ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 20.02.2013 C(2013) 787 final ΚΕΙΜΕΝΟ ΠΡΟΣ ΔΗΜΟΣΙΟΠΟΙΗΣΗ Το παρόν έγγραφο αποτελεί εσωτερικό έγγραφο της Επιτροπής που διατίθεται μόνο για ενημέρωση. Θέμα: Κρατική ενίσχυση αριθ. SA.35697 (2012/N) Ελλάδα Αερολιμένας Σκιάθου Αξιότιμε κύριε, 1 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ (1) Με ηλεκτρονική κοινοποίηση της 12ης Νοεμβρίου 2012, οι ελληνικές αρχές κοινοποίησαν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέτρο που αφορά την ανακαίνιση και την ανάπτυξη του αερολιμένα Σκιάθου. Το μέτρο καταχωρίστηκε με τον αριθμό υπόθεσης κρατικής ενίσχυσης SA. 35697. (2) Με επιστολή της 19ης Δεκεμβρίου 2012, η Επιτροπή ζήτησε περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με το κοινοποιηθέν μέτρο. Στις 03 Ιανουαρίου 2013 οι ελληνικές αρχές υπέβαλαν πρόσθετες πληροφορίες συμπληρώνοντας την κοινοποίησή τους. 2 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΜΕΤΡΟΥ 2.1 Αερολιμένας Σκιάθου (3) Ο αερολιμένας Σκιάθου ευρίσκεται στο ανατολικό άκρο του νησιού. Ο αερολιμένας εξυπηρετεί κυρίως τις Βόρειες Σποράδες, μια ομάδα νησιών που βρίσκονται στο Αιγαίο Πέλαγος. Ο αερολιμένας Σκιάθου αποτελεί ιδιοκτησία της Ελληνικής Κύριο Δημήτρης Λ. Αβραμόπουλος Υπουργό Εξωτερικών Βασιλίσσης Σοφίας 5 Grèce - 10671 Αθήνα Commission européenne, B-1049 Bruxelles/Europese Commissie, B-1049 Brussel Belgium Telephone: 00-32 (0) 2 299.11.11.
Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας (εφεξής «ΕΥΠΑ») η οποία είναι και ο φορέας εκμετάλλευσής του. Κύριο Δημήτρης Λ. Αβραμόπουλος Υπουργό Εξωτερικών Βασιλίσσης Σοφίας 5 Grèce - 10671 Αθήνα Commission européenne, B-1049 Bruxelles/Europese Commissie, B-1049 Brussel Belgium Telephone: 00-32 (0) 2 299.11.11.
(4) Ο αερολιμένας διακινεί επί του παρόντος περίπου 20.000 επιβάτες εσωτερικών πτήσεων και 230.000 επιβάτες διεθνών πτήσεων ετησίως. Η επιβατική κίνηση την τελευταία δεκαετία αυξήθηκε από περίπου 194.000 επιβάτες το 1990 σε 250.000 το 2012, με μέσο ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 1,3% για τους επιβάτες εσωτερικού και 1,1% για τους επιβάτες εξωτερικού. Η εξέλιξη της κίνησης στον αερολιμένα από το 1992 και η αναμενόμενη πορεία εξέλιξης έως το 2035 έχουν ως εξής: Πίνακας 1: Εξέλιξη επιβατικής κίνησης στον αερολιμένα Σκιάθου Πραγματικοί επιβάτες: Έτος 1992 1996 2000 2004 2008 2012 Επιβάτες 239.450 205.291 276.217 254.426 245.106 250.475 Αναμενόμενη εξέλιξη επιβατών: Έτος 2014 2019 2023 2027 2031 2035 Επιβάτες 255.207 270.139 282.729 295.922 309.748 324.236 (5) Εκτός από τον αερολιμένα Σκιάθου, οι Βόρειες Σποράδες δεν εξυπηρετούνται από άλλους αερολιμένες και δεν υπάρχουν σχέδια κατασκευής αερολιμένων. Ο πλησιέστερος αερολιμένας στη Σκιάθο είναι ο αερολιμένας Νέας Αγχιάλου που εξυπηρετεί κυρίως επιβάτες από την Θεσσαλία και την Πιερία. Ο αερολιμένας Νέας Αγχιάλου βρίσκεται σε απόσταση 3 ωρών και 15 λεπτών από το λιμάνι της Σκιάθου (ακτοπλοϊκώς και οδικώς). 2.2 Το επενδυτικό σχέδιο και η χρηματοδότησή του (6) Το προβλεπόμενο επενδυτικό σχέδιο σχετίζεται κυρίως με την επέκταση του κύριου χώρου στάθμευσης και ελιγμών αεροσκαφών και την κατασκευή νέου τροχοδρόμου, αλλά περιλαμβάνει επίσης επιχειρησιακές αναβαθμίσεις της αστικής περιοχής και του ελεγχόμενου χώρου του αερολιμένα. (7) Το υπό εξέταση επενδυτικό σχέδιο περιλαμβάνει ιδίως τα ακόλουθα μέτρα: - Επέκταση του χώρου στάθμευσης και ελιγμών για την δημιουργία πέντε επιπλέον θέσεων στάθμευσης αεροσκαφών (επτά θέσεις στάθμευσης αεροσκαφών συνολικά) - Κατασκευή νέου τροχοδρόμου που θα συνδέει την επέκταση του χώρου στάθμευσης και ελιγμών με τον διάδρομο, και ανακατασκευή του υφιστάμενου τροχοδρόμου - Αναβάθμιση του διαδρόμου προς τα βόρεια - Κατασκευή εσωτερικής υπηρεσιακής οδού και ανακαίνιση του θιγομένου οδικού δικτύου της περιοχής και 2
