ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΜΕΘΟΔΟΥ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΑΕΙΦΟΡΑ ΑΓΡΟ- ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΥ ΕΛΑΙΩΝΑ Χρονική Διάρκεια: Οκτώβριος 2010 Ιούνιος 2014 Προϋπολογισμός: 2 105 442,10 Κοινοτική χρηματοδότηση: 1 052 721,05 Η ποικιλότητα της πανίδας στους ελαιώνες των Πεζών και του Μεραμβέλλου Κρήτης Μαρία Δημάκη & Γιάννης Ιωαννίδης ΕΚΒΥ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ- ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΓΓΕΙΩΝ ΒΕΛΤΙΩΣΕΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
ΣΚΟΠΟΙ 1. Εκτίμηση της βιοποικιλότητας των ελαιώνων 2. Σύγκριση μεταξύ των ετών ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ Οσο περισσότερα είδη υπάρχουν σε ένα οικοσύστημα τόσο καλύτερα διατηρείται η λειτουργικότητα αυτού Η διατήρηση της βιοποικιλότητας στα αγροτικά οικοσυστήματα κάνει την παραγωγή πιο σταθερή και οικονομικά συμφέρουσα Η κερδοφόρος εκμετάλλευση μπορεί να είναι συμβατή με την προστασία της άγριας ζωής
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η εκτίμηση της βιοποικιλότητας γίνεται με βάση την εκτίμηση της πληθυσμιακής πυκνότητας και της αφθονίας ειδών των σημαντικότερων ομάδων οργανισμών που συναντάμε στα αγροοικοσυστήματα (ασπόνδυλα, ερπετά, πουλιά, και θηλαστικά) Πληθυσμιακή πυκνότητα: ο αριθμός των ατόμων ανά μονάδα επιφανείας Αφθονία: ο αριθμός των ειδών ενός ελαιώνα σε σχέση με τον συνολικό αριθμό των ειδών σε μια δεδομένη περιοχή.
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 5% των ελαιοτεμαχίων, έκταση > 1 στρ Μέση έκταση των ελαιώνων: 2,2 στρ Πεζά - 5,1 Μεραμβέλλο Μέσος αριθμός δέντρων ανά ελαιώνα: 43 Πεζά 89 Μεραμβέλλο
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ μέθοδος των διαδρομών: καταγράφονται τα άτομα που εντοπίζονται από τον ερευνητή εκατέρωθεν συγκεκριμένων, γνωστών σε έκταση διαδρομών (100 μέτρα). Ασπόνδυλα-Ερπετά- Σαρκοφάγα Θηλαστικά: 20-30 λεπτά (κατά μήκος κάθε διαδρομής ανασηκώνονταν πέτρες). Πτηνά: ο παρατηρητής ακολουθεί τη διαδρομή περπατώντας με μικρή ταχύτητα (περίπου 1km/h) και καταγράφει κάθε πτηνό που εντοπίζει με οπτικό ή ακουστικό τρόπο. Τα πουλιά που πετούν πάνω από την περιοχή δεν καταγράφονται, εκτός από αυτά που χρησιμοποιούν ενεργά την περιοχή (για διατροφή, φώλιασμα ή ξεκούραση).
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Νυχτερίδες ηχογράφηση των φωνών (υπερήχων) εντοπισμού και κοινωνικών καλεσμάτων που εκπέμπουν κατά τη διάρκεια της πτήσης. Καταγραφή όλη τη νύχτα Ακτίνα 10 μέτρων Οι φωνές εκπέμπονται όταν οι νυχτερίδες «σαρώνουν» τον περιβάλλοντα χώρο αναζητώντας στερεά σώματα (π.χ. έντομα, δέντρα, βράχια) και είναι οι πλέον στερεότυπες και χαρακτηριστικές των ειδών. Pipistrellus kuhlii
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Δειγματοληψίες ΑΣΠΟΝΔΥΛΑ Αύγουστος Σεπτέμβριος 2011 Μάιος - Ιούνιος 2013 Δειγματοληψίες ΠΤΗΝΑ-ΕΡΠΕΤΑ-ΣΑΡΚΟΦΑΓΑ Άνοιξη -φθινόπωρο 2011 Άνοιξη -φθινόπωρο 2013 Δειγματοληψίες ΧΕΙΡΟΠΤΕΡΑ (νυχτερίδες) Καλοκαίρι 2011-2013
Μέθοδοι επεξεργασίας / ανάλυσης δεδομένων Υπολογίζεται ο αριθμός ατόμων ανά είδος στον κάθε ελαιώνα. Για να είναι εφικτή η σύγκριση της βιοποικιλότητας υπολογίστηκε ο αριθμός ατόμων της ορνιθοπανίδας ανά 1000 m 2 (100 μ Χ 10 μ) του κάθε ελαιώνα. δείκτης Shannon Wiener (Shannon index) H' = -Σpjlog pj (όπου pj το ποσοστό των ατόμων της ομάδας j). δείκτης ισομέρειας (Evenness). J = Η / ln(s) (όπου Η είναι το μέτρο της βιοποικιλότητας με βάση το δείκτη Shannon Wiener και S είναι ο συνολικός αριθμός ειδών ανά ελαιώνα).
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΣΠΟΝΔΥΛΑ Εobania veremiculata κυρίως χερσαία σαλιγκάρια και αρθρόποδα (σαρανταποδαρούσες, έντομα, κ.ά.) Ηelix aspersa Parent Géry Carabus banoni
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΣΠΟΝΔΥΛΑ Αρ. ατόμων 2011 Αρ. ομάδων 2011 Αρ. ατόμων 2013 Αρ.ομάδων 2013 Πεζά Μεραμβέλλο 292 263 13 17 542 334 11 12 Πεζά Σύνολο 14 taxa Μεραμβέλλο: Σύνολο 18 taxa Eupolybothrus litoralis
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΤΗΝΑ Πεζά Μεραμβέλλο Αρ. ατόμων 2011 Αρ.ειδών 2011 Αρ. ατόμων 2013 Αρ.ειδών 2013 57 72 10 15 77 111 14 16 Γερακίνα B.buteo
Σπίνος Μεραμβέλλο Mark Hope Είδος Αρπακτικά Ελληνική Ονομασία Κόκκινο βιβλίο 2009/14 7/ΕΚ 1 Gyps fulvus Όρνιο VU/CR I 2 Buteo buteo Γερακίνα 3 Buteo rufinus Αετογερακίνα VU I 4 Falco eleonorae Μαυροπετρίτης I Περιστερόμορφα 5 Columba livia domestica Αγριοπερίστερο II1 6 Columba palumbus Φάσσα II1/III1 7 Streptopelia decaocto Δεκαοχτούρα II2 8 Streptopelia turtur Τρυγόνι II2 Αποδόμορφα 9 Apus melba Βουνοσταχτάρα Στρουθιόμορφα 10 Turdus merula Κότσυφας II2 11 Oenanthe oenanthe Σταχτοπετρόκλης 12 Sylvia atricapilla Μαυροσκούφης 13 Sylvia melanocephala Μαυροτσιροβάκος 14 Parus major Καλόγερος 15 Cyanistes caeruleus Γαλαζοπαπαδίτσα 16 Corvus corone Κουρούνα II2 17 Corvus corax Κόρακας 18 Passer domesticus Σπιτοσπουργίτης 19 Fringilla coelebs Σπίνος 20 Carduelis chloris Φλώρος 21 Carduelis carduelis Καρδερίνα
Μαυρολαίμης Πεζά Είδος Αετόμορφα Ελληνική Ονομασία 1 Buteo buteo Γερακίνα Ιερακόμορφα Κόκκινο βιβλίο 2009/147/Ε Κ 2 Falco eleonorae Μαυροπετρίτης I Περιστερόμορφα 3 Streptopelia turtur Τρυγόνι II2 Κορακιόμορφα 4 Upupa epops Τσαλαπετεινός Στρουθιόμορφα 5 Galerida cristata Κατσουλιέρης 6 Hirundo rustica Σταυλοχελίδονο 7 Turdus merula Κότσυφας II2 8 Saxicola torquatus Μαυρολαίμης 9 Cettia cetti Ψευταηδόνι 10 Sylvia melanocephala Μαυροτσιροβάκος 11 Parus major Καλόγερος 12 Parus ater Ελατοπαπαδίτσα 13 Corvus corone Κουρούνα 14 Passer domesticus Σπιτοσπουργίτης 15 Fringilla coelebs Σπίνος 16 Carduelis carduelis Καρδερίνα
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΤΗΝΑ Πεζά 12,50% αρπακτικά 6,25% περιστερόμορφα 6,25% κορακιόμορφα 75,00% μικροπούλια ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ Μεραμβέλλο 19% αρπακτικά 19% περιστερόμορφα 5% αποδόμορφα 57% μικροπούλια
Χρήση (αξία) των ελαιώνων από τα πτηνά Αναπαραγωγή Διαχείμαση (Οκτώβριο-Μάρτιο) (διατροφή, κούρνιασμα) Μετανάστευση (μέσα Μαρτίου-μέσα Μαΐου) (διατροφή, ξεκούραση, προστασία)
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΠΕΤΑ Σαύρες Σαμιαμίδι Μεραμβέλλο (7 είδη) Πεζά (3 είδη) Κυρτοδάκτυλος Τρανόσαυρα Λιακόνι Ch. ocellatus Λιακόνι Φίδια Δενδρογαλιά Σπιτόφιδο Αγιόφιδο Τρανόσαυρα L.trilineata
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ Κουνάβι M. foina Μεραμβέλλο Πεζά Νυφίτσα M. nivalis νυχτερίδες 11 είδη 10 είδη ασβός κουνάβι νυφίτσα ΣΥΝΟΛΟ ΕΙΔΩΝ 13 13
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΣΠΟΝΔΥΛΑ Δεν παρατηρήθηκε κάποια σημαντική διαφορά μεταξύ των τριών γεωγραφικών περιοχών. Ο μέσος αριθμός ατόμων ανά ελαιώνα ήταν μεγαλύτερος το 2013 (στατιστικά σημαντικές διαφορές στα Πεζά) Σύμφωνα με τις μετρήσεις της βιοποικιλότητας στους ελαιώνες πριν και μετά την εφαρμογή της μεθόδου παρατηρείται βελτίωση του δείκτη βιοποικιλότητας Shannon Wiener (στατιστικά σημαντικές διαφορές στα Πεζά). ΠΤΗΝΑ Στην περιοχή της Μεσσηνίας η βιοποικιλότητα ήταν μεγαλύτερη από της Κρήτης. Στο Μεραμβέλλο παρατηρήθηκε μεγαλύτερη βιοποικιλότητα από ότι στα Πεζά. Σύμφωνα με τις μετρήσεις της βιοποικιλότητας στους ελαιώνες πριν και μετά την εφαρμογή της μεθόδου παρατηρείται βελτίωση των δεικτών βιοποικιλότητας.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΕΡΠΕΤΑ -ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ Στην περιοχή της Μεσσηνίας η βιοποικιλότητα ήταν μεγαλύτερη από της Κρήτης. Οι δύο περιοχές της Κρήτης δεν παρουσιάζουν σημαντικές μεταξύ τους διαφορές. Δενδρογαλιά H. gemonensis
Οι διαφορές που παρατηρήθηκαν μπορεί να οφείλονται : Στις ορθές γεωργικές πρακτικές που εφαρμόστηκαν το διάστημα από το 2011 μέχρι το 2013 Στις διαφορετικές καιρικές συνθήκες κατά τη διάρκεια των δειγματοληψιών (πχ ποσοστό υγρασίας, βροχοπτώσεις, θερμοκρασία) Για τα χερσαία ασπόνδυλα: στις εποχικές διακυμάνσεις της δραστηριότητάς τους
Ευχαριστώ πολύ! Στέλιος Σημαιάκης Γεωπόνους Παραγωγούς