχείας διάρκειας αποτελέσματα επιτυγχάνονται με ενδοφλέβια χορήγηση ή με κάπνισμα της ελεύθερης βάσης της ουσίας (κρακ). Λόγω της ταχύτητας έναρξης δράσης, η πιθανότητα λήψης υπερβολικής δόσης και εμφάνισης εξάρτησης είναι μεγαλύτερη με την ενδοφλέβια χορήγηση και το κάπνισμα κρακ. Απεστεροποιείται ταχέως και απομεθυλιώνεται προς βενζοϋλεκγονίνη,, η οποία αποβάλλεται στα ούρα όπου και ανιχνεύεται.

ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΑΓΧΟΣ. Η τοξική απάντηση σε οξεία πρόσληψη κοκαΐνης περιλαμβάνει μια αντίδραση άγχους με υπέρταση, ταχυκαρδία, εφίδρωση και παράνοια. Λόγω της ευερεθιστότητας πολλοί χρήστες λαμβάνουν την κοκαΐνη μαζί με αλκοόλ. Ένα παράγωγο των μεταβολιτών της κοκαίνης και της αιθανόλης είναι η κοκαιθυλένη,, η οποία είναι επίσης ψυχοδραστική.

ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ. Όπως σε όλες τις διεγερτικές ουσίες η διέγερση του ΚΝΣ από κοκαΐνη ακολουθείται από μία περίοδο νοητικής κατάθλιψης. Οι εξαρτημένοι χρήστες που διακόπτουν τη λήψη της κοκαΐνης παρουσιάζουν σωματική και συναισθηματική καταστολή. Αυτά τα συμπτώματα μπορούν να αντιμετωπιστούν με βενζοδιαζεπίνες.

ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΝΟΣΟΣ. Μπορεί να προκαλέσει σπασμούς και θανατηφόρες καρδιακές αρρυθμίες. Η ενδοφλέβια χορήγηση διαζεπάμης και προπρανολόλης μπορεί να ελέγξει τους σπασμούς και τις καρδιακές αρρυθμίες. Η εμφάνιση ΟΕΜ σε χρήστες κοκαΐνης είναι ανεξάρτητη της δόσης, της διάρκειας δράσης ή της οδού χορήγησης. Δεν υπάρχει τρόπος εντοπισμού των ατόμων που μπορεί να εμφανίσουν επικίνδυνες για τη ζωή καρδιακές δράσεις μετά τη λήψη κοκαΐνης.

ΑΜΦΕΤΑΜΙΝΗ Μη κατεχολαμινική συμπαθητικομιμητική αμίνη που παρουσιάζει νευρολογικές και κλινικές δράσεις παρόμοιες της κοκαΐνης. Η δεξτροαμφεταμίνη είναι το κύριο μέλος της οικογένειας. Η μεθαμφεταμίνη (speed) είναι ένα παράγωγο της αμφεταμίνης που μπορεί να καπνιστεί και προτιμάται από πολλούς χρήστες ουσιών.

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΔΡΑΣΗΣ Οι δράσεις στο ΚΝΣ και περιφερικά είναι έμμεσες. Εξαρτώνται από μια αύξηση του επιπέδου των κατεχολαμινικών διαβιβαστών στο συναπτικό χάσμα. Η αμφεταμίνη επιτυγχάνει αυτή τη δράση, απελευθερώνοντας τις ενδοκυττάριες αποθήκες κατεχολαμινών. Καθώς αναστέλλει επίσης τη ΜΑΟ, υψηλά επίπεδα κατεχολαμινών απελευθερώνονται αμέσως στο συναπτικό χώρο.

