IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 5 Η ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΞΙΟ ΟΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Των: Κωνσταντίνου Β. Νικολόπουλου, Παναγιώτη Σ. Μανωλιτζά 1. Εισαγωγή H επιτυχία µιας µεταρρυθµιστικής διαδικασίας εξαρτάται από το χρόνο που θα υλοποιηθεί το µεταρρυθµιστικό πρόγραµµα και από το πολιτικό δυναµικό το οποίο έχει σχηµατιστεί και θα αποτελέσει το πλαίσιο της αποδοτικότητας. Η εµπειρία έχει δείξει ότι µεταρρυθµίσεις που προδιαγράφονταν ως υψηλού αποτελέσµατος απέτυχαν επειδή δε συγχρονίστηκαν (timing) µε την κοινωνική ροή είτε επειδή δεν συγκέντρωναν την απαραίτητη κοινωνική συναίνεση. Αντιπροσωπευτικό παράδειγµα συσσώρευσης συµφερόντων και πολυπλοκότητας αποτελεί το ασφαλιστικό και συνταξιοδοτικό σύστηµα δικαιολογώντας την φαινοµενική αδράνεια των κυβερνήσεων στην Ελλάδα και στην Ευρώπη να θεσµοθετήσουν τις αναγκαίες µεταβολές. 1 Η εξασφάλιση της απαραίτητης κοινωνικής συναίνεσης, ιδιαίτερα σε θέµατα κοινωνικής πολιτικής, αποτελεί παράµετρο του µεταρρυθµιστικού σχεδιασµού ώστε µια αναγκαία µεταβολή να φέρει αποτέλεσµα και να περιορίσει το παρεπόµενο κόστος της (χρηµατοδοτικό, πολιτικό κλπ). Για τους σχεδιαστές της µεταρρύθµισης ικανή µέθοδο να εξασφαλίσουν τον συγχρονισµό και το πολιτικό δυναµικό για τη υψηλότερη διείσδυση των εφαρµογών τους αποτελεί η συστηµική 2 προσέγγιση του κοινωνικού πεδίου το οποίο πρόκειται να µεταρρυθµιστεί. 2. Η συστηµική προσέγγιση του συνταξιοδοτικού συστήµατος Kατά τους Katz και Kahn (1966) 3 οι κοινωνικές δοµές είναι ουσιαστικά επινοηµένα συστή- µατα, δηµιουργούνται από ανθρώπους και είναι ατελή συστήµατα. Μπορούν να διαλυθούν από τη µια µέρα στην άλλη, αλλά και µπορούν ακόµη να επιζήσουν για αιώνες περισσότερο από τους βιολογικούς οργανισµούς που τις δηµιούργησαν αρχικά. Η συνδετική ουσία που τα κρατά ενωµένα είναι ουσιαστικά µάλλον ψυχολογική παρά βιολογική. Τα κοινωνικά συστήµατα είναι προσδεµένα µε τις διαθέσεις, τις αντιλήψεις, τα πιστεύω, τα κίνητρα, τις συνή- Ο Κωνσταντίνος Β. Νικολόπουλος είναι Οικονοµολόγος, ιδάκτωρ Πανεπιστηµίου Αθηνών. Ο Παναγιώτης Σ. Μανωλιτζάς είναι Εργαστηριακός Συνεργάτης Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ, Τµήµα ιοίκησης Επιχειρήσεων.
6 IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH θειες και τις προσδοκίες ανθρώπινων πλασµάτων. Τέτοια συστήµατα αντιπροσωπεύουν πρότυπα σχέσεων στις οποίες η σταθερότητα των ατόµων που περιλαµβάνουν µπορεί να είναι πολύ µικρή. Μια οργάνωση µπορεί να έχει µια πολύ υψηλή αναλογία προσλαµβανοµένων ή α- περχοµένων υπαλλήλων σε σχέση µε το σύνολο του απασχολούµενου προσωπικού της και παρ όλα αυτά να επιβιώνει. Μάλλον οι σχέσεις µεταξύ των ατόµων παρά τα ίδια τα άτοµα είναι που προσδίδουν τη συνοχή. Σχήµα1: Το συνταξιοδοτικό σύστηµα: Εισροές Επεξεργασία- Εκροές Ανάδραση- Περιβάλλον Πηγή: Νικολόπουλος, 2006 2.1. Χαρακτηριστικά ασφαλιστικών-συνταξιοδοτικών συστηµάτων Στο παραπάνω σχήµα παρουσιάζεται η συστηµική εικόνα ενός δηµόσιου συνταξιοδοτικού συστήµατος (τυπολογία) και µε τον τρόπο αυτό προκύπτουν τα εξής χαρακτηριστικά: Το σύστηµα της συνταξιοδότησης στον ευρύτερο τοµέα της κοινωνικής ασφάλισης συνιστά µια κοινωνική οργάνωση και έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός ανοικτού 4 συστήµατος. Οι σχέσεις αλληλεπίδρασης και οι σχέσεις των εισροών εκροών µεταξύ του συστήµατος είναι έντονες και συνεχείς και καθιστούν το σύστηµα ευάλωτο στις µεταβολές του περιβάλλοντος είτε αποτελούν απειλές, είτε ευκαιρίες. 5 Η προσαρµοστικότητα του συστήµατος στις θετικές ή αρνητικές προκλήσεις του περιβάλλοντος συνιστά και το κριτήριο της επιβίωσής του αλλά και την αναγκαιότητα της αποτελεσµατικότητάς του στο πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον.
IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 7 Το συνταξιοδοτικό σύστηµα είναι δυναµικό 6 καθώς η συχνότητα και η σπουδαιότητα των αλλαγών που συµβαίνουν είτε στα µέρη, στα δοµικά χαρακτηριστικά και στη λειτουργία του, είτε στις σχέσεις του µε το περιβάλλον είναι έντονες. Αυτό το χαρακτηριστικό δηλώνει την ανάγκη ενός δυναµικού ισοζυγίου µεταξύ των µερών αλλά και του συστήµατος µε το περιβάλλον ώστε να υφίσταται µια αποτελεσµατική ισορροπία ανάµεσα σε όλους τους παράγοντες. Το συνταξιοδοτικό σύστηµα είναι πολύπλοκο 7 εφόσον η ποσότητα στα µέρη (υποσυστήµατα) και στις σχέσεις µεταξύ τους εµφανίζεται σε µέγιστο βαθµό. Η ιδιότητα αυτή έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ανάλυση του συστήµατος, αφού η µελέτη συστηµάτων υψηλής πολυπλοκότητας οδηγεί συχνά σε αφαιρέσεις και απλουστεύσεις, που µπορεί να είναι επικίνδυνες για τα συµπεράσµατα που θα προκύψουν. Επίσης, η ιδιότητα αυτή απαιτεί συµµετοχή όλων των φορέων που ενέχονται στο σύστηµα και την ανάγκη υψηλής συµµετοχής στο διάλογο, στο σχεδιασµό και στην εκτέλεση. 2.2. Τα µέρη του ασφαλιστικού συστήµατος Σ τις εκροές του ασφαλιστικού συστήµατος συµπεριλαµβάνονται οι παροχές της κοινωνικής ασφάλισης οι οποίες µπορεί να είναι είτε σε είδος, όπως η ιατροφαρµακευτική περίθαλψη, είτε σε χρήµα, όπως είναι η σύνταξη ή ένα επίδοµα (µεταβιβαστικές πληρωµές). Ειδικότερα οι παροχές συνιστούν τους ίδιους τους παραδοσιακούς κλάδους της κοινωνικής ασφάλισης και α- φορούν: 8 παροχές ασθένειας και µητρότητας παροχές αναπηρίας περιλαµβανοµένων εκείνων που προορίζονται για τη διατήρηση ή βελτίωση της ικανότητας βιοπορισµού παροχές γήρατος παροχές επιζώντων παροχές εργατικών ατυχηµάτων και επαγγελµατικών ασθενειών επιδόµατα λόγω θανάτου παροχές ανεργίας οικογενειακές παροχές Οι εισροές µπορεί να περιλαµβάνουν έσοδα από την αξιοποίηση της ακίνητης περιουσίας του φορέα ή από άλλες πηγές (δωρεές, κοινωνική εισφορά κ.λπ). Αναφορικά µε τις παροχές, αυτές συνιστούν την σύνταξη του δικαιούχου και µπορεί να καταβάλλονται εφάπαξ (όπως συµβαίνει σε κάποιες ιδιωτικές εταιρείες, σε επαγγελµατικά κεφαλαιοποιητικά Ταµεία - Occupational Pension Funds- ή σε Ταµεία αρωγής που λειτουργούν στο πλαίσιο του δηµόσιου τοµέα) ή να καταβάλλονται ως τακτικές παροχές (σύνταξη) περιοδικά, όπως συµβαίνει µε την κύρια και την επικουρική σύνταξη του πρώτου πυλώνα της κοινωνικής ασφάλισης. Ο τρόπος χρέωσης της εισφοράς στον δικαιούχο µπορεί να συνοδεύεται από αντίστοιχη πίστωση σε ατο- µικό λογαριασµό (individual accounts) όπως συµβαίνει στα κεφαλαιοποιητικά συστήµατα ή α- πλά να αποτελεί στοιχείο ελέγχου καταβολής της εισφοράς από τον ασφαλισµένο όπως συµβαίνει στα δηµόσια αναδιανεµητικά συστήµατα. Το παρακάτω σχήµα παρουσιάζει µια συνοπτική εικόνα ενός συνταξιοδοτικού συστήµατος στο οποίο η χρηµατοδότηση είναι τριµερής και αποτελείται από την εργοδοτική εισφορά, την εισφορά του εργαζόµενου και από την κρατική εισφορά (µέσω του κρατικού προϋπολογισµού).
8 IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH Σχήµα 2: Η µονάδα επεξεργασίας σε ένα συνταξιοδοτικό σύστηµα τριµερούς χρηµατοδότησης Πηγή: Νικολόπουλος, 2006 Η τριµερής χρηµατοδότηση µπορεί να αποτελεί εισροή πόρων (χρηµατοδότηση) σε ένα δη- µόσιο αναδιανεµητικό σύστηµα (P.A.Y.G.) ενώ σε ένα σύστηµα κεφαλαιοποιητικό (Funded) το κράτος εύλογα δεν έχει θέση χρηµατοδότη. Αν το σύστηµα είναι κεφαλαιοποιητικό τότε ο σχηµατισµός ενός µαθηµατικού αποθεµατικού είναι η δεξαµενή συγκέντρωσης των πόρων, οι οποίοι αξιοποιούνται µέσω της δυνατότητας που παρέχει η ιδιωτική αγορά µε επενδύσεις σε τίτλους (µετοχές, οµόλογα) ώστε να συσταθεί εκείνο το χαρτοφυλάκιο το οποίο δυναµικά, συναρτήσει του χρόνου, θα εξασφαλίζει τη µέγιστη απόδοση µε τον µικρότερο αγοραίο και εσωτερικό κίνδυνο. Σε δηµόσια συνταξιοδοτικά συστήµατα αναδιανεµητικού χαρακτήρα ο σχηµατισµός αποθεµατικού αποτελεί τη δεξαµενή των εισροών και νοµικά ελεγχόµενο µέρος αυτού αξιοποιείται στην ελεύθερη αγορά µέσω αγοράς µετοχών, οµολόγων και αµοιβαίων κεφαλαίων µειώνοντας έτσι τον χρηµατιστηριακό κίνδυνο, διαφυλάσσοντας τον παραδοσιακό δηµόσιο χαρακτήρα του ίδιου του συστήµατος αλλά και περιορίζοντας δυνητικά