- Άλλα συνοδευτικά μέτρα υποδομής (όπως έργα ύδρευσης, δεξαμενές, τεχνικά έργα, κλπ.), σχεδιασμό του έργου υποδομής και εποπτεία κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης. (8) Το έργο προβλέπεται να πραγματοποιηθεί έως και το 2015. Κύριος στόχος των μέτρων είναι η βελτίωση της αποτελεσματικότητας και της επιχειρησιακής ασφάλειας του χειρισμού αεροσκαφών στον αερολιμένα, οι οποίες επί του παρόντος είναι περιορισμένες στις ώρες αιχμής. Με την προβλεπόμενη επέκταση, η δυναμικότητα του αερολιμένα Σκιάθου θα αυξηθεί ώστε να ανταποκρίνεται με ασφάλεια στις μεταφορικές απαιτήσεις. (9) Οι συνολικές εκτιμώμενες επενδυτικές δαπάνες ανέρχονται σε 20,5 εκατ. ευρώ και κατανέμονται ως εξής: Πίνακας 2: Το επενδυτικό σχέδιο στον αερολιμένα Σκιάθου. Μέτρο Επενδυτικό κόστος σε χιλιάδες ευρώ Σχεδιασμός και επίβλεψη των κατασκευαστικών έργων 776,31 Αγορά γης που συνδέεται με τα κατασκευαστικά έργα 1.189,94 Κόστος κατασκευής του τροχοδρόμου, του χώρου 18.500,00 στάθμευσης και ελιγμών αεροσκαφών, της επέκτασης του διαδρόμου προσαπογειώσεων και άλλων συνοδευτικών μέτρων υποδομής Συνολικό ποσό 20.466,25 (10) Σύμφωνα με τις ελληνικές αρχές, επενδύσεις ύψους 20,5 εκατ. ευρώ θα καλυφθούν εν μέρει με δημόσια χρηματοδότηση και εν μέρει από έσοδα αεροπορικής και μη αεροπορικής φύσης του αερολιμένα Σκιάθου. Η δημόσια χρηματοδότηση θα παρασχεθεί εν μέρει στο πλαίσιο επιχειρησιακών προγραμμάτων της ΕΕ (13,7 εκατ. ευρώ) και απευθείας από τον ελληνικό προϋπολογισμό (2,6 εκατ. ευρώ). Η ένταση της ενίσχυσης ανέρχεται σε ~80%. (11) Το ύψος της ενίσχυσης περιορίζεται στο έλλειμμα χρηματοδότησης του επενδυτικού σχεδίου, το οποίο προσδιορίζεται με βάση το εκ των προτέρων καταρτισμένο επιχειρηματικό σχέδιο του αερολιμένα ως η διαφορά μεταξύ του συνολικού υπολογιζόμενου κόστους επένδυσης (20,5 εκατομμύρια ευρώ) και της καθαρής παρούσας αξίας (στο εξής: «ΚΠΑ») των αναμενόμενων λειτουργικών κερδών της επένδυσης. Χωρίς την ενίσχυση η ΚΠΑ του επενδυτικού σχεδίου θα ήταν αρνητική. (12) Οι ελληνικές αρχές δήλωσαν ότι οι κατασκευαστικές εργασίες του έργου υποδομών θα δημοπρατηθούν με ανοικτό διαγωνισμό χωρίς διακρίσεις. Στην περίπτωση που οι προβλεπόμενες δαπάνες είναι χαμηλότερες, η χρηματοδότηση και η ένταση της ενίσχυσης δεν θα υπερβούν το πραγματικό κόστος. Η ενίσχυση θα χορηγηθεί μόνον ως αντιστάθμιση δαπανών βάσει αποδεικτικών στοιχείων για την πληρωμή των εργοληπτών. 3
2.3 Νομική βάση (13) Η νομική βάση για τη χορήγηση της ενίσχυσης αποτελείται από τις αποφάσεις A.Π 14053 (27.03.08) και A.Π 1079 (31.05.11) των ελληνικών αρχών για την ένταξη του αερολιμένα Σκιάθου σε επιχειρησιακό πρόγραμμα της ΕΕ και οι νόμοι 3614/2007 και 3669/2008 οι οποίοι προβλέπουν την κατασκευή και την παροχή χρηματοδοτικής συνδρομής για αερολιμενικές εγκαταστάσεις στην Ελλάδα. 3 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΡΟΥ 3.1 Ύπαρξη ενίσχυσης (14) Βάσει του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ «ενισχύσεις που χορηγούνται υπό οποιαδήποτε μορφή από τα κράτη ή με κρατικούς πόρους και που νοθεύουν ή απειλούν να νοθεύσουν τον ανταγωνισμό διά της ευνοϊκής μεταχειρίσεως ορισμένων επιχειρήσεων ή ορισμένων κλάδων παραγωγής είναι ασυμβίβαστες με την εσωτερική αγορά, κατά το μέτρο που επηρεάζουν τις μεταξύ κρατών μελών συναλλαγές». (15) Τα κριτήρια που ορίζονται στο άρθρο 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ είναι σωρευτικά. Ως εκ τούτου, προκειμένου να προσδιοριστεί κατά πόσο τα κοινοποιηθέντα μέτρα συνιστούν κρατική ενίσχυση κατά την έννοια του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ, πρέπει να πληρούνται όλες οι ακόλουθες προϋποθέσεις. Συγκεκριμένα, η χρηματοδοτική στήριξη: χορηγείται από το κράτος ή με κρατικούς πόρους, ευνοεί ορισμένες επιχειρήσεις ή κλάδους παραγωγής, στρεβλώνει ή απειλεί με στρέβλωση τον ανταγωνισμό και επηρεάζει τις μεταξύ κρατών μελών συναλλαγές. Οικονομική δραστηριότητα και έννοια της επιχείρησης (16) Κατά πάγια νομολογία, η Επιτροπή πρέπει πρώτα να εξακριβώσει εάν η ΕΥΠΑ είναι επιχείρηση κατά την έννοια του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ. Στην έννοια της επιχειρήσεως εντάσσεται κάθε φορέας που ασκεί οικονομική δραστηριότητα, ανεξαρτήτως του νομικού καθεστώτος που τον διέπει και του τρόπου χρηματοδοτήσεώς του. 1 Κάθε δραστηριότητα που συνίσταται στην προσφορά αγαθών και υπηρεσιών σε συγκεκριμένη αγορά είναι οικονομική δραστηριότητα. 2 (17) Στην απόφασή του στην υπόθεση «αερολιμένας Leipzig-Halle», το Δικαστήριο επιβεβαίωσε ότι η λειτουργία ενός αερολιμένα για εμπορικούς σκοπούς και η κατασκευή των υποδομών του αερολιμένα συνιστούν οικονομική δραστηριότητα 3. 1 2 3 Υπόθεση C-35/96 Επιτροπή κατά Ιταλίας, Συλλογή 1998, σ. I-3851, σκέψη 36 C-41/90 Höfner και Elser, Συλλογή 1991, σ. I-1979, σκέψη 21 Υπόθεση C-244/94 Fédération Française des Sociétés d'assurances κατά Ministère de l'agriculture et de la Pêche, Συλλογή 1995, σ. I-4013, σκέψη 14 Υπόθεση C-55/96 Job Centre, Συλλογή 1997, σ. I-7119, σκέψη 21. Υπόθεση 118/85 Επιτροπή κατά Ιταλίας, Συλλογή 1987 σ. 2599, σκέψη 7 Υπόθεση 35/96 Επιτροπή κατά Ιταλίας, Συλλογή 1998 σ.i-3851,σκέψη 36. Συνεκδικασθείσες υποθέσεις T-455/08 Flughafen Leipzig-Halle GmbH και Mitteldeutsche Flughafen AG κατά Επιτροπής και T-443/08 Freistaat Sachsen και Land Sachsen-Anhalt κατά Επιτροπής, (εφεξής: «υπόθεση αερολιμένα Leipzig-Halle»), Συλλογή 2011,σ.II-01311, που επιβεβαιώθηκε από το ΔΕΚ, Υπόθεση C-288/11 P Mitteldeutsche Flughafen και Flughafen Leipzig-Halle κατά Επιτροπής, Συλλογή 2012, δεν έχει δημοσιευθεί ακόμη στη Συλλογή, σκέψεις 42 και 43 βλέπε επίσης Υπόθεση T-128/89 Aéroports de Paris κατά Επιτροπής Συλλογή 2000, σ. II-3929, που επιβεβαιώθηκε από το ΔΕΚ, Υπόθεση C-82/01P, Συλλογή 2002. σ. I-9297, και Υπόθεση T-196/04 Ryanair κατά Επιτροπής Συλλογή 2008, σ. II-3643, σκέψη 88. 4
Από τη στιγμή που ένας φορέας διαχείρισης αερολιμένα ασκεί οικονομικές δραστηριότητες, ανεξάρτητα από το νομικό καθεστώς του και τον τρόπο με τον οποίο χρηματοδοτείται, αποτελεί επιχείρηση κατά την έννοια του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ και, ως εκ τούτου, ισχύουν γι αυτόν οι κανόνες της Συνθήκης για τις κρατικές ενισχύσεις 4. (18) Ως προς την πτυχή αυτή, η Επιτροπή επισημαίνει ότι η εκμετάλλευση της υποδομής που αποτελεί αντικείμενο της παρούσας απόφασης θα γίνεται σε εμπορική βάση από τον φορέα εκμετάλλευσης του αερολιμένα, την ΕΥΠΑ. Δεδομένου ότι ο φορέας εκμετάλλευσης του αερολιμένα θα χρεώνει τους χρήστες για την χρήση της εν λόγω υποδομής του, η υποδομή αυτή είναι εμπορικά εκμεταλλεύσιμη. Από αυτό έπεται ότι η οντότητα που εκμεταλλεύεται την εν λόγω υποδομή αποτελεί επιχείρηση για τους σκοπούς του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ. Κρατικοί πόροι και καταλογισμός στο κράτος (19) Η επιχορήγηση ύψους 2,6 εκατ. ευρώ υπέρ της ΕΥΠΑ, του φορέα εκμετάλλευσης του αερολιμένα Σκιάθου, χρηματοδοτείται από τον προϋπολογισμό της ελληνικής κυβέρνησης και, συνεπώς, περιλαμβάνει κρατικούς πόρους και είναι επίσης καταλογιστέα στο κράτος. (20) Η δημόσια χρηματοδότηση που χορηγείται στο πλαίσιο των επιχειρησιακών προγραμμάτων της ΕΕ (13,7 εκατ. ευρώ) μεταβιβάζεται στην αρμόδια εθνική αρχή και τον φορέα που ορίζεται για τον σκοπό αυτό από το κράτος μέλος πριν καταβληθεί στην ΕΥΠΑ. Συνεπώς, και αυτή η χρηματοδότηση θεωρείται ότι υπόκειται στη διακριτική ευχέρεια των ελληνικών αρχών, και ως εκ τούτου περιλαμβάνει κρατικούς πόρους. Όσον αφορά την δυνατότητα καταλογισμού της χρηματοδότησης στο κράτος, η Επιτροπή παρατηρεί ότι κατά την επιλογή έργων επιδοτούμενων σε εθνικό επίπεδο οι ελληνικές αρχές έχουν μεγάλη ευχέρεια λήψης αποφάσεων και ότι το κοινοποιηθέν μέτρο επελέγη κατά τρόπο άμεσο από τις ελληνικές αρχές και, συνεπώς, είναι καταλογιστέο στο δημόσιο. Οικονομικό πλεονέκτημα (21) Οι προαναφερθείσες δημόσιες χρηματοδοτήσεις από τον κρατικό προϋπολογισμό που χορηγήθηκαν χωρίς αντάλλαγμα μειώνουν το επενδυτικό κόστος που θα έπρεπε κανονικά να επωμιστεί ο φορέας εκμετάλλευσης του αεροδρομίου εάν ήθελε να επεκτείνει ή να βελτιώσει τις εγκαταστάσεις του και, συνεπώς, παραχωρεί οικονομικό πλεονέκτημα στον φορέα εκμετάλλευσης του αεροδρομίου. Επιλεκτικότητα (22) Το άρθρο 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ προβλέπει ότι για να θεωρηθεί ένα μέτρο ως κρατική ενίσχυση θα πρέπει να επιφυλάσσει ευνοϊκή μεταχείριση «σε ορισμένες επιχειρήσεις ή ορισμένους κλάδους παραγωγής». Η Επιτροπή σημειώνει ότι τα πλεονεκτήματα αυτά δόθηκαν μόνο στην ΕΥΠΑ. Συνεπώς, πρόκειται για μέτρο επιλεκτικού χαρακτήρα κατά την έννοια του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ. 4 Υποθέσεις C-159/91 και C-160/91, Poucet κατά AGV και Pistre κατά Cancave, Συλλογή 1993, σ. I-637. 5
Στρέβλωση του ανταγωνισμού και επιπτώσεις στις συναλλαγές (23) Όταν οικονομική ενίσχυση χορηγούμενη από κράτος μέλος ενισχύει τη θέση μιας επιχείρησης σε σχέση με άλλες ανταγωνίστριες επιχειρήσεις στο πλαίσιο της εσωτερικής αγοράς, οι επιχειρήσεις αυτές πρέπει να θεωρηθεί ότι θίγονται από την εν λόγω ενίσχυση 5. Το οικονομικό πλεονέκτημα που παρέχεται από το παρόν μέτρο στον φορέα εκμετάλλευσης του αερολιμένα ενισχύει την οικονομική θέση του, δεδομένου ότι ο φορέας εκμετάλλευσης του αερολιμένα θα είναι σε θέση να επωφελείται από την αναβαθμισμένη και εκτεταμένη εγκατάσταση που είναι αναγκαία για την επέκταση της δραστηριότητάς του χωρίς να επιβαρυνθεί με το σχετικό κόστος της επένδυσης. (24) Όπως εξηγείται ανωτέρω, η λειτουργία του αεροδρομίου αποτελεί οικονομική δραστηριότητα 6. Υπάρχει ανταγωνισμός αφενός μεταξύ αερολιμένων για την προσέλκυση αεροπορικών εταιρειών και της αντίστοιχης εναέριας κυκλοφορίας (επιβάτες και εμπορεύματα) και αφετέρου μεταξύ των φορέων εκμετάλλευσης των αερολιμένων που μπορούν να ανταγωνίζονται μεταξύ τους για να αναλάβουν τη διαχείριση ενός δεδομένου αερολιμένα. (25) Όπως αναφέρεται στην παράγραφο 40 των κατευθυντήριων γραμμών του 2005 για τον τομέα των αεροπορικών μεταφορών, δεν είναι δυνατόν να αποκλειστούν ακόμη και μικροί αερολιμένες με ετήσια επιβατική κίνηση περίπου 250 χιλιάδων επιβατών ετησίως από το πεδίο εφαρμογής του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ. Οι προβλέψεις όσον αφορά την κίνηση 7 στον αερολιμένα Σκιάθου κάνουν λόγο για αύξηση της κίνησης τα επόμενα έτη. Επιπλέον, τα επίμαχα μέτρα θα επιτρέψουν στον αερολιμένα Σκιάθου να προσελκύσει πρόσθετες αεροπορικές εταιρείες που προσφέρουν πτήσεις τύπου αναψυχής. (26) Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, τα επίμαχα μέτρα είναι σε θέση να επηρεάσουν τον ανταγωνισμό μεταξύ αερολιμένων με την ενίσχυση της ελκυστικότητας του αερολιμένα Σκιάθου για τους αερομεταφορείς. (27) Πέραν τούτου, το οικονομικό όφελος που αποκομίζει η ΕΥΠΑ ως επιχορήγηση για τη χρηματοδότηση του έργου αναβάθμισης της υποδομής στον αερολιμένα της Σκιάθου θα ενισχύσει τη θέση της έναντι των ανταγωνιστών της στην ευρωπαϊκή αγορά φορέων παροχής αερολιμενικών υπηρεσιών. Δεδομένου ότι η αγορά παροχής αερολιμενικών υπηρεσιών δεν είναι κλειστή στον ανταγωνισμό σε επίπεδο ΕΕ, η υπό εξέταση δημόσια χρηματοδότηση στρεβλώνει ή απειλεί να στρεβλώσει τον ανταγωνισμό και επηρεάζει τις συναλλαγές μεταξύ κρατών μελών. Συμπέρασμα (28) Για τους λόγους που αναπτύχθηκαν, η Επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η δημόσια χρηματοδότηση των μέτρων αναβάθμισης της υποδομής στον αερολιμένα Σκιάθου περιλαμβάνει κρατική ενίσχυση κατά την έννοια του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ. Στον βαθμό που η επιχορήγηση υπόκειται σε έγκριση της Επιτροπής, η Ελλάδα συμμορφώθηκε με την απαγόρευση του άρθρου 108 παράγραφος 3 της ΣΛΕΕ. 5 6 7 Υπόθεση T-214/95 Het Vlaamse Gewest κατά Επιτροπής, Συλλογή 1998, σ. II-717. Βλέπε ανωτέρω, σκέψη (18). Βλέπε ανωτέρω, πίνακα 1. 6
3.2 Συμβατότητα της ενίσχυσης (29) Η Επιτροπή πρέπει να εξετάσει εάν η ενίσχυση μπορεί να θεωρηθεί συμβιβάσιμη με την εσωτερική αγορά. Τήρηση των κατευθυντήριων γραμμών για τις αεροπορικές μεταφορές του 2005 (30) Το παρόν μέτρο θα πρέπει να εξεταστεί βάσει του άρθρου 107 παράγραφος 3 στοιχείο γ) της ΣΛΕΕ, το οποίο ορίζει ότι: «ενισχύσεις για την προώθηση της αναπτύξεως ορισμένων οικονομικών δραστηριοτήτων ή οικονομικών περιοχών, εφόσον δεν αλλοιώνουν τους όρους των συναλλαγών κατά τρόπο που θα αντέκειτο προς το κοινό συμφέρον», δύνανται να θεωρηθούν ότι συμβιβάζονται με την εσωτερική αγορά. Εν προκειμένω, οι κατευθυντήριες γραμμές για τις αεροπορικές μεταφορές του 2005 παρέχουν το πλαίσιο βάσει του οποίου αξιολογείται κατά πόσο οι ενισχύσεις που χορηγούνται σε αερολιμένες μπορούν να θεωρηθούν συμβιβάσιμες με την κοινή αγορά σύμφωνα με το άρθρο 107 παράγραφος 3 στοιχείο γ) της ΣΛΕΕ. Καθορίζουν ορισμένα κριτήρια τα οποία λαμβάνει υπόψη η Επιτροπή από την πλευρά αυτή κατά τη λήψη αποφάσεων από τότε που εκδόθηκε η απόφαση στην υπόθεση «Aéroports de Paris». 8 (31) Σύμφωνα με το σημείο 61 των κατευθυντήριων γραμμών του 2005, η Επιτροπή πρέπει να εξετάσει εάν: η κατασκευή και η εκμετάλλευση της υποδομής ανταποκρίνεται σε σαφώς καθορισμένο στόχο γενικού συμφέροντος (δυνατότητα πρόσβασης, περιφερειακή ανάπτυξη, κ.λπ.) η υποδομή είναι αναγκαία και ανάλογη του καθορισμένου στόχου η υποδομή προσφέρει ικανοποιητικές προοπτικές χρήσης μεσοπρόθεσμα, ιδίως όσον αφορά τη χρήση των υποδομών που ήδη υπάρχουν η πρόσβαση στην υποδομή είναι ανοικτή σε όλους τους πιθανούς χρήστες με ισότιμο τρόπο και χωρίς διακρίσεις Η ανάπτυξη των συναλλαγών δεν επηρεάζεται αρνητικά σε βαθμό αντίθετο προς το συμφέρον της ΕΕ. 8 Βλέπε, για παράδειγμα, απόφαση της Επιτροπής της 13ης Μαρτίου 2001 Υπόθεση κρατικής ενίσχυσης N 58/2000 Ιταλία Ανάπτυξη του συστήματος αερολιμένων του Piemonte, ΕΕ C 67 της 17ης Μαρτίου 2004 απόφαση της Επιτροπής της 19 January 2005 Κρατική ενίσχυση αριθ. 644i/2002 Γερμανία ανάπτυξη δημοτικών οικονομικών υποδομών σύμφωνα με το μέρος ΙΙ, τμήμα 7 του σχεδίου πλαισίου στο πλαίσιο του κοινού καθεστώτος της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και των ομόσπονδων κρατών για τη βελτίωση της περιφερειακής οικονομικής υποδομής: (i) Κατασκευή ή ανάπτυξη των περιφερειακών αερολιμένων, ΕΕ C 126 της 25ης Μαΐου 2005 απόφαση της Επιτροπής της 20ής Απριλίου 2005 υπόθεση κρατικής ενίσχυσης N 355/2004 Βέλγιο - Εταιρική σχέση δημόσιου και ιδιωτικού τομέα για τη σήραγγα Krijgsbaan στο Deurne και την ανάπτυξη βιομηχανικών περιοχών και την λειτουργία του αερολιμένα της Αμβέρσας (ΣΔΙΤ Σχέδιο αερολιμένα της Αμβέρσας), ΕΕ C 175, 16 Ιουλίου 2005 απόφαση της Επιτροπής της 23ης Ιουλίου 2008 - υπόθεση κρατικής ενίσχυσης C 48/2006 (πρώην N 227/2006) Γερμανία DHL/Leipzig Halle, ΕΕ L 346 της 23ης Δεκεμβρίου 2008. 7
(i) Η κατασκευή και η εκμετάλλευση της υποδομής ανταποκρίνεται σε σαφώς καθορισμένο στόχο γενικού συμφέροντος (περιφερειακή ανάπτυξη, δυνατότητα πρόσβασης, κ.λπ.) (32) Ο πλησιέστερος αερολιμένας στον αερολιμένα Σκιάθου είναι ο αερολιμένας Νέας Αγχιάλου που απέχει 3,2 ώρες χρόνου ταξιδίου με πλοίο και αυτοκίνητο από τον αερολιμένα. Δεν υπάρχουν άλλα μέσα μεταφοράς, εκτός από το δίκτυο σκαφών. Στο πλαίσιο αυτό, η περιοχή εξυπηρέτησης των Βορείων Σποράδων (της ομάδας τριών νήσων 9 στην οποία ανήκει η Σκιάθος) καλύπτει συνολικό πληθυσμό 20.000 κατοίκων και προσελκύει ετησίως περίπου 250.000 επιβάτες, 92% των οποίων είναι αλλοδαποί, μετανάστες και χρήστες ναυλωμένων πτήσεων. Η νέα επένδυση δεν θα συνιστά επικάλυψη υφιστάμενης μη κερδοφόρας υποδομής. (33) Χωρίς το επίμαχο κατασκευαστικό έργο, ο φορέας εκμετάλλευσης του αερολιμένα δεν μπορεί να αξιοποιήσει αποτελεσματικά τη διαθέσιμη δυναμικότητα του τερματικού σταθμού καθώς και ολόκληρου του αερολιμένα. Επιπλέον, ο αερολιμένας δεν μπορεί να ανταποκριθεί στην πραγματική ζήτηση εναέριας κυκλοφορίας, γεγονός που είχε καταγραφεί κατά τα τελευταία έτη. Υπό το πρίσμα της τουριστικής ζήτησης και για λόγους δυνατοτήτων πρόσβασης των τουριστών και του τοπικού πληθυσμού στις Βόρειες Σποράδες, αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία δεδομένου ότι ο τουρισμός διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην οικονομία της Ελλάδας και στη γενικότερη ανάπτυξή της. Ειδικότερα, οι Βόρειες Σποράδες έχουν σταδιακά μετατραπεί σε δημοφιλή προορισμό εγχώριων και διεθνών τουριστών. Η Επιτροπή παρατηρεί ότι το αναπτυξιακό σχέδιο στον αερολιμένα Σκιάθου έχει θετικό αντίκτυπο στην ανάπτυξη του τουρισμού και τη δημιουργία θέσεων εργασίας στην εν λόγω περιοχή. (34) Συνεπώς, η Επιτροπή μπορεί να συμπεράνει ότι η κατασκευή και η λειτουργία της υποδομής ανταποκρίνεται σε σαφώς καθορισμένο στόχο γενικού συμφέροντος. (ii) Η υποδομή είναι αναγκαία και αναλογική προς τον στόχο που έχει καθοριστεί (35) Σύμφωνα με τις ελληνικές αρχές, οι υφιστάμενες εγκαταστάσεις του αερολιμένα στη σημερινή τους μορφή, ιδίως το σύστημα χώρου στάθμευσης και ελιγμών αεροσκαφών και τροχοδρόμου, δεν πληρούν τις απαιτήσεις απρόσκοπτου χειρισμού αεροσκαφών και τη ζήτηση από αεροπορικές εταιρείες και επιβάτες. Κατά συνέπεια, ο αερολιμένας πάσχει από συμφόρηση σε ώρες αιχμής. (36) Η ανάλυση κόστους/οφέλους που υπέβαλαν οι ελληνικές αρχές προβλέπει ότι το έργο υποδομής θα πραγματοποιηθεί μόνο στο βαθμό που αυτό είναι αναγκαίο για την επίτευξη των στόχων που έχουν καθοριστεί (δηλαδή την κάλυψη της πραγματικής και της αναμενόμενης ζήτησης κίνησης) και ότι το σχέδιο δεν είναι δυσανάλογα μεγάλο ή περίπλοκο. (37) Συνεπώς, η Επιτροπή μπορεί να συμπεράνει ότι η υπό εξέταση υποδομή είναι αναγκαία και ανάλογη προς τον στόχο που έχει καθοριστεί. 9 Οι άλλες δύο είναι η Σκόπελος και η Αλόννησος, εκ των οποίων καμία δεν διαθέτει αεροδρόμιο. 8
(iii) Η υποδομή προσφέρει ικανοποιητικές προοπτικές χρήσης μεσοπρόθεσμα, ιδίως όσον αφορά τη χρήση των υποδομών που ήδη υπάρχουν (38) Σύμφωνα με τις προβλέψεις για τους επιβάτες που χορήγησαν οι ελληνικές αρχές, το έργο υποδομής ανταποκρίνεται στη μεσοπρόθεσμη ζήτηση από μέρους αεροπορικών εταιρειών και επιβατών. Αυτό οφείλεται ιδίως στην έλλειψη άλλων αερολιμένων που προσφέρουν άμεση, τακτική πρόσβαση στις Βόρειες Σποράδες και στην απουσία εναλλακτικών συνδέσεων ταχύπλοων σκαφών, καθώς και στην αναμενόμενη αύξηση του αριθμού των επιβατών. (39) Βάσει των προβλέψεων που προαναφέρθηκαν για τον αριθμό των επιβατών, μεσοπρόθεσμα, το έργο ανάπτυξης για τον αερολιμένα της Σκιάθου προσφέρει καλές προοπτικές χρήσης, ιδίως σε σχέση με τις υπάρχουσες υποδομές του αεροδρομίου, οι οποίες θα βελτιστοποιηθούν με τα σχεδιαζόμενα έργα. (iv) Η πρόσβαση στην υποδομή είναι ανοικτή σε όλους τους πιθανούς χρήστες ισότιμα και χωρίς διακρίσεις (40) Οι ελληνικές αρχές επιβεβαιώνουν ότι την εκμετάλλευση της υποδομής θα αναλάβει η ΕΥΠΑ (δημόσια αρχή) και ότι θα είναι ανοικτή σε όλους τους δυνητικούς χρήστες χωρίς εμπορικά αδικαιολόγητες διακρίσεις. (v) Η ανάπτυξη των συναλλαγών δεν επηρεάζεται αρνητικά σε βαθμό αντίθετο προς το συμφέρον της ΕΕ (41) Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ακόμη και μετά την ανάπτυξη της υποδομής του αερολιμένα, αναμένεται ότι αυτός θα εξυπηρετεί περίπου 255.000 επιβάτες το 2014 και 295.000 επιβάτες το 2027, οπότε, σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές για τις αεροπορικές μεταφορές του 2005, ο αερολιμένας Σκιάθου χαρακτηρίζεται ως μικρός περιφερειακός αερολιμένας με ετήσιο όγκο επιβατικής κίνησης κάτω του 1 εκατ. ευρώ (κατηγορία D). (42) Η ζώνη επιρροής του αερολιμένα Σκιάθου είναι οι Βόρειες Σποράδες και ο πλησιέστερος ανταγωνιστής της, τουλάχιστον από γεωγραφική άποψη, είναι ο αερολιμένας Νέας Αγχιάλου, ο οποίος απέχει περίπου 3,5 ώρες ακτοπλοϊκώς και οδικώς. Η ανάπτυξη του αερολιμένα Σκιάθου θα έχει περιορισμένες μόνο επιπτώσεις για τον αερολιμένα Νέας Αγχιάλου. Σύμφωνα με τις ελληνικές αρχές, οι δύο αερολιμένες εξυπηρετούν διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας και οι αγορές επιβατών για αυτούς τους δύο αερολιμένες είναι σαφώς διακεκριμένες λόγω των διαφορετικών περιοχών που εξυπηρετούν. (43) Δεν υπάρχει εναλλακτικό σημείο σύνδεσης του αερολιμένα Σκιάθου για την εξυπηρέτηση των Βόρειων Σποράδων. Οι μεταφορές με σκάφη δεν καλύπτουν τις απαιτήσεις της τουριστικής κίνησης ενώ η συντριπτική πλειοψηφία των επισκεπτών φθάνει στις Βόρειες Σποράδες μέσω ναυλωμένων πτήσεων με απευθείας σύνδεση από τη χώρα τους. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό δεδομένου ότι ο τουρισμός διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για την οικονομία της Ελλάδας και για τη γενική ανάπτυξη της χώρας. 9
(44) Επιπλέον, η ένταση της ενίσχυσης του σχεδίου (βλ. τμήμα σχετικά με την αναγκαιότητα και την αναλογικότητα της ενίσχυσης) περιορίζεται στο έλλειμμα χρηματοδότησης. Ο φορέας εκμετάλλευσης του αερολιμένα θα χρηματοδοτήσει περίπου το 20% από τα μελλοντικά του έσοδα αεροπορικά και μη. (45) Με βάση τα παραπάνω, η Επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η ανάπτυξη του εμπορίου δεν επηρεάζεται σε βαθμό αντίθετο προς το κοινό συμφέρον. Η ενίσχυση είναι αναγκαία και αναλογική (46) Οι κρατικές ενισχύσεις προς αερολιμένες, όπως και κάθε άλλο μέτρο κρατικής ενίσχυσης, θα πρέπει να έχουν χαρακτήρα κινήτρου και να είναι αναγκαίες και αναλογικές σε σχέση με τον απαιτούμενο θεμιτό στόχο προκειμένου να χαρακτηριστούν συμβατές 10. (47) Η Επιτροπή πρέπει να διαπιστώσει κατά πόσο η κρατική ενίσχυση που χορηγείται στην ΕΥΠΑ έχει μεταβάλει τη συμπεριφορά της δικαιούχου επιχείρησης με τρόπο ώστε αυτή να αναλάβει δραστηριότητα που συμβάλλει στην επίτευξη στόχου κοινού συμφέροντος και την οποία (i) δεν θα υλοποιούσε χωρίς την ενίσχυση ή (ii) θα την υλοποιούσε εν μέρει ή με διαφορετικό τρόπο. Επιπλέον, η ενίσχυση θεωρείται αναλογική μόνο εάν δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί το ίδιο αποτέλεσμα με μικρότερη ενίσχυση και μικρότερη στρέβλωση του ανταγωνισμού. Αυτό σημαίνει ότι το ποσό και η ένταση της ενίσχυσης πρέπει να περιοριστούν στο ελάχιστο αναγκαίο μέτρο για την πραγματοποίηση της ενισχυόμενης δραστηριότητας. (48) Οι ελληνικές αρχές προσκόμισαν υπολογισμό του ελλείμματος χρηματοδότησης του επίμαχου επενδυτικού σχεδίου από τον οποίο προκύπτει ότι το έλλειμμα χρηματοδότησης αντιστοιχεί στη δημόσια χρηματοδότηση που χορηγείται πράγματι στον αερολιμένα. Το έλλειμμα χρηματοδότησης καθορίστηκε με βάση ένα εκ των προτέρων επιχειρηματικό σχέδιο του αερολιμένα ως η διαφορά μεταξύ του συνολικού υπολογιζόμενου κόστους επένδυσης (20,5 εκατομμύρια ευρώ) και της ΚΠΑ των αναμενόμενων λειτουργικών κερδών που θα προκύψουν από το επενδυτικό σχέδιο. Χωρίς την ενίσχυση η ΚΠΑ του επενδυτικού σχεδίου θα ήταν αρνητική. Συνεπώς, η ενίσχυση θα επιτρέψει στον δικαιούχο να πραγματοποιήσει την επένδυση και έχει χαρακτήρα κινήτρου. 10 Κατά πάγια νομολογία η Επιτροπή δύναται να χαρακτηρίσει ενίσχυση συμβατή μόνον εφόσον είναι αναγκαία για την επίτευξη θεμιτού στόχου (βλ. υπόθεση αριθ. 730/79, Philipp Morris, σκέψη 17, υπόθεση αριθ. C-390/06 Nuova Agricast, σκέψη 68, υπόθεση αριθ. Τ-162/06, Kronoply, σκέψη 65). 10
(49) Δεδομένου ότι οι κατευθυντήριες γραμμές για τις αεροπορικές μεταφορές του 2005 αφήνουν ανοικτό το ζήτημα της έντασης της ενίσχυσης, το μέγιστο επιτρεπόμενο ποσό της ενίσχυσης πρέπει να περιορίζεται στο έλλειμμα χρηματοδότησης, υπολογιζόμενο με βάση το επιχειρηματικό σχέδιο του αερολιμένα. Επιπλέον, η Επιτροπή σημειώνει ότι οι σχετικές επενδύσεις είναι παρόμοιες με επενδύσεις σε άλλους αερολιμένες που έχουν συγκρίσιμα χαρακτηριστικά. 11 Επιπλέον, δεδομένης της θέσης του αεροδρομίου και των απαιτήσεων για τις δυνατότητες πρόσβασης των Βορείων Σποράδων, που εξυπηρετούνται μόνο από τον αερολιμένα της Σκιάθου, η ένταση ενίσχυσης ύψους ~ 80% μπορεί να δικαιολογηθεί. (50) Η Επιτροπή σημειώνει περαιτέρω ότι η χρήση ανταγωνιστικών διαδικασιών υποβολής προσφορών για την εφαρμογή του επενδυτικού σχεδίου θα συμβάλει στη μείωση του κόστους των σχεδίων και κατά συνέπεια το ποσό της ενίσχυσης θα περιοριστεί στο ελάχιστο αναγκαίο και θα εξασφαλιστεί ότι δεν θα υπάρξουν στρεβλώσεις του ανταγωνισμού σε άλλες σχετικές αγορές (ιδίως στην αγορά κατασκευαστικών εργασιών). (51) Η Επιτροπή θεωρεί ως εκ τούτου ότι η ενίσχυση περιορίζεται στο ελάχιστο απαραίτητο, έχει χαρακτήρα κινήτρου και είναι αναλογική. Συμπέρασμα (52) Λαμβάνοντας υπόψη την ανωτέρω αξιολόγηση, η Επιτροπή συμπεραίνει ότι το μέτρο είναι συμβατό με την εσωτερική αγορά βάσει του άρθρου 107 παράγραφος 3 στοιχείο γ) της ΣΛΕΕ. 4 ΑΠΟΦΑΣΗ Η Επιτροπή, ως εκ τούτου, αποφάσισε να θεωρήσει ότι: - Το μέτρο που κοινοποιήθηκε από την Ελλάδα στις 27 Νοεμβρίου 2012 συνιστά κρατική ενίσχυση κατά την έννοια του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ, συμβιβάσιμη με την εσωτερική αγορά βάσει του άρθρου 107 παράγραφος 3 στοιχείο γ) της ΣΛΕΕ. 11 Βλέπε ιδίως απόφαση της Επιτροπής της 25ης Ιουλίου 2012, υπόθεση κρατικής ενίσχυσης SA.34586 (2012/N) Ελλάδα εκσυγχρονισμός αερολιμένα Χανίων, ΕΕ C 305 της 10ης Οκτωβρίου 2012, σ. 2 απόφαση της Επιτροπής της 12ης Φεβρουαρίου 2010, υπόθεση κρατικής ενίσχυσης N 657/2009 Ιταλία αερολιμένας Falconara, ΕΕ C 74 της 24ης Μαρτίου 2010, σ. 6. 11
Εάν η παρούσα επιστολή περιέχει εμπιστευτικές πληροφορίες που δεν πρέπει να κοινολογηθούν σε τρίτους, παρακαλείσθε να ενημερώσετε σχετικά την Επιτροπή εντός 15 εργάσιμων ημερών από την ημερομηνία παραλαβής. Εάν η Επιτροπή δεν λάβει σχετική αιτιολογημένη αίτηση εντός της προθεσμίας αυτής, θα θεωρηθεί ότι συμφωνείτε όσον αφορά την κοινολόγηση σε τρίτους και τη δημοσίευση ολόκληρου του κειμένου της επιστολής, στη γλώσσα του αυθεντικού κειμένου, στον εξής δικτυακό τόπο: http://ec.europa.eu/competition/elojade/isef/ndex.cfm Η αίτησή σας πρέπει να σταλεί με συστημένη επιστολή ή φαξ στην ακόλουθη διεύθυνση: European Commission Directorate-General for Competition 1049 Brussels Belgium Αριθμός φαξ: +32 (0) 2 2961242 Με τιμή, για την Επιτροπή Joaquín ALMUNIA Αντιπρόεδρος 12