ΔΡΑΣΕΙΣ ΚΝΣ Η κυριότερη αιτία της δράσης των αμφεταμινών στη συμπεριφορά οφείλεται στην απελευθέρωση ντοπαμίνης παρά νορεπινεφρίνης. Διεγείρει ολόκληρο τον εγκεφαλονωταίο άξονα, τον φλοιό, το εγκεφαλικό στέλεχος, και τον προμήκη. Αυτό οδηγεί σε αυξημένη εγρήγορση, μειωμένη κόπωση, καταστολή της όρεξης και αϋπνία. Σε υψηλές δόσεις μπορεί να εμφανιστούν σπασμοί. Αυτές οι διεγερτικές δράσεις που προκαλούν οι αμφεταμίνες οδήγησαν να χρησιμοποιηθούν για τη θεραπεία της κατάθλιψης, της υπερκινητικότητας στα παιδιά, και για τον έλεγχο της όρεξης.

ΔΡΑΣΕΙΣ ΣΥΜΠΑΘΗΤΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. Δρα και στο αδρενεργικό σύστημα, διεγείροντας έμμεσα τους υποδοχείς μέσω απελευθέρωσης νορεπινεφρίνης.

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΕΛΛΕΙΜΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ/ ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ (ADHD). Ορισμένα μικρά παιδιά είναι υπερκινητικά και δεν έχουν την ικανότητα να ασχοληθούν με κάποια δραστηριότητα για περισσότερο από λίγα λεπτά. Η δεξτροαμφεταμίνη και το παράγωγο της αμφεταμίνης μεθυλοφαινιδάτη αμβλύνουν πολλά από τα προβλήματα συμπεριφοράς που σχετίζονται με αυτό το σύνδρομο και ελαττώνουν την υπερκινητικότητα.

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ Η ατομοξετίνη είναι ένα μη διεγερτικό φάρμακο εγκεκριμένο για το ADHD παιδιών και ενήλικων. Δεν θα πρέπει να λαμβάνεται από ασθενείς υπό αναστολείς ΜΑΟ.

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΝΑΡΚΟΛΗΨΙΑ. Σπάνια διαταραχή ύπνου που χαρακτηρίζεται από ακατάσχετες κρίσεις υπνηλίας κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ορισμένες φορές συνοδεύεται από καταληψία, δηλ. απώλεια μυϊκού ελέγχου ή ακόμα και παράλυση που εκλύονται από έντονο συναίσθημα όπως το γέλιο. Ωστόσο ο λόγος είναι η υπνηλία για τον οποίο ο ασθενής θεραπεύεται με φάρμακα όπως η αμφεταμίνη, η μεθυλοφαινιδάτη.

Αιτιολογία / Παθοφυσιολογία Έλλειψη υποκρετίνης (ορεξίνη)) στο ΕΝΥ Υποκρετίνη: : ορμόνη του υποθαλάμου που συμμετέχει σε διάφορες λειτουργίες Νεφέλη Κακαβά Γεωργιάδου Φαρμακολογία ΙΙ Πανεπιστήμιο Αθηνών

Αιτιολογία / Παθοφυσιολογία Αυξημένες συγκεντρώσεις GABA στον πρόσθιο μετωπιαίο λοβό. Το GABA είναι ο κύριος κατασταλτικός νευροδιαβιβαστής του ΚΝΣ και προάγει τον ύπνο. Νεφέλη Κακαβά Γεωργιάδου Φαρμακολογία ΙΙ Πανεπιστήμιο Αθηνών

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ Μοδαφινίλη, πρόσφατο φάρμακο για τη ναρκοληψία. Προκαλεί ψυχοδραστικά και ευφορικά αποτελέσματα, όπως μεταβολές θυμικού, αντίληψης, σκέψης και συναισθημάτων, τυπικές και άλλων διεγερτικών του ΚΝΣ. Είναι δραστική από το στόμα και υπόκειται σε έντονο ηπατικό μεταβολισμό. Δεν υπάρχουν ενδείξεις φυσικής εξάρτησης.

