Προστατευτική δράση της Μεσογειακής Διατροφής στην πρόγνωση Οξέος Στεφανιαίου Συνδρόµου σε ασθενείς µε καρδιακή ανεπάρκεια αλλά φυσιολογική απόδοση

Προστατευτική δράση της Μεσογειακής Διατροφής στην πρόγνωση Οξέος Στεφανιαίου Συνδρόµου σε ασθενείς µε καρδιακή ανεπάρκεια αλλά φυσιολογική απόδοση Μ. Κούβαρη 1,2, Χ. Χρυσοχόου 1, Π. Αγγελόπουλος 1, Χ. Κόσυφα 1, Σ. Ιωσηφίδης 2, Α. Φιλίππου 2, Κ. Παρασκευά 1, Λ. Καλογήρου 1, Μ. Κωνσταντοπούλου 1, Χ. Γερασιµάτου 1, Ι. Κοτσιοπούλου-Χαρίτου 1, Ε. Τσιάµης 1, Δ. Τούσουλης 1. 1 Α' Καρδιολογική Κλινική, Ιατρική Σχολή Πανεπιστηµίου Αθηνών 2 Τµήµα Επιστήµης Διαιτολογίας Διατροφής, Χαροκόπειο Πανεπιστήµιο

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Οξύ Στεφανιαίο Σύνδροµο WHO (2016) 7.4 εκατοµµύρια θάνατοι παγκοσµίως το 2012 1 η θέση στην κατάταξη NCDs, για το 2020, µε βάση τα DALYS 48% των θανάτων στην Ελλάδα Έµφραγµα του µυοκαρδίου: η πιο συχνή αιτία καρδιακής ανεπάρκειας Heart Disease and Stroke statistics Update 2016, AHA 660,000 Αµερικανοί πολίτες εισάγονται κάθε έτος στο νοσοκοµείο µε πρώτη διάγνωση ΟΣΣ και 305,000, εκδηλώνουν νέο συµβάν Κάθε 1 λεπτό και 24 δευτερόλεπτα 1 Α µ ε ρ ι κ α ν ό ς π ο λ ί τ η ς β ι ώ ν ε ι έ ν α θανατηφόρο επεισόδιο ΟΣΣ 1 στους 9 θανάτους ετησίως α π ο δ ί δ ο ν τ α ι σ τ η ν κ α ρ δ ι α κ ή ανεπάρκεια Το κόστος στο σύστηµα υγείας ανέρχεται στα 108 δισεκατοµµύρια δολάρια ετησίως, σε παγκόσµιο επίπεδο Heart Disease and Stroke Statistics 2016 Update A Report from the AHA Cook et al The annual economic burden of heart failure Int J Cardiol. 201415;171

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Οξύ Στεφανιαίο Σύνδροµο WHO (2016) 7.4 εκατοµµύρια θάνατοι παγκοσµίως το 2012 1 η θέση στην κατάταξη NCDs, για το 2020, µε βάση τα DALYS 48% των θανάτων στην Ελλάδα Η πρόληψη καρδιαγγειακής νόσου σε Heart Disease and Stroke statistics Update 2016, AHA 660,000 Αµερικανοί πολίτες εισάγονται κάθε έτος στο νοσοκοµείο µε πρώτη διάγνωση ΟΣΣ και 305,000, εκδηλώνουν νέο συµβάν Κάθε 1 λεπτό και 24 δευτερόλεπτα 1 Αµερικανός πολίτης βιώνει ένα θανατηφόρο επεισόδιο ΟΣΣ Έµφραγµα του µυοκαρδίου: η πιο συχνή αιτία καρδιακής ανεπάρκειας δευτερογενές επίπεδο είναι επιτακτική ανάγκη. 1 στους 9 θανάτους ετησίως α π ο δ ί δ ο ν τ α ι σ τ η ν κ α ρ δ ι α κ ή ανεπάρκεια Το κόστος στο σύστηµα υγείας ανέρχεται στα 108 δισεκατοµµύρια δολάρια ετησίως, σε παγκόσµιο επίπεδο Heart Disease and Stroke Statistics 2016 Update A Report from the AHA Cook et al The annual economic burden of heart failure Int J Cardiol. 201415;171

ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ (Α) Μελέτη των 7 χωρών «1 η µελέτη που ανέδειξε τον καρδιοπροστατευτικό ρόλο της Μεσογειακής διατροφής» Mελέτες σε επίπεδο πρωτογενούς πρόληψης καρδιαγγειακής νόσου: Μελέτη ΕPIC (Buckland G et al, Am J Epidemiol 2009) Μελέτη PREDIMED (Ros E et al, Adv Nutr 2014) Μελέτη ATTIKH (Panagiotakos DB et al, Nutr Metab Cardiovasc Dis. 2015) ΜΕΤΑ-ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ (Kastorini CM et al, 2011 / Koloverou et al, 2014 / Sofi et al, 2008) Ωστόσο, σε επίπεδο δευτερογενούς πρόληψης παίζει ρόλο? British Heart Foundation «το ΟΣΣ είναι η πιο προβλέψιµη νόσος, καθώς 50% των θανάτων θα µπορούσε να είχε αποφευχθεί µε υιοθέτηση πιο υγιεινού τρόπου ζωής» Bandosz P et al., BMJ 2012

ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ (Β) Mελέτες σε επίπεδο δευτερογενούς πρόληψης καρδιαγγειακής νόσου: Μελέτη Lyon Diet Heart Study (De Lorgeril M et al, J Am Col Cardiol 1999) Από 23% έως 50% µείωση κινδύνου νέων καρδιαγγειακών συµβαµάτων Μελέτη CARDIO 2000 (Panagiotakos et al., In J Cardiol 2001) Διερεύνηση µεµονωµένων τροφίµων Μελέτη ΕPIC (Trichopoulou A et al, Eur J Epidemiol 2007) 18% µείωση θνησιµότητας σε ασθενείς µε ένα ήδη καρδιακό επεισόδιο (έµφραγµα του µυοκαρδίου) στο ιστορικό τους Μελέτη GREECS (Panagiotakos DB et al, Nutrition 2006) Καλύτερη βραχυπρόθεσµη πρόγνωση ΟΣΣ και βελτίωση καρδιοµεταβολικών δεικτών

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ HELLENIC HEART FAILURE STUDY Προοπτική επιδηµιολογική µελέτη 10ετούς παρακολούθησης (2006-2016), ασθενών µετά από ένα οξύ στεφανιαίο σύνδροµο σε επίπεδο δευτερογενούς πρόληψης καρδιαγγειακής νόσου Διαχωρισµός της µελέτης σε 2 φάσεις A. Βραχυπρόθεσµη (30 ηµέρες) και Μεσοπρόθεσµη (12 & 24 µήνες) πρόγνωση της νόσου Καταληκτικά σηµεία: επιπολασµός συστολικής δυσλειτουργίας αριστερής κοιλίας µετά το επεισόδιο ΟΣΣ στην έναρξη της µελέτης Επίπτωση νέου καρδιαγγειακού συµβάµατος στους 1, 12 & 24 µήνες

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ HELLENIC HEART FAILURE STUDY Προοπτική επιδηµιολογική µελέτη 10ετούς παρακολούθησης (2006-2016), ασθενών µετά από ένα οξύ στεφανιαίο σύνδροµο σε επίπεδο δευτερογενούς πρόληψης καρδιαγγειακής νόσου Διαχωρισµός της µελέτης σε 2 φάσεις B. Μακροπρόθεσµη (10 έτη) πρόγνωση της νόσου Καταληκτικό σηµείο: Νέο (θανατηφόρο ή µη) καρδιαγγειακό συµβάν στη 10ετία

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ HELLENIC HEART FAILURE STUDY ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Α ΦΑΣΗ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ (Μάιος 2006-Μάρτιος 2009)

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ HELLENIC HEART FAILURE STUDY Δείγµα: 1,000 διαδοχικοί ασθενείς µε διάγνωση Οξέος Στεφανιαίου Συνδρόµου (ΟΣΣ) που εισήχθησαν στην Α Πανεπιστηµιακή Καρδιολογική Κλινική του Ιπποκρατείου Νοσοκοµείου Κριτήρια αποκλεισµού: χρόνια νεοπλάσµατα συστηµατικά φλεγµονώδη νοσήµατα θάνατος εντός 48 ωρών Κατανοµή φύλου: 80% άντρες µέση ηλικία 63 (12) ετών αδυναµία 20% γυναίκες επικοινωνίας µέση ή/και ηλικία 68 (12) ετών συνεργασίας Ποσοστό συµµετοχής: 75% (στη 10ετία) χρόνια κατάχρηση αλκοόλ κίρρωση ήπατος

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ HELLENIC HEART FAILURE STUDY ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Α ΦΑΣΗ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ (Μάιος 2006-Μάρτιος 2009) ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ HELLENIC HEART FAILURE STUDY Κοινωνικοδηµογραφικά: ηλικία, φύλο, οικογενειακή κατάσταση, επίπεδο εκπαίδευσης, οικονοµική κατάσταση κ.ο.κ. Συµπεριφοριστικά: διατροφικές συνήθειες, βαθµός προσκόλλησης στη Μεσογειακού τύπου διατροφή, σωµατική δραστηριότητα, καπνιστικές συνήθειες κ.ο.κ. Ανθρωποµετρικά: βάρος, ύψος Κλινικά: ιστορικό υπέρτασης, υπερχοληστερολαιµίας, σακχαρώδους διαβήτη, ατοµικό και οικογενειακό ιστορικό καρδιαγγειακής νόσου, χειρουργική επέµβαση (σε περίπτωση θετικού ατοµικού ιστορικού καρδιαγγειακής νόσου) κ.ο.κ Βιοχηµικοί δείκτες: ολική χοληστερόλη, LDL, γλυκόζη νηστείας, δείκτες φλεγµονής (CRP, WBC), τροπονίνη I, κρεατινίνη, ουρικό οξύ κ.ο.κ.

Διατροφικές συνήθειες Αξιολογήθηκαν µετά την 3 η ηµέρα νοσηλείας Εργαλεία: 1. Ηµιποσοτικό Ερωτηµατολόγιο Συχνότητας Κατανάλωσης τροφίµων Έγκυρο και επαναλήψιµο 75 είδη τροφίµων και ποτών που καταναλώνονται στην Ελλάδα 2. Εκτίµηση του βαθµού υιοθέτησης της Μεσογειακού τύπου διατροφής µε το MedDietScore

MedDietScore (εύρος 0-55) ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΣΕ ΜΕΡΙΔΕΣ / ΕΒΔΟΜΑΔΑ Δηµητριακά ολικής αλέσεως (πχ ψωµί, ζυµαρικά, ρύζι, κλπ) Ποτέ 1-6 7-12 13-18 19-31 >32 0 1 2 3 4 5 Πατάτες Ποτέ 1-4 5-8 9-12 13-18 >18 0 1 2 3 4 5 Φρούτα και χυµούς Ποτέ 1-4 5-8 9-15 16-21 >22 0 1 2 3 4 5 Λαχανικά και σαλάτες Ποτέ 1-6 7-12 13-20 21-32 >33 0 1 2 3 4 5 Όσπρια Ποτέ <1 1-2 3-4 5-6 >6 0 1 2 3 4 5 Ψάρι και σούπες Ποτέ <1 1-2 3-4 5-6 >6 0 1 2 3 4 5 Κόκκινο κρέας και προϊόντα του 1 2-3 4-5 6-7 8-10 >10 5 4 3 2 1 0 Πουλερικά 3 4-5 5-6 7-8 9-10 >10 5 4 3 2 1 0 Γαλακτοκοµικά πλήρη σε λιπαρά 10 11-15 16-20 21-28 29-30 >30 5 4 3 2 1 0 Ελαιόλαδο στην καθηµερινή µαγειρική Ποτέ Σπάνια <1 1-3 3-5 καθηµερινά 0 1 2 3 4 5 Αλκοολούχα ποτά (ml/ηµέρα, 100mL=1 ποτήρι 12%) <300 300 400 500 600 >700 ή 0 5 4 3 2 1 0

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ HELLENIC HEART FAILURE STUDY ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Α ΦΑΣΗ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ (Μάιος 2006-Μάρτιος 2009) ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 3µ Μέτρηση κλάσµατος εξώθησης κατά την 5 η ηµέρα νοσηλείας και 3 µήνες µετά

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ HELLENIC HEART FAILURE STUDY Κλάσµα εξώθησης <40% ασθενείς µε καρδιακή ανεπάρκεια και µειωµένη απόδοση αριστερής κοιλίας Κλάσµα εξώθησης >50% ασθενείς µε καρδιακή ανεπάρκεια και φυσιολογική απόδοση αριστερής κοιλίας Κλάσµα εξώθησης 40-49% ασθενείς µε καρδιακή ανεπάρκεια και ενδιάµεσο κλάσµα εξώθησης

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ HELLENIC HEART FAILURE STUDY Κλάσµα εξώθησης <40% ασθενείς µε καρδιακή ανεπάρκεια και µειωµένη απόδοση αριστερής κοιλίας Κλάσµα εξώθησης >50% ασθενείς µε καρδιακή ανεπάρκεια και φυσιολογική απόδοση αριστερής κοιλίας Κλάσµα εξώθησης 40-49% ασθενείς µε καρδιακή ανεπάρκεια και ενδιάµεσο κλάσµα εξώθησης

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ HELLENIC HEART FAILURE STUDY ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ (Μάιος 2006-Μάρτιος 2009) Α ΦΑΣΗ Βραχυπρόθεσµη και µεσοπρόθεσµη πρόγνωση ΟΣΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 30ηµ 3µ 12µ Θάνατος ή επανανοσηλεία από κάθε αιτία 24µ

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ HELLENIC HEART FAILURE STUDY ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Β ΦΑΣΗ 10ΕΤΗΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ [Μάιος 2006-Σεπτέµβριος 2016] ΘΑΝΑΤΟΣ Ή ΕΠΑΝΑΝΟΣΗΛΕΙΑ ΑΠΟ ΚΑΘΕ ΑΙΤΙΑ Ιούνιος 2015-Σεπτέµβριος 2016 (επανέλεγχος) Επικοινωνία-συνέντευξη / καταγραφή χαρακτηριστικών του δείγµατος: o Τωρινή κατάσταση υγείας o Ιατρικό ιστορικό o Τρόπος ζωής o Αυτοεκτίµηση επιπέδου υγείας o Ψυχολογική αξιολόγηση

Ερευνητικά ερωτήµατα: ΣΚΟΠΟΣ Πώς ο βαθµός υιοθέτησης της Μεσογειακού τύπου διατροφής επηρεάζει την πρόγνωση ΟΣΣ; Υπάρχει αλληλεπίδραση της διατροφικής αυτής παραµέτρου µε την απόδοση αριστερής κοιλίας, σε επίπεδο δευτερογενούς πρόληψης;

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Πίνακας 1: Κοινωνικοδηµογραφικά, κλινικά και συµπεριφοριστικά χαρακτηριστικά Στεφανιαίων ασθενών, στην έναρξη της µελέτης, ανά τριτηµόριο MedDietScore. Χαρακτηριστικά στην έναρξη της µελέτης MedDietScore τριτηµόρια p-value 0-16 17-20 21-55 Ηλικία, έτη (ΤΑ) ν=247 65 (15) ν=249 65 (14) ν=249 62 (12) 0.41 Άντρες, % 77 73 90 0.007 Σωµατική δραστηριότητα, % 50 57 76 0.001 Κάπνισµα, % 47 46 52 0.57 Δείκτης Μάζας Σώµατος, kg/m 2 (ΤΑ) 27.8 (4.5) 28.1 (5.1) 28.0 (5.5) 0.28 Θετικό ατοµικό ιστορικό καρδιαγγειακής νόσου, % 60 60 65 0.70 Οξύ Έµφραγµα του Μυοκαρδίου, % 79 76 69 0.17 Κλάσµα εξώθησης, % (ΤΑ) 38 (10) 40 (10) 45 (9) <0.001 Ιστορικό υπέρτασης, % 65 64 61 0.77 Ιστορικό υπερχοληστερολαιµίας, % 56 63 63 0.45 Ιστορικό σακχαρώδους διαβήτη, % 34 39 24 0.08 Οικογενειακό ιστορικό καρδιαγγειακή νόσου, % 46 42 44 0.79

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Γράφηµα 1: Νέο, θανατηφόρο και µη καρδιαγγειακό συµβάν (%), στα 2 έτη σε Στεφανιαίους ασθενείς, ανάλογα µε την προσκόλληση στη Μεσογειακού τύπου διατροφή (ν=745). p-value=0.02 45 35 25 χαµηλή µέτρια Όχι υψηλή Ναι

Πίνακας 2: Μοντέλα πολλαπλής λογιστικής παλινδρόµησης που συσχετίζουν το βαθµό υιοθέτησης της Μεσογειακού τύπου διατροφής µε τη 2ετή πρόγνωση ΟΣΣ ασθενών (ν=745) Χαρακτηριστικά στην έναρξη της Μοντέλο 1 Μοντέλο 2 Μοντέλο 3 MedDietScore µελέτης (ανά 1/55) ΣΛ (95% ΔΕ) 0.90 (0.84, 0.97) ΣΛ (95% ΔΕ) 0.90 (0.83, 0.98) ΣΛ (95% ΔΕ) 0.93 (0.86, 1.02) Ηλικία ανά έτος 1.01 (1.00, 1.02) 1.01 (1.00, 1.02) Άντρες vs. γυναίκες 1.57 (0.67, 3.64) 1.57 (0.67, 3.69) Σωµατική δραστηριότητα, ν/ο 0.84 (0.40, 1.71) 0.90 (0.43, 1.90) Κάπνισµα, ν/ο 0.57 (0.28, 1.18) 0.56 (0.67, 1.18) Δείκτης Μάζας Σώµατος, ανά kg/m 2 0.91 (0.83, 0.99) 0.92 (0.84, 1.00) Ατοµικό ιστορικό καρδιαγγειακής νόσου, ν/ο Χαµηλό οικονοµικό επίπεδο, ν/ο Ιστορικό υπέρτασης, ν/ο Ιστορικό υπερχοληστερολαιµίας,, ν/ο Ιστορικό σακχαρώδους διαβήτη, ν/ο Οικογενειακό ιστορικό καρδιαγγειακής νόσου, ν/ο Κλάσµα εξώθησης, ανά 1% 1.36 (0.66, 2.82) 0.47 (0.70, 3.09) 1.00 (0.97, 1.03) 1.00 (0.97, 1.04) 1.09 (0.54, 2.21) 1.22 (0.59, 2.53) 0.86 (0.36, 2.00) 0.83 (0.34, 1.99) 1.35 (0.67, 2.73) 1.19 (0.58, 2.46) 1.24 (0.61, 2.57) 1.16 (0.55, 2.43) 0.95 (0.92, 0.99)

Πίνακας 3: Αποτελέσµατα µοντέλων πολλαπλής λογιστικής παλινδρόµησης αναφορικά µε τη συσχέτιση µεταξύ Μεσογειακού τύπου δίαιτας και 2ετούς πρόγνωσης ΟΣΣ µε κριτήριο την απόδοση αριστερής κοιλίας (ν=745). Σχετικός Λόγος 95% ΔΕ p-value Μοντέλο 1: MedDietScore (ανά 1/55) (αφού λήφθηκαν υπόψη κλινικοί, συµπεριφοριστικοί και κοινωνικοδηµογραφικοί παράγοντες) 0.90 0.83, 0.88 0.02 p for interaction MedDietScore και κλάσµα εξώθησης=0.005 Μοντέλο 2: MedDietScore (ανά 1/55) σε ασθενείς µε συστολική δυσλειτουργία αριστερής κοιλίας (ν=323) (αφού λήφθηκαν υπόψη κλινικοί, συµπεριφοριστικοί και κοινωνικοδηµογραφικοί παράγοντες) 0.93 0.83, 1.04 0.21 Μοντέλο 3: MedDietScore (ανά 1/55) σε ασθενείς µε φυσιολογική απόδοση αριστερής κοιλίας (ν=422) (αφού λήφθηκαν υπόψη κλινικοί, συµπεριφοριστικοί και κοινωνικοδηµογραφικοί παράγοντες) 0.82 0.67, 0.99 0.04

ΣΥΜΠΕΡΑΜΣΑΤΑ Ανάδειξη της προστατευτικής δράσης της Μεσογειακής διατροφής και σε επίπεδο δευτερογενούς πρόληψης καρδιαγγειακής νόσου Πιθανή αλληλεπίδραση της Μεσογειακής διατροφής µε την απόδοση αριστερής κοιλίας, µε την προστατευτική της δράση να αναδεικνύεται κυρίως σε λιγότερο επιβαρυµένους ασθενείς (φυσιολογική απόδοση αριστερής κοιλίας).

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Είδος µελέτης Εκτίµηση διατροφικών συνηθειών µε FFQ (Gold Standard µέθοδος). Πιθανότητα υποκαταγραφής/υπερκαταγραφής Μόνο τα χαρακτηριστικά των ασθενών στην αρχή της µελέτης λήφθηκαν υπόψη. Πιθανή τροποποίηση διαιτητικής συµπεριφοράς. Υπήρχαν άτοµα που «χάθηκαν» κατά τον επανέλεγχο. Ωστόσο: δεν υπήρχαν στατιστικά σηµαντικές διαφορές µεταξύ των missing cases και των ατόµων που ολοκλήρωσαν τη µελέτη, ως προς βασικά χαρακτηριστικά.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ!