ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ ISO 9000 & ISO 14001 ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥΣ ΣΕ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΣΕΡΡΩΝ

Τ.Ε.Ι. ΣΕΡΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ ISO 9000 & ISO 14001 ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥΣ ΣΕ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΣΕΡΡΩΝ ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΣ : ΑΡ. ΕΙΔ. ΜΗΤΡΩΟΥ : 4578 ΜΠΟΛΛΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : Δρ. Ν. Α. ΤΣΟΧΑΤΖΙΔΗΣ ΣΕΡΡΕΣ 2008

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σήμερα η προσπάθεια διασφάλισης της ποιότητας έχει μετατεθεί από το εργαστήριο στο χώρο παραγωγής. Η ποιότητα αναγνωρίζεται ως ο σημαντικότερος παράγοντας και αποτελεί το κλειδί για το σχεδιασμό και δημιουργία καλύτερων και ανταγωνιστικών προϊόντων και υπηρεσιών. Οι σύγχρονες απαιτήσεις υψηλού ποιοτικού επιπέδου προϊόντων και υπηρεσιών αντιμετωπίζονται και καλύπτονται με επιτυχία με τη δημιουργία, την υιοθέτηση και την ανάπτυξη της νοοτροπίας της Διοίκησης / Διαχείρισης Ολικής Ποιότητας η οποία δίνει ιδιαίτερη έμφαση στον ανθρώπινο παράγοντα. Το Σύστημα Διασφάλισης Ποιότητας ορίζεται ως η οργανωτική δομή και το σύνολο των διαδικασιών, διεργασιών και των μέσων που απαιτούνται για την επαρκή διαχείριση της ποιότητας ( ISO 8402) ή, απλούστερα, η οργάνωση, τα αναγκαία μέσα και το προσωπικό που απαιτούνται για την εξασφάλιση της σωστής διαχείρισης της ποιότητας. Το σύστημα διασφάλισης ποιότητας αποτελεί μια υγιή μορφή διοίκησης και διαχείρισης που μπορεί να συντελέσει σημαντικά στην αύξηση της παραγωγικότητας και αποτελεί το καλύτερο μέσο για να παραχθεί το προϊόν σωστά από την πρώτη φορά, κατανέμοντας ομοιόμορφα τις αρμοδιότητες στους υπευθύνους. Η φιλοσοφία των προτύπων της σειράς ISO 9000 είναι να διασφαλίσουν την παραγωγή προϊόντων σταθερής ποιότητας και να μπορούν να αντεπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους σε κάποια παραγωγό βιομηχανία ακόμη και νέοι εργαζόμενοι. Περιβαλλοντική διαχείριση είναι το σύνολο των δραστηριοτήτων που καθορίζουν την περιβαλλοντική πολιτική, τους αντικειμενικούς σκοπούς και υπευθυνότητες καθώς και το σχεδιασμό των περιβαλλοντικών στόχων, την αποτίμηση των αποτελεσμάτων και τη διαρκή αξιολόγηση της επίδρασης των διεργασιών / αποβλήτων στο περιβάλλον. Σύμφωνα με το

3 ISO 14000 ζητείται από κάθε βιομηχανία να επανεκτιμήσει τις περιβαλλοντικές της απόψεις και θέσεις και να καθιερώσει τους δικούς της αντικειμενικούς σκοπούς και στόχους, να δεσμευθεί για πιο επαρκείς διαδικασίες καθώς και για συνεχή βελτίωση και διαμόρφωση περιβάλλοντος διαρκούς επιμόρφωσης για το προσωπικό και τα διευθυντικά στελέχη. Το πλεονέκτημα του ISO 14001 είναι ότι περιλαμβάνει ένα σωστά δομημένο από άποψη πληροφοριών και πληρότητας παράρτημα. Η ακτίνα δράσης του ISO 14001 είναι πολύ μεγάλη και ενδείκνυται για εταιρείες όλων των τύπων και μεγεθών. Σκοπός της έρευνας είναι η διερεύνηση της εφαρμογής του από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις (βιομηχανίες / βιοτεχνίες) του Νομού Σερρών. Στόχοι της έρευνας είναι ο βαθμός συνειδητοποίησης και η σημασία που αποδίδουν οι επιχειρηματίες του Νομού Σερρών για την εφαρμογή των ISO 9000 και ISO 14000. Ακόμη ο αριθμός των επιχειρήσεων που χρησιμοποιούν κάποιο πρότυπο για τη διασφάλιση της ποιότητας και για την περιβαλλοντική διαχείριση, ποιος έχει επιφορτισθεί με την ευθύνη για την εφαρμογή και τον έλεγχο του προτύπου και ποιος ο αντίκτυπος στην αγορά. Η έρευνα στηρίχθηκε σε ημιδομημένο ερωτηματολόγιο στη διατύπωση του οποίου οδηγηθήκαμε από τη μελέτη της σχετικής βιβλιογραφίας. Τα αποτελέσματα της έρευνας δίνουν το 75% των βιομηχανιών / βιοτεχνιών να χρησιμοποιούν πρότυπο της σειράς ISO 9000 και το 38 % πρότυπο της σειράς ISO 14000. Τα βασικότερα οφέλη από την εφαρμογή των προτύπων είναι η μέτρηση και η βελτίωση των διεργασιών, η ικανοποίηση των νομοθετικών απαιτήσεων και των πελατών, με τη διαρκή βελτίωση των προϊόντων, των τιμών και των επιπτώσεων προς το περιβάλλον. Σημαντικό για τους επιχειρηματίες είναι η βελτίωση του κόστους και της ποιότητας παραγωγής και της καλής εικόνας στην αγορά.

4 Από τις παραγωγούς βιομηχανίες / βιοτεχνίες, που σχετίζονται με όχληση του περιβάλλοντος και κλήθηκαν να συμπληρώσουν το ερωτηματολόγιο, ανταποκρίθηκαν το 80%. Η προσέγγιση ήταν δύσκολη αλλά είναι παρήγορο το ότι ανταποκρίθηκαν πολλοί δείχνοντας υψηλό βαθμό ευαισθητοποίησης σε θέματα ποιότητας προϊόντων και προστασίας του περιβάλλοντος.

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΧΗΜΑΤΩΝ.8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι Ι-1. ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΡΟΤΥΠΩΝ... 11 Ι-2. ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΙ ΜΕ ΑΛΛΑ ΠΡΟΤΥΠΑ....15 Ι-3. ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΟΛΙΚΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ISO 9000.16 Ι-4. ΤΟ ISO 9001. 19 4.1. Σύντομη παρουσίαση του προτύπου ISO 9001......21 4.2. Πώς πιστοποιείται μια επιχείρηση κατά ISO 9001......21 Ι-5. ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ 5.1. Τι είναι Περιβαλλοντική Διαχείριση;.22 5.2. Τι είναι Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (Σ.Π.Δ.);...23 5.3. Τι είναι περιβαλλοντική πολιτική;.....23 5.4. Η σειρά των προτύπων του ISO 14000......25 Ι-6. ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΠΟΥ ΕΠΙΒΑΛΛΕΙ ΤΑ ΠΡΟΤΥΠΑ.27 Ι-7. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΤΥΠΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ... 28 Ι-8. ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΤΥΠΟΥ ISO 14000....29 Ι-9. ΟΙ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ISO 14000.. 31

6 Ι-10. ΓΕΝΙΚΟ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ..31 Ι-11. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ.32 Ι-12. ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΕΝΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΥ....33 Ι-13. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ...34 Ι-14. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΛΕΓΧΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ...36 Ι-15. ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ISO 14000 37 Ι-16. ΤΟ ISO 14001...39 16.1 Αρχές του Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης ISO 14001...41 Ι-17. ΠΡΟΤΥΠΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗΣ ISO 14000. 45 17.1 το ISO / CD 14010...45 17.2 το ISO / CD 14011 / 1..46 17.3 το ISO / CD 14012... 46 Ι-18. ΔΙΑΦΟΡΕΣ ISO 14000 ΚΑΙ ISO 9000....47 Ι-19. ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΤΟΥ ISO 14001 ΜΕ ΑΛΛΑ ΥΠΑΡΧΟΝΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ( EMAS, BS7750 ) 19.1 Σύγκριση του ISO 14001 με το ISO 9001.48 19.2 Σύγκριση του ISO 14001 με το EMAS (Eco-Management and Audit Scheme...50 19.3 Σύγκριση του ISO 14001 με το BS 7750...52 Ι-20. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ 52 Ι-21. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ....54 Ι-22. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΚΥΚΛΟΥ ΖΩΗΣ. 55

7 Ι-23. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΔΡΑΣΕΩΝ 57 Ι-24. ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ. 57 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ. ΔΟΜΗΣΗ, ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΙΙ-1. ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ..... 59 ΙΙ-2. ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ.....60 ΙΙ-3. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ......60 ΙΙ-4. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ..61 ΙΙ-5. ΤΟ ΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ. 63 ΙΙ-6. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ..65 ΙΙ-7. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ.... 68 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ. ΙΙΙ-1. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ. 75 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 80 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ..82