Μοδαφινίλη / Μηχανισμός Δράσης αυξάνει τα επίπεδα των μονοαμινών : ντοπαμίνης, νοραδρεναλίνης, σεροτονίνης ενεργοποιεί τους γλουταμινεργικούς νευρώνες αναστέλλει την GABAεργική νευροδιαβίβαση ενεργοποιεί τους νευρώνες ορεξίνης, προάγοντας την αγρυπνία δεν είναι τόσο εθιστική όσο άλλα διεγερτικά

ΦΑΡΜΑΚΟΚΙΝΗΤΙΚΗ ΑΜΦΕΤΑΜΙΝΩΝ Απορροφώνται πλήρως από τη ΓΕΣ οδό, μεταβολίζονται στο ήπαρ και απεκκρίνονται στα ούρα. Τα άτομα που έχουν εξάρτηση από την αμφεταμίνη συχνά την προσλαμβάνουν ενδοφλεβίως και με το κάπνισμα. Η ευφορία που προκαλείται από την αμφεταμίνη διαρκεί 4 με 6 ώρες, 4 με 8 φορές περισσότερο από τα αποτελέσματα της κοκαΐνης.

ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ. Αϋπνία, ευερεθιστότητα, αδυναμία, ναυτία, τρόμο και αυξημένα αντανακλαστικά. Μπορεί επίσης να προκαλέσει σύγχυση, παραλήρημα, καταστάσεις πανικού και τάσεις αυτοκτονίας ιδίως σε ασθενείς με ψυχικές διαταραχές.

ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ Η χρόνια χρήση προκαλεί μια κατάσταση «αμφεταμινικής ψύχωσης»» που μοιάζει με οξύ σχιζοφρενικό επεισόδιο. Η αντοχή μπορεί να εμφανιστεί σε λίγες εβδομάδες. Η λήψη υπερβολικής δόσης αντιμετωπίζεται με χλωροπρομαζίνη,, η οποία ανακουφίζει τα συμπτώματα από το ΚΝΣ και την υπέρταση λόγω αποκλεισμού α υποδοχέων.

ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ Προκαλεί αίσθημα παλμών, καρδιακές αρρυθμίες, υπέρταση και στηθάγχη. Μπορεί ακόμη να παρατηρηθούν κεφαλαλγία, ρίγη και υπερβολική εφίδρωση. Δεν πρέπει να χορηγείται σε ασθενείς με καρδιαγγειακή νόσο.

ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΓΕΣ Προκαλεί ανορεξία, ναυτία, έμετο, κοιλιακούς σπασμούς και διάρροια.

ΜΕΘΥΛΟΦΑΙΝΙΔΑΤΗ Έχει διεγερτκές δράσεις στο ΚΝΣ όμοιες με της αμφεταμίνης και μπορεί επίσης να οδηγήσει σε κατάχρηση, αν και ο κίνδυνος εξάρτησης είναι αμφιλεγόμενος. Είναι ένα από τα περισσότερο συνταγογραφούμενα φάρμακα σε παιδιά. Υπολογίζεται ότι λαμβάνεται ημερησίως από 4 έως 6 εκατομμύρια παιδιά στις ΗΠΑ για τη διαταραχή ADHD.

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΔΡΑΣΗΣ Τα παιδιά με διαταραχή ADHD χαρακτηρίζονται από ασθενή σήματα ντοπαμίνης,, γεγονός το οποίο σημαίνει ότι δραστηριότητες που συνήθως είναι ενδιαφέρουσες παράγουν λιγότερες ανταμοιβές σε αυτά τα παιδιά. Η βάση της διεγερτικής δράσης της μεθυλοφαινιδάτης δεν είναι κατανοητή.

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΔΡΑΣΗΣ Η μεθυλοφαινιδάτη είναι ισχυρότερος αναστολέας μεταφοράς της ντοπαμίνης από την κοκαΐνη αυξάνοντας έτσι τη διαθέσιμη ντοπαμίνη. έχει μικρότερη προδιάθεση για κατάχρηση γιατί εισέρχεται στον εγκέφαλο πολύ βραδύτερα από την κοκαΐνη και δεν αυξάνει με την ίδια ταχύτητα τα επίπεδα ντοπαμίνης.

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ Για θεραπεία ADHD σε παιδιά ηλικίας 6 έως 16 ετών. Θεραπεία της ναρκοληψίας.

ΦΑΡΜΑΚΟΚΙΝΗΤΙΚΗ Τόσο η μεθυλοφαινιδάτη όσο και η δεξμεθυλοφαινιδάτη απορροφώνται ευχερώς από το στόμα. Οι συγκεντρώσεις στον εγκέφαλο υπερέχουν αυτών στο πλάσμα. Απέκκριση από τα ούρα.

ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΕΣ και περιλαμβάνουν κοιλιακά άλξη και ναυτία. Ανορεξία, αυπνία,, νευρικότητα και πυρετός. Σε επιληπτικούς ασθενείς η μεθυλοφαινιδάτη αυξάνει τη συχνότητα κρίσεων εάν ο ασθενής δεν λαμβάνει αντικαταθλιπτικά.

ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ Παρεμβαίνει στο μεταβολισμό της βαρφαρίνης, της φαινυλοβαρβιτάλης, της πριμιδίνης και των τρικυκλικών αντικαταθλιπτικών.

ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΙΟΓΟΝΑ Ορισμένες ουσίες έχουν ως κύρια δράση τους την ικανότητα να προκαλούν καταστάσεις τροποποιημένης αντίληψης που θυμίζουν όνειρα. Το άτομο αντιλαμβάνεται φωτεινές πολύχρωμες μεταβολές στο περιβάλλον, και μια πλαστικότητα συνεχώς μεταβαλλόμενων σχημάτων και χρωμάτων. Είναι ανίκανο να πάρει αποφάσεις καθώς το φάρμακο επηρεάζει τη λογική σκέψη.

ΔΙΑΙΘΥΛΑΜΙΔΗ ΤΟΥ ΛΥΣΕΡΓΙΚΟΥ ΟΞΕΟΣ (LSD) H ουσία παρουσιάζει δράση σεροτονινεργικού αγωνιστή (5-ΗΤ) στους προσυναπτικούς υποδοχείς του μεσεγκεφάλου.

ΔΙΑΙΘΥΛΑΜΙΔΗ ΤΟΥ ΛΥΣΕΡΓΙΚΟΥ ΟΞΕΟΣ (LSD) Προσδένεται τόσο σε 5-ΗΤ1 όσο και σε 5-ΗΤ2 υποδοχείς. Εμφανίζεται δραστηριοποίηση του συμπαθητικού, η οποία προκαλεί μυδρίαση, αύξηση της ΑΠ, ανόρθωση των τριχών και αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος.

ΔΙΑΙΘΥΛΑΜΙΔΗ ΤΟΥ ΛΥΣΕΡΓΙΚΟΥ ΟΞΕΟΣ (LSD) Μετά από λήψη από το στόμα, χαμηλές δόσεις μπορεί να προκαλέσουν ψευδαισθήσεις με φωτεινά χρώματα, και μεταβολές του θυμικού. Έχει παρατηρηθεί ανοχή και σωματική εξάρτηση αλλά η πραγματική εξάρτηση είναι σπάνια.

ΔΙΑΙΘΥΛΑΜΙΔΗ ΤΟΥ ΛΥΣΕΡΓΙΚΟΥ ΟΞΕΟΣ (LSD) Ανεπιθύμητες ενέργειες: αυξημένα αντανακλαστικά, ναυτία και μυική αδυναμία. Οι υψηλές δόσεις προκαλούν μακράς διάρκειας ψυχωτικές διαταραχές σε επιρρεπή άτομα. Η αλοπεριδόλη και άλλα νευροληπτικά μπορούν να αναστείλουν τη ψευδαισθησιογόνο δράση του LSD.

ΤΕΤΡΑΫΔΡΟΚΑΝΝΑΒΙΝΟΛΗ (THC) Το κύριο αλκαλοειδές που περιέχεται στη μαριχουάνα είναι η Δ3-τετραϋδροκανναβινόλη,, η οποία διατίθεται με την ονομασία δροναβινόλη. Ανάλογα με το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο γίνεται η χρήση μπορεί να προκαλέσει ευφορία ακολουθούμενη από υπνηλία και χαλάρωση.

ΤΕΤΡΑΫΔΡΟΚΑΝΝΑΒΙΝΟΛΗ (THC) Αναστέλλει τη βραχυχρόνια μνήμη και τη νοητική δραστηριότητα. Μειώνει τη μυική ισχύ και εμποδίζει τις κινητικές δραστηριότητες που απαιτούν επιδεξιότητα, όπως την οδήγηση. Το ευρύ φάσμα δράσεών της περιλαμβάνει αύξηση της όρεξης, ξηροστομία, οπτικές ψευδαισθήσεις, παραισθήσεις και ενίσχυση της αισθητικής δραστηριότητας.

ΤΕΤΡΑΫΔΡΟΚΑΝΝΑΒΙΝΟΛΗ (THC) Οι υποδοχείς της THC που ονομάζονται CB1 έχουν εντοπιστεί σε ανασταλτικές προσυναπτικές νευρικές απολήξεις. Ο CB1 συνδέεται με μια πρωτείνη G. Έχουν ταυτοποιηθεί ενδοκανναβινοειδή εντός του ΚΝΣ. Αυτές οι ουσίες προσδένονται στους υποδοχείς CB1, είναι μεμβρανικής προέλευσης και δρουν ως τοπικοί νευροτροποποιητές.

ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ CB1

ΤΕΤΡΑΫΔΡΟΚΑΝΝΑΒΙΝΟΛΗ (THC) Οι δράσεις της εμφανίζονται αμέσως μετά το κάπνισμα, αλλά η μέγιστη δράση εμφανίζεται μετά από 20 λεπτά. Μετά από 3 ώρες η δράση εξαφανίζεται. Η δροναβινόλη χορηγείται από το στόμα και έχει τη μέγιστη δράση σε 2 έως 4 ώρες. Οι ψυχοδραστικές ενέργειές της μπορεί να επιμείνουν για 24 ώρες. Είναι έντονα λιποδιαλυτή και έχει μεγάλο όγκο κατανομής.

ΤΕΤΡΑΫΔΡΟΚΑΝΝΑΒΙΝΟΛΗ (THC) Μεταβολίζεται έντονα από οξειδάσες μικτής λειτουργίας. Η απομάκρυνση πραγματοποιείται κυρίως μέσω της οδού των χοληφόρων. Ανεπιθύμητες ενέργειες: αύξηση του καρδιακού ρυθμού, πτώση της ΑΠ, και ερυθρότητα των επιπεφυκότων. Σε υψηλές δόσεις αναπτύσσεται τοξική ψύχωση. Ανοχή και ελαφριά σωματική εξάρτηση εμφανίζονται με τη συνεχιζόμενη συχνή χρήση της ουσίας. Η δροναβινόλη ενδείκνυται σε ασθενείς με AIDS που χάνουν βάρος.

ΦΑΙΝΥΚΛΙΔΙΝΗ Γνωστή ως PCP ή «αγγελόσκονη», αναστέλλει την επαναπρόσληψη της ντοπαμίνης,, της 5-ΗΤ και της νορεπινεφρίνης. Η κύρια δράση της είναι η αναστολή των διαύλων ιόντων που ρυθμίζονται από τον NMDA υποδοχέα του γλουταμικού. Η δράση αυτή αναστέλλει τη δίοδο ιόντων ασβεστίου δια του διαύλου.

ΦΑΙΝΥΚΛΙΔΙΝΗ Είναι ανάλογο της κεταμίνης προκαλεί διαχωριστική αναισθησία (μη ευαισθησία στον πόνο χωρίς απώλεια της συνείδησης). Μερικές φορές εμφανίζεται εχθρική και παράδοξη συμπεριφορά. Σε αυξημένη δοσολογία επέρχεται αναισθησία, κώμα, αλλά τα μάτια παραμένουν ανοικτά. Με την επανειλημμένη χρήση συχνά αναπτύσσεται ανοχή.

ΚΑΤΑΧΡΗΣΗ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟ (ΦΑΡΜΑΚΟΔΙΕΓΕΡΣΗ, DOPING) Η φαρμακοδιέγερση (doping) απασχολεί κάθε αθλητική εκδήλωση και αποτελεί ένα σοβαρό και δύσκολο πρόβλημα που τροφοδοτεί την αμφιβολία και την αμφισβήτηση και τείνει να μειώσει την αξία και το θρίαμβο του νικητή. Ως doping ορίζεται «η χρησιμοποίηση από έναν αθλητή κάθε εξωγενούς ήενδογενούς ουσίας που λαμβάνεται σε μη κανονικές ποσότητες ήμε μη κανονική οδό εισόδου στο σώμα, με αποκλειστική επιδίωξη την αύξηση της αθλητικής επίδοσης με τεχνητό και αθέμιτο τρόπο». Doping, επίσης θεωρείται και η χρήση ενός φαρμάκου (π.χ. ινσουλίνη), σε περίπτωση που χορηγείται για την αύξηση της επίδοσης του αθλητή και όχι για θεραπευτικούς σκοπούς.

ΚΑΤΑΧΡΗΣΗ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟ (ΦΑΡΜΑΚΟΔΙΕΓΕΡΣΗ, DOPING) Ο όρος doping προέρχεται από τη λέξη dop, ένα υγρό παρασκεύασμα με διεγερτικές ιδιότητες, που χρησιμοποιούσαν οι Κάφροι της Ν. Αφρικής σε θρησκευτικές τελετές. Η φαρμακοδιέγερση χρησιμοποιήθηκε και στους αρχαίους ολυμπιακούς αγώνες (π.χ. στρυχνίνη, μανιτάρια). Οι μονομάχοι και οι ιππότες χρησιμοποιούσαν διάφορες διεγερτικές ουσίες στην αρένα και στις κονταρομαχίες, αντίστοιχα. Στους νεώτερους χρόνους χρησιμοποιήθηκε ένα μίγμα ηρωΐνης και κοκαΐνης (speedball) για να αυξήσει την αντοχή των αθλητών στους ποδηλατικούς αγώνες στην Ευρώπη. Για την αύξηση της επίδοσης των αθλητών χρησιμοποιήθηκαν και άλλες ουσίες doping (π.χ.αιθέρας, καφεΐνη, καθαρό οξυγόνο).

ΚΑΤΑΧΡΗΣΗ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟ (ΦΑΡΜΑΚΟΔΙΕΓΕΡΣΗ, DOPING) Στους ολυμπιακούς αγώνες του 1904 στο St. Louis, ο αμερικανός μαραθωνοδρόμος Thomas Hicks χρειάσθηκε εξαιρετικές ιατρικές φροντίδες για την επιβίωσή του μετά τη λήψη μεγάλης ποσότητας στρυχνίνης αναμεμιγμένης με λεύκωμα αβγού, κατά τη διάρκεια του αγώνα. Μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο η αμφεταμίνη έγινε πολύ δημοφιλής μεταξύ των αθλητών και αντικατέστησε τη στρυχνίνη. Μέχρι σήμερα, οι θάνατοι αθλητών που οφείλονται στο doping προήλθαν από τη χρήση αμφεταμίνης, ηρωίνης, κοκαΐνης (κυρίως), καθώς και των αναβολικών- ανδρογόνων στεροειδών.

Διεγερτικά του ΚΝΣ (Ψυχοδιεγερτικά) Τα διεγερτικά του ΚΝΣ (αμφεταμίνες, έκσταση, κοκαΐνη, συμπαθομιμητικές αμίνες, καφεΐνη) χρησιμοποιούνται από τους αθλητές για να βελτιώσουν την αθλητική τους επίδοση. Τα φάρμακα αυτά προκαλούν αισθήματα φαινομενικής ευεξίας και διαύγειας, επιθετικότητας, εχθρότητας, μειωμένης κόπωσης και εγκαθιστούν εντονότατη ψυχική εξάρτηση (π.χ. κοκαΐνη). Ακόμη, λόγω της ανορεξιογόνου δράσης τους χρησιμοποιούνται για την απώλεια βάρους πριν τους αγώνες (σε ορισμένα αθλήματα, π.χ. άρση βαρών και πυγμαχία).

Διεγερτικά του ΚΝΣ (Ψυχοδιεγερτικά) Αμφεταμίνη Η αμφεταμίνη άρχισε να χρησιμοποιείται το 2ο παγκόσμιο πόλεμο και ήταν πολύ δημοφιλής στους φοιτητές και τους οδηγούς φορτηγών αυτοκινήτων, που τη χρησιμοποιούσαν για την καταπολέμηση της υπνηλίας κατά τη διάρκεια της νύχτας (μειώνει την πνευματική και σωματική κόπωση). Οι αθλητές άρχισαν να τη χρησιμοποιούν για την αύξηση της ταχύτητας, δύναμης, αντοχής και εγρήγορσης. Η αμφεταμίνη είναι ισχυρό διεγερτικό του ΚΝΣ και αυξάνει τον καρδιακό ρυθμό, την πίεση του αίματος, το μεταβολισμό και τη θερμοκρασία του σώματος. Αυξάνει επίσης υπέρμετρα την αυτοπεποίθηση και επιθετικότητα, προκαλεί ένα αίσθημα ευεξίας και ευφορίας και καθυστερεί την κόπωση.

Διεγερτικά του ΚΝΣ (Ψυχοδιεγερτικά) Μπορεί να καλύψει τον πόνο και να αυξήσει τον κίνδυνο τραυματισμού των αθλητών, γιατί οδηγεί σε στρεβλή αίσθηση δύναμης (λόγω αισθήματος υπεροχής και απώλειας κρίσης) και μπορεί να προκαλέσει ατυχήματα στο χρήστη και τους συναθλητές του.

Κοκαΐνη Διεγερτικά του ΚΝΣ (Ψυχοδιεγερτικά) Είναι ισχυρό διεγερτικό του ΚΝΣ και άρχισε να χρησιμοποιείται στα τέλη του 1970. Προκαλεί μεγαλύτερη ευφορία (κίνδυνος κατάχρησης) από την αμφεταμίνη. Η κοκαΐνη καλύπτει τον πόνο και προκαλεί αισθήματα επιθετικότητας και αγωνιστικότητας στους αθλητές. Λόγω της ευφορίας που προκαλεί υπάρχει πολύ μεγάλος κίνδυνος εθισμού, ιδιαίτερα με το crack (ελεύθερη βάση κοκαΐνης).

Καφεΐνη Διεγερτικά του ΚΝΣ (Ψυχοδιεγερτικά) Είναι διεγερτικό του ΚΝΣ που χρησιμοποιείται σε μεγάλες δόσεις (υπό μορφή ενεμάτων ή υπόθετων) από τους αθλητές για την αύξηση της επίδοσής τους. Η καφεΐνη αυξάνει το μεταβολισμό, τη θερμοκρασία του σώματος και την πίεση του αίματος. Έχει διουρητική δράση (μπορεί να οδηγήσει σε αφυδάτωση), αυξάνει τη γλυκόζη στο αίμα, μειώνει την όρεξη, προκαλεί αϋπνία, τρόμο των χεριών και γαστρεντερικές διαταραχές. Συγκεντρώσεις καφεΐνης στο αίμα πάνω από 12 μg/ml πιστοποιούν θετικό doping. Η συγκέντρωση αυτή επιτυγχάνεται με τη λήψη 8 φλιτζανιών καφέ.