ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΓΕ. Λ. ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΓΕ. Λ. ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

Α. Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ Θεολόγος Καθηγητής DEA Εκκλησιαστικής Ιστορίας ΑΠΘ Δρ. Θεολογίας ΑΠΘ E-mail: gzee11@otenet.gr akalamatas@sch.gr

Δ. Ε. 1 1 : Γ Ι Α Τ Ι Υ Π Α Ρ Χ Ε Ι Τ Ο Κ Α Κ Ο Σ Τ Ο Ν Κ Ο Σ Μ Ο ; Δ ι α θ ε μ α τ ι κ ή π ρ ο σ έ γ γι σ η τ η ς έ ν νο ι α ς τ ο υ κ α κ ο ύ C Λ ο γ ο τ ε χ ν ι κ ά π α ρ ά λ λ η λ α Ε ν ί σ χ υ σ η τ η ς φ ι λ α γ ν ω σ ί α ς

ΕΡΜΑΝ ΕΣΣΕ Ντέμιαν, μτφρ. Μαίρη Κιτσικοπούλου, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2006, [επανέκδοση]

Ο Έρμαν Έσσε στη Μοντανιόλα της Ελβετίας

Από την αυτογνωσία στην ελευθερία [1] Πέρα από την επιφανειακή διάκριση ανάμεσα στο καλό και στο κακό, στο «φωτεινό» και στο «σκοτεινό» κόσμο, ο νεαρός Εμίλ Σίνκλερ αναζητά την ολοκλήρωση, γυρεύει να βρει τον πραγματικό του εαυτό, καθώς περνά τα διαδοχικά στάδια της παιδικής και της εφηβικής ηλικίας. Ένας δρόμος κουραστικός, μια περιπέτεια του νου και της ψυχής, μια πορεία κοπιαστική. Στήριγμα, φίλος και οδηγός του ένας μεγαλύτερος μαθητής, ο Ντέμιαν. Μορφή άλλοτε θεϊκή, άλλοτε σατανική, συμβολίζει τον άνθρωπο, το μοναδικό και ξεχωριστό σημείο όπου συγκλίνουν τα φαινόμενα του σύμπαντος.

Από την αυτογνωσία στην ελευθερία [2] Ο Ντέμιαν είναι ένα από τα γοητευτικότερα ευρωπαϊκά «μυθιστορήματα της ενηλικίωσης». Πρωτοκυκλοφόρησε το 1919 και καθιέρωσε τον συγγραφέα του ως έναν από τους μεγαλύτερους σύγχρονους πεζογράφους. Ο Έσσε το δημοσίευσε με το ψευδώνυμο Εμίλ Σίνκλερ, που είναι και το όνομα του ενός εκ των δύο πρωταγωνιστών, επειδή έτσι ονομαζόταν ένας από τους στενότερους φίλους του ποιητή Νοβάλις, για τον οποίον ο συγγραφέας έτρεφε απεριόριστο θαυμασμό, ιδιαίτερα για τους Ύμνους της νύχτας, που επηρέασαν και το δικό του έργο.

Από την αυτογνωσία στην ελευθερία [3] Ο Σίνκλερ είναι ένας έφηβος μεγαλωμένος σε αστικό περιβάλλον. Όταν αρχίζει να συναναστρέφεται τον συμμαθητή του Μαξ Ντέμιαν, μία από τις συναρπαστικότερες και αινιγματικότερες φυσιογνωμίες στο μυθιστόρημα του 20ού αιώνα, η ζωή του αλλάζει ριζικά. Ο τελευταίος τού αποκαλύπτει μιαν άλλη εικόνα του κόσμου: πιο βαθιά, πιο περίπλοκη, γεμάτη φωτοσκιάσεις και άγνωστες πλευρές. Τον βοηθά έτσι να ξεπεράσει τις συμβατικές ιδέες για τη ζωή και να ανακαλύψει τον εαυτό του. Η φιλία του Σίνκλερ και του Ντέμιαν είναι η μύηση του πρώτου στην αλήθεια, στον εσωτερικό κόσμο, στην ψυχική ωρίμανση και στην αυτογνωσία και σηματοδοτεί την κρίσιμη περίοδο του περάσματος από τα ερωτήματα της εφηβείας στις πρώτες βεβαιότητες της νεότητας και από τις πρωταρχικές εικόνες και αισθήσεις στη συνειδητή ζωή. Ο Ντέμιαν είναι η απελευθερωτική δύναμη που βοηθά τον Σίνκλερ να σπάσει τα κοινωνικά και τα προσωπικά του στεγανά και να κατανοήσει την ουσιαστική σημασία των πραγμάτων. Αυτή η σύντομη αλλά γεμάτη ένταση και βάθος φιλία θα τον παρακολουθεί από εδώ και στο εξής και θα αποτελεί την πυξίδα της ζωής του.

Από την αυτογνωσία στην ελευθερία [4] Ο Ντέμιαν ωστόσο δεν είναι μόνο ο φίλος, αυτός που γνωρίζει και καθοδηγεί. Είναι και ένα αρχέτυπο με το οποίο θα φτάσει στο τέλος να ταυτιστεί ο νεαρός Εμίλ Σίνκλερ και έτσι να γίνει ο πραγματικός εαυτός του. Η ζωή του πλέον θα του ανήκει επειδή ξέροντας ποιος είναι έχει μάθει και πώς να ζει. Γιατί κανείς δεν μπορεί να είναι αληθινός αν δεν έχει τη δύναμη και την ικανότητα πίσω από τα φαινόμενα να βλέπει την αθέατη πλευρά τους, που είναι το νόημα της ύπαρξής τους, όπως άλλωστε και της δικής του. Η φωτεινή σκιά του Ντέμιαν θα «απορροφηθεί» στο τέλος από τον Σίνκλερ. Όταν οι δύο φίλοι θα αποχαιρετιστούν, ο δεύτερος θα ξέρει ότι τον πρώτο θα τον φέρει μαζί του για πάντα.

Από την αυτογνωσία στην ελευθερία [2] Εμπνευσμένο από τις φροϋδικές ιδέες και την ψυχανάλυση, κυρίως όμως από την ψυχολογία του βάθους του Γιούνγκ, το μυθιστόρημα παρουσιάζει την εικόνα ενός κόσμου που έχει τη μορφή του αβγού και όπου ο άνθρωπος, όπως το πτηνό τη στιγμή της εκκόλαψης, αγωνίζεται να σπάσει το κέλυφός του. Η αυτογνωσία επομένως είναι η ύψιστη ελευθερία.

Ε Ρ Μ Α Ν Ε Σ ΣΕ Ν τ έ μ ι α ν, μ τ φ ρ. Μ α ί ρ η Κ ι τ σ ι κ ο π ο ύ λ ο υ, C ε κ δ. Κ α σ τ α ν ι ώ τ η, Α θ ή ν α 1 9 8 6, 3 0 5 0, 9 5 1 1 3

Φ Υ Λ Λ Α Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Σ

Μελετώντας με προσοχή την ενότητα για τον Κάιν, (σσ. 30-50), και λαμβάνοντας υπόψη ότι ο Κάιν στη βιβλική ιστορία είναι ένας φονιάς, άνθρωπος πεσμένος στα μάτια του Θεού, άνθρωπος καταραμένος, απόβλητος και εξορισμένος από το λαό του, μια φιγούρα δηλαδή της απαξίας και του κακού, να απαντήσετε στα παρακάτω ερωτήματα: 1 ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1. Ταυτίζει ο συγγραφέας τον Κάιν με τον Φρανς Κρόμερ, τον βασανιστή του Εμίλ Σίνκλερ; 2. Σ αυτό το μαρτύριο του Έμιλ Σίνκλερ πως λειτουργεί η παρουσία του Μαξ Ντέμιαν; 3. Συμφωνείς με την άποψη ότι «ο Κάιν ήταν ανώτερος άνθρωπος κι ο Άβελ ένας δειλός! Το στίγμα του Κάιν ήταν η διάκριση! Ήταν παράλογο. Ήταν βλάσφημο και ασεβές. Και ο Θεός; Δεν είχε τάχα δεχτεί τη θυσία του Άβελ, δεν αγαπούσε τον Άβελ; Όχι, όλα τούτα ήταν ανοησίες», (σ. 34). 4. Αν το κακό είναι παρών σε κάθε στιγμή της ζωής του ανθρώπου, τι απομένει σ αυτόν να κάνει για να αντισταθεί στην εκμετάλλευση, την αδικία, τη βία, γεγονότα που κατά κύριο λόγο συνιστούν το κακό;

Στην ενότητα: «Το πουλί βγαίνει από το αυγό παλεύοντας», (σσ. 95-113) ο Εμίλ Σίνκλερ ανακαλύπτει πως δύο κόσμοι, το καλό και το κακό, το φωτεινό και το σκοτεινό, στη ζωή του ανθρώπου πορεύονται μαζί, βοηθώντας στην ολοκλήρωσή του. 1. Μελετώντας την προσεκτικά να απαντήσετε στις δύο ερωτήσεις που κάνει ο νεαρός Έμιλ στον μουσικό Πιστόριους: «ποια είναι η αξία του ατόμου; Γιατί αγωνιζόμαστε, αν έχει κιόλα συντελεστεί η ολοκλήρωση μέσα μας;», (σ. 111). 2 ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2. Ποια, τελικά, μπορεί να είναι η ευθύνη του ανθρώπου ενάντια στην επικράτηση του κακού; Συμφωνείτε με όσα εν κατακλείδι λέει ο Πιστόριους στον νεαρό Έμιλ; «[ ]ανακαλύψατε ότι σιγά σιγά αποκτάτε τον έλεγχο, και στην μεγάλη εκείνη δύναμη που σας σπρώχνει προς τα επάνω έρχεται να προστεθεί μια άλλη, ανεπαίσθητη, λεπτή δύναμη, μια μηχανή, ένα πηδάλιο για να ρυθμίστε την πορεία σας», (σ. 113).