8 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΧΗΜΑΤΩΝ σελ. Σχήμα 1. Οι ακρογωνιαίοι λίθοι ενός Συστήματος Διασφάλισης Ποιότητας..17 Σχήμα 2.Δομή των νέων προτύπων ποιότητας.18 Σχήμα 3. Εξέλιξη του ISO 14000.25 Σχήμα 4. Πυραμίδα του Π.Δ.Σ.41 Σχήμα 5. Διαδικασία εγκατάστασης του ISO 14001 44 Σχήμα 6. Σύγκριση του ISO 9000 και του ISO 14000.49 Σχήμα 7. Συγκριτική παρουσίαση ορισμένων άρθρων του ISO 9001 ως προς το EMS / ISO 14001. 49 Σχήμα 8. Βασικές διαφορές μεταξύ EMAS και ISO 14001...50 Γράφημα 1 ου ερωτήματος ερωτηματολογίου 68 Γράφημα 2 ου ερωτήματος ερωτηματολογίου 68 Γράφημα 3 ου ερωτήματος ερωτηματολογίου 69 Γράφημα 4 ου ερωτήματος ερωτηματολογίου 69 Γράφημα 5 ου ερωτήματος ερωτηματολογίου 70 Γράφημα 6 ου ερωτήματος ερωτηματολογίου 70 Γράφημα 7 ου ερωτήματος ερωτηματολογίου 71 Γράφημα 8 ου ερωτήματος ερωτηματολογίου 71 Γράφημα 1 ου ερωτήματος εμπειρίες από την εφαρμογή...72 Γράφημα 2 ου ερωτήματος εμπειρίες από την εφαρμογή... 72 Γράφημα 3 ου ερωτήματος εμπειρίες από την εφαρμογή...73 Γράφημα 4 ου ερωτήματος εμπειρίες από την εφαρμογή...73 Γράφημα 5 ου ερωτήματος εμπειρίες από την εφαρμογή...74 Γράφημα ερωτήσεων ερωτηματολογίου..77

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο διεθνής οργανισμός τυποποίησης (ISO), είναι η ομοσπονδία των εθνικών οργανισμών τυποποίησης 90 χωρών, όπου κάθε χώρα εκπροσωπείται από έναν οργανισμό. Πρόκειται για μη κυβερνητικό οργανισμό, που ιδρύθηκε το 1947 και εδρεύει στη Γενεύη. Το κύριο αποτέλεσμα των εργασιών του οργανισμού ISO, αφορά τις διεθνείς συμφωνίες που εκδίδονται σαν διεθνή πρότυπα. Ο κάθε εθνικός οργανισμός που είναι μέλος του ISO, πληρώνει κάποια συνδρομή ώστε να συνεισφέρει στην οικονομική υποστήριξη των δραστηριοτήτων του. Υπάρχει ακόμη η Διεθνής Ηλεκτροτεχνική Επιτροπή, που είναι συγγενής οργανισμός του ISO και εδρεύει επίσης στη Γενεύη. Ασχολείται με ηλεκτρικά και ηλεκτροτεχνικά πρότυπα, αφήνοντας στον οργανισμό ISO όλα τα πρότυπα που αφορούν τα προϊόντα και τη διαχείριση. Διεθνώς ο οργανισμός ISO έχει αντίστοιχη θέση με εκείνη της επιτροπής CEN στην Ευρώπη. Η επιτροπή αυτή είναι η Ευρωπαϊκή επιτροπή τυποποίησης. Η επιτροπή CEN αντιπροσωπεύει όλους τους Ευρωπαϊκούς εθνικούς οργανισμούς προτύπων και καθοδηγεί την Ευρώπη σε θέματα τυποποίησης. Οι εθνικοί οργανισμοί προτύπων όλων των Ευρωπαϊκών χωρών, είναι μέλη τόσο της CEN όσο και του ISO, είναι περισσότερες από 70 μη Ευρωπαϊκές χώρες είναι μέλη του ISO. Οι διεθνείς εμπορικές συμφωνίες, εξαρτώνται από την εναρμόνιση των προτύπων που εκδίδονται από αυτούς τους οργανισμούς μέσω του ISO και της IEN. Μέσω της CEN και των Ευρωπαϊκών μελών της, έχουν καταργηθεί «οι τεχνικοί φραγμοί» και έχει δημιουργηθεί μια ενιαία Ευρωπαϊκή αγορά. Η σημαντική εργασία της ανάπτυξης των προτύπων του ISO, διεκπεραιώνεται από τεχνικές επιτροπές, γνωστές σαν TCs (Technical

10 Committees), όπως π.χ. η επιτροπή TC 207. Η ανάπτυξη κάθε σημαντικού καινούριου προτύπου ανατίθεται σε έναν από τους σημερινούς εθνικούς οργανισμούς προτύπων του ISO π.χ. το συμβούλιο προτύπων του Καναδά (SCA, Standards council of Canada). Το Βρετανικό Ινστιτούτο προτύπων (BSL), δημιούργησε το πρώτο πρότυπο διασφάλισης ποιότητας στον κόσμο. Το BS 5750 ήταν αυτό που ουσιαστικά ανακάλυψε τα πρότυπα στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Το BS 5750, έχει μετατραπεί σε ISO 9000. Η διεθνής εξάπλωση του ISO 9000 ξεκίνησε το 1987 όταν η Ευρωπαϊκή επιτροπή εξέδωσε οδηγία σύμφωνα με την οποία ο Ευρωπαϊκός οργανισμός προτύπων CEN θα έπρεπε να υιοθετήσει το ISO 9000 σαν κοινό πρότυπο διασφάλισης ποιότητας για την επερχόμενη ενοποίηση της αγοράς της Ευρωπαϊκής κοινότητας. Στην αρχή υιοθέτησαν το ISO 9000 οι Ευρωπαϊκές εταιρείες, τις ακολούθησαν οι Αμερικανικές εταιρείες που αντιπροσωπεύονταν στην Ευρώπη και σύντομα το πρότυπο ISO 9000 εξαπλώθηκε σε θυγατρικές και μητρικές εταιρείες τόσο στις ΗΠΑ όσο και διεθνώς. Η Ευρώπη προχώρησε άμεσα στη θέσπιση κοινού πλάνου για την εναρμόνιση των δοκιμών και της πιστοποίησης. Το 1992 το Ινστιτούτο BSI δημιούργησε ένα δεύτερο πρωτοποριακό πρότυπο, όταν εξέδωσε το BS 7750, το πρώτο πρότυπο περιβαλλοντικής διαχείρισης στον κόσμο. Ακριβώς όπως το BS 5750 αποτέλεσε τη βάση για το ISO 9000 έτσι και το BS 7750 ήταν επίσης ο προάγγελος του κανονισμού EMAS που είναι ο κανονισμός της Ευρωπαϊκής κοινότητας που αφορά την περιβαλλοντική διαχείριση και το πλάνο επιθεώρησης.

11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι Ι-1. ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΡΟΤΥΠΩΝ Το πρότυπο ISO 9000 διαπραγματεύεται το ζήτημα της ποιοτικής διαχείρισης και παρουσιάζει για μεγάλο του κομμάτι τον τρόπο που χρησιμοποιεί η βιομηχανία το πρότυπο αυτό για να αντιμετωπίσει θέματα που αφορούν το περιβάλλον, την υγεία και την ασφάλεια στα εργοστάσια. Το ISO 14000 καλύπτει θέματα που αφορούν το περιβάλλον, την υγεία, την ασφάλεια του προσωπικού, την δημόσια ασφάλεια και την ασφάλεια της παραγωγικής διαδικασίας καθώς και την ασφάλεια του προϊόντος. Το ISO 14000 βασίστηκε στο πρότυπο BS 7750. Παρ όλο που το πρότυπο ISO 9000 κινείται προς αυτή την κατεύθυνση υπήρχε μερική αντίδραση σ αυτό ότι δηλαδή χρησιμοποιούνται λίστες ελέγχου εγγράφων για να εναρμονισθούν οι επιθεωρητές αλλά δεν εξυπηρετεί την πραγματική βελτίωση της ποιότητας. Σύμφωνα με το έγγραφο που εκδόθηκε στην Βρετανία το 1995 από τον οργανισμό NACCB (National accreditation council for certification bodies) με τίτλο «κριτήρια περιβαλλοντικής διαπίστευσης», θέτει κριτήρια τόσο για τους φορείς πιστοποίησης όσο και για τα στοιχεία που θα έπρεπε να εξετάζουν κατά τις αξιολογήσεις εταιρειών οι οποίες προσβλέπουν στην πιστοποίηση σύμφωνα με το πρότυπο BS 7750 ή επιζητούν καταχώρηση στο κανονιστικό πρόγραμμα περιβαλλοντικής διαχείρισης και επιθεώρησης της Ευρωπαϊκής ένωσης, γνωστό σαν ΕΜΑS (Eco-Management and Audit Scheme). Το έγγραφο αυτό αναφέρει σαφέστατα την ένσταση του στη χρήση λίστας ελέγχου για την

12 έκδοση πιστοποιητικού ISO 9000 και θεωρεί ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται τα σημαντικά ζητήματα, δηλ. ότι μια εταιρεία μπορεί να αναπτύξει δικά της συστήματα διαχείρισης και να προσαρμόζει τα επιμέρους τμήματα όπως απαιτείται. Τα πρότυπα ISO 9000 και ISO 14000 μπορούν να χρησιμοποιηθούν ανεξάρτητα, όπως για παράδειγμα το NACCB (National accreditation council for certification bodies) ο φορέας διαπίστευσης που διαπιστεύει φορείς πιστοποίησης στη Μεγάλη Βρετανία. Ορίζει σαν προϋπόθεση την υλοποίηση καινούριων συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης ξεχωριστά, και όχι σαν προσθήκη, στο ISO 9000 αν και αυτά τα δυο μπορούν αργότερα να συνδυασθούν. Για παράδειγμα κάποια εταιρεία ίσως έχει υλοποιήσει ένα σύστημα σύμφωνα με το ISO 9000 και να αντιμετωπίζει την αναγκαιότητα υλοποίησης ενός συστήματος σύμφωνα με το ISO 14000, έτσι χρειάζεται να γνωρίζει πως θα το συνδυάσει με το ISO 9000. Κάποιες εταιρείες λόγω των επιπτώσεων της εργασίας τους στο περιβάλλον θα θελήσουν να υλοποιήσουν ένα σύστημα διαχείρισης πρώτα σύμφωνα με το ISO 14000 και αργότερα με το ISO 9000. Επίσης κάποιες εταιρείες θα θελήσουν να υλοποιήσουν ένα πλήρες σύστημα που θα συμμορφώνεται τόσο με το ISO 9000 όσο και με το ISO 14000. Σ αυτή την περίπτωση θα πρέπει να εξασφαλισθεί η συγκρότηση ενός ανεξάρτητου συστήματος που θα συμμορφώνεται με το ISO 14000 έτσι ώστε να εγκριθεί κατά την αρχική αξιολόγηση από τους επιθεωρητές πιστοποίησης. Το σύστημα αυτό μπορεί να περιλαμβάνει συγκεκριμένα τμήματα σχετικά με τη διαχείριση π.χ. έγγραφα ελέγχου με παραπομπές στο ISO 9000.

13 Σύμφωνα με τον Διεθνή οργανισμό Πιστοποίησης ISO τα πρότυπα πρέπει να αναθεωρούνται κάθε πέντε χρόνια. Η τροποποίηση αυτή βοηθά στην εξέλιξη των προτύπων κάνοντας τα πιο εύκολα εφαρμόσιμα και πιο ουσιαστικά. Ιδιαίτερα η δεύτερη αναθεώρηση που ξεκίνησε από το 1996 παρουσιάζει αρκετές τροποποιήσεις από την αρχική έκδοση του 1987. Οι αιτίες που οδήγησαν στην τροποποίηση του 2000 περιγράφονται από τον Αναστασόπουλο, 2005, και τον Κατσαμπάνη, 2003. Οι αιτίες αυτές επιγραμματικά είναι: Το παλαιότερο πρότυπο είχε αρκετές απαιτήσεις χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις επιμέρους διαδικασίες. Δεν επέτρεπε τη σαφή αλληλοσύνδεση με το ISO 14001 που αναφέρεται στην προστασία του περιβάλλοντος, κάτι που ήταν αναγκαίο προκειμένου να μπορούν να ενσωματωθούν σε ένα ενιαίο σύστημα. Η τεχνολογική εξέλιξη και η διαφοροποίηση των αναγκών των πελατών κάνουν έντονη την ανάγκη για συνεχή βελτίωση του συστήματος, επομένως και των παρεχόμενων προϊόντων και υπηρεσιών. Μια επιχείρηση πρέπει να καλύπτει, πλην των αναγκών των πελατών, και τις ανάγκες των μετόχων, των εργαζομένων αλλά και της ευρύτερης κοινωνίας. Η προηγούμενη τροποποίηση του ISO 9001 χρησιμοποιούσε δυσνόητες έννοιες και όρους δυσχεραίνοντας την εφαρμογή του. Η ανάγκη να είναι οι απαιτήσεις του ISO 9001 γενικότερες ώστε να μπορούν να εφαρμοσθούν σε κάθε τύπο επιχείρησης. Ο Κατσαμπάκης, 2003, περιγράφει τις απαιτήσεις του προτύπου ISO 9001:2000, οι οποίες επιγραμματικά είναι οι εξής:

14 Να προσδιορισθούν οι ανάγκες και οι απαιτήσεις των πελατών σε ότι σχετίζεται με τα παρεχόμενα προϊόντα και υπηρεσίες. Να προσδιορισθεί η πολιτική, για την ποιότητα και τους αντικειμενικούς στόχους, που θα εφαρμοσθεί. Να προσδιορισθούν οι επιμέρους διεργασίες που απαιτούνται. Να αποσαφηνισθούν και να περιγραφούν ορισμένες ουσιαστικές εργασίες σε μια επιχείρηση. Να βελτιώνεται συνεχώς η ποιότητα των προϊόντων και η απόδοση του συστήματος ποιότητας με επιθεωρήσεις, διορθωτικές ενέργειες κ.ά.. Να τηρούνται αρχεία από την εφαρμογή όλων όσων αναφέρθηκαν παραπάνω. Να παρακολουθείται και να αξιολογείται η ικανοποίηση των πελατών. Υπάρχουν επιχειρήσεις που τα παραγόμενα προϊόντα σχεδιάζουν οι πελάτες. Σ αυτή την περίπτωση το ISO 9001:2000 επιτρέπει να μην εφαρμοσθούν ορισμένες από τις απαιτήσεις του. Η εφαρμογή προτύπων περιβαλλοντικής διαχείρισης, για τις βιομηχανίες παραγωγής προϊόντων και παροχής υπηρεσιών, είναι πολύ σημαντική μιας και μιλάμε για όχληση του περιβάλλοντος (από τη λειτουργία των βιομηχανιών) σε όλα τα επίπεδα, όπως τονίζουν ο Αραβαντινός και συν., 1999, και ο Ανδρεαδάκης και συν., 1999,. Δηλαδή, μόλυνση του εδάφους και του υδροφόρου ορίζοντα, από τη συσσώρευση απορριμμάτων, μόλυνση των υδάτων λιμνών και θαλασσών αλλά και του αέρα από την απελευθέρωση στην ατμόσφαιρα επιβλαβών αερίων, ακτινοβολίας και ρύπων (από τη χρήση συμβατικών μορφών ενέργειας).

15 Ι-2. ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΙ ΜΕ ΑΛΛΑ ΠΡΟΤΥΠΑ Τα πρότυπα διασφάλισης ποιότητας και περιβαλλοντικής διαχείρισης, ISO 9000 και ISO 14000, είναι τα πρώτα πρότυπα διεθνώς που αναφέρονται σε συστήματα διαχείρισης, σε αντιπαραβολή με τα πρότυπα που αφορούν τα προϊόντα και τη διαδικασία παραγωγής. Μπορεί να θεωρηθεί δεδομένο ότι οποιαδήποτε εταιρεία έχει ήδη υλοποιήσει τα πρότυπα ISO 9000 και ISO 14000, συμμορφώνεται επίσης με τα εξειδικευμένα πρότυπα που αφορούν τα προϊόντα της και τη διαδικασία παραγωγής τους. Τα τρία πρότυπα ISO 9001, 9002 και 9003, είναι αρκετά κατανοητά και έχουν επιλεγεί για εξειδικευμένες εφαρμογές και ειδικότερα για τη λήψη πιστοποιητικού ώστε να επιδεικνύεται στους πελάτες, αφού προηγουμένως θα έχουν υλοποιηθεί τα πρότυπα ISO 9000 και ISO 9004. ISO 9001. Το πιστοποιητικό συμμόρφωσης με το πρότυπο ISO 9001, είναι χρήσιμο για τις εταιρίες οι οποίες χρειάζεται να διαβεβαιώνουν τους πελάτες τους, ότι η συμμόρφωση με συγκεκριμένες απαιτήσεις είναι καθολική, ξεκινώντας από το σχεδιασμό μέχρι την παροχή υπηρεσιών. Είναι το πλέον ολοκληρωμένο, περιλαμβάνει τις περισσότερες απαιτήσεις από όλα τα πρότυπα της σειράς και είναι ιδιαίτερα χρήσιμο σε περιπτώσεις υπογραφής συμβολαίων (Rothery Brian, 1998, σελ. 26). ISO 9002. Το πρότυπο αυτό, χρησιμοποιείται για την πιστοποίηση ικανοτήτων παραγωγής και εγκατάστασης στις περιπτώσεις ανάπτυξης σχεδιασμού ή προδιαγραφών, είτε με πρωτοβουλία της εταιρίας είτε κατόπιν απαίτησης του πελάτη. Είναι λιγότερο αυστηρό πρότυπο συγκριτικά με το ISO 9001. (Rothery Brian, 1998, σελ. 26).

16 ISO 9003. Το πρότυπο αυτό, αφορά τις απαιτήσεις επιθεώρησης και δοκιμής του τελικού προϊόντος. Είναι πιο ελαστικό ακόμη και από το πρότυπο ISO 9002. (Rothery Brian, 1998, σελ. 26). Περισσότερα για τους συσχετισμούς των προτύπων μεταξύ τους θα εξετάσουμε και στο υποκεφάλαιο 16 του ίδιου κεφαλαίου. Ι-3. ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΟΛΙΚΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ISO 9000 Ως διασφάλιση ποιότητας ορίζεται ως το σύνολο των προσχεδιασμένων και συστηματικών δραστηριοτήτων που εφαρμόζονται στα πλαίσια του συστήματος για την ποιότητα και τεκμηριώνονται στον απαιτούμενο βαθμό, προκειμένου να παρέχεται επαρκής εμπιστοσύνη ότι μια οντότητα, π.χ. μια εταιρεία, θα ικανοποιεί τις απαιτήσεις για την ποιότητα (ISO 8402). Πρέπει να εξασφαλισθεί ότι όλες οι προδιαγραφές που αναφέρονται στο συγκεκριμένο προϊόν ή υπηρεσία είναι επαρκώς γνωστές και κατανοητές από όσους θα κληθούν να εφαρμόσουν ένα τέτοιο σύστημα. Απαιτείται η πλήρης ενοποίηση και ο έλεγχος όλων των στοιχείων μέσα σε μία συγκεκριμένη περιοχή, έτσι ώστε να αποφευχθεί η αλληλοεπικάλυψη τους. Τέτοια στοιχεία είναι η διοίκηση, η παραγωγή, ο ποιοτικός έλεγχος, ο οικονομικός έλεγχος, οι πωλήσεις, η εμπορία, ο σχεδιασμός, η προμήθεια, η εγκατάσταση και η εκτέλεση εντολών. Το σύστημα διασφάλισης ποιότητας αποτελεί μια υγιή μορφή διοίκησης και διαχείρισης που μπορεί να συντελέσει σημαντικά στην αύξηση της παραγωγικότητας και αποτελεί το καλύτερο μέσο για να παραχθεί το προϊόν σωστά από την πρώτη φορά, κατανέμοντας ομοιόμορφα και κατά σαφή τρόπο τις αρμοδιότητες στους υπεύθυνους και εξασφαλίζοντας

17 ικανοποιητική απόδοση για τις οποιεσδήποτε επενδύσεις έγιναν σε αυτό. Από τη μελέτη των απαιτήσεων των προτύπων της σειράς ISO 9000 προκύπτει ότι η φιλοσοφία τους είναι η εξής: αν όλο το προσωπικό μιας παραγωγικής επιχείρησης αντικατασταθεί ξαφνικά, οι νέοι εργαζόμενοι να είναι σε θέση να συνεχίσουν να παράγουν το προϊόν με την ίδια ποιότητα. Τα στοιχεία που απαρτίζουν το σύστημα ποιότητας και που συντελούν στην επίτευξη της επιθυμητής ποιότητας του τελικού προϊόντος συνοψίζονται στο Σχήμα 1. Σχήμα 1. Οι ακρογωνιαίοι λίθοι ενός Συστήματος Διασφάλισης Ποιότητας Η εξασφάλιση της πληρότητας και του σαφούς προσδιορισμού του συστήματος ποιότητας γίνεται με το Πρόγραμμα Ποιότητας, το οποίο τεκμηριώνει το σύστημα ποιότητας σε τρία εγχειρίδια:

18 1. Εγχειρίδιο ποιότητας. Σε αυτό καθορίζεται η γενική πολιτική ποιότητας της εταιρίας και οι πρακτικές που ακολουθούνται για την εφαρμογή της. 2. Εγχειρίδιο Οργανωτικών Διαδικασιών. Περιγράφει τις μεθόδους λειτουργίας κάθε επιμέρους τμήματος της εταιρίας. 3. Εγχειρίδιο Λειτουργικών Διαδικασιών (Οδηγιών Εργασίας). Υπάρχει ξεχωριστό εγχειρίδιο για κάθε τμήμα της εταιρίας και περιγράφει λεπτομερώς όλες τις εργασίες που πρέπει να διεκπεραιώνονται. (Αρβανιτογιάννης και συν., 2000, σελ. 25). Το ISO 9000 είναι ένα διεθνώς αναγνωρισμένο πρότυπο οργάνωσης και διοίκησης μιας εταιρίας το οποίο διασφαλίζει την παραγωγή προϊόντος σταθερής ποιότητας. Τα πρότυπα της σειράς ISO 9000 υιοθετήθηκαν ως μέσο βελτίωσης της ποιότητας των προϊόντων και αύξησης της ανταγωνιστικότητας τους. Στο Σχήμα 2 παριστάνεται διαγραμματικά η δομή εφαρμογής των προτύπων της σειράς ISO 9000. Σχήμα 2.Δομή των νέων προτύπων ποιότητας Το ISO 9000 αποτελεί ένα δυναμικό σύστημα που είναι δυνατό και θεμιτό να εξελίσσεται, καθώς η επιχείρηση αναπτύσσεται, εξασφαλίζοντας τη δυνατότητα διαρκούς αξιολόγησης και βελτίωσης των διαδικασιών. Μετά την εγκατάσταση του συστήματος ποιότητας ένας αρμόδιος φορέας πιστοποίησης

19 πρέπει να επιβεβαιώσει ότι το εφαρμοζόμενο σύστημα ικανοποιεί τις προδιαγραφές του προτύπου ISO 9000. Η πιστοποίηση του ISO 9000 δεν είναι μόνιμη, αλλά πρέπει να επαναλαμβάνεται περιοδικά μετά από επιθεώρηση που να επιβεβαιώνει τη συμμόρφωση με τα νεότερα πρότυπα και δεδομένα της επιχείρησης. Το σημαντικότερο πλεονέκτημα που εξασφαλίζεται με το ISO 9000 είναι το άνοιγμα οδών προς νέες αγορές. Άλλα σημαντικά οφέλη είναι: Δυνατότητα επιβίωσης και μη αποκλεισμός από διαγωνισμούς. Αύξηση και βελτίωση του μεριδίου της εταιρίας στην αγορά. Βελτίωση δημόσιων σχέσεων, διαφήμιση και προβολή της εταιρίας. Αύξηση αποδοτικότητας και ελαχιστοποίηση απωλειών. Αύξηση του βαθμού ικανοποίησης των πελατών. Καλύτερη οργάνωση και διεκπεραίωση διαδικασιών. Δυνατότητα επέκτασης στη διεθνή αγορά. Σταθερή ποιότητα παραγόμενου προϊόντος ή παρεχόμενης υπηρεσίας και τάση για βελτίωσή της. (Αρβανιτογιάννης και συν., 2000, σελ. 33). Ι-4. ΤΟ ISO 9001 Τα πρότυπα της σειράς ISO 9000, όπως και όλα τα πρότυπα που εκδίδονται από το Διεθνή Οργανισμό ISO, πρέπει να αναθεωρούνται κάθε πέντε χρόνια. Η πρώτη τροποποίηση ολοκληρώθηκε το 1994, χωρίς να παρουσιάζει σημαντικές τροποποιήσεις από την αρχική του έκδοση του 1987. Η δεύτερη αναθεώρηση ξεκίνησε από το 1996. Αρκετοί επιστήμονες, όπως ο Schoonmaker, 1996, και ο Γαλανός, 1999, τονίζουν

20 την ανάγκη αναθεώρησης των προτύπων της σειράς ISO 9000 και πιο συγκεκριμένα του ISO 9001, περιγράφοντας τις βασικές αιτίες για τη δεύτερη αναθεώρηση του ISO 9001. Η τρίτη τροποποίηση ολοκληρώθηκε το 2000. Ο Αναστασόπουλος, 2005, και ο Κατσαμπάνης, 2003, περιγράφουν τις βασικές αιτίες που οδήγησαν σ αυτή την τροποποίηση. Τις αιτίες αυτές μπορούμε να συνοψίσουμε στα παρακάτω : Το παλαιότερο πρότυπο είχε αρκετές απαιτήσεις χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις επιμέρους διαδικασίες. Τα τελικά προϊόντα και οι υπηρεσίες προκύπτουν από την εφαρμογή όλων των ενδιάμεσων σταδίων και των επιμέρους διαδικασιών. Δεν επέτρεπε τη σαφή αλληλοσύνδεση με το ISO 14001 που αναφέρεται στην προστασία του περιβάλλοντος. Υπήρχε ανάγκη συμβατότητας του προτύπου ISO 9001 με το ISO 14001, για να μπορούν να ενσωματωθούν τα συστήματα διαχείρισης ποιότητας και περιβαλλοντικής προστασίας μιας επιχείρησης σε ένα ενιαίο σύστημα. Η τεχνολογική εξέλιξη και η διαφοροποίηση των αναγκών των πελατών κάνουν έντονη την ανάγκη για συνεχή βελτίωση του συστήματος, επομένως και των παρεχόμενων προϊόντων και υπηρεσιών. Μια επιχείρηση πρέπει να καλύπτει, πλην των αναγκών των πελατών, και τις ανάγκες των μετόχων, των εργαζομένων αλλά και της ευρύτερης κοινωνίας. Η προηγούμενη τροποποίηση του ISO 9001 χρησιμοποιούσε δυσνόητες έννοιες και όρους δυσχεραίνοντας την εφαρμογή του. Η ανάγκη να είναι οι απαιτήσεις του ISO 9001 γενικότερες ώστε να μπορούν να εφαρμοσθούν σε κάθε τύπο επιχείρησης.

21 4.1 Παρουσίαση του προτύπου ISO 9001 Ο Κατσαμπάκης, 2003, περιγράφει, επιγραμματικά, τις απαιτήσεις του προτύπου ISO 9001:2000: Να προσδιορισθούν οι ανάγκες και οι απαιτήσεις των πελατών σε ότι σχετίζεται με τα παρεχόμενα προϊόντα και υπηρεσίες. Να προσδιορισθεί η πολιτική, για την ποιότητα και τους αντικειμενικούς στόχους, που θα εφαρμοσθεί. Να προσδιορισθούν οι επιμέρους διεργασίες που απαιτούνται για την παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών, καθώς και οι μέθοδοι και τα κριτήρια που αυτές θα αξιολογηθούν. Να αποσαφηνισθούν και να περιγραφούν ορισμένες ουσιαστικές εργασίες σε μια επιχείρηση, όπως διακίνηση πληροφοριών, αποδέσμευση ελαττωματικών προϊόντων κ.ά.. Να βελτιώνεται συνεχώς η ποιότητα των προϊόντων και η απόδοση του συστήματος ποιότητας με επιθεωρήσεις, διορθωτικές ενέργειες κ.ά.. Να τηρούνται αρχεία από την εφαρμογή όλων όσων αναφέρθηκαν παραπάνω. Να παρακολουθείται και να αξιολογείται η ικανοποίηση των πελατών. 4.2 Πώς πιστοποιείται μια επιχείρηση κατά ISO 9001 Υπάρχουν τρεις τρόποι, σύμφωνα με τον Κατσαμπάκη, 2003, με τους οποίους μπορεί μια επιχείρηση να αποδείξει ότι εφαρμόζει τις απαιτήσεις του προτύπου ISO 9001:

22 1. Ένα στέλεχος της επιχείρησης μπορεί να συντάξει έκθεση επιθεώρησης για την εφαρμογή και λειτουργία του συστήματος διαχείρισης της ποιότητάς της, που μπορεί να αποδείξει ότι καλύπτονται όλες οι απαιτήσεις του προτύπου. 2. Ένας πελάτης μπορεί να επιθεωρήσει και να ελέγξει εάν το σύστημα διαχείρισης της ποιότητας της επιχείρησης είναι σύμφωνο με τις απαιτήσεις του προτύπου. 3. Ένας Οργανισμός Πιστοποίησης μπορεί να επιθεωρήσει μια επιχείρηση, ελέγχοντας αν το σύστημα διαχείρισης της ποιότητας είναι σύμφωνο με τις απαιτήσεις του προτύπου. Μετά από μια μεταβατική χρονική περίοδο παράλληλης ισχύος των εκδόσεων 1994 και 2000 της σειράς ISO 9000, τα πρότυπα που εκδόθηκαν το 1994 έπαψαν να ισχύουν. Αυτή η μεταβατική περίοδος λήγει με τη λήξη του έτους 2003. Ι-5. ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ 5.1 Τι είναι Περιβαλλοντική Διαχείριση; Το σύνολο των δραστηριοτήτων που καθορίζουν την περιβαλλοντική πολιτική, τους αντικειμενικούς σκοπούς και υπευθυνότητες καθώς και το σχεδιασμό των περιβαλλοντικών στόχων, την αποτίμηση των αποτελεσμάτων και τη διαρκή αξιολόγηση της επίδρασης των διεργασιών / αποβλήτων στο περιβάλλον. (Αρβανιτογιάννης και συν., 2000, σελ. 179).

23 5.2 Τι είναι Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (Σ.Π.Δ.); Πρόκειται για ένα σύστημα συνολικής διαχείρισης που περιλαμβάνει την οργανωτική διάρθρωση, τις προγραμματικές δραστηριότητες, τις υπευθυνότητες, τις πρακτικές, τις διαδικασίες, τις λειτουργίες και τους απαιτούμενους πόρους για την εξέλιξη, την εφαρμογή, την επίτευξη, την επιθεώρηση και την διατήρηση της περιβαλλοντικής πολιτικής. (Αρβανιτογιάννης και συν., 2000, σελ. 179). 5.3 Τι είναι περιβαλλοντική πολιτική; Η Περιβαλλοντική Πολιτική (Π.Π.) αποτελεί έκφραση των στόχων και των αντικειμενικών σκοπών μιας βιομηχανίας τροφίμων σε σχέση με το περιβάλλον όπως διατυπώνονται επίσημα από τα ανώτερα διευθυντικά στελέχη. Η Π.Π. εντάσσεται στα πλαίσια της γενικότερης πολιτικής της βιομηχανίας και θα πρέπει να σέβεται και να συμμορφώνεται με τους αντίστοιχους περιβαλλοντικούς κανονισμούς και την ισχύουσα νομοθεσία. (Αρβανιτογιάννης και συν., 2000, σελ. 179). Η ανάπτυξη Περιβαλλοντικής Πολιτικής θα πρέπει να διέπεται από τα χαρακτηριστικά: Να είναι σύμφωνη με τη φύση, την κλίμακα και τις περιβαλλοντικές δράσεις της εταιρίας. Να περιλαμβάνει δεσμεύσεις για συνεχή βελτίωση, πρόληψη και περιορισμό της ρύπανσης / μόλυνσης και συμμόρφωση με την σχετική περιβαλλοντική νομοθεσία. Να παρέχει το πλαίσιο για το σχεδιασμό και την επιθεώρηση των αντικειμενικών σκοπών και στόχων. Να είναι διαθέσιμη σε κάθε ενδιαφερόμενο. Επίσης στα πλαίσια της Π.Π. θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η ελαχιστοποίηση των δυσμενών περιβαλλοντικών επιδράσεων, η

24 βελτίωση της αξιολόγησης των διαδικασιών, ο κύκλος ζωής των προϊόντων και ο σχεδιασμός τους, η δέσμευση για ανακύκλωση στα πλαίσια ενός αειφορικού περιβάλλοντος και η παροχή εκπαίδευσης και η ενθάρρυνση για χρήση του Σ.Π.Δ. Οι επιστήμονες άρχισαν να συνειδητοποιούν την ύπαρξη των περιβαλλοντικών προβλημάτων στη δεκαετία του 1970. Σταδιακά ο αριθμός των οικολογικών καταστροφών αυξανόταν, όπως επίσης και ο αριθμός των διορθωτικών ενεργειών. Το 1992 στη συνδιάσκεψη του Ρίο με θέμα το περιβάλλον έγινε σαφές ότι είναι απαραίτητη η δημιουργία ενός συστήματος που θα εφαρμόζεται από τις επιχειρήσεις που υιοθετούν την αειφορική ανάπτυξη. Στον παρακάτω πίνακα (Σχήμα 3) σχολιάζονται τα πέντε βασικά στάδια του Σ.Π.Δ. Ένα από τα πλεονεκτήματα που παρέχει η εφαρμογή του Σ.Π.Δ. είναι το μειωμένο λειτουργικό κόστος όσον αφορά την πρόληψη ατυχημάτων και την ελαχιστοποίηση των αποβλήτων και η βελτιωμένη οικονομική επίδοση, αφού στατιστικές αναλύσεις του 1995 έδειξαν ότι οι εταιρίες που εφάρμοζαν το παραπάνω σύστημα είχαν μειωμένο κόστος παραγωγής. Επίσης οι δημοσκοπήσεις έδειξαν ότι οι καταναλωτές είχαν καλύτερη γνώμη, δηλαδή διαμορφώθηκαν βελτιωμένες κοινωνικές και πελατειακές σχέσεις κα ότι αναβαθμίσθηκε η επίδοση της ίδιας της εταιρίας αναφορικά με την προστασία του περιβάλλοντος.

25 Σχήμα 3. Εξέλιξη του ISO 14000 5.4 Η σειρά των προτύπων του ISO 14000 ISO 14001 : Σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης ειδίκευση με καθοδήγηση για χρήση ISO 14004 : Σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης γενικές οδηγίες για τις βασικές αρχές και τεχνικές υποστήριξης ISO 14010 : Οδηγίες για περιβαλλοντική επιθεώρηση γενικές αρχές της περιβαλλοντικής επιθεώρησης

26 ISO 14011/1 : Οδηγίες για περιβαλλοντική επιθεώρηση διαδικασίες επιθεώρησης ISO 14012 : Οδηγίες για περιβαλλοντική επιθεώρηση κριτήρια για τους επιθεωρητές περιβάλλοντος ISO 14013 : Διαχείριση για προγράμματα περιβαλλοντικής διαχείρισης ISO 14014 : Αρχικές αποτιμήσεις ISO 14015 : Αξιολογήσεις περιβαλλοντικών χώρων ISO 14020 : Περιβαλλοντική επισήμανση βασικές αρχές ISO 14021 : Γενικοί όροι και διευκρινήσεις για τη δήλωση των περιβαλλοντικών δικαιωμάτων ISO 14022 : Περιβαλλοντική επισήμανση συμβολισμοί ISO 14023 : Περιβαλλοντική επισήμανση μεθοδολογία ελέγχου και επικύρωσης ISO 14024 : Περιβαλλοντική επισήμανση αρχές καθοδήγησης, πρακτικές και κριτήρια για επαγγελματικά προγράμματα πολλαπλών κριτηρίων οδηγός για διαδικασίες πιστοποίησης πρώτη κατηγορία επισημάνσεων ISO 14025 : Περιβαλλοντική επισήμανση αρχές καθοδήγησης, πρακτικές και κριτήρια για επαγγελματικά προγράμματα πολλαπλών κριτηρίων οδηγός για διαδικασίες πιστοποίησης τρίτη κατηγορία επισημάνσεων (ο τίτλος δεν έχει επικυρωθεί ακόμα) ISO 14031 : Αξιολόγηση της περιβαλλοντικής επίδοσης ISO 14040 : Περιβαλλοντική διαχείριση αξιολόγηση κύκλου ζωής βασικές αρχές και οδηγίες

27 ISO 14041 : Περιβαλλοντική διαχείριση αξιολόγηση κύκλου ζωής στόχοι και διευκρινήσεις / πλαίσιο και ανάλυση απογραφής ISO 14042 : Περιβαλλοντική διαχείριση αξιολόγηση κύκλου ζωής αξιολόγηση των επιδράσεων του κύκλου ζωής ISO 14042 : Περιβαλλοντική διαχείριση αξιολόγηση κύκλου ζωής ερμηνεία ISO 14050 : Ορολογία και διευκρινήσεις οδηγίες για τις βασικές αρχές του ISO / TC 207 / SC 6 και εργασίες για την ορολογία ISO 14060 : Οδηγός για να συμπεριληφθούν οι περιβαλλοντικές προϋποθέσεις του πρότυπου παραγωγής. Ι-6. ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΠΟΥ ΕΠΙΒΑΛΛΕΙ ΤΑ ΠΡΟΤΥΠΑ Στα πρότυπα επικρατεί η διαδικασία που περιγράφεται ως «διαδοχική επέκταση». Ο μηχανισμός που προκαλεί την ανάπτυξη αυτού του τύπου είναι η επικοινωνία με τον πελάτη αγοραστή. Καθώς οι αγοραστές, απαιτούν από τους άμεσα προμηθευτές τους την αναμόρφωση των προϊόντων με τα πρότυπα, οι τελευταίοι μεταφέρουν με την σειρά τους την απαίτηση τους στους δικούς τους προμηθευτές και έτσι η απαίτηση αυτή μεταφέρεται μέσω της αγοραστικής αλυσίδας. Τα νέα πρότυπα διαχείρισης βασίζονται σε στοιχεία όπως: Ακριβείς προδιαγραφές Λεπτομερείς διαδικασίες Οδηγίες, καθώς και σε διαδικασίες όπως:

28 Ελαχιστοποίηση των αποβλήτων Καταλληλότητα χρήσης Συνέπεια παραγωγής Ειλικρινείς και σωστές περιγραφές Αξιολόγηση της απόδοσης Η υγεία και η ασφάλεια του προσωπικού Η προστασία του περιβάλλοντος. Ι-7. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΣΥΜΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Σύμφωνα με τον Rothery Brian, από τα πρώτα στάδια της συνεργασίας με τις εταιρείες, έγινε γρήγορα φανερό ότι τα στοιχεία τα οποία συμπεριλαμβάνονται στο πρότυπο ISO 14000, ήταν περισσότερο από τα παραδοσιακά περιβαλλοντικά ζητήματα όπως φαίνονται στην λίστα που ακολουθεί: Εκπομπές ρύπων στην ατμόσφαιρα Μόλυνση των υδάτινων πόρων Αποθέματα ύδατος και διαχείριση λυμάτων Απόβλητα Ενοχλήσεις Ηχορύπανση Οσμές Ακτινοβολία Διατάραξη φυσικής χάρης, χλωρίδας και πανίδας Αστική ανανέωση

29 Φυσικός σχεδιασμός Αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων Συσκευασία Χρήση των υλικών Χρήση της ενέργειας Εκτός από αυτά τα παραδοσιακά περιβαλλοντικά ζητήματα διαχείρισης θα μπορούσε και θα έπρεπε να σχετίζεται με σημαντικά θέματα όπως τα ακόλουθα: Χρήση των προϊόντων Διάθεση προϊόντων Ασφάλεια κατά τη διαδικασία παραγωγής (δημόσια ασφάλεια) Υγεία και ασφάλεια του προσωπικού Αρκετοί ωστόσο εξεπλάγησαν με τη μικρή προσοχή που έδωσαν τόσο το BS 7750 όσο και οι πρώτες εκδόσεις του ISO 14000 στην υγεία και την ασφάλεια του προσωπικού, ζήτημα το οποίο ήταν προαιρετικό. Εντύπωση επίσης προκάλεσε η κάπως χαμηλή προτεραιότητα που δόθηκε στην ασφάλεια κατά τη διαδικασία παραγωγής και στη δημόσια ασφάλεια καθώς και στην ασφάλεια και διάθεση των προϊόντων. Όπως έχει ήδη αναφερθεί μόνο η χημική βιομηχανία αναγνωρίζει πλήρως την ανάγκη να συμπεριληφθούν αυτά τα ζητήματα. Ι-8. ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΤΥΠΟΥ ISO 14000 Για την υλοποίηση του προτύπου ISO 14000 πρέπει: 1. Να επιτευχθεί μια δέσμευση από τη διεύθυνση της εταιρείας, παρουσιάζοντας αν είναι απαραίτητη μια εισήγηση

30 2. Να διεξαχθεί η αρχική επισκόπηση περιβαλλοντικής διαχείρισης και να δομηθεί ο κατάλογος των κανονισμών σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές 3. Μόλις ολοκληρωθεί η αρχική επισκόπηση περιβαλλοντικής διαχείρισης και ο κατάλογος κανονισμών η εταιρεία βρίσκεται πλέον σε θέση να γνωρίζει τον νόμο καθώς και την περιβαλλοντική κατάσταση και ακεραιότητα των προμηθευμένων υλικών της διαδικασίας παραγωγής και των προϊόντων 4. Το πιο σημαντικό βήμα είναι η σύνταξη του προγράμματος περιβαλλοντικής διαχείρισης (Ε.Μ.Ρ.). Ούτε το BS 7750 ούτε τα αρχικά προσχέδια του ISO 14000 είναι ξεκάθαρα για το πώς θα πρέπει να γίνει η σύνταξη του προγράμματος περιβαλλοντικής διαχείρισης. Το πρόγραμμα περιβαλλοντικής διαχείρισης είναι το συνολικό πρόγραμμα το οποίο συμπεριλαμβάνει το σχέδιο υλοποίησης μαζί με την αρχική επισκόπηση περιβαλλοντικής διαχείρισης, τη δόμηση του καταλόγου κανονισμών και τη δημιουργία του συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης (Σ.Δ.Π.). 5. Όταν η αρχική επισκόπηση περιβαλλοντικής διαχείρισης, ο κατάλογος κανονισμών και το πρόγραμμα περιβαλλοντικής διαχείρισης ολοκληρωθούν τότε μπορεί να λάβει χώρα η διαδικασία αξιολόγησης επιδράσεων. Αυτή ορίζεται από τη φύση της δια παντός και διεξάγεται κατά τη διάρκεια της αρχικής μελέτης, αλλά θα πρέπει να επαναληφθεί για κάθε καινούργιο προϊόν, επεξεργασία ή πρόγραμμα το οποίο μπορεί να έχει σημαντικές περιβαλλοντικές επιδράσεις.

31 Ι-9. ΟΙ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ISO 14000 1. Αναγνώριση των νομικών απαιτήσεων 2. Αναγνώριση περιβαλλοντικών απόψεων, σημαντικών επιδράσεων και ευθυνών 3. Εκτίμηση και καταγραφή σημαντικών περιβαλλοντικών ζητημάτων 4. Αξιολόγηση της απόδοσης συγκριτικά με σχετικά εσωτερικά κριτήρια, εξωτερικά πρότυπα, κανονισμούς, κώδικες πρακτικής και σύνολα αρχών 5. Υπάρχουσες μέθοδοι και διαδικασίες περιβαλλοντικής διαχείρισης 6. Αναγνώριση της τακτικής και των διαδικασιών αντιμετώπισης δραστηριοτήτων που αφορούν τις προμήθειες και τις συμβάσεις 7. Μελέτη περιστατικών μη συμμόρφωσης που σημειώθηκαν στο παρελθόν 8. Ευκαιρίες για ανταγωνιστική υπεροχή Ι-10. ΓΕΝΙΚΟ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ 1. Το ιστορικό των εγκαταστάσεων της εταιρείας, η θέση και η χρήση τους 2. Περιγραφή της διαδικασίας κατασκευής 3. Οι τρέχουσες επιπτώσεις της λειτουργίας της εταιρείας στο περιβάλλον α) παρελθοντική και τωρινή λειτουργία και απόδοση β) άλλα σχετικά πρότυπα

32 4. Νομοθετική κατάσταση α) γνώση της εταιρείας μας σχετικά με την ισχύουσα κατάσταση β) οι ισχύοντες κανονισμοί 5. Λειτουργίες α) εισαγωγή προϊόντων β) αποθήκευση γ) χωρισμός κατά την διάρκεια της επεξεργασίας δ) εξαγωγή προϊόντων 6. Τα προφανή ζητήματα α) γενικά ζητήματα β) συγκεκριμένα ζητήματα που αφορούν τη λειτουργία της εταιρείας μας 7. Χρήση υλικών α) κύρια παραγωγή β) γραφείο γ) άλλα 8. Κατανάλωση ενέργειας α) ηλεκτρισμός β) πετρέλαιο γ) άλλα 9. Εξέταση θεμάτων που αφορούν προμηθευτές της εταιρείας 10. α) δήλωση για την τακτική της εταιρείας β) Τακτικοί αντικειμενικοί σκοποί και στόχοι γ) σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης 11. Αντιμετώπιση εκτάκτου ανάγκης 12. Ενέργειες που σχεδιάζονται: ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπισθούν εφάπαξ μετά την αρχική επισκόπηση περιβαλλοντικής διαχείρισης ζητήματα που θα βρίσκονται υπό τον έλεγχο του συστήματος ζητήματα που οι αντικειμενικοί σκοποί και στόχοι. Ι-11. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ Τα αρχικά προσχέδια του εγγράφου ISO 14000 περιείχαν σε κάθε ενότητα παραδείγματα. Αρχικά υπήρχαν 4 είδη κανονισμών: 1. Κανονισμοί που αναφέρονται στη δραστηριότητα της εταιρείας π.χ. στην άδεια λειτουργίας

33 2. Κανονισμοί που αναφέρονται στα προϊόντα και στις υπηρεσίες που παρέχει η εταιρεία 3. Κανονισμοί που αναφέρονται στην αποδοτικότητα της εταιρείας 4. Κανονισμοί που αναφέρονται στους νόμους που αφορούν γενικά περιβαλλοντικά θέματα. Οι πηγές που μπορεί να χρησιμοποιηθούν όπως αναφέρονται στο έγγραφο για την αναγνώριση των περιβαλλοντικών κανονισμών και των μεταγενέστερων τροποποιήσεών τους είναι: Όλα τα κυβερνητικά επίπεδα Βιομηχανικοί συνεταιρισμοί ή ομάδες Εμπορικά δεδομένα Επαγγελματικές νομικές υπηρεσίες. Ι-12. ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΕΝΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΥ Ταυτόχρονα με την απαίτηση του ISO 14000, υφίσταται ένας ακόμη λόγος που καθιστά αναγκαία τη σύνταξη ενός καταλόγου κανονισμών. Για τα περισσότερα από τα ζητήματα που μπορούν να διευθετηθούν μέσω του προτύπου ισχύουν υποχρεωτικές νομικές απαιτήσεις και όχι απλώς απαιτήσεις της αγοράς ή των πελατών που συνήθως αποτελούν τι κύριο κίνητρο για την υλοποίηση του ISO 9000. Κάθε ανώτερο διευθυντικό στέλεχος έχει τη νομική υποχρέωση να γνωρίζει τους ισχύοντες νόμους που αφορούν τις αρμοδιότητες του μέσα στην εταιρεία. Σε ορισμένους τομείς ιδιαίτερα στη δημόσια ασφάλεια, την ασφάλεια προϊόντων και την υγεία και ασφάλεια του προσωπικού, μπορεί να καταλογίζεται στο διευθυντή τόσο η συλλογική όσο και η προσωπική ευθύνη λόγω άγνοιας ή αμέλειας.

34 Πρέπει να διεξαχθεί ο εντοπισμός των ισχυόντων κανονισμών παρά τις δυσκολίες που μπορεί να υπάρχουν. Μόνο στην Ευρωπαϊκή ένωση μπορεί κανείς να διαπιστώσει κάποια πρόοδο όταν αφορά την εναρμόνιση της νομοθεσίας. Ωστόσο σε κάθε Ευρωπαϊκή χώρα ισχύουν ακόμη τόσο οι Ευρωπαϊκοί όσο και οι τοπικοί νόμοι. Μπορεί κανείς να διαπιστώσει ότι σε χώρες που δεν ανήκουν στην Ευρωπαϊκή ένωση, όπως οι Η.Π.Α., ο Καναδάς και η Αυστραλία υπάρχει διαφορετική νομοθεσία για κάθε χώρα, πολιτεία ή επαρχία. Επιπροσθέτως η νομοθεσία συνεχώς συμπληρώνεται και εκσυγχρονίζεται. (Brian Rothery, 1998, σελ. 83-85). Έτσι για παράδειγμα ο νομικός σύμβουλος μιας εταιρείας μπορεί να μην είναι σε θέση να ικανοποιεί πλήρως την απαίτηση για εναρμόνιση της νομοθεσίας και αν κάποιος λάβει υπόψη του το γεγονός αυτό, μπορεί να κατανοήσει πλήρως τη σημασία ενός συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης. Ι-13. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ Ένας τρόπος για να εξετάσουμε τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των ζητημάτων είναι να ακολουθήσουμε τα παρακάτω τέσσερα σημεία: 1. Άμεσα (εμφανή) 2. Έμμεσα (μη εμφανή) 3. Χρήση πηγών 4. Μόλυνση Το όλο σύστημα βασίζεται στην αναγνώριση των ζητημάτων όπως: σχεδιασμός, εκπομπές, εκροές, θόρυβος, απόβλητα, ασφάλεια κατά την παραγωγή, πρώτες ύλες κ.ά. Τα απόβλητα απορρίμματα μπορούν να ενταχθούν σε 5 κατηγορίες: συνήθη απορρίμματα, τοξικά, έλαια, γυαλί,

35 χαρτί, σανίδες και παλέτες. Το σύστημα αναγνωρίζει, υπολογίζει και ελέγχει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των ζητημάτων. Σε ένα χημικό εργοστάσιο μπορούν να σημειωθούν πολλές πιθανές επιπτώσεις που μπορεί να προκληθούν από το μεμονωμένο ζήτημα της εκπομπής ρύπων στην ατμόσφαιρα και το ίδιο ισχύει και για το ζήτημα της εκροής υγρών αποβλήτων. Με το ζήτημα του θορύβου μπορεί να υπάρχει μόνο μια πιθανή αρνητική επίδραση που είναι η αύξηση του θορύβου στα όρια του εργοστασίου πάνω από ένα προκαθορισμένο επίπεδο. Μια άλλη επίδραση στο περιβάλλον μπορεί να είναι η καταστροφή των δασών που προκαλείται από την κατασκευή χαρτιού από πολτό που αγοράζεται από μύλους οι οποίοι χρησιμοποιούν πρώτες ύλες που προέρχονται από δάση που δεν είναι ελεγχόμενα. Οι εκφράσεις όπως «ζητήματα» και «επιπτώσεις» που χρησιμοποιούνται από το ISO 14000, δεν είναι αρκετά ισχυρές ώστε να δώσουν έμφαση στα ζητήματα και τις επιπτώσεις. Αναφέρεται ακόμη ότι η αναγνώριση των περιβαλλοντικών ζητημάτων είναι μια συνεχής διαδικασία, η οποία καθορίζει τις παρελθοντικές, τρέχουσες και πιθανές επιπτώσεις στο περιβάλλον (θετικές ή αρνητικές) των δραστηριοτήτων μιας εταιρείας. Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει επίσης την αναγνώριση της επίδρασης στην υγεία και ασφάλεια του κοινωνικού συνόλου, καθώς και την αναγνώριση πιθανών κανονισμών, νομικού και εμπορικού δικαίου που αφορούν και επηρεάζουν την εταιρεία. Επίσης, μπορεί να περιλαμβάνει την εκτίμηση της επικινδυνότητας. Είναι λυπηρό το γεγονός ότι ενώ το ζήτημα της υγείας και ασφάλειας του κοινωνικού συνόλου τυγχάνει της δέουσας αναγνώρισης στο παρόν κείμενο, οι συγγραφείς του προτύπου ISO 14000 αντιμετωπίζουν ακόμη την υγεία και ασφάλεια του προσωπικού, ως ζήτημα προαιρετικό με αποτέλεσμα αρκετές κατασκευαστικές εταιρείες να μη συμπεριλάβουν την εκτίμηση επικινδυνότητας κατά την υλοποίηση του προτύπου.

36 Στο ISO 14001 όπου κάποιος θα περίμενε οι επεξηγηματικές λεπτομέρειες να περιέχονται στην παράγραφο με τίτλο «περιβαλλοντικές πλευρές», έχουν προστεθεί πολύ λίγα στοιχεία. Η παράγραφος αναφέρει: «Η εταιρεία θα θεσπίσει και θα διατηρεί μια διαδικασία ώστε να αναγνωρίζει τις περιβαλλοντικές πλευρές των δραστηριοτήτων, των προϊόντων και των υπηρεσιών της που μπορεί να ελέγχει και αναμένεται να επηρεάζει, έτσι ώστε να είναι σε θέση καθορίσει εκείνες τις πλευρές οι οποίες έχουν ή μπορεί να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον». Ι-14. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΛΕΓΧΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ Αυτό μπορεί ουσιαστικά να είναι αυτοματοποιημένο και στις περισσότερες βιομηχανίες αρκετά από τους πιο θεμελιώδεις ελέγχους, θα διεξάγονται από ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Έχοντας καθορίσει την πλήρη ακτίνα δράσης του ISO 14001, η επόμενη παράγραφος δίνει έμφαση στους ακόλουθου αντικειμενικούς σκοπούς: a) Ο κύριος σκοπός του προτύπου είναι ενίσχυση της προσπάθειας για την προστασία του περιβάλλοντος και την αποκατάσταση της ισορροπίας στα πλαίσια των κοινωνικόοικονομικών αναγκών b) Το σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης μπορεί να ενσωματωθεί στις διαχειριστικές απαιτήσεις που καλύπτονται για παράδειγμα στη σειρά του ISO 9000 c) Το πρότυπο περιέχει μόνο εκείνα τα στοιχεία του συστήματος που μπορούν να θεωρηθούν αντικειμενικά με σκοπό την πιστοποίηση

37 d) Το πρότυπο απαιτεί από την εταιρεία να θεσπίσει μια περιβαλλοντική πολιτική, και να θέσει αντικειμενικούς σκοπούς, λαμβάνοντας υπόψη τις νομοθετικές απαιτήσεις και τις υπάρχουσες πληροφορίες σχετικά με την έκταση των περιβαλλοντικών επιδράσεων. Εκτός από τη συμμόρφωση με την υπάρχουσα νομοθεσία και τους κανονισμούς, η εταιρεία πρέπει να δεσμευτεί όσον αφορά τη συνεχή βελτίωση e) Για να πραγματοποιηθούν οι αντικειμενικοί σκοποί στο Σ.Π.Δ. πρέπει να ενθαρρύνει τις εταιρείες για χρήση της πιο εξελιγμένης τεχνολογίας που είναι διαθέσιμη όπου βέβαια είναι οικονομικά βιώσιμο. Το πρότυπο δεν περιλαμβάνει: απαιτήσεις που να αφορούν την υγεία του προσωπικού και τη ασφαλή διαχείριση. Ωστόσο δεν αποθαρρύνει την εταιρεία από το να ενσωματώσει τέτοια στοιχεία στο σύστημα διαχείρισης το πρότυπο δεν διατυπώνει συγκεκριμένα κριτήρια περιβαλλοντικής επίδρασης. Στα παραρτήματα παραθέτουμε εγχειρίδιο οικολογικής διαχείρισης της εταιρείας ΕΛΑΪΣ ΑΕ που πήραμε από το βιβλίο του Αρβανιτογιάννη και συν., 2000. Είναι σημαντικό να μελετήσουμε ένα εγχειρίδιο οικολογικής διαχείρισης όπως εφαρμόσθηκε στην πράξη. Ι-15. ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ISO 14000 Ανάμεσα στα πλεονεκτήματα που παρέχει η εφαρμογή του ISO 14000 είναι η βελτίωση της δημόσιας εικόνας της εταιρείας και η

38 ενδυνάμωση του αμυντικού μηχανισμού στην περίπτωση μηνύσεων. Το πρότυπο ISO 14000 επιδέχεται τροποποιήσεις και αλλαγές ώστε η εφαρμογή του να ικανοποιεί τις λειτουργίες του οργανισμού καθώς και το μοντέλο της συγκεκριμένης επιχείρησης. Το αρχικό κόστος της εφαρμογής ενός Σ.Π.Δ. λειτουργεί αποτρεπτικά σε κάποιες εταιρείες και ειδικότερα σε αυτές που είναι μικρού μεγέθους. Οι εταιρείες που ούτε καν διανοούνται να εγκαταστήσουν ένα Σ.Π.Δ., ίσως συνειδητοποιήσουν αργότερα ότι οι ανταγωνιστές τους ήδη έχουν εξελιχθεί και προχωρήσει. Αν και ο στόχος του ISO 14000 συνίσταται στον περιορισμό της ρύπανσης του περιβάλλοντος δεν διατυπώνεται με σαφήνεια ο βαθμός της αναμενόμενης μείωσης. Η πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι υποστηρικτές του ISO 14000 έγκειται στο να πεισθούν οι εταιρείες να εγκαταστήσουν το πρότυπο λόγω της ισχύουσας αντίληψης στη βιομηχανία ότι τα πλεονεκτήματα της πιστοποίησης μπορεί να μην αντισταθμίζουν το κόστος της εγκατάστασης. Το ISO 14001 μπορεί να αποτελεί ταυτόχρονα ένα πρότυπο καθώς και μια κατανοητή προσέγγιση στο Σ.Π.Δ. με πολλά πλεονεκτήματα υπέρ της εγκατάστασης. Ωστόσο είναι πιθανό μια εταιρεία να έχει ήδη εγκατεστημένο ένα Σ.Π.Δ. και παράλληλα να χαρακτηρίζεται από βελτιωμένη περιβαλλοντική επίδοση χωρίς να έχει προηγηθεί πιστοποίηση. Τα πλεονεκτήματα από τις εταιρείες που έχουν ήδη εγκαταστήσει ένα Σ.Π.Δ. είναι: Υπευθυνότητα στην αντιμετώπιση περιβαλλοντικών θεμάτων. Μειωμένο λειτουργικό κόστος. Διαχείριση των αλλαγών σε επίπεδο προμηθειών. Αυξημένη παραγωγικότητα. Βελτιωμένη οικονομική επίδοση.

39 Συνεχής συμμόρφωση με τις νομοθετικές απαιτήσεις. Περιορισμός της γραφειοκρατίας (αλόγιστη χρήση εντύπων). Μείωση των αποβλήτων. Βελτιωμένες σχέσεις με την πολιτεία και τους πελάτες. Κινητοποίηση των εργαζομένων. Περιβαλλοντική συνείδηση των εργαζομένων. Βελτιωμένη περιβαλλοντική επίδοση. Πιθανή επίδραση στο παγκόσμιο εμπόριο. (Αρβανιτογιάννης και συν., 2000, σελ. 183). Ι-16. ΤΟ ISO 14001 Η ανάγκη για τη βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος αυξάνεται με το πέρασμα του χρόνου και αυτό οδηγεί τις επιχειρήσεις στη λήψη δραστικών μέτρων για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των δραστηριοτήτων τους. Η επίτευξη μιας σημαντικής περιβαλλοντικής παρουσίας απαιτεί από την πλευρά της επιχείρησης και μια συνεχή βελτίωση του συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης (Σ.Δ.Π.). Το σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης ISO 14001 είναι το πρότυπο ως προς το οποίο μπορεί να πιστοποιηθεί μια επιχείρηση, σύμφωνα με τον Von Zharen, 2001, από κάποιον από τους οργανισμούς πιστοποίησης που δραστηριοποιούνται στο σχετικό αντικείμενο. Το κύριο σώμα του προτύπου αποτελείται από τις παραγράφους: o Πολιτική Περιβάλλοντος. o Προγραμματισμός Περιβαλλοντικών προγραμμάτων.

40 o Εφαρμογή και λειτουργία. o Έλεγχος και διορθωτικές ενέργειες. o Ανασκόπηση από τη Διοίκηση. Ένα αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό που συγχρόνως αποτελεί και πλεονέκτημα του προτύπου ISO 14001 είναι ότι περιλαμβάνει ένα ορθά δομημένο από άποψη πληροφοριών και πληρότητας παράρτημα. Η ακτίνα δράσης του ISO 14001 είναι πολύ μεγάλη και ενδείκνυται για εταιρείες όλων των τύπων και μεγεθών. Το πρότυπο αυτό είναι εφαρμόσιμο σε οποιονδήποτε οργανισμό ο οποίος επιθυμεί να: Εγκαταστήσει, διατηρήσει και να βελτιώσει ένα Σ.Π.Δ. Βεβαιωθεί ότι έχει συμμορφωθεί με την ισχύουσα περιβαλλοντική πολιτική Επιδείξει τη συμμόρφωσή του σε τρίτους Αναζητήσει πιστοποίηση του Σ.Π.Δ. από ένα εξωτερικό οργανισμό Καθορίσει και καταστήσει γνωστή τη συμμόρφωσή του με το διεθνές πρότυπο.

41 Σχήμα 4. Πυραμίδα του Π.Δ.Σ. 16.1 Αρχές του Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης ISO 14001 Οι σημαντικότερες αρχές του Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης είναι οι ακόλουθες: Αναγνώριση περιβαλλοντικών πλευρών της εταιρείας. Αφού αναγνωρισθούν λαμβάνονται υπόψη όλες οι φάσεις της παραγωγής μέχρι παράδοσης και οι διαδικασίες συντήρησης και καθαρισμού των εξοπλισμών και της εγκατάστασης στο σύνολό της. Για κάθε μία από τις περιβαλλοντικές πλευρές που αναγνωρίζονται ανά δραστηριότητα, ανιχνεύεται και η επίπτωση που μπορεί να υπάρχει στο περιβάλλον. Τα περιβαλλοντικά προβλήματα με τις αλλαγές που προκαλούν στο περιβάλλον, αφορούν στα κάτωθι: 1. στερεά απόβλητα

42 2. υγρά απόβλητα 3. αέριες εκπομπές 4. κατανάλωση και εξάντληση των φυσικών πόρων (π.χ. νερό) 5. κατανάλωση και εξάντληση ενεργειακών πόρων (π.χ. ηλεκτρική ενέργεια, καύσιμα) 6. τοξικές ουσίες 7. ηχορύπανση (όσον αφορά τον θόρυβο που δημιουργείται από την άσκηση της δραστηριότητας). Αξιολόγηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων της εταιρείας οι οποίες αξιολογούνται με συγκεκριμένα κριτήρια και κατατάσσονται ανάλογα με την βαρύτητά τους σε: - υψηλές - μέτριες - χαμηλές Οι περιβαλλοντικές πλευρές και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις καταχωρούνται, παρακολουθούνται τακτικά και ανασκοπούνται σε ετήσια βάση. Επιπρόσθετα παρακολουθείται και η Νομοθεσία που αφορά τις δραστηριότητες της εταιρείας. Σύνταξη περιβαλλοντικών σκοπών και στόχων. Η εταιρεία σε ετήσια βάση και κατά τη διάρκεια της ανασκόπησης του Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης καθιερώνει και αναθεωρεί τους περιβαλλοντικούς αντικειμενικούς σκοπούς και στόχους της. Οι στόχοι ποσοτικοποιούνται και καθορίζονται οι δείκτες παρακολούθησής τους. Σύνταξη Περιβαλλοντικών προγραμμάτων. Για την επίτευξη εκάστου περιβαλλοντικού αντικειμενικού σκοπού και στόχου του Περιβαλλοντικού Προγράμματος συντάσσεται επιμέρους

43 Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης από τον κατά περίπτωση αρμόδιο, όπου καθορίζονται οι φάσεις, οι υπεύθυνοι και ο χρόνος για την διεκπεραίωση κάποιων ενεργειών. Παρακολούθηση και Μετρήσεις. Η εταιρεία που εφαρμόζει ISO 14001 οφείλει να τεκμηριώσει συγκεκριμένες διαδικασίες βάση των οποίων συντάσσονται Προγράμματα Μετρήσεων για τον έλεγχο όλων των περιβαλλοντικών πλευρών που αναγνωρίζονται ότι μπορεί να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Οι μετρήσεις εκτελούνται βάση τεκμηριωμένων οδηγιών ελέγχου / μετρήσεων. Σε περίπτωση εντοπισμού μη συμμορφώσεων ή από αποτελέσματα των μετρήσεων των περιβαλλοντικών πλευρών ή από τυχόν ατυχήματα με περιβαλλοντικές επιπτώσεις ή από λοιπούς παράγοντες, λαμβάνονται άμεσες διορθωτικές ή προληπτικές ενέργειες. Εκπαίδευση, Ευαισθητοποίηση και Ικανότητα. Η εταιρεία οφείλει να φροντίζει για τον προγραμματισμό εκπαιδευτικών προγραμμάτων του προσωπικού της. Ειδικότερα το προσωπικό που εργάζεται σε Τμήματα των οποίων οι δραστηριότητες μπορεί να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον πρέπει να εκπαιδεύεται σε τακτά χρονικά διαστήματα και να ενημερώνεται σε θέματα περιβαλλοντικών επιπτώσεων, υπευθυνοτήτων, περιβαλλοντικής πολιτικής και περιβαλλοντικών σκοπών και στόχων της εταιρείας. Ανασκόπηση από τη Διοίκηση. Σε ετήσια βάση τα αποτελέσματα του Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης ανασκοπούνται με σκοπό: - την αναγνώριση πιθανών αλλαγών στην Περιβαλλοντική Πολιτική