ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

1^1-Λ ί.ίλ ι ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Θέμα πτυχιακής Το εργασιακό δίτοεε στους υπαλλήλους πρώτης γραμμής Επιβλέπων καθηγητής: Μπορμπότση Χρυσάνθη Σπουδάστρια: Ανδρέου Ελένη ΚΑΒΑΛΑ 2ΘΘ8

:<Τ0 ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΣΤΡΕΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΑΑΗΑΟΥΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ» 2 0 0 8 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Παλαιότερα, η δουλειά για τους περισσότερους ανθρώπους ήταν κάτι αναγκαίο για την επιβίωσή τους. Το να βρούν δουλειά ήταν ένας τρόπος να εξασφαλίσουν τα αναγκαία εφόδια για να ζήσουν,αυτοί και η οικογένεια τους. Καθώς όμως οι συνθήκες δουλειάς βελτιώθηκαν, η δουλειά άρχισε σιγά σιγά να αντιμετωτήζεται περισσότερο σαν προνόμιο παρά σαν μέσο ετηβίωσης. Σήμερα, η ικανοποίηση στη δουλειά είναι πρωταρχικός στόχος για τους εργαζόμενους και δίνει νοήμα στη ζωή τους, αφού η πλειονότητα των ανθρώπων θα διάλεγε τη δουλειά ακόμα και αν δεν χρειαζόταν να δουλέψει. Ολοι οι άνθρωποι μεγάλωσαν και γαλουχήθηκαν με το όνειρο μιας ετητυχημένης επαγγελματικής καριέρας. Πιστεύουν ότι μόνο μέσω της επαγγελματικής ανέλιξης και καταξίωσης θα αποκτήσουν το πολυπόθητο διαβατήριο για την κοινωνική και οικονομική επιτυχία. Η διαδικασία ανεύρεσης δουλειάς,του νέου δηλαδή, που έρχεται αντιμέτωπος με το δίλημα της επαγγελματικής σταδιοδρομίας, του δημιουργεί στρες. Χρειάζεται ένα επάγγελμα που να του ικανοποιεί τις φιλοδοξίες του, να του προσφέρει ενδιαφέρον, οικονομική άνεση, ετητυχία, κοινωνική προβολή, αναγνώριση από τους άλλους, χαρακτηριστικά που λίγο ή πολύ, όλοι επιδιώκουν μέσα από το επάγγελμά τους. Έτσι η εκλογή μιας σταδιοδρομίας και η εύρεση ενός επαγγέλματος εξασκεί μεγάλη ττίεση στους νέους μετά τα 20 χρόνια τους. Ακόμα και όταν ο νέος γνοιρίζει τι θέλει να κάνει και έχει τις απαραίτητες ικανήτες για να είναι ένας επιτυχιμένος επαγγελματίας, ο συναγωνισμός για την απόκτηση μιας δουλειάς και τα υψηλά ετιίπεδα ανεργίας,τον προσγειώνουν ανώμαλα και μπορούν να του προξενήσουν μεγάλους βαθμούς άγχους και έντασης. Αύτο όμως δεν σημαίνει ότι όλοι πρέπει να είμαστε ευγνώμονες που έχουμε κάποια δουλειά, ούτε ότι η δουλειά που έχουμε βρει είναι πάντα αυτή που μας ταιριάζει,γιατί μια ακατάλληλη δουλειά για εμάς σίγουρα μας δημιουργεί στρες. Επιπλέον με βάση τα νέα οργανωτικά σχήματα που έχουν δημιουργηθεί σε πολλές ετηχειρήσεις,έχουν εξαληφθεί οι στενές διαπροσωττικές σχέσεις που υπήρχαν παλαιότερα μεταξύ του στελέχους και της ηγεσίας της εταχειρήσης. Αυτές οι νέες, πιο απρόσωπες σχέσεις συμβάλλουν στη δημιουργία ανασφάλειας για το στέλεχος η οποία μετατρέπεται σε άγχος. Το άγχος λοιπόν, δεν είναι προνόμιο μόνο των απλών υπαλλήλων. Κυριαρχεί εττίσης και στα άτομα με διευθυντικές θέσεις, στους εργοδότες και σε μεγαλύτερο συνήθως βαθμό και ένταση. 1 I Ρ 3 θ

:<Τ0 ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΣΤΡΕΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΑΑΗΑΟΥΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ» 2 0 0 8 Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι το στρές,το οποίο ολοένα και συχνότερα εμφανίζεται, είναι μια συνεχώς αυξανόμενη σοβαρή απειλή για την υγεία και την παραγωγικότητα όλοιν των εργαζομένων. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η δουλειά είναι μια από τις σημαντικότερες αιτίες στρες και δυστυχίας στις ζωές των ανθρώπων όπως και το στρες από τις τηο σοβαρές «εργασιακές ασθένειες». Σε ολόκληρο το κόσμο έχει εξαρθεί το ενδιαφέρον των ερευνητών για το άγχος στο χώρο εργασίας. Το προσωτηκό μου ενδιαφέρον για το εργασιακό 8ίΓ683, ήταν αυτό που με ώθησε στην ετηλογή του εν λόγο θέματος. Τελειώνοντας, με την ευκαιρία της πτυχιακής μου εργασίας, θα ήθελα να ευχαρηστήσω την εισηγήτρια της πτυχιακής μου κ.μπορμότση Χρυσάνθη για την συμβολή της στην πραγματοποιήση αυτού μου του στόχου. Ακόμα θα ήθελα να ευχαριστήσω όλα τα δικά μου πρόσωπα που με στήριξαν αλλά και με βοήθησαν, έτσι ώστε να ολοκληρώσου την πτυχιακή μου εργασία. ^3 2 1Ρ 3 θ

«το ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΣΤΡΕΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΑΑΗΑΟΥΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ» 2 0 0 8 ΠΕΡΪΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Σκοπός εργασίας...5 1.2 Στόχοι εργασίας...5 1.3 Περιγραφή ερευνητικής μεθοδολογίας...5 1.4 Δομή πτυχιακής εργασίας... 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ 2.1 Έννοια του στρες...7 2.2 Μη αναγνωρίσιμο στρες...8 2.3 Συμπτώματα του σ τρες...9 2.4 Πηγές (αιτίες) καθημερινού στρες... 9 2.5 Έννοια εργασιακού στρες...12 2.6 Επαγγέλματα και άγχος (Αλχογόνα επαγγέλματα)...12 2.7 Συμπτώματα του στρες στο χώρο εργασίας...14 2.8 Η επαγγελματική εξουθένωση (δύτη ο ιιί)...16 2.9 Παράγοντες εργασιακού στρες...18 2.9.1 Οργανωτικοί παράγοντες εργασιακού στρες... 19 2.10 Παράγοντες εργασιακού στρες μη εργασιακού περιβάλλοντος...36 2.11 Συνέπειες του υπερβολικού στρες... 37 2.11.1 Οργανικές συνέπειες του υπερβολικού στρες... 38 2.11.2 Ψυχολογικές συνέπειες του υπερβολικού στρες...39 2.11.3 Γνωστικές συνέπειες του υπερβολικούς στρες...40 2.11.4 Συναισθηματικές αντιδράσεις του υπερβολικού σ τρ ες... 41 2.12 Γενικές συμπεριφορικές συνέπειες του υπερβολικού σ τρ ες... 41 2.13 Μετριασμός εργασιακού άγχους σε σχέση με το φ ύλο... 42 2.14 Μέθοδοι αντιμετώπισης του άγχους...44 2.14.1 Τρόποι αντιμετώπισης του εργασιακού στρες από τη διοίκηση της επιχείρησης... 44 2.14.2 Προγράμματα αντιμετώτασης του στρες από τις ίδιες τις επιχειρήσης...48 2.14.3 Παράγοντες για εξασφάλιση της ικανοποίησης από την εργασία... 50 2.15 Επίλογος...51 3 I Ρ 3 θ

«το ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΣΤΡΕΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΑΑΗΑΟΥΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ» 2 0 0 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3^ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ -ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΕΑΟΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3.1 Ερμηνευτική προσέγγιση...52 3.2 Σχεδιασμός ερωτηματολογίου...52 3.3 Δείγμα και συλλογή δεδομένων...52 3.4 Ανάλυση δεδομένων... 53 3.5 Μέτρηση δείγματος... 53 3.6 Περιγραφική στατιστική...54 3.6.1 Δημογραφικά στοιχεία... 54 3.7 Ανάλυση ττίνακα εμφάνισης τάσης άγχους... 57 3.7.1 Πίνακας 11; Εμφάνιση τάσης άγχους (%)... 58 3.8 Ανάλυση ττίνακα μέσης τιμής τάσης άγχους... 60 3.8.1 Πίνακας 12; Εμφάνιση μέσης τιμής τάσης άγχους...61 3.9 Παραγοντική ανάλυση και ΐ-1ε3ί... 62 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ, ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 4.1 Συμπεράσματα...72 4.2 Π ροτάσεις... 73 4.3 Περιορισμός έρευνας...73 Βιβλιογραφία... 75 Παραρτήμα Α... 78 Παραρτήμα Β... 83 4 I Ρ 3 θ

«το ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΣΤΡΕΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΑΑΗΑΟΥΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ» 2 0 0 8 ΚΚΦΑΛΛΤΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Σκοπός ττις εργασίας Μια από τις μεγαλύτερες ασθένειες της εποχής μας είναι το εργασιακό στρες, το οποίο πλέον αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι στις ζωές των περισσότερων εργαζομένων. Υπαρχεί στην καθημερινότητα και εμφανίζεται ύπουλα καταβάλοντας τον οργανισμό αλλά και την προσωπικότητα του ατόμου. Ειδικότερα το επαγγελματικό άγχος, είναι η κατάσταση κατά την οποία συσσωρεύοντα αλχογόνες καταστάσεις, που σχετίζονται με την εργασία ή το άγχος που πηγάζει από μια συγκεκριμένη εργασιακή κατάσταση (Ξηροτύρη - Κουφίδου, 1997). Το πως όμως ένα άτομο αντιδρά στο άγχος που του προκαλεί η εργασία δηλάδη αν το άτομο παρουσιάζει ένταση ή όχι, είναι συνάρτηση του άγχους που συναντά στην εργασία του και των ιδιαίτερων γνωρισμάτων του χαρακτήρα του (Καντάς, 1995). Σκοπός της παρούσας έργασίας είναι η ανάλυση του εργασιακού στρες, ιδιαίτερα στους υπαλλήλους παροχής υπηρεσιών πρώτης γραμμής. 1.2 Στόγοι της εργασίας Ένας από τους ετημέρους στόχους της παρούσας έρευνας είναι να διατηστοιθεί εάν οι εργαζόμενοι κάτω από τις καθημερινές απαιτήσεις της εγασίας τους, μπορούν να νιώσουν εργασιακή ικανοποίηση. Ετήσης ένας άλλος στόχος είναι να παρουσιαστούν οι συνέπειες ύπαρξης εργασιακού στρες και το πόσο εύκολα μπορεί να αντιμετωπιστεί τόσο από τη διοίκηση όσο και από το ίδιο το άτομο. Τέλος ένας ακόμη στόχος της έργασίας, είναι να μελετηθεί πως εττιδρούν τα διάφορα οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά των εργαζομένων (φύλλο, εισόδημα, εκπαίδευση, οικογενειακή κατάσταση αλλά και τα χρόνια προϋπηρεσίας) στη στάση της προσωτηκότητάς τους σε στρεσογόνες καταστάσεις. 1.3 Περιγραφή ερευνητικτίς μεθοδολογίας Για την ολοκλήρωση και σωστή διεξαγωγή της έρευνας μοιράστηκαν 130 ερωτηματολόγια σε 8 τράπεζες στην περιοχή της Θήβας. Για την μέτρηση της έντασης του εργασιακού δίτοεε στους υπαλλήλους παροχής υπηρεσιών πρώτης γραμμής, χρησιμοποιήθηκε το κατάλληλο στατιστικό πακέτο, στην προκείμενη περίπτωση το δρδδ 16.0 (δίαΐΐδίίοαΐ ΡαοΕαμο Γοτ δοοίεΐ δοΐοηοεε). Το ερωτηματολόγιο αποτελείται από 26 ερωτήσεις. Από τις οποίες 17 μετριούνται με τη κλίμακα ΕίΓοτί και οι υπόλοιπες 9 είναι ποσοτήκες άρα δεν χρησιμοποιείται η κλίμακα ΕΙΕοτί για τη μέτρησή τους.τέλος η ανάλυση των ερωτηματολογίων έγινε με την εφαρμογή των παρακάτω 5 I Ρ 3 θ

<Τ0 ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΣΤΡΕΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΛΛΗΛΟΥΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ» 2 0 0 8 στατιστικών μεθόδων, της περιγραφικής στατιστικής για τα δημογραφικά στοιχεία, γίνεται χρήση της παραγοντικής ανάλυσης και εφαρμόζεται το ί-ΐεεί. Οι αναλύσεις αυτές με βοήθησαν στην διατύπωση των συμπερασμάτων της παρούσας έρευνας. 1.4 Δομή πτυγιακής εργασίας Στο πρώτο κεφάλαιο, βρίσκεται η εισαγωγή η οποία αποτελείται από μια σύντομη αναφορά στο θεωρητικό υπόβαθρο της πτυχιακής, έτσι ώστε να τονιστεί η σημαντικότητα του θέματος που επέλεξα. Εττίσης στο ίδιο κεφάλαιο βρίσκονται ο σκοπός και οι στόχοι της εργασίας. Τέλος αναφέρεται σύντομα η ερευνητική μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για την ανάλυση της έρευνας που διεξήχθη στον τραπεζικό κλάδο. Το δεύτερο κεφάλαιο, περιλαμβάνει όλη τη βιβλιογραφική ανασκόττιση του θέματος της πτυχιακής καθώς επίσης και σημαντικές εμπειρικές μελέτες για το υπό έρευνα θέμα. Στο τρίτο κεφάλαιο, αναφέρεται η ερευνητική μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για τη συλλογή και ανάλυση των δεδομένων αλλά και τη διαδικασία δημιουργίας και διανομής των ερωτηματολογίων. Τέλος παρουσιάζονται εκτενέστερα οι στατιστικές μέθοδοι που τηρήθηκαν για την ανάλυση των ερωτηματολογίων, έτσι ώστε να προκόψουν τα σωστά συμπεράσματα. Στο τελεταίο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας παρουσιάζονται τα συμπεράσματα που προέκυψαν, οι προτάσεις αλλά και ο περιορισμός από την διεξαγοιγή της έρευνας. 6 1 Ρ 3 θ

«το ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΣΤΡΕΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΑΑΗΑΟΥΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ» 2008 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΚΕΣ ΈΡΕΥΝΕΣ 2.1 Έννοια του στρες Το άγχος ή το στρες, έννοιες που χρεισιμοποιούνται πλέον σαν συνώνυμες,τόσο από τους επιστήμονες όσο και από τους μη ειδικούς,ήταν πάντα μέρος της ανθρώτηνης φύσης που προβλέπεται να μας ακολουθεί πάντα και να μένει μαζί μας. Είναι μια μορφή ψυχικής διαταραχής, η ανησυχία για τις αγωνίες του παρόντος και τοάγνωστο του αύριο. Είναι ένα στοιχείο ενσωματωμένο μέσα στην ίδια τη ζωή,αποτελόντας ένα βασικό, θεμελιακό, ανθρώτηνο βήμα. Είναι δηλαδή μια εσωτερική εμπειρία ή κατάσταση που δημιουργεί έλλειψη φυσιολογικής ή ψυχολογικής ισορροπίας μέσα στο άτομο (Ξηροτύρη- Κουφίδου, 1997). Στο άγχος αισθανόμαστε κάποια αδιόρατη απειλή, κάτι να στρέφεται εναντίον μας απειλιτικά, αλλά δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε με ακριβεία. Νιώθουμε ππέσεις οι οποίες έρχονται από πολλές κατευθύνσεις. Έτσι μας επηρεάζουν με διαφορετικούς τρόπους και σε διαφορετικά χρονικά διασστήματα. Νιώθουμε επίσης πως κάποιο αποτέλεσμα μπορεί να προκόψει από κάποιες ενέργειες μας, που μπορεί να μην είναι το εππθυμητό ή από την άλλη αισθανόμαστε πως κάτι μπορεί να συμβεί και δεν μπορούμε με τίποτα να το αποτρέψουμε. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όταν δεχόμαστε τρομακτικές ππέσεις, όχι μόνο αντέχουμε, αλλά πολλές φορές τα καταφέρνουμε καλύτερα. Σε άλλες περιπτώσεις όμως, μπορεί να υποφέρουμε, να χάνουμε την αντοχή μας και να νιώθουμε ανάπηροι να εκπληρώσουμε τις προθεσμίες ή τις προσδοκίες μας. Η συναίσθηση αυτής της αδυναμίας μας σε συνδιασμό με την παρατεταμένη αναμονή του γεγονότος (το ότι θα συμβεί στο μέλλον), προκαλεί άγχος (Εοχ, 1996). Ο σημερινός άνθρωποσς που ζεί με αβεβαιότητα και αμφιβολία, αγωνία για το αύριο, μεγαλοποιεί τους ενδεχόμενους κινδύνους, δημιουργεί φανταστικούς και νιώθει να πνίγεται.έτσι φανερώνεται το άγχος του. Το άγχος είναι μια στάση άμυνας, μια κινητοποίηση του ατόμου στο ενδεχόμενο μια μελλόντικής επαφής που προκαλεί φόβο, είναι οι διανοητικές και σωματικές αντιδράσεις του, όταν η ζωή του βρίσκεται σε κίνδυνο, είτε πραγματικό,είτε φανταστικό. Αγωνίζεται λοιπόν για να επιβιώσει και να εξασφαλίσει να αγαθά της καταναλωτικής κοινωνίας. Το άγχος δεν είναι τόσο ψυχοσωματική όσο κοινωνική ασθένεια, αφού το ένα στα τρία άτομα στις σύγχρονες βιομηχανικές κοινιμνίε σπάσχει από άγχος. Γι αυτό είναι επιτακτική η ανάγκη επίλυσης των κοινωνικών προβλημάτων που είναι οι αιτίες του βρίσκεται σε κίνδυνο, είτε πραγματικό, είτε φανταστικό. Αγωνίζεται λοιπόν για να επιβιώσει και να εξασφαλίσει τα αγαθά της καταναλωτικής κοινωνίας. Το άγχος δεν είναι τόσο ψυχοσωματική, 7 1Ρ 3 θ

<Τ0 ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΣΤΡΕΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΑΑΗΑΟΥΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ» 2 0 0 8 όσο κοινωνική ασθένεια, αφού το ένα στα τρία άτομα στις σύγχρονες βιομηχανικές κοινωνίες πάσχει από άγχος. Γι' αυτό είναι επιτακτική η ανάγκη επίλυσης των κοινωνικών προβλημάτων που είναι οι αιτίες του. Ο έντονος ρυθμός ζωής, η εξοντωτική εργασία και η επαγγελματική αποκατάσταση των νέων δημιουργούν και ετητείνουν το άγχος. Προσπαθώντας ο άνθρωπος να βελτιώσει το βιοτικό του ετήπεδο καταπιέζεται από το άγχος. Ο άνθρωπος ζει με τον κίνδυνο ενός πωρηνικού ολοκαυτώματος και υποχρεώνεται σε εξοντωτικό ανταγωνισμό για να φτάσει στην υλική ετατυχία με αποτέλεσμα να βρίσκεται σε συνεχή υπερένταση. Συγκεντρώνει όλη του την ψυχική αντοχή, ώστε να αντιδρά ανάλογα, σύμφωνα πάντα με το χαρακτήρα του ερεθισμού. Ο αγώνας όμως αυτός δεν τον λυτρώνει από το άγχος, αντίθετα του το δημιουργεί. Μ' αυτό τον τρόπο δημιουργούνται νευρωτικοί άνθρωποι γεμάτοι ανασφάλεια, αγωνία, αναποφασιστικότητα (Καντάς 1995). Έχουν ένα διάχυτο, δυσάρεστο, συχνά ασαφές συναίσθημα που εκδηλώνεται με φόβο, ένταση και ανησυχία και που τις περισσότερες φορές συνοδεύεται από σωματικά συμπτώματα (ταχυκαρδία, καρδιακή αρρυθμία, πεπτικές διαταραχές, ξηροστομία κ.λ.π.). Μειώνεται κατακόρυφα η απόδοση στην εργασία και επειδή δυσκολεύεται να προσαρμοσθεί στο γρήγορο ρυθμό ζωής ζει μόνος του και απομονωμένος. «Το στρες είναι μια απαίτηση πάνω στις προσαρμοστικές δυνατότητες του πνεύματος και του στόματος. Εάν οι δυνατότητες αυτές μπορούν να ανταποκριθούν σε μια τέτοια απαίτηση, δύστε το άτομο να απολαύσει την προτίμηση αυτή, τότε το στρες είναι ευπρόσδεκτο και χρήσιμο. Όταν δεν μπορούν και θεωρούν την απαίτηση εξουθενωτική, τότε το στρες είναι ανεπιθύμητο και ετηβλαβές». Είναι μια κατάσταση που βιώνουμε όταν οι απαιτήσεις που προβάλλονται πάνω μας δεν μπορούν να εξισορροπηθούν από την ικανότητα μας να ανταποκριθούμε σ' αυτές. Το στρες αντιπροσωπεύει, από τη μια μεριά, τις προκλήσεις που διεγείρουν το ενδιαφέρον μας και που χωρίς αυτές η ζωή θα ήταν ανιαρή και άχρηστη για πολλούς ανθρώπους ' από την άλλη, αντιπροσιοπεύει τις καταστάσεις κάτω από τις οποίες οι άνθροιποι αδυνατούν οργανικά ή ψυχολογικά, να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος, γεγονός που οδηγεί σε κατάπτωση στο οργανικό ή ψυχολογικό επίπεδο. Με άλλα λόγια το άγχος είναι μια απάντηση βιολογική, φυσική και ψυχολογική στις αιτίες που το προκαλούν (Ιοηοε, 1995). 2.2 Μτί αναγνωρίσιμο στρες Όλοι μας περνούμε περιόδους ανησυχίας και έντασης. Το άγχος μπορεί να παρουσιαστεί σε όλους, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου, κοινο^νικής τάξης, μόρφωσης, βαθμού ευφυΐας και ανά πάσα στιγμή. Είναι αυτό το δυσάρεστο, ανυπόφορο και συχνά ασαφές συναίσθημα που νιώθουμε στην αναμονή ενός επερχόμενού κινδύνου. Είναι η αγωνία και η ανησυχία που δημιουργεί οποιοδήποτε φόρτισμα, :πίεση ή δυσκολία. 8 I Ρ 3 Εθ

«το ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΣΤΡΕΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΑΑΗΛΟΥΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ» [ 2 0 0 8 Ο καθένας μας κατά καιρούς βιώνει τις δυσάρεστες παρενέργειες του στρες. Αλλος σε μεγαλύτερο και άλλος σε μικρότερο βαθμό. Πολλοί όμως είναι ανίκανοι στο να συνειδητοποιήσουν ότι «πάσχουν» από στρες (Καντάς,1995). 2.3 Συιιπτώιιατα του στρες Αν και το στρες στις μέρες μας είναι ένα θέμα εττίκαιρο, συχνά δεν είναι ξεκάθαρο πότε μπορούμε να πούμε ότι κάποιος ή κάποια υποφέρει από στρες. Έτσι, αποδίδουμε σ' άλλες αιτίες συμπτώματα και συμπεριφορά που στην πραγματικότητα οφείλονται σε καταστάσεις στρες που αντιμετωττίζει το άτομο. (Σταθάτου, 1995). Τέτοια συμπτώματα είναι: ί) τα εγκεφαλικά συμπτώματα, ϋ) τα συναισθηματικά και ψυχολογικά συμπτώματα, ΐϋ) τα συμπτώματα συμπεριφοράς (γενικά), ίν) τα συμπτώματα συμπεριφοράς (στο χώρο εργασίας). 2.4 Πηγές (αιτίες) καθηαερινού στρες Κάθε μέρα και σε κάθε στάδιο της ανθρώπινης εξέλιξης υπάρχουν τηεστικές καταστάσεις (στρες) που επιβάλλουν στο άτομο μια βιοψυχική συμπεριφορά φορτισμένη με άγχος. Από το στρες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης (που μπορεί να επηρεάσει τόσο τη μητέρα, όσο και το έμβρυο και να προκαλέσει μαιευτικές επιπλοκές), το τραύμα της γέννησης, τον απογαλακτισμό και την εκπαίδευση τουαλέτας σαν βρέφος, την αφομοίωση και εσωτερίκευση των βασικών ουσιοιδών στοιχείων της εκπαίδευσης ως μεγαλύτερο παιδί, μέχρι και τη συμπλήρωση της εφηβείας, τον επαγγελματικό προσανατολισμό και την απόκτηση επαγγελματικών ικανοτήτων αργότερα, το άτομο δέχεται ποικίλες πιεστικές καταστάσεις που έχουν σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία του στρες. Το άγχος είναι αναπόσπαστο στοιχείο στις ζωές όλων και δύσκολα μπορεί να αποφευχθεί. Σε κάθε βήμα της καθημερινότητας, όλοι μας αντιμετωπίζουμε δύσκολες καταστάσεις, που προκύπτουν από τη δουλειά μας, από το κοινωνικό περιβάλλον μας, από το γάμο μας, από την οικογένεια μας, από την ανατροφή των παιδιών μας, από την πλήξη, την απογοήτευση, το θάνατο κάποιου αγαπημένου προσώπου, το διαζύγιο, την απόλυση από τη δουλειά, την αφυπηρέτησή μας, τα γηρατειά, ο συνωστισμός, η κυκλοφοριακή συμφόρηση, ο θόρυβος της πόλης. Από οποιοδήποτε ερέθισμα, μπορεί να προκληθεί πίεση και ταυτόχρονα ένα συγκεκριμένο ερέθισμα μπορεί να επηρεάσει διάφορους ανθρώπους, με διαφορετικούς τρόπους. Οι συναισθηματικές αντιδράσεις σε πιεστικές καταστάσεις αναμφίβολα ποικίλουν από άτομο σε άτομο αφού η ένταση τους εξαρτάται από την ιδιαίτερη προσοιπικότητα κάθε ατόμου. Ζούμε σε ένα κόσμο που αλλάζει διαρκώς και πρέπει συνέχεια να προσαρμοζόμαστε στις τεχνολογικές και κοινωνικές μεταβολές. Εκτός απ' αυτές τις αλλαγές, υπάρχουν και οι καθημερινές πιέσεις, που διαμορφώνουν μια αρκετά προβλέψιμη πορεία στη διάρκεια της ζωής μας. Αυτά τα γεγονότα είναι ταυτόχρονα πηγές άγχους και 9 I Ρ 3 θ

«το ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΣΤΡΕΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΑΑΗΑΟΥΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ» 2008 ικανοποίησης, αλλά το κοινό χαρακτηριστικό τους είναι ότι απαιτούν από εμάς ένα βαθμό προσαρμογής (Οοορετ και 8ίΓ& \ν,1997). Γενικά, ο σύγχρονος τρόπος ζωής είναι ίσως η σοβαρότερη αιτία που συντείνει στη δημιουργία αλλά και τη διατήρηση του άγχους. Οι τυφώνες, οι πλημμύρες και οι πόλεμοι είναι παραδείγματα καταστροφικών στρεσογόνων καταστάσεων, που εξασκούν εξαιρετικά μεγάλες τηέσεις πάνω σε μεγάλες μάζες ανθρώπων. Οι αντίξοες καιρικές συνθήκες, όπως είναι οι ξηρασίες ή οι ξαφνικές αναπάντεχες παγωνιές, μπορεί να είναι ιδιαίτερα στρεσογονες για τους αγρότες. Ο ξέφρενος σημερινός ρυθμός ζωής, το κυνήγι του κέρδους και η τάση για συσσώρευση πλούτου, η εταστημονική και τεχνολογική ανάπτυξη που ενώ προσφέρει απεριόριστες δυνατότητες στο σύγχρονο άνθρωπο, ταυτόχρονα τον απειλεί με απεριόριστες καταστροφές, ο πληθοιρισμός, η ανεργία, η κοινωνικοπολιτική αστάθεια, ο κατακερματισμένος και μηχανοποιημένος χαρακτήρας της σύγχρονης εργασίας που στερεί τον άνθρωπο από τη χαρά της δημιουργίας και τη μετατρέπει σε μόχθο και αγγαρεία, όλα αυτά βομβαρδίζουν τον άνθροιπο με τόσες ταέσεις, τόσους ερεθισμούς, τέτοιες αναστατώσεις και αναπάντεχες συγκινήσεις, που του κλονίζουν την πίστη, την ψυχική ισορροπία και τη γαλήνη, κατατυραννούν το νευρικό σύστημα και το κάνουν ευερέθιστο, κουρασμένο, νευρικό και αγχώδη. Αλλά το ίδιο αποτέλεσμα έχουν και η έλλειψη ετηκοινωνίας με τους συνανθρώπους, η φθορά των διαπροσωτακών σχέσεων, η εγκληματικότητα, η μόλυνση, ο ανταγωνισμός, η ανασφάλεια για το αύριο, η κατανόηση των δυνατοτήτων του ατόμου ότι δεν είναι απεριόριστος, πράγμα που τον κάνει να αντιληφθεί ότι δεν μπορεί να πετύχει τα πάντα ή ίσο3ς αυτό που ήθελε να πετύχει, η ανησυχία για την επίτευξη των στόχων του, ο φόβος της αποτυχίας ή της αρνητικής αξιολόγησης από τους άλλους, το χάσμα ανάμεσα στην ετηθυμία και την πραγματικότητα, η βαθιά ηθική κρίση, χαρακτηριστικό της σύγχρονης εποχής, με το ξεπούλημα των αξιών, των ονείρων και των ιδανικών. Στα τέλη της δεκαετίας του '60, οι Οτ ΤΗοπιαί! και Ότ ΚίαΗατά ΚαΗβ (ΟοοροΓ και δίταιν, 1997) λάνσαραν ένα από τα πιο φιλόδοξα ερευνητικά προγράμματα της εποχής τους. Μέσα από συνεντεύξεις αρκετών εκατοντάδων ατόμων προσπάθησαν να ξεχωρίσουν εκείνα τα γεγονότα της ζωής τους, που αποκτούσαν τις μεγαλύτερες αναπροσαρμογές. Ως αποτέλεσμα καταρτίστηκε η παρακάτω κλίμακα γεγονότων. Όσο υψηλότερη η βαθμολογία, τόσο μεγαλύτερο το άγχος που προκαλείται από το συγκεκριμένο γεγονός. Πίνακαςί: Συμβολή γεγονότων στον εττηρεασμό της ανθρώττινης προσωπικότητας. Γ εγονότα: Βαθμός επτιοεασαού: Θάνατος συντρόφου 100 10 I Ρ 3 8 6

«το ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΣΤΡΕΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΛΛΗΛΟΥΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ» 2 0 0 8 Διαζύγιο 73 Χωρισμός από σύντροφο 65 Ποινή φυλάκισης 63 Θάνατος μέλους της οικογένειας 63 Ασθένεια ή τραυματισμός 53 Γάμος 50 Απώλεια εργασίας 47 Επανασύνδεση με σύντροφο 45 Συνταξιοδότηση 45 Αλλαγή στην υγεία (προβλήματα 44 Εγκυμοσύνη 40 Σεξουαλικά προβλήματα 39 Προσθήκη καινούργιου μέλους στην 39 Μεγάλες ετηχειρηματικές αλλαγές 39 Αλλαγή στην οικονομική-κατάσταση 39 Θάνατος ενός στενού φίλου 37 Διαφωνίες με σύζυγο 35 χορήγηση μεγάλου δανείου 31 Συνέπειες, λόγω μη εξόφλησης ενός δανείου 30 Αλλαγή αρμοδιοτήτων στη δουλειά 29 Παιδιά εγκαταλείπουν το στήτι 29 Προβλήματα με τα πεθερικά 29 Εξαιρετικό προσοιτηκό εττίτευγμα 28 Σύντροφος αρχίζει ή σταματά να εργάζεται 26 Παιδί αρχίζει ή τελειώνει το σχολείο 26 Αλλαγή βιοτικού εττιπέδου 25 Αλλαγή προσωτηκών συνηθειών 24 Προβλήματα με αφεντικό - προϊσταμένου 23 Αλλαγή στις συνθήκες ή το ωράριο της εργασίας 20 Αλλαγή κατοικίας 20 Αλλαγή σχολείου 20 Αλλαγή κοινωνικών δραστηριοτήτων 18 Χορήγηση μικρού δανείου 17 Αλλαγή στις συνθήκες του ύπνου 16 Αλλαγή στον αριθμό των οικογενειακών συγκεντρώσεων 15 Διακοπές 13 11 1Ρ 3 θ

«το ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΣΤΡΕΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΛΛΗΛΟΥΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ» 2 0 0 8 Χριστούγεννα Μικρής σημασίας παραβάσεις του νόμου Πηγή: ( οφα:κπι8ΐγ3ν/, 1997) 12 11 Πόσες αιτίες άγχους (καταστάσεις που ξεπερνούν τις δυνατότητες του ατόμου) είναι λοιπόν στοιβαγμένες μέσα στην ψυχή του σύγχρονου ανθρώπου. Κι όλα αυτά τα άγχη τον οδηγούν στην κατάθλιψη, τη μελαγχολία, την απογοήτευση, την πλήξη, τη φοβία, την ανασφάλεια, το αδιέξοδο. Το άγχος είναι το τίμημα του σημερινού ανθρώπου στο θυελλώδη ρυθμό της εξέλιξης και της ανάπτυξης, που προκαλεί αναστατώσεις, σπάζει το καθιερωμένο,δημιουργεί καινούργιες μορφές και ετηβάλλει αναγκαστικά στον άνθρωπο καινούργια προβλήματα ζωής, προσαρμογής, εργασίας, συνηθειών, που προϋποθέτουν δυνάμεις που δεν υπάρχουν πάντα. 2.5 Έννοια εργασιακού στρες Η ψυχολογική υπερένταση (το στρες) στον εργασιακό χώρο, θεωρείται μια δυναμική κατάσταση στην οποία ο εργαζόμενος αισθάνεται αβέβαιος ως προς τον τρόπο που πρέπει να συμπεριφερθεί, ενώ ταυτόχρονα γνωρίζει ότι μια επιτυχημένη απόφαση του θα εππφέρει σημαντικά αποτελέσματα. Δηλαδή, η ψυχολογική υπερένταση υπάρχει κάθε φορά που το άτομο αντιμετωπίζει μια κατάσταση που περικλείει αβεβαιότητα και η οποία έχει άμεση σχέση με κάτι το πολύ σημαντικό για το συγκεκριμένο άτομο (Ξηροτύρη - Κουφίδου, 1997). Ειδικότερα, το επαγγελματικό άγχος, είναι η κατάσταση κατά την οποία συσσωρεύονται αγχογόνες καταστάσεις, που σχετίζονται με την εργασία ή το άγχος που πηγάζει από μια συγκεκριμένη εργασιακή κατάσταση (π.χ. μια νέα εργασία ή νέα εργασιακή θέση). Το πώς όμως ένα άτομο αντιδρά στο άγχος που του προκαλεί η εργασία δηλαδή αν το άτομο παρουσιάζει ένταση ή όχι, είναι συνάρτηση του άγχους που συναντάει στην εργασία του και των ιδιαίτερων γνωρισμάτων του χαρακτήρα του (Καντάς, 1995). 2.6 Επαγγέλματα και Αγγος (Αγγογόνα επαγγέλματα). Από τη φύση τους μερικά επαγγέλματα είναι περισσότερο αγχογόνα από άλλα. Ιδιαίτερα αγχογόνα είναι τα επαγγέλματα εκείνα που συνεπάγονται σχέσεις με ανθρώπους, απαιτούν ταχύτητα στη λήψη αποφάσεων, ή οι αποφάσεις που λαμβάνονται είναι δυνατό να έχουν σοβαρές οικονομικές, κοινωνικές ή άλλου είδους συνέπειες. Για παράδειγμα ο πιλότος - δοκιμαστής αεροπλάνων και ο στρατιώτης στη μάχη, πρέπει συχνά να διακινδυνεύσουν τη ζωή τους, για να εκπληρώσουν την ευθύνη τους. Οι αστυνομικοί και οι ρυθμιστές της εναέριας κυκλοφορίας εργάζονται κάτω από παεστικές και απαιτητικές συνθήκες, που η ασφάλεια άλλων ανθρώπων εξαρτάται από την κρίση τους και τις ικανότητες τους (Σπίλμπεγκερ, 1999). 12 I Ρ 9 6

«το ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΣΤΡΕΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΛΑΗΑΟΥΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ» 2008 Αναφέρουμε ενδεικτικά τα παρακάτω επαγγέλματα ως ιδιαίτερα αγχογόνα: 1. Επαγγέλματα ένστολα; αστυνομικοί, κυβερνήτες αεροσκαφών, φύλακες σε σωφρονιστικά ιδρύματα. 2. Καλλιτεχνικά επαγγέλματα: δημοσιογράφοι, ηθοποιοί, παρουσιαστές ραδιοφώνου και τηλεόρασης, κινηματογραφιστές. 3. Επαγγέλματα διοίκησης και εμπορίου: διαφημιστές, διευθυντές προσωτπκού. 4. Επαγγέλματα παραγωγής και κατασκευών; ανθρακωρύχοι, κτίστες. 5. Επαγγέλματα υγείας: οδοντίατροι, γιατροί (ιδιαίτερα χειρούργοι), νοσοκόμες. 6. Επαγγέλματα κοινωνικών υπηρεσιών; δάσκαλοι, κοινωνικοί λειτουργοί (Καντάς, 1995). Παρακάτω αναφέρονται τα πιο στρεσογόνα επαγγέλματα (Καντάς, 1995): Ελεγκτής εναέριας κυκλοφορίας Διευθυντής σε εταχείρηση - Χρηματιστής - Υπουργός - Άνεργος - Εργάτης χαλυβουργίας Μεταλλωρύχος Πιλότος Εργαζόμενος από τις 5 το πρωί ως τη μία το μεσημέρι και από τις 9 το βράδυ έως τις 5 το πρωί. - Οδηγός μεγάλου οχήματος, οδηγός ταξί. Εργάτης σε γραμμή παραγωγής σε εργοστάσιο με περίπλοκα και γρήγορα μηχανήματα. - Εργάτης που εκτελεί μονότονη και αργή εργασία. - Καλλιτέχνης. - Ελεύθερος επαγγελματίας (γιατρός, δικηγόρος, δημοσιογράφος, μηχανικός...) - Στέλεχος σε επιχείρηση Υπάλληλος γραφείου Γ εωργός - Τεχνίτης - Δημόσιος υπάλληλος Ένα ακόμη στρεσογόνο επάγγελμα είναι αυτό του τραπεζικού υπαλλήλου. Πολλοί είναι οι λόγοι που έχουν βοηθήσει το επάγγελμα αυτό να «κολυμπάει» στο εργασιακό είτοεε. 13 1Ρ 3 θ

;<Τ0 ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΣΤΡΕΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΑΑΗΑΟΥΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ» 2 0 0 8 Τρεις λόγοι αποτελούν τις ττηγές ύπαρξης άγχους στους υπαλλήλους των τραπεζών; α)η υποχρεωτική ποσοτική ατομική στοχοθεσία, με αυτόν τον τρόπο θέτονται συγκεκριμένοι στόχοι στους εργαζομένους όπου εκείνοι καλούνται σε σύντομο χρονικό διάστημα (περίπου δύο μήνες), να τους πραγματοποιήσουν. Με αυτόν τον τρόπο οι διοικήσεις των τραπεζών δείχνουν να ενδιαφέρονται μόνο για τους μετόχους και όχι για τους «συμμέτοχους», όπως η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη ορίζει. Το λεγόμενο πελατοκεντρικό σύστημα των τραπεζών δεν ισχύει. Η διοίκηση της κάθε τράπεζας δημιουργεί ετηπρόσθετο άγχος στους εργαζομένους της προκυμένου εκείνοι να πραγματώσουν τους στόχους, β) Σε περίπτωση μη εκπλήρωσης των στόχων δέχονται πτέσεις από διοικητικά και διευθυντικά στελέχη της εκάστοτε τράπεζας. Το στρες των υπαλλήλων είναι τεράστιο και η καθημερινή προσπάθεια για την εκπλήρωση των στόχων πολλές φορές προκαλεί και προβλήματα υγείας. Ο κλάδος πρωταγωνιστεί στις καρδιαγγειακές παθήσεις, στα εγκεφαλικά και στα εμφράγματα, γ) Τα εττιβαρυμένα ωράρια σε καθημερινή βάση είναι άλλη μια πηγή ύπαρξης άγχους για τον τραπεζικό υπάλληλο. Οι παραβιάσεις των νόμιμων ωραρίων τους δημιουργεί άγχος διότι προτάσουν την εργασιακή τους ανασφάλειακαι την αδυναμία τους να οργανώσουν, ακόμα και στοιχειωδώς, την οικογενειακή και κοινωνική τους ζωή (Θεοδωράτος, 1998). Οι πηγές του στρες δεν είναι αυτά καθ' αυτά τα επαγγέλματα, αλλά οι συνθήκες κάτω από τις οποίες αυτά ασκούνται. Σε καμία περίπτωση το οποιοδήποτε επάγγελμα, όταν ασκείται μέσα σε ομαλές και ανθρώττινες συνθήκες, όταν δεν καλλιεργείται από εξαναγκασμό ή κοινωνική αναγκαιότητα, δεν γίνεται πηγή δυστυχίας για τον άνθρωπο. Το παο δύσκολο και σύνθετο επάγγελμα, όταν είναι επιστημονικά κατοχυρωμένο και δεν.γίνεται για να εξασφαλίσει μόνο τα στενά προσωτακά συμφέροντα και να λύνει το τεράστιο πρόβλημα της καθημερινής επιβίωσης, αλλά γίνεται για να εξυπηρετεί κάποιο γενικότερο σκοπό, κάποιους γενικότερους ανθρωπιστικούς στόχους, τότε γίνεται πηγή χαράς, δημιουργικής πορείας προς τη ζωή (Μαρίνος, 1997). 2.7 Συμπτώματα του στρες στο γώρο εργασίας Μέσα σε ένα εργασιακό χώρο (στη δουλειά μας) όπου οι περισσότεροι περνάνε ένα μεγάλο μέρος της ζωής τους, αν δεν ικανοποιούνται παρά μόνο οι πολύ βασικές ανάγκες, τότε δημιουργείται στρες στον εργαζόμενο, με αποτέλεσμα να μειώνεται η απόδοση του στην εργασία που κάνει και να μην μπορεί να προσφέρει στην επίτευξη των στόχων της εταχείρησης. Έτσι η υγεία της επιχείρησης θα υποφέρει και θα υπάρχουν τα εξής ενδεικτικά συμπτώματα από την πλευρά των εργαζομένων, που θα δείχνουν τις συνέπειες και το κόστος που θα έχει η επιχείρηση; Μια από τις ενδείξεις είναι οι απουσίες από το χώρο εργασίας. Συχνά όταν το εργασιακό κλίμα δεν είναι ευχάριστο, αυτό γίνεται μια αιτία για τους εργαζομένους να απουσιάσουν από το χώρο εργασίας. Άλλη αιτία για απουσίες μπορεί να είναι η έλλειψη ενδιαφέροντος για τη συγκεκριμένη εργασία, που έχουν αναλάβει οι εργαζόμενοι, νιώθουν 14 I Ρ 3 θ

«το ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΣΤΡΕΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΑΑΗΑΟΥΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ» 2 0 0 8 δηλαδή μείωση της ικανοποίησης που τους προσφέρει η εργασία. Επίσης οι στάσεις εργασίας και οι απεργίες αποτελούν ένα ακόμη σύμπτωμα. Συχνά όταν υπάρχει αδιαλλαξία μεταξύ εργαζομένων - διοίκησης και δεν μπορούν να λυθούν κάποια προβλήματα με τοδιάλογο, οι εργαζόμενοι μπορεί να στραφούν σε ένα ακραίο μέσο αντιμετώπισης που είναι η απεργία. Η κινητικότητα. Μια άλλη συνέπεια όταν η επιχείρηση δεν είναι υγιής, είναι η κινητικότητα στα στελέχη. Συχνά όταν φεύγουν στελέχη που δεν είναι παραγωγικά, τότε διευκολύνουν την ετηχείρηση να τα αντικαταστήσει με άλλα παραγωγικότερα. Το πρόβλημα υπάρχει όταν φεύγουν στελέχη που είναι παραγωγικά και πολύτιμα για την ετηχείρηση. Η χαμηλότερη ποιότητα παραγοιγής αποτελεί ένδειξη ενδιαφέροντος από την πλευρά των εργαζομένων. Όταν υπάρχει στρες οι τηθανές ανηδράσεις των εργαζομένων είναι πολλές και ποικίλες. Ενώ δηλαδή, μερικοί μπορεί να διαλέξουν να απουσιάσουν από το χώρο εργασίας τους, άλλοι μπορεί να εργαστούν αλλά με χαμηλότερη απόδοση (μείωση απόδοσης). Η χαμηλότερη ποσότητα παραγωγής. Όπως και στην παραπάνω περίπτωση, οι εργαζόμενοι μπορεί να μην καλύψουν τη συνηθισμένη ποσότητα παραγωγής τους. Υπάρχει μείωση ζωτικότητας και ενέργειας. Ακόμα η ύπαρξη διάφορων παράπονων. Όταν το εργασιακό κλίμα το ετητρέπει, μπορεί οι εργαζόμενοι να εκφράσουν τα παράπονα τους για το χώρο δουλειάς. Και στην περίπτωση, όμως, που δεν τα εκφράσουν, αυτά θα υπάρχουν και θα υποσκάπτουν το εργασιακό κλίμα. Τα ατυχήματα. Ένας από τους λόγους που συμβαίνουν τα ατυχήματα, είναι η έλλειψη συγκέντρωσης του εργαζομένου προς το αντικείμενο της δουλειάς του και όταν υπάρχει στρες υπάρχει έλλειψη συγκέντρωσης. Όι αποζημιώσεις. Όπου η επιχείρηση καλείται να αποζημιώσει τους εργαζομένους που έπαθαν κάποιο ατύχημα. Το χαμηλό ηθικόκαι τα χαμηλά κίνητρα. Τα άτομα που βρίσκονται σε κατάσταση στρες παρουσιάζουν χαμηλό ηθικό και τα κίνητρα για παραγωγική εργασία είναι λίγα. Υπάρχει ελάττωση δημιουργικότητας και πρωτοτυπίας. Ένδειξη τέτοιων συμπτωμάτων αποτελεί και η δυσαρέσκεια για το χώρο εργασίας. Όταν υπάρχουν παράπονα, ατυχήματα και γαμηλά κίνητρα, υπάρχει δυσαρέσκεια για το χώρο εργασίας από την πλευρά τοιν εργαζομένων. Τότε υπάρχουν και οι απουσίες από το χώρο δουλειάς. Ετιίσης η εμφάνιση δυσκολιών στην ετηκοινωνία (επικοινιονιακές αδυναμίες). Η επικοινωνία είναι ένας σημαντικός παράγοντας για την καλή υγεία της ετηχείρησης και των εργαζομένων. Ιδιαίτερα στο ετιίπεδο των μάνατζερ, πολλή από τη δουλειά που έχουν, διεκπεραιώνεται μέσω γραπτής και προφορικής ετηκοινωνίας, ο ρόλος των μάνατζερ γίνεται ασύγκριτα πιο δύσκολος. Η λανθασμένη αντίληψη αποφάσεων (μείωση της ικανότητας λήψης αποφάσεων): Από την στιγμή που υπάρχουν δυσκολίες στην 15 I Ρ 3 θ

«το ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΣΤΡΕΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΑΑΗΑΟΥΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ» 2 0 0 8 ετηκοινωνία αυτό σημαίνει ότι ένας αριθμός πληροφοριών δεν θα φτάσει στον προορισμό του, για διάφορους λόγους. Εχοντας μια ελλιπή εικόνα οι μάνατζερ που καλούνται να πάρουν αποφάσεις, είναι πολύ τηθανόν να αποφασίσουν λανθασμένα. Το κόστος γι' αυτές τις λανθασμένες αποφάσεις, μπορεί να είναι από πολύ μικρό μέχρι ανυπολόγιστο. Μια άλλη περίπτωση για να φτάσει κανείς σε λανθασμένη λήψη αποφάσεων, είναι να έχει τέτοιο στρες ο ίδιος, ώστε να είναι εττηρεασμένος από αυτό ψυχολογικά και σωματικά. Η έλλειψη εμπιστοσύνης. Όταν υπάρχουν δυσκολίες στην ετηκοινωνία, υπάρχει και έλλειψη εμτηστοσύνης μεταξύ των εργαζομένων. Αυτό δημιουργεί μια απομόνωση, με αποτέλεσμα τη δυσαρέσκεια για το χώρο εργασίας. Η ύπαρξη έλλειψης αυτοσεβασμού. Όταν υπάρχει αλληλοσεβασμός υπάρχουν και καλές σχέσεις μεταξύ των εργαζομένων, δεν υπάρχει ετηθετικότητα και έτσι δεν υπάρχει δυσαρέσκεια για το κλίμα στο χώρο εργασίας. Ακόμα οι κακές διαπροσωτηκές σχέσεις. Όταν υπάρχουν δυσκολίες στην ετηκοινωνία και έλλειψη εμτηστοσύνης μεταξύ των εργαζομένων, συχνά υπάρχει και κλίμα καχυποψίας και κακές διαπροσωτηκές σχέσεις που διακρίνονται από καλυμμένη ή ανοιχτή εχθρότητα. Ένα άλλο σύμπτωμα είναι και η ενασχόληση των εργαζομένων με ασήμαντες δραστηριότητες (Σταθάτου, 1995). Τελειώνοντας πρέπει ο καθένας να αναγνωρίσει τα συμπτώματα και τον τρόπο που αντιδρά στο άγχος, έτσι ώστε να μπορέσει να συνειδητοποιήσει το μέγεθος του προβλήματος και να αναπτύξει τεχνικές για να το αντιμετωττίσει (Οοορετ και δίτεινν, 1997). Μερικές από τις ακραίες μορφές του στρες είναι: 2.8 Η επαγγελματική εξουθένωση (ΐιυηι ουί) Σε αντίθεση με το προσωρινό στρες της Μεγετε μερικές σημαντικές τηέσεις παραμένουν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Τα αναμενόμενα προβλήματα προκύπτουν όταν το έντονο στρες συνεχίζει για μια παρατεινόμενη διάρκεια χρόνου. Σύμφωνα με τη θεωρία που αναπτύχθηκε από τον Η&ηε δείγε το ανθρώτηνο σώμα δεν μπορεί αμέσους να ανακτήσει τις ικανότητες που έχει για να αντιμετωπίσει το στρες. Ως αποτέλεσμα οι άνθρωποι γίνονται φυσικά και ψυχολογικά αδύνατοι να το καταπολεμήσουν. Αυτή η κατάσταση ονομάζεται επαγγελματική εξουθένωση. Είναι μια κατάσταση στην οποία οι υπάλληλοι είναι συναισθηματικά εξουθενωμένοι, απομακρύνονται από τις δουλειές τους και νιώθουν ανίκανοι να ολοκληρώσουν τους στόχους τους. Μερικές δουλειές, όπως αυτές του κοινωνικού λειτουργού, του συμβούλου και τις δουλειές που έχουν υψηλό στρες όπως είναι οι χρηματιστές, έχουν πιο πολλές πιθανότητες από κάποιους άλλους να πάθουν επαγγελματική εξουθένωση. Όταν οι εργαζόμενοι παθαίνουν επαγγελματική εξουθένωση έχουν περισσότερες δυνατότητες να κάνουν παράπονα, να ρίχνουν το φταίξιμο των λαθών τους σε άλλους και να νευριάζουν εύκολα. Αυτά τα άτομα παρουσιάζουν συχνά χαμηλότερο αυτοσυναίσθημα, 16 I Ρ 3 θ

«το ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΣΤΡΕΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΑΑΗΑΟΥΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ» 2008 κατάθλιψη, ευερεθιστότητα, αϋττνίες, πονοκεφάλους, αίσθημα σωματικής κόπωσης. Οι εργαζόμενοι που παρουσιάζουν υψηλότερα εττίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης είναι ταθανό να παρουσιάσουν ετηδείνωση στις οικογενειακές και κοινωνικές τους σχέσεις ή στις σχέσεις με τους συναδέλφους στο χώρο εργασίας. Η αποξένωση που νιώθουν οδηγεί πολλούς υπαλλήλους να θέλουν να αφήσουν τη δουλειά τους, και να αναζητούν ευκαιρίες εκπαίδευσης για νέες καριέρες και κυριολεκτικά να παραιτούνται. Η ετηχείρηση χρειάζεται να ξεχωρίσει τις δουλειές που οδηγούν στην επαγγελματική εξουθένωση και τους υπαλλήλους που έχουν προκληθεί από τα συμπτώματα της εξουθένωσης αυτής. Μερικές φορές είναι δυνατόν να αλλάξουν και το μέρος μιας δουλειάς που συνεισφέρει στην επαγγελματική εξουθένωση. Σε άλλες περιπτώσεις η εταιρία μπορεί να βοηθήσει τους υπαλλήλους να αντιμετωπίσουν καλύτερα τις στρεσογόνες καταστάσεις της δουλειάς (Νον/δίτοιη και ϋανίδ, 1999). Ένα από τα σαφή δείγματα της επαγγελματικής εξουθένωσης είναι η αδυναμία να φέρει κανείς σε πέρας ακόμη και καθημερινές εργασίες ρουτίνας. Αν κάτι τέτοιο συμβεί όχι σε λίγα άτομα αλλά σε μεγάλη μερίδα εργαζομένων, η ετήδοση του οργανισμού πλήττεται αναπόφευκτα. Μια μελέτη για την επαγγελματική εξουθένωση σε νοσηλεύτριες τονίζει ακριβώς αυτό το σημείο. Σε ένα μεγάλο ιατρικό κέντρο, ο βαθμός στον οποίο οι νοσηλεύτριες σε μονάδες εσωτερικής νοσηλείας παρουσιάζουν κλασικά συμπτώματα εξουθένωσης, όπως εξάντληση και απογοήτευση σε σχέση με τις συνθήκες εργασίας, συσχετίζονταν εττίσης με παράπονα εκ μέρους των ασθενών για τη νοσηλεία τους. Όσο τηο ικανοποιημένες αισθάνονταν οι νοσηλεύτριες από την εργασία τους, τόσο καλύτερη ήταν η συνολική αξιολόγηση που έκαναν οι ασθενείς για την ιατρική φροντίδα που τους δινόταν. Από τη στιγμή που οι ασθενείς ως καταναλωτές ετηλέγουν που θα ξοδέψουν χρήματα για την υγεία τους, αυτές οι καταστάσεις μπορούν να έχουν σημαντικές εταπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα των νοσοκομείων στα οποία δουλεύουν οι νοσηλεύτριες. Σκεφτείτε εττίσης, τον κίνδυνο που εμφανίζεται, όταν τα πράγματα δεν πηγαίνουν καλά. Από μια μελέτη σε είκοσι χιλιάδες εργαζομένους στο χώρο της υγείας, προέκυψε ότι τα τμήματα και τα νοσοκομεία στα οποία οι εργαζόμενοι εξέφραζαν τα περισσότερα παράπονα για στρες στην εργασία είχαν και τα υψηλότερα ποσοστά μηνύσεων για κακή ιατρική πρακτική (Οοίειη&η, 1999). Η δημοσιογράφος Μαλλιώρη Μαρία, (2007) πραγματοποίησε μια έρευνα, η οποία είναι βασισμένη σε διάφορες μελέτες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία εξετάζει το σύνδρομο επαγγελματικής εξάντλησης (ύιιτη οιιί) ή σύνδρομο εγκεφαλικής υπερφόρτωσης. Επέρχεται όταν το μυαλό του εγκεφαλικά εργαζόμενου «βραχυκυκλώνει» από την... υπερφόρτοιση. Θεωρείται πλέον εγγενές χαρακτηριστικό τοιν εργασιακών χώρων «πρώτης» ταχύτητας. Σύμφωνα με μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, από αυτό 17 I Ρ 3 θ

«το ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΣΤΡΕΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΑΑΗΑΟΥΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ» [ 2 0 0 8 υποφέρει το 40% των εργαζομένων σε Ευρώπη, Αυστραλία, ΗΠΑ και Καναδά. Σύμφωνα με την έρευνα οι πλέον ευπαθείς επαγγελμιατικές τάξεις θεωρούνται οι γιατροί (κυρίως καρδιοχειρουργοί, νευροχειρουργοί, χειρουργοί), οι επαγγελματίες υγείας (νοσηλευτές, κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι, ψυχίατροι), οι δημοσιογράφοι (λόγω των ταεστικών ωραρίων) αλλά και οι τραπεζουπάλληλοι. Περισσότερα από 40 εκατ. άνθρωποι, σχεδόν ένας στους τρεις εργαζόμενους στην Ε.Ε. των 15, δηλώνουν ότι υποφέρουν από εργασιακό άγχος και ένας επιπλέον αριθμός υποφέρει σιωπηλά. Συνάμα, μεγάλος αριθμός εττιχειρηματιών δεν αντιλαμβάνεται σε ποιό βαθμό το άγχος επηρεάζει την απόδοση των επιχειρήσεών τους. Η έλλειψη προσωττικού, η γήρανση του εργατικού δυναμικού, η είσοδος στην εργασία πολλών γυναικών με διπλό ρόλο (μητέρα και εργαζόμενη), η ανάπτυξη της τεχνολογίας της πληροφορικής είναι από τους παράγοντες που συμβάλλουν στη δημιουργία άγχους. Σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία, το άγχος που οφείλεται στην εργασία στοιχίζει στα κράτη μέλη τουλάχιστον 20 δις. Ευρώ ετησίως δισ. ευρώ ετησίΰΐς. Μόνο στην Ολλανδία, το κόστος των απουσιών από την εργασία και της αδυναμίας για εργασία εξαιτίας άγχους στοίχισε, το 2004, 12 δισ. ευρώ. Το κόστος δεν θα πρέπει να υπολογίζεται μόνο στενά, δηλαδή πόσα ευρώ χάνουν οι οργανισμοί αλλά συνολικά δηλαδή να συνυπολογισθούν και οι ευρύτερες ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις που πλήττουν την κοινωνία και τα άτομα (Μαλλίωρη, 2007). Συνοψίζοντας λοιπόν, οι μελετητές διατηστώνουν πως τους σοβαρότερους κινδύνους από εργασιακό άγχος αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενοι σε Ελλάδα, Ιρλανδία και Μ. Βρετανία, ενώ τους μικρότερους σε Φινλανδία, Σουηδία και Ολλανδία. Κι όμως, στη Φινλανδία μέσα σε πέντε χρόνια αυξήθηκε από 17% σε 27% το ποσοστό των εργαζομένων που υποφέρουν από σύνδρομο επαγγελματικής εξάντλησης (δύτη οιιί) και διαταραχές ύπνου. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Επαγγελματικής Ασφάλειας και Υγείας,οι Έλληνες ξεπερνάνε κατά πολύ τα ποσοστά της Φινλανδίας κάτι το οποίο κρίνεται ιδιαίτερα ανησυχιτικό από τους επιστήμονες και άξιο για μεταγενέστερες μελέτες. 2.9 Παράγοντες εργασιακού στρες Στους σύγχρονους χώρους εργασίας, οι στρεσογόνοι παράγοντες είναι πολλοί και κυμαίνονται από μια τηθανή σύγκρουση σε συναδέλφους και ένα τηλέφωνο που χτυπά ασταμάτητα έως την επαγγελματική ανασφάλεια και τις απόλυτα εκνευριστικές δυσλειτουργίες των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Οι καταστάσεις που τείνουν να προκαλέσουν άγχος ονομάζονται στρεσογόνες. Αν και ακόμα ένα μεμονωμένο στρες μπορεί να προκαλέσει υπερβολικό άγχος συνήθως τα στρεσογόνα συνδυάζουν πίεση σ' έναν υπάλληλο σε μια ποικιλία τρόπων, μέχρι να εκδηλωθεί το άγχος. Το άγχος που προέρχεται από την λειτουργία του οργανισμού και το επάγγελμα δημιουργεί φυσιολογική και ψυχολογική ένταση στο 18 I Ρ 3 θ

«το ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΣΤΡΕΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΑΑΗΑΟΥΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ» [ 2 0 0 8 άτομο που οδηγεί τελικά σε βλάβη της στεφανιαίας της καρδιάς. Το άγχος από το επάγγελμα είναι; η αμφιβολία από την άσκηση του ρόλου, η σύγκρουση από την άσκηση του ρόλου, η παραφόρτωση του ρόλου, τα ακαθόριστα όρια του οργανισμού, η υπευθυνότητα που έχει το άτομο, οι σχέσεις με τους άλλους και η συμμετοχή του ατόμου στις διαδικασίες λειτουργίας του οργανισμού. Η δη μιουργούμενη φυσιολογική και ψυχολογική ένταση είναι: η έλλειψη ικανοποίησης από τη δουλειά, η ένταση στη δουλειά, η απειλή από τη δουλειά, η χαμηλή ικανοποίηση της ανάγκης για αυτοπραγμάτωση, το κάττνισμα, η ττίεση του αίματος, η χοληστερίνη, τα προβλήματα της καρδιάς και η χαμηλή ικανοποίηση της ανάγκης για υπόληψη και γόητρο. 2.9.1 Οργανωτικοί παράγοντες εργασιακού στρες Οργανωτικά προβλήματα: Η κακή οργάνωση μπορεί να σημαίνει την ύπαρξη ενοχλητικών καθυστερήσεων στη λήψη αποφάσεων για σημαντικά ζητήματα. Ή μπορεί να σημαίνει ότι υπάρχει ασάφεια στο ποιος είναι υπεύθυνος για ποιες αποφάσεις. Οι οργανωτικές διαδικασίες μπορεί γενικά να είναι ανεπαρκείς και χρονοβόρες. Είναι τηθανό εττίσης η υπηρεσία να έχει συνέχεια οικονομική στενότητα, με αποτέλεσμα την έλλειψη της απαραίτητης υλικοτεχνικής υποδομής. Για να μειωθούν οι καθυστερήσεις, είναι απαραίτητο να καθοριστούν με ακρίβεια οι υπευθυνότητες του κάθε εργαζομένου, καθώς και να γίνουν γνωστές οι οικονομικές δυνατότητες του εργοδότη να προσφέρει κατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή. Ανεπαρκής υποστήριξη: Η έλλειψη προσωτπκού μπορεί να σημαίνει ότι κάποιοι υπάλληλοι εκτελούν καθήκοντα που δεν σχετίζονται με το εττίπεδο εκπαίδευσης του ή τις ικανότητες του. Αυτό δημιουργεί ενοχλήσεις και η κυριότερη συνέπεια της είναι ότι οι ήδη εργαζόμενοι, πολλές φορές, αναγκάζονται να ασχολούνται με καθήκοντα διαφορετικά από τα δικά τους, που και χρόνο τους τρώνε και υποτιμούν το εττίπεδο εκπαίδευσης και ικανοτήτων τους. Έτσι, δεν μπορούν να αφοσιωθούν στο δικό τους έργο (σε ένα και μόνο στόχο), αλλά συνεχώς διασπάται η προσοχή τους από την κανονική εργασία, πράγμα που τους προκαλεί εκνευρισμό (Ροηΐ&ηα, 1995). Η λύση βέβαια, είναι η όσο το δυνατό, πληρέστερη στελέχωση του εργασιακού χώρου, ή τουλάχιστον ο δικαιότερος καταμερισμός της ετηπλέον εργασίας στους ήδη εργαζομένους.. Παρατεταρένο ωράριο ρε αντικοινωνικές συνέπειες: Είναι γνωστό ότι ο οργανισμός έχει ένα φυσικό ρυθμό στο 24ωρο (είναι γνωστός ως «κιρκάδιος ρυθμός»). Υπάρχει η ώρα του ύττνου και η ώρα της εργασίας, η ώρα που ο μεταβολισμός μας βρίσκεται στην καλύτερη του στιγμή και η ώρα που το μυαλό και το σοόμα θέλουν να ξεκουραστούν και να αναλάβουν δυνάμεις. Οι ακραίες προσπάθειες να χειριστούμε, όπως εμείς νομίζουμε, τον κιρκάδιο ρυθμό μας, προωθούν το οργανικό και το ψυχολογικό στρες (Ροηΐ&ηα, 1995). Πειράματα έχουν δείξει ότι όταν ο εργαζόμενος εργάζεται σε ρυθμούς πέρα,, από τους φυσικούς όπως σε νυχτερινές βάρδιες, μετά από κάποια χρόνια εμφανίζει αρρώστιες που σχετίζονται με το στρες. Ετήσης, αποδείχθηκε, ότι σε περίπτωση που πρέπει να αλλάξουμε το ρυθμό μας (π.χ. αεροσυνοδοί), 19 I Ρ 3 θ

«το ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΣΤΡΕΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΑΑΗΑΟΥΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ» 2 0 0 8 η επιβράδυνση του ετηφέρει λιγότερο στρες, και άρα είναι προτιμότερη από την ετατάχυνση. Επίσης το ακανόνιστο ωράριο προκαλεί μια αίσθηση αβεβαιότητας προς τις απαιτήσεις του επαγγέλματος και αδυναμία προγραμματισμού της κοινωνικής του ζωής και ανάπτυξης προσωττικών σχέσεων, δημιουργώντας νέες εστίες στρες. Η ταο εύλογη λύση, βέβαια, είναι η απόφαση να δουλεύει κανείς σε συγκεκριμένες και καθορισμένες ώρες την ημέρα. Χαιιηλή θέστι στην ιεραρ'/ία, αιιοιβίί και προοπτική εξέληξης: Άσχετα με την προσωπική μας άποψη για το επάγγελμα μας, είναι σημαντικό η εργασία μας να έχει και την ανάλογη κοινωνική αναγνώριση και να μην θεωρείται υποβαθμισμένη. Οταν δηλαδή το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο του επαγγέλματος μας είναι χαμηλό, τότε πέφτει η αυτοεκτίμησή μας, δημιουργώντας μας στρες. Το μεγαλύτερο όμως μέρος του άγχους στη δουλειά, οφείλεται σε οικονομικούς λόγους κι αυτό είναι πολύ φυσικό στη σημερινή καταναλωτική κοινωνία. Η χαμηλή αμοιβή (πενιχρές ανταμοιβές) οδηγεί σε στρες. Πολύ μικρός μισθός για πολλή δουλειά. Με τις περικοπές, το πάγωμα των μισθών, την τάση για την αποκοπή αμοιβές και την περικοπή των εισφορών ασφάλισης, οι άνθρωποι χάνουν την προσδοκία ότι ο μισθός τους μπορεί κάποτε να αυξηθεί. Οι εργαζόμενοι λοιπόν, έχουν την ανησυχία της καλής οικονομικής αποδοχής. Αυτό συμβαίνει όταν εισάγεται τεχνολογία εξοικονόμησης κόστους, όταν ξεκινούν διαπραγματεύσεις συμβολαίων ή όταν τα οικονομικά της εταιρίας υποφέρουν (Οοίετη&η, 1999). Η αμοιβή επίσης δημιουργεί προβλήματα, όταν υπάρχει η αντίληψη ότι δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του έργου και ο εργαζόμενος αισθάνεται αδικημένος (Ξηροτύρη - Κουφίδου, 1997). Πρέπει ο εργαζόμενος να έχει τις ανάλογες οικονομικές απολαβές γιατί αυτό δείχνει ότι εκτιμάται πραγματικά αυτό που κάνει. Επαπλέον όταν δεν υπάρχουν προοπτικές εξέλιξης στην καρτέρα τους, πολλοί εργαζόμενοι νιώθουν ισχυρό άγχος που οφείλεται στη ματαίωση των φιλοδοξιών τους. Πρέπει να υπάρχουν οι προοπτικές αυτές αφού έτσι αυξάνεται η αίσθηση της προσωτηκής αξίας αλλά και λειτουργεί ως μακροπρόθεσμος στόχος.». Περιττά «τυπικά» και εσωτερικές διαδικασίες (γραφειοκρατία): Η συμπλήρωση μεγάλου αριθμού «τυπακών» εγγράφων, η εμπλοκή σε περιττές γραφειοκρατικές διαδικασίες προκαλούν δυσαρέσκεια. Απογοήτευση και δυσφορία μπορεί να προκαλέσουν επίσης, οι πολυάριθμες συνεδριάσεις που οδηγούν σε σπατάλη πολύτιμου χρόνου, κι έτσι, αυξάνουν το στρες το προσωτηκού. Γι' αυτό τέτοιες ενέργειες πρέπει να μειώνονται στο ελάχιστα δυνατό. ). Αβεβαιότητα και Ανασφάλεια: Η οργανωσιακή αλλαγή δημιουργεί ψυχολογική υπερένταση, γιατί συνοδεύεται από αβεβαιότητα, ιδιαίτερα όταν γίνεται χωρίς προειδοποίηση. Στην περίπτωση αυτή οι εργαζόμενοι αγνοούν πλήρως αν και πως θα τους επηρεάσει, με αποτέλεσμα να αισθάνονται ανασφάλεια (Ξηροτύρη - Κουφίδου, 1997). Στην εργασία η αβεβαιότητα παίρνει τη μορφή των συχνών αλλαγών πολιτικής, έτσι που οι υπάλληλοι δεν ξέρουν ποτέ τι συμβαίνει. Ο προγραμματισμός δυσκολεύεται, και μόλις τα άτομα συμφιλιωθούν με κάποιες διαδικασίες ή αποφάσεις, υποχρεώνονται να 20 I Ρ 3

«το ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΣΤΡΕΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΑΑΗΑΟΥΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ» 2 0 0 8 αλλάξουν τρόπο σκέψης και να εξοικειωθούν με κάτι πολύ διαφορετικό. Στη χειρότερη της.μορφή η αβεβαιότητα σημαίνει να μη γνωρίζει ο εργαζόμενος αν απολύεται ή παραμένει (Ροηίαη&, 1995). Οι συχνές λοιπόν αλλαγές «πολιτικής» στον επαγγελματικό χώρο, καθώς και οι υποβόσκουσες φήμες (απόλυσης, μετάθεσης κλπ) οδηγούν σε σημαντική αύξηση του στρες του προσωπικού. Κι αυτό γιατί σχεδόν όλοι χρειαζόμαστε έναν βαθμό μονοτονίας, ώστε να νιώθουμε σταθερότητα και να πιστεύουμε ότι ελέγχουμε τις καταστάσεις. Βέβαια, εδώ, πρέπει να σημειωθεί ότι, όταν η δουλειά καταντάει «ρουτίνα» (π.χ. διοίκηση) επίσης αυξάνει το στρες. Ίσως λοιπόν, θα πρέπει να βρεθεί ένα είδος ισορροττίας προκλήσεων - σταθερότητας. Έτσι η αλλαγή οποιουδήποτε τύπου είναι μια γενική και ευρέως αποδεκτή αιτία άγχους, αφού απαιτεί προσαρμογή από τους υπαλλήλους. Ασαφής προσδιορισμός του ρόλου (Αιΐφίβολία): Ασάφεια ρόλου έχουμε όταν δεν υπάρχει επαρκής πληροφόρηση σχετικά με τις απαιτήσεις του προϊσταμένου προς τον υφιστάμενο, τότε υπάρχει έλλειψη συγκεκριμένου ρόλου εργασίας του υφισταμένου, με αποτέλεσμα να μην έχει γίνει ξεκάθαρο τι θα πρέπει να κάνει και τι να μην κάνει, όσον αφορά τα εργασιακά του καθήκοντα ή τις αρμοδιότητες του (Σταθάτου, 1995). Για να πραγματοποιηθεί με ετατυχία η εργασία μας σε έναν οργανισμό πρέπει να έχουμε ορισμένες πληροφορίες σχετικά με το τι περιμένουν από εμάς οι άλλοι να κάνουμε στο χώρο της δουλειάς μας. Πρέπει να γνωρίζουμε τα δικαιώματα μας, τις υποχρεώσεις μας, τα προνόμια και γενικά τα όρια της ελευθερίας μας μέσα στον οργανισμό. Συχνά, το άτομο θέλει να γνωρίζει για τις συνέπειες που μπορεί να έχει το ίδιο ή άλλο μέλος του οργανισμού και ακόμα ο ίδιος ο οργανισμός για κάτι που θα γίνει. Πάντοτε όμοις δεν έχουμε όλες τις πληροφορίες που χρειαζόμαστε, γι' αυτό και υπάρχει κάποιος βαθμός αμφιβολίας πάνω στο ρόλο που έχουμε να διαδραματίσουμε μέσα στον οργανισμό. Με άλλα λόγια, η αμφιβολία κατά την άσκηση του ρόλου είναι μια κατάσταση στην οποία το άτομο έχει ανεπαρκείς πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο πραγματοποίησης του ρόλου του. Τα κύρια συμπεράσματα της μελέτης του και άλλων έδειξαν ότι τα άτομα που υποφέρουν από την αμφιβολία κατά την άσκηση του ρόλου τους έχουν λιγότερη ικανοποίηση από την εργασία και μεγαλύτερη ένταση. Ενώ η αμφιβολία κατά την άσκηση του ρόλου γενικά δημιουργού άγχος στο άτομο, οι ατομικές διαφορές κρίνουν το μέγεθος αυτής της αμφιβολίας. Στα άτομα που έχουν υψηλή την ανάγκη για τάξη και οργάνωση και λιγότερες αμφιβολίες κατά την άσκηση του ρόλου τους, η ττιθανότητα για να έχουν μεγαλύτερη ένταση στη δουλειά τους είναι μεγαλύτερη από εκείνα που έχουν τις ανάγκες αυτές χαμηλές. Ένα από τα κύρια προβλήματα αυτής της αμφιβολίας είναι ότι συχνά κατηγορούμαστέ για κάτι που πάει στραβά, τη στιγμή που εμείς ούτε καν σκεφτήκαμε ότι ανήκε στο δικό μας τομέα ευθύνης. Ορισμένοι συνάδελφοι είναι ικανότατοι στο να μεταθέτουν το σφάλμα σε μας, αφήνοντας μας στη θλίψη και στην αγανάκτηση μας. Ο ασαφής προσδιορισμός της εργασίας μας κάνει ευάλωτους. Όταν δεν κάνουμε τίποτα, μας λένε ότι έπρεπε να είχαμε ενεργήσει. Όταν παίρνουμε 21 I Ρ 3 θ

«το ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΣΤΡΕΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΑΑΑΗΑΟΥΣ ΠΡΩΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ» [ 2008 πρωτοβουλίες και ενεργούμε, κατηγορούμαστε ότι υπερβαίνουμε τα καθήκοντα μας ή ότι προσπαθούμε να υπονομεύσουμε τους συναδέλφους μας, ή να τους «κλέψουμε» την επιτυχία (Εοπίωτα, 1995). Ασάφεια έχουμε και στην περίπτωση που ο εργαζόμενος δεν έχει σαφή εικόνα των στόχων της εργασίας του και των προσδοκιών που έχουν από αυτόν οι προϊστάμενοι, οι υφιστάμενοι και οι συνάδελφοι. Η ασάφεια ρόλου μπορεί να συνοδεύει και τις μεταβατικές καταστάσεις, όπως είναι η ανάληψη μιας νέας εργασιακής θέσης, η προαγωγή σε νέα θέση κλπ. 8. Σύγκρουσυ ρόλων: Σχετίζεται με το βαθμό επικοινωνίας μεταξύ εργαζομένων και με τις προσδοκίες που έχουν οι προϊστάμενοι από τους υφισταμένους. Όταν ο βαθμός επικοινωνίας μεταξύ προϊσταμένων-υφισταμένων δεν είναι καλός τότε συναντάμε μια σύγκρουση ρόλων. Συχνά υπάρχουν για το ίδιο άτομο δύο ή περισσότεροι προϊστάμενοι που ο καθένας φυσικά έχει τις δικές του ιδιαίτερες απαιτήσεις από τον υφιστάμενο. Μερικές φορές αυτές οι διαφορετικές απαιτήσεις αλληλοσυγκρούονται και τότε ο υφιστάμενος αντιμετωπίζει μια σύγκρουση ρόλων εφόσον και οι απαιτήσεις που έχουν απ' αυτόν οι προϊστάμενοι, συγκρούονται μεταξύ τους. Η σύγκρουση αυτή μπορεί να είναι στην ιεραρχία των καθηκόντων, τι δηλαδή προέχει να γίνει ή στο είδος της δουλειάς. Σύγκρουση ρόλων μπορεί ετπσης να υπάρχει όταν οι προϊστάμενοι περιμένουν ένα είδος δουλειάς να γίνει από τον υφιστάμενο χωρίς εκείνος να έχει την ίδια γνώμη (Σταθάτου, 1995). Ταυτόχρονα σύγκρουση ρόλων συμβαίνει όταν ο εργαζόμενος αναγκάζεται να έχει δύο ρόλους ασυμβίβαστους μεταξύ τους (π.χ. αφοσίωση στην εταιρία - στους συναδέλφους). Τότε, όποιον δρόμο και αν διαλέξει, θα νιώθει άγχος, ενοχή, αισθήματα ανικανότητας, γιατί δεν κατάφερε να τους ικανοποιήσει όλους. Συνολικά μπορούμε να διακρίνουμε τις εξής καταστάσεις σύγκρουσης ρόλων: (α) όταν δύο διαφορετικά πρόσωπα έχουν διαφορετικές απαιτήσεις και προσδοκίες από τον εργαζόμενο, (β) όταν το ίδιο άτομο έχει αντιφατικές προσδοκίες και απαιτήσεις από τον εργαζόμενο (π.χ. του δίνει αντιφατικές εντολές), (γ) όταν οι απαιτήσεις του ρόλου ενός ατόμου βρίσκονται σε σύγκρουση με τις προσωπακές του αξίες (π.χ. εφαρμογή κάποιας μεθόδου που το ίδιο το άτομο δεν εγκρίνει, γιατί δεν συμβαδίζει με τις πεποιθήσεις του), (δ) όταν το άτομο αντιμετωπίζει διαφορετικές απαιτήσεις από το χώρο εργασίας και από το οικογενειακό ή κοινοινικό περιβάλλον του έξω από το χώρο εργασίας. Κλασικό παράδειγμα θα μπορούσε να είναι η ματαίωση μιας εξόδου για ψυχαγο^γία ή μιας εκδρομής λόγω των απαιτήσεων της εργασίας (Καντάς,1995). Αν η αμφιβολία κατά την άσκηση του ρόλου φαίνεται να προέρχεται από έλλειψη επαρκών πληροφοριών, η σύγκρουση κατά την άσκηση του ρόλου προέρχεται από μια κατάσταση στην οποία οι πληροφορίες δημιουργούν συγκρούσεις. Μερικές εργασίες σε έναν οργανισμό παρουσιάζουν μεγαλύτερη σύγκρουση κατά την άσκηση του ρόλου από άλλες. Ο Καίιη και οι άλλοι αναφέρουν ότι οι διευθυντές και μάνατζερ υποφέρουν περισσότερο από τη σύγκρουση κατά την άσκηση του ρόλου απ' ότι οι μηχανικοί και οι επιστήμονες. 22 I Ρ 3 θ