Φυσικά Μεγέθη Μονάδες Μέτρησης

ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΦΥΣΙΚΗ A ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΑΞΗ: Α Προσανατολισμού 2. ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ Οι μαθητές και οι μαθήτριες να είναι σε θέση να: ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΑ ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ Διδακτέα: Πληροφορίες, Έννοιες, Δεξιότητες, Στρατηγικές/Τρόπος σκέψης, Στάσεις/Αξίες Φυσικά Μεγέθη Μονάδες Μέτρησης ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Δεν αντιστοιχούν σε κάθε δείκτηαναφέρονται μόνο σε καινοτόμες προτάσεις Κεφάλαιο 1. Φυσικά Μεγέθη Μονάδες Μέτρησης 1.1. Ορίζουν τα θεμελιώδη και παράγωγα μεγέθη. 1.2. Εξηγούν τι είναι η μέτρηση και τη φυσική σημασία της. 1.3. Εξηγούν τη σημασία των μονάδων μέτρησης φυσικών μεγεθών, και να αναφέρουν τις μονάδες μέτρησης των θεμελιωδών μεγεθών στο σύστημα SI και τα πολλαπλάσιά τους. 1.4. Εκτελούν μετατροπές μονάδων μέτρησης φυσικών μεγεθών. 1.5. Ταξινομούν φυσικά μεγέθη σε μονόμετρα και διανυσματικά. Θεμελιώδη φυσικά μεγέθη (μήκος, μάζα, χρόνος). Παράγωγα μεγέθη που προκύπτουν από τα θεμελιώδη. Μετρήσεις φυσικών μεγεθών. Μονάδες μέτρησης φυσικών μεγεθών στο σύστημα SI, και πολλαπλάσια μονάδων. Μετατροπές μεταξύ μονάδων μέτρησης φυσικών μεγεθών.. Μονόμετρα και διανυσματικά μεγέθη. 1

1.6. Επιλέγουν και να χρησιμοποιούν σωστά τα όργανα στη μέτρηση θεμελιωδών μεγεθών. 1.7. Αναδεικνύουν, μέσω σχετικών δραστηριοτήτων, παράγοντες που προσδίδουν αβεβαιότητα στις μετρήσεις. 1.8. Προσδιορίζουν και να καταγράφουν τιμές μετρούμενων μεγεθών (χρόνου, μήκους, μάζας) με το σωστό αριθμό σημαντικών ψηφίων, μέσα από σχετικές δραστηριότητες. 1.9. Εκτελούν πράξεις μεταξύ πειραματικών τιμών, διατηρώντας το σωστό αριθμό σημαντικών ψηφίων. Ορθή επιλογή και χρήση οργάνων μέτρησης. Ορθή ανάγνωση των οργάνων μέτρησης. Μετρήσεις και αβεβαιότητα. Παράγοντες που προσδίδουν αβεβαιότητα στις μετρήσεις (σφάλμα παράλλαξης και συστηματικό σφάλμα, αβεβαιότητα λόγω της κλίμακας του οργάνου, σφάλμα χρόνου αντίδρασης). Ορισμός σημαντικών ψηφίων αβέβαιο ψηφίο. Προσδιορισμός σημαντικών ψηφίων τιμών που προκύπτουν από μετρήσεις. Σημαντικά ψηφία του αποτελέσματος που προκύπτει από πράξεις μεταξύ τιμών. Στρογγυλοποίηση Τιμών. 2

Κεφάλαιο 2 Κίνηση σε ευθεία γραμμή 2.1. Προσδιορίζουν τη θέση ενός σώματος σε ευθεία. Διακρίνουν τη διαφορά μεταξύ μετατόπισης και διανυόμενης απόστασης. 2.2. Χρησιμοποιούν την έννοια της ταχύτητας για να περιγράψουν τον ρυθμό μεταβολής της θέσης (με τον χρόνο). 2.3. Διακρίνουν τη διαφορά ανάμεσα στη μέση αριθμητική και μέση διανυσματική ταχύτητα. 2.4. Υπολογίζουν τη μέση αριθμητική ταχύτητα από την απόσταση και το χρονικό διάστημα, και αντίστροφα. 2.5. Υπολογίζουν τη μέση διανυσματική ταχύτητα από τη μετατόπιση και το χρονικό διάστημα, και αντίστροφα. 2.6. Διακρίνουν τη διαφορά ανάμεσα στη στιγμιαία ταχύτητα και στη μέση διανυσματική ταχύτητα. 2.7. Μετρούν τη μέση διανυσματική και τη στιγμιαία ταχύτητα εκτελώντας κατάλληλες πειραματικές δραστηριότητες. 2.8. Κατασκευάζουν γραφικές παραστάσεις θέσης χρόνου και ταχύτητας χρόνου από Κίνηση σε ευθεία γραμμή Χαρακτηριστικά μεγέθη κίνησης (θέση, μετατόπιση, χρονικό διάστημα, διανυόμενη απόσταση, τροχιά). Η έννοια της ταχύτητας. Ορισμός της μέσης αριθμητικής και μέσης διανυσματικής ταχύτητας. Εφαρμογή των σχέσεων της μέσης αριθμητικής ταχύτητας σε παραδείγματα ευθύγραμμης κίνησης. Εφαρμογή των σχέσεων της μέσης διανυσματικής ταχύτητας σε παραδείγματα ευθύγραμμης κίνησης. Ορισμός στιγμιαίας ταχύτητας. Πειραματικός προσδιορισμός της μέσης διανυσματικής και στιγμιαίας ταχύτητας. Ευθύγραμμη ομαλή κίνηση Πειραματική άσκηση 3

πειραματικές μετρήσεις ευθύγραμμης ομαλής κίνησης. 2.9. Συνδέουν την κλίση της ευθείας θέσης - χρόνου με την ταχύτητα και να την υπολογίζουν. 2.10. Συνδέουν το εμβαδόν της γραφικής παράστασης ταχύτητας χρόνου με τη μετατόπιση. 2.11. Αναγνωρίζουν και να περιγράφουν ποιοτικά την ταχύτητα (θετική, αρνητική, μηδενική, μεγάλου ή μικρού μέτρου) με βάση την μορφή (θετική, αρνητική, μηδενική, μεγάλη ή μικρή κλίση) της γραφικής παράστασης για ευθύγραμμες κινήσεις με μεταβαλλόμενη ταχύτητα. 2.12. Προσδιορίζουν τη μέση και στιγμιαία ταχύτητα από τη γραφική παράσταση θέσης-χρόνου για γενική ευθύγραμμη κίνηση με μεταβαλλόμενη ταχύτητα. 2.13. Χρησιμοποιούν την έννοια της επιτάχυνσης για να περιγράψουν τον ρυθμό μεταβολής της στιγμιαίας ταχύτητας (με τον χρόνο). 2.14. Προσδιορίζουν τη μέση διανυσματική επιτάχυνση από τη μεταβολή της στιγμιαίας ταχύτητας και το χρονικό διάστημα. Γραφικές παραστάσεις θέσης χρόνου και ταχύτητας χρόνου στην ομαλή ευθύγραμμη κίνηση. Φυσική σημασία κλίσης γραφικής παράστασης θέσης χρόνου. Φυσική σημασία εμβαδού γραφικής παράστασης ταχύτητας χρόνου. Αναγνώριση ευθύγραμμης κίνησης με μεταβαλλόμενη ταχύτητα από τη γραφική παράσταση θέσης χρόνου για γενική κίνηση με μεταβαλλόμενη επιτάχυνση. Χρήση μιας δεδομένης γραφικής παράστασης θέσης χρόνου για γενική ευθύγραμμη κίνηση μεταβαλλόμενης ταχύτητας για τον προσδιορισμό της μέσης και στιγμιαίας ταχύτητας. Η έννοια της επιτάχυνσης και ο ορισμός της μέσης και στιγμιαίας επιτάχυνσης. Διανυσματικός χαρακτήρας της επιτάχυνσης. 4

2.15. Διακρίνουν την διαφορά ανάμεσα στη μέση και στιγμιαία επιτάχυνση. 2.16. Προσδιορίζουν πειραματικά τα κριτήρια με τα οποία μπορούν να χαρακτηρίσουν μια κίνηση σαν ευθύγραμμη ομαλά επιταχυνόμενη κίνηση. 2.17. Αναλύουν τα πειραματικά αποτελέσματα των γραφικών παραστάσεων θέσης χρόνου και ταχύτητας χρόνου και διαπιστώνουν από τη γραφική παράσταση ταχύτητας χρόνου ότι η ταχύτητα του κινητού μεταβάλλεται με σταθερό ρυθμό. 2.18. Υπολογίζουν την επιτάχυνση από την γραφική παράσταση ταχύτητας χρόνου. 2.19. Συνδέουν το εμβαδόν της επιφάνειας ανάμεσα στην γραφική παράσταση ταχύτητας χρόνου και στον άξονα του χρόνου με τη μετατόπιση του σώματος. 2.20. Επιλύουν προβλήματα της ευθύγραμμης ομαλά επιταχυνόμενης κίνησης είτε από τις σχέσεις ταχύτητας-χρόνου, θέσηςχρόνου και ταχύτητας-μετατόπισης, ή από τις αντίστοιχες γραφικές παραστάσεις, και να διακρίνουν την Σύγκριση μέσης και στιγμιαίας επιτάχυνσης. Ομαλά επιταχυνόμενη κίνηση Πειραματική άσκηση. Γραφικές παραστάσεις θέσης χρόνου και ταχύτητας χρόνου στην ευθύγραμμη ομαλά επιταχυνόμενη κίνηση. Η σχέση της επιτάχυνσης με την κλίση της γραφικής παράστασης ταχύτητας χρόνου. Φυσική σημασία του εμβαδού της γραφικής παράστασης ταχύτητας χρόνου. Σχέσεις ταχύτητας χρόνου και θέσης χρόνου στην ομαλά επιταχυνόμενη κίνηση. Σχέση ταχύτητας, μετατόπισης και επιτάχυνσης: v 2 = v 2 0 + 2a( x - x 0 ). Επίλυση προβλημάτων στην καθημερινή ζωή. 5

καλύτερη μέθοδο για την επίλυση των προβλημάτων αυτών. 2.21. Αναγνωρίζουν ότι η ελεύθερη πτώση είναι η κίνηση ενός σώματος υπό την επίδραση αποκλειστικά της βαρυτικής έλξης της γης, όταν η αντίσταση του αέρα μπορεί να αγνοηθεί. 2.22. Διερευνούν και να αναδεικνύουν πειραματικά ότι κατά την ελεύθερη πτώση από μικρό ύψος, όλα τα σώματα έχουν την ίδια και σταθερή επιτάχυνση (g) ανεξάρτητα από τη μάζα τους. 2.23. Σχεδιάζουν και να εκτελούν πειραματικές δραστηριότητες μέτρησης της επιτάχυνσης της βαρύτητας, g, κατά την ελεύθερη πτώση. 2.24. Επιλύουν προβλήματα ελεύθερης πτώσης χρησιμοποιώντας τις αντίστοιχες εξισώσεις, ή γραφικές μεθόδους. Κινήσεις υπό την επίδραση της βαρύτητας της Γής: ελεύθερη πτώση. Πειραματική διερεύνηση ελεύθερης πτώσης από χαμηλό ύψος. Πειραματικός προσδιορισμός της επιτάχυνσης της βαρύτητας, g. Εφαρμογές σε κατακόρυφες κινήσεις, όπως η κατακόρυφη βολή. 6

Δυνάμεις και Νόμοι του Νεύτωνα Κεφάλαιο 3 Δυνάμεις και Νόμοι του Νεύτωνα 3.1. Γνωρίζουν ότι η δύναμη προκαλεί είτε μεταβολή της κινητικής κατάστασης ή παραμόρφωση των σωμάτων στα οποία ασκείται. 3.2. Κατηγοριοποιούν τις δυνάμεις σε δυνάμεις επαφής και δυνάμεις από απόσταση. 3.3. Αναγνωρίζουν και περιγράφουν δυνάμεις από την καθημερινή εμπειρία (βάρος, τάση σχοινιού, δύναμη ελατηρίου, τριβή, αντίσταση ρευστού, ηλεκτρικές και μαγνητικές δυνάμεις). 3.4. Γνωρίζουν ότι το υλικό σημείο αποτελεί μοντέλο αναπαράστασης ενός σώματος και να το χρησιμοποιούν για τον σχεδιασμό δυνάμεων που ασκούνται στο σώμα. 3.5. Γνωρίζουν ότι η δύναμη είναι διανυσματικό μέγεθος και να σχεδιάζουν δυνάμεις που ασκούνται σε ένα σώμα. 3.6. Αναδεικνύουν πειραματικά ότι όταν δύο ή περισσότερες δυνάμεις δρουν σε ένα σώμα, προκαλούν το ίδιο αποτέλεσμα με την συνισταμένη τους. Αλληλεπιδράσεις μεταξύ σωμάτων. Η έννοια της δύναμης. Κατηγοριοποίηση σε δυνάμεις επαφής και δυνάμεις από απόσταση. Παραδείγματα χαρακτηριστικών δυνάμεων από την καθημερινή εμπειρία (βάρος, τάση σχοινιού, δύναμη ελατηρίου, τριβή, αντίσταση ρευστού, ηλεκτρικές και μαγνητικές δυνάμεις). Το υλικό σημείο σαν μοντέλο αναπαράστασης ενός σώματος και εφαρμογές στον σχεδιασμό των δυνάμεων που ασκούνται στο σώμα. Διανυσματική φύση της δύναμης. Η αρχή της επαλληλίας δυνάμεων και η πειραματική της διερεύνηση. 7

3.7. Εφαρμόζουν τους κανόνες του πολυγώνου και του παραλληλογράμμου για την εύρεση της συνισταμένης δύο ή περισσότερων ομοεπίπεδων δυνάμεων. 3.8. Αναλύουν δυνάμεις σε κάθετες συνιστώσες και χρησιμοποιούν τριγωνομετρικές σχέσεις για τον προσδιορισμό των συνιστωσών τους. 3.9. Διερευνούν τη δύναμη τριβής και να διακρίνουν την στατική τριβή από την κινητική τριβή. 3.10. Συνθέτουν και αναλύουν δυνάμεις που ασκούνται σε ένα σώμα (π.χ. βάρος, κάθετη δύναμη, τριβή, τάση σχοινιού, δύναμη ελατηρίου) σε διάφορες φυσικές καταστάσεις. 3.11. Διαπιστώνουν πειραματικά και να γνωρίζουν ότι όταν σε ένα σώμα ασκείται μηδενική συνισταμένη δύναμη, αυτό ηρεμεί ή κινείται με σταθερή διανυσματική ταχύτητα (1 ος νόμος του Νεύτωνα ή νόμος της αδράνειας). 3.12. Αναδεικνύουν πειραματικά ότι η μάζα ενός σώματος αποτελεί ποσοτικό μέτρο της αδράνειάς του. Σύνθεση δυνάμεων. Κανόνες πολυγώνου και παραλληλογράμμου. Ανάλυση δύναμης σε κάθετες συνιστώσες. Δύναμη Τριβής. Στατική τριβή και κινητική τριβή. Εφαρμογές σύνθεσης και ανάλυσης δυνάμεων σε διάφορες περιπτώσεις (π.χ. σώμα σε κεκλιμένο επίπεδο με ή χωρίς τριβή, σώμα που τείνεται από σχοινιά, σώμα που αλληλεπιδρά με συμπιεσμένο ή τεταμένο ελατήριο). Ο 1 ος νόμος του Νεύτωνα. Η έννοια της αδράνειας. 8

3.13. Παρουσιάζουν και να επιχειρηματολογούν για τους τρόπους που εμφανίζεται η αδράνεια στην καθημερινή ζωή. 3.14. Εφαρμόζουν τον 1 ο νόμο του Νεύτωνα σε προβλήματα ισορροπίας. 3.15. Επιχειρηματολογούν με βάση εμπειρικές παρατηρήσεις και να διαπιστώνουν πειραματικά ότι όταν ασκείται μη μηδενική συνισταμένη δύναμη σε ένα σώμα, προκαλείται μεταβολή στην ταχύτητά του. 3.16. Επιβεβαιώνουν πειραματικά την σχέση μεταξύ της μάζας, της επιτάχυνσης και της συνισταμένης δύναμης που ασκείται σε ένα σώμα και να διατυπώνουν τον 2 ο νόμο του Νεύτωνα. 3.17. Ορίζουν τη μονάδα μέτρησης Newton (N) με βάση τον 2 ο νόμο του Νεύτωνα. 3.18. Αναφέρουν τη σχέση που συνδέει το βάρος ενός σώματος με την επιτάχυνση της βαρύτητας και την μάζα του και να διακρίνουν την διαφορά μεταξύ μάζας και βάρους. 3.19. Αναφέρουν και εφαρμόζουν τις σχέσεις που δίνουν τα μέτρα της στατικής και κινητικής τριβής. Η αδράνεια στην καθημερινή ζωή. Προβλήματα ισορροπίας υλικού σημείου. Εισαγωγή στον 2 ο νόμο του Νεύτωνα. Ο 2 ος νόμος του Νεύτωνα: Διερεύνηση σχέσης δύναμης επιτάχυνσης για σταθερή μάζα Διερεύνηση σχέσης επιτάχυνσης μάζας για σταθερή δύναμη. Ορισμός της μονάδας μέτρησης της δύναμης. Η σχέση μεταξύ του βάρους ενός σώματος, της μάζας και της επιτάχυνσης της βαρύτητας:. Υπενθύμιση ότι όλα τα σώματα πέφτουν με την ίδια επιτάχυνση. Διάκριση μάζας και βάρους ενός σώματος. Σχέσεις υπολογισμού της στατικής και κινητικής τριβής: fk = μκν και fσ,μεγ.=μσν. 9

3.20. Εφαρμόζουν τον 2 ο νόμο του Νεύτωνα σε προβλήματα κίνησης. 3.21. Γνωρίζουν ότι αν ένα σώμα ασκεί μια δύναμη σε ένα δεύτερο σώμα, τότε δέχεται μια ίσου μέτρου δύναμη και αντίθετης φοράς από το δεύτερο σώμα και να αναφέρουν την πρόταση αυτή ως τον 3 ο νόμο του Νεύτωνα. 3.22. Διαπιστώνουν πειραματικά τον 3 ο νόμο του Νεύτωνα. 3.23. Σχεδιάζουν σε ξεχωριστό διάγραμμα το υπό μελέτη σώμα και συμπεριλαμβάνουν όλες τις δυνάμεις που ασκούνται σε αυτό. 3.24. Αποδεικνύουν ότι ένα αβαρές τεντωμένο σχοινί ασκεί την ίδια δύναμη στα άκρα του. 3.25. Επιλύουν προβλήματα που περιέχουν απλές διατάξεις με ακίνητες αβαρείς τροχαλίες. 3.26. Εφαρμόζουν τους τρεις νόμους του Νεύτωνα σε προβλήματα ισορροπίας και κίνησης ενός ή περισσοτέρων σωμάτων 3.27. Επαληθεύουν πειραματικά τον 2 ο νόμο του Νεύτωνα σε συστήματα σωμάτων. Εφαρμογές του 2 ου νόμου του Νεύτωνα. Ο 3 ος νόμος του Νεύτωνα και παραδείγματα δράσης αντίδρασης. Πειραματική διερεύνηση του 3 ου νόμου του Νεύτωνα. Διάγραμμα ελεύθερου σώματος. Δυνάμεις στα άκρα ενός τεντωμένου αβαρούς σχοινιού. Χρήση αβαρούς τροχαλίας για αλλαγή της κατεύθυνσης της δύναμης που ασκείται στα άκρα ενός τεντωμένου αβαρούς σχοινιού διατηρώντας το μέτρο της σταθερό. Εφαρμογές των νόμων του Νεύτωνα σε προβλήματα ισορροπίας και κίνησης ενός ή περισσοτέρων σωμάτων. Πειραματική επαλήθευση του 2 ου νόμου του Νεύτωνα σε συστήματα σωμάτων. 10

Έργο και Μηχανική Ενέργεια Κεφάλαιο 4. Έργο και Μηχανική Ενέργεια 4.1. Εξάγουν το θεώρημα έργου κινητικής ενέργειας για κίνηση σε μία διάσταση υπό σταθερή συνισταμένη δύναμη κάνοντας χρήση της σχέσης v 2 = v 2 0 + 2a( x - x 0 ). 4.2. Διατυπώνουν τον ορισμό του έργου σταθερής δύναμης. 4.3. Ορίζουν το Joule ως την μονάδα μέτρησης του έργου, με βάση τον ορισμό του έργου. 4.4. Ορίζουν την κινητική ενέργεια ενός σώματος. 4.5. Αναγνωρίζουν πότε το έργο μιας δύναμης είναι θετικό, αρνητικό ή μηδενικό και να αναφέρουν παραδείγματα από την καθημερινή ζωή. 4.6. Προσδιορίζουν το έργο του βάρους ενός σώματος που μετατοπίζεται κατακόρυφα ή κατά μήκος κεκλιμένου επιπέδου. 4.7. Διακρίνουν τη διαφορά μεταξύ του έργου δύναμης και του αισθήματος κόπωσης. 4.8. Επιβεβαιώνουν πειραματικά το θεώρημα έργου κινητικής ενέργειας για σταθερή συνισταμένη Θεώρημα έργου-κινητικής ενέργειας για κίνηση σε μία διάσταση υπό σταθερή συνισταμένη δύναμη, με βάση τη σχέση v 2 = v 2 0 + 2a( x - x 0 ). Έργο σταθερής δύναμης. Μονάδα μέτρησης έργου. Κινητική ενέργεια σώματος. Θετικό, αρνητικό και μηδενικό έργο δύναμης. Έργο βάρους σώματος. Συνήθεις παρανοήσεις που σχετίζονται με την έννοια του έργου στην καθημερινή ζωή. Πειραματική επιβεβαίωση του θεωρήματος έργου κινητικής ενέργειας για σταθερή 11

δύναμη, σε περιπτώσεις κίνησης σε μια διάσταση. 4.9. Εφαρμόζουν το θεώρημα έργου κινητικής ενέργειας για τον υπολογισμό της ταχύτητας, μέσης συνισταμένης δύναμης ή και μετατόπισης και συγκεκριμένα της χρήσης της ζώνης ασφαλείας στα αυτοκίνητα. 4.10. Προσδιορίζουν το έργο μεταβαλλόμενης δύναμης από τη γραφική παράσταση της συνιστώσας δύναμης κατά την διεύθυνση της μετατόπισης και της θέσης. 4.11. Προσδιορίζουν γραφικά το έργο της δύναμης ελατηρίου. 4.12. Κατηγοριοποιούν δυνάμεις σε διατηρητικές και μη διατηρητικές. 4.13. Γνωρίζουν ότι το βάρος σώματος και η δύναμη ελατηρίου είναι διατηρητικές δυνάμεις. 4.14. Συμπεραίνουν ότι η ποσότητα mgy + 1 είναι σταθερή για 2 mu2 σώμα που κινείται κατακόρυφα υπό την επίδραση του βάρους του. 4.15. Ορίζουν τη βαρυτική δυναμική ενέργεια και την αντίστοιχη συνισταμένη δύναμη σε μονοδιάστατες κινήσεις. Εφαρμογές από την καθημερινή ζωή του θεωρήματος έργου κινητικής ενέργειας (π.χ. η χρήση της ζώνης ασφαλείας στα αυτοκίνητα). Έργο μεταβαλλόμενης δύναμης. Παραδείγματα σταθερής και μεταβαλλόμενης δύναμης. Διατηρητικές και μη διατηρητικές δυνάμεις. Παραδείγματα διατηρητικών δυνάμεων: το βάρος σώματος και η δύναμη του ελατηρίου. Θεώρημα έργου κινητικής ενέργειας για σώμα που κινείται κατακόρυφα υπό την επίδραση του βάρους του. Βαρυτική δυναμική ενέργεια και μηχανική ενέργεια συστήματος σώματος-γης. 12

μηχανική ενέργεια συστήματος σώματος-γης. 4.16. Συμπεραίνουν ότι η ποσότητα 1 είναι σταθερή για 2 kx2 + 1 2 mu2 σώμα που κινείται υπό την επίδραση δύναμης οριζόντιου ελατηρίου. 4.17. Ορίζουν τη δυναμική ενέργεια και την αντίστοιχη μηχανική ενέργεια συστήματος ελατηρίου σώματος. 4.18. Περιγράφουν τις μετατροπές μεταξύ δυναμικής και κινητικής ενέργειας κατά την κίνηση σώματος υπό την επίδραση του βάρους του και κατά την κίνηση σώματος προσδεμένου σε οριζόντιο ελατήριο. 4.19. Αναδεικνύουν πειραματικά την αρχή της διατήρησης μηχανικής ενέργειας. 4.20. Εφαρμόζουν την αρχή της διατήρησης της μηχανικής ενέργειας για την επίλυση προβλημάτων κίνησης. 4.21. Αναδεικνύουν από το θεώρημα έργου-κινητικής ενέργειας ότι η μηχανική ενέργεια δεν διατηρείται όταν ασκούνται στο σώμα άλλες δυνάμεις εκτός από το βάρος/δύναμη ελατηρίου, χρησιμοποιώντας κατάλληλα Θεώρημα έργου κινητικής ενέργειας για σώμα που κινείται υπό την επίδραση δύναμης οριζόντιου ελατηρίου. Δυναμική και μηχανική ενέργεια συστήματος ελατηρίου σώματος. Μετατροπές μεταξύ δυναμικής και κινητικής ενέργειας κατά την κίνηση σωμάτων υπό την επίδραση διατηρητικών δυνάμεων. Πειραματική ανάδειξη της αρχής της διατήρησης μηχανικής ενέργειας. Εφαρμογές της αρχής διατήρησης της μηχανικής ενέργειας. Μη διατήρηση της μηχανικής ενέργειας όταν στο σώμα ασκούνται επιπρόσθετες δυνάμεις, εκτός του βάρους του και της δύναμης ελατηρίου (π.χ. τάση σχοινιού, τριβή). 13

παραδείγματα (π.χ. σώμα που ανυψώνεται με σταθερή ταχύτητα, σώμα που κινείται σε κεκλιμένο επίπεδο υπό τριβή). 4.22. Περιγράφουν διάφορες μορφές ενέργειας όπως εσωτερική κινητική ενέργεια, ηλεκτρική δυναμική ενέργεια, χημική ενέργεια, θερμότητα, πυρηνική ενέργεια. 4.23. Διατυπώνουν την αρχή της διατήρησης της ενέργειας. 4.24. Περιγράφουν τη μετατροπή μεταξύ διαφόρων μορφών ενέργειας, χρησιμοποιώντας συγκεκριμένα παραδείγματα σωμάτων σε διάφορες φυσικές καταστάσεις. 4.25. Ορίζουν την ισχύ και τη μονάδα μέτρησής της. 4.26. Υπολογίζουν την ισχύ σε διάφορες περιπτώσεις σταθερής δύναμης. 4.27. Επιχειρηματολογούν για την σημασία της ενέργειας και τις προεκτάσεις της στην σύγχρονη εποχή. Διάφορες μορφές ενέργειας. Αρχή της διατήρησης της ενέργειας. Μετατροπές μορφών ενέργειας. Ισχύς ως ο ρυθμός παραγωγής έργου ή μετατροπής μιας μορφής ενέργειας σε κάποια άλλη, και μονάδα μέτρησης ισχύος. Εφαρμογές υπολογισμού ισχύος (ρυθμού παραγωγής έργου μιας σταθερής δύναμης). Η σημασία της ενέργειας στη σύγχρονη εποχή. 14

Κεφάλαιο 5. Οπτική 5.1. Ορίζουν τα αυτόφωτα σώματα, τα διακρίνουν από τα ετερόφωτα σώματα και δίνουν παραδείγματα. 5.2. Κατηγοριοποιούν και να διακρίνουν τα μέσα σε διαφανή, ημιδιαφανή και αδιαφανή και να δίνουν παραδείγματα. 5.3. Περιγράφουν το μοντέλο της ευθύγραμμης διάδοσης του φωτός σε ομογενή οπτικά μέσα. 5.4. Ερμηνεύουν φαινόμενα της ευθύγραμμης διάδοσης όπως ο σχηματισμός σκιάς και παρασκιάς και οι εκλείψεις του ήλιου και της σελήνης. 5.5. Εξηγούν ότι η ανθρώπινη αντίληψη της θέσης και του μεγέθους ενός αντικειμένου στηρίζεται εν μέρει στην υπόθεση της ευθύγραμμης διάδοσης του φωτός. 5.6. Διατυπώνουν και περιγράφουν το φαινόμενο της ανάκλασης του φωτός. 5.7. Αναδεικνύουν πειραματικά τους νόμους της ανάκλασης με την χρήση συσκευής παραγωγής ακτίνων φωτός και τους διατυπώνουν. 5.8. Διακρίνουν ανάμεσα στην ανάκλαση από λείες επιφάνειες και στη Οπτική Πηγές φωτός - Αυτόφωτα και ετερόφωτα σώματα. Διαφανή, ημιδιαφανή και αδιαφανή μέσα Ομογενή οπτικά μέσα. Ευθύγραμμη διάδοση του φωτός: Μοντέλο διάδοσης του φωτός με ακτίνες. Αποτελέσματα της ευθύγραμμης διάδοσης του φωτός: Δημιουργία σκιάς, παρασκιάς και εκλείψεις ηλίου και σελήνης. Αντίληψη θέσης και μεγέθους ενός αντικειμένου, γωνία όρασης. Ανάκλαση φωτός. Πειραματική ανάδειξη των νόμων της ανάκλασης. Διάχυση φωτός και σημασία της στην καθημερινή ζωή. 15

διάχυση από ανώμαλες επιφάνειες και να αναφέρουν παραδείγματα από την καθημερινή ζωή. 5.9. Προσδιορίζουν γραφικά την θέση, το σχήμα και τον προσανατολισμό ειδώλων σε επίπεδα κάτοπτρα από σημειακές και μη σημειακές πηγές. 5.10. Ερμηνεύουν την αντιστροφή αντικειμένου-ειδώλου και το σχηματισμό κατοπτρικών ειδώλων σε επίπεδα κάτοπτρα. 5.11. Περιγράφουν άλλα είδη κατόπτρων και τις εφαρμογές τους στην καθημερινή ζωή. 5.12. Γνωρίζουν την τιμή της ταχύτητας του φωτός στο κενό και ότι είναι η μεγαλύτερη δυνατή τιμή ταχύτητας που μπορεί να υπάρχει. 5.13. Περιγράφουν το φαινόμενο της διάθλασης του φωτός και ορίζουν τις γωνίες πρόσπτωσης, διάθλασης και εκτροπής. 5.14. Ορίζουν τον δείκτη διάθλασης διαφόρων οπτικών μέσων. 5.15. Αναδεικνύουν πειραματικά και διατυπώνουν τους νόμους της διάθλασης. 5.16. Ερμηνεύουν διάφορα φαινόμενα που σχετίζονται με την διάθλαση του φωτός. Είδωλα από σημειακές και μη σημειακές πηγές σε επίπεδα κάτοπτρα. Αντιστροφή αντικειμένου-ειδώλου σε επίπεδα κάτοπτρα. Κοίλα και κυρτά κάτοπτρα. Η ταχύτητα του φωτός στο κενό (cκενού=3x10 8 m/s) και σε άλλα οπτικά μέσα. Διάθλαση του φωτός, γωνία πρόσπτωσης, διάθλασης και εκτροπής. Δείκτης διάθλασης. Πειραματική ανάδειξη των νόμων της διάθλασης. Φαινόμενη μετατόπιση σώματος (βάθος, ανύψωση) φαινόμενα διάθλασης στην ατμόσφαιρα. 16

5.17. Μελετούν πειραματικά το φαινόμενο της εσωτερικής ανάκλασης και γνωρίζουν εφαρμογές της σύγχρονης τεχνολογίας και καθημερινής ζωής που σχετίζονται με αυτό. 5.18. Ορίζουν τα χαρακτηριστικά στοιχεία ενός οπτικού πρίσματος και να περιγράφουν την πορεία φωτεινής ακτίνας δια μέσου του. 5.19. Διακρίνουν το φως σε λευκό και μονοχρωματικό. 5.20. Διαπιστώνουν πειραματικά ότι το φυσικό (λευκό) φως μπορεί να αναλυθεί σε επιμέρους χρώματα και να ανασυντεθεί από αυτά. 5.21. Αναγνωρίζουν ότι ο δείκτης διάθλασης σε ένα οπτικό μέσο είναι διαφορετικός για κάθε χρώμα και ερμηνεύουν την ανάλυση του λευκού φωτός. 5.22. Ερμηνεύουν το σχηματισμό του ουράνιου τόξου με βάση την ανάλυση του φωτός. 5.23. Ορίζουν και κατηγοριοποιούν τους φακούς σύμφωνα με το σχήμα τους και το αποτέλεσμα της πρόσπτωσης παράλληλης φωτεινής δέσμης σε αυτούς. Εσωτερική ολική ανάκλαση και αναγκαίες προϋποθέσεις για την εμφάνισή της Ορισμός ορικής γωνίας Εφαρμογές της ολικής ανάκλασης στην επιστήμη, ιατρική και καθημερινή ζωή. Οπτικό πρίσμα. Διάδοση φωτός σε πρίσμα. Λευκό Μονοχρωματικό φως. Ανάλυση φωτός Πείραμα Νεύτωνα. Χρωματικό φάσμα και δείκτης διάθλασης. Ουράνιο τόξο. Φακοί, κατηγοριοποίηση φακών. 17

5.24. Καθορίζουν τα χαρακτηριστικά των λεπτών φακών όπως τον κύριο άξονα, κέντρο φακού, ακτίνα καμπυλότητας, και κέντρα καμπυλότητας. 5.25. Περιγράφουν πειραματικές διαδικασίες μέσω των οποίων θα καθορίζουν την εστία και υπολογίζουν την εστιακή απόσταση ενός συγκλίνοντος φακού. 5.26. Γνωρίζουν ότι η εστιακή απόσταση ενός φακού καθορίζεται με βάση τον τύπο κατασκευαστών των φακών. 5.27. Σχεδιάζουν την πορεία μιας ακτίνας μετά την έξοδο της από το φακό όταν α) η προσπίπτουσα στο φακό είναι παράλληλη με το κύριο άξονα του φακού β) η προσπίπτουσα στο φακό διέρχεται από το οπτικό κέντρο του φακού γ) η προσπίπτουσα στο φακό διέρχεται από την κύρια εστία του φακού. 5.28. Ορίζουν και διακρίνουν τα είδωλα που σχηματίζονται από συγκλίνοντες φακούς σε πραγματικά και φανταστικά. Χαρακτηριστικά στοιχεία ενός λεπτού συγκλίνοντος φακού: Κύριος άξονας, κέντρο φακού, ακτίνα καμπυλότητας, κέντρα καμπυλότητας, δευτερεύων άξονας. Διάθλαση φωτεινής δέσμης μέσω συγκλίνοντος φακού. Εστία και εστιακή απόσταση. Τύπος των κατασκευαστών των φακών. Πορείες χαρακτηριστικών ακτίνων σε συγκλίνοντες φακούς. Είδωλα σε συγκλίνοντες φακούς. 18

5.29. Βρίσκουν γραφικά το είδωλο ενός αντικειμένου που βρίσκεται επί του κύριου άξονα ενός συγκλίνοντος ή ενός αποκλίνοντος φακού, όταν το αντικείμενο βρίσκεται σε διάφορες αποστάσεις από το φακό και να εξάγουν τα σχετικά συμπεράσματα. 5.30. Επεξεργάζονται πειραματικές μετρήσεις των αποστάσεων α και β του αντικειμένου και του ειδώλου αντίστοιχα από το φακό και να καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι 1/α +1/β = c = σταθερά η οποία ισούται με 1/f όπου f = εστιακή απόσταση. 5.31. Αναγνωρίζουν τη θέση του αντικειμένου σε συγκλίνοντα φακό για να λειτουργεί ως μεγεθυντικός. 5.32. Ορίζουν τη μεγέθυνση, M, να εξάγουν τη σχέση M = - b a και να συνδέουν το πρόσημό της με τη μορφή του ειδώλου. 5.33. Καθορίζουν τα χαρακτηριστικά ενός αποκλίνοντος φακού. 5.34. Περιγράφουν πειραματικές διαδικασίες μέσω των οποίων θα καθορίζουν την εστία και υπολογίζουν την εστιακή απόσταση ενός αποκλίνοντος φακού. Γραφικός προσδιορισμός ειδώλων σε φακούς. Εξίσωση των λεπτών συγκλινόντων φακών. Λειτουργία συγκλίνοντος φακού ως μεγεθυντικού. Μεγέθυνση συγκλίνοντος φακού ο λόγος του ύψους του ειδώλου προς το ύψος του αντικειμένου. Πρόσημο μεγέθυνσης: αρνητικό για αντεστραμμένο και πραγματικό είδωλο ή θετικό για όρθιο και φανταστικό είδωλο. Χαρακτηριστικά στοιχεία ενός λεπτού αποκλίνοντος φακού. Διάθλαση φωτεινής δέσμης μέσω αποκλίνοντος φακού. Εστία και εστιακή απόσταση. 19

5.35. Σχεδιάζουν την πορεία μιας ακτίνας μετά την έξοδο της από το φακό όταν α) η προσπίπτουσα στο φακό είναι παράλληλη με τον κύριο άξονα του φακού β) η προσπίπτουσα στο φακό διέρχεται από το οπτικό κέντρο του φακού γ) η προσπίπτουσα στο φακό διέρχεται από την κύρια εστία του φακού. 5.36. Ορίζουν τη μεγέθυνση, M, αποκλίνοντος φακού. 5.37. Περιγράφουν τον τρόπο λειτουργίας του μεγεθυντικού φακού και του μικροσκοπίου με βάση την πορεία των ακτίνων διαμέσου τους. 5.38. Περιγράφουν τα βασικά μέρη του ανθρώπινου ματιού και αναγνωρίζουν βασικές ανωμαλίες της όρασης. 5.39. Περιγράφουν βασικές εφαρμογές των φακών στην Ιατρική. Πορείες τριών χαρακτηριστικών ακτίνων σε αποκλίνοντες φακούς. Μεγέθυνση αποκλίνοντος φακού. Μεγεθυντικός φακός μικροσκόπιο. Τρόπος λειτουργίας. Το ανθρώπινο μάτι και ανωμαλίες της όρασης. Εφαρμογές φακών στην Ιατρική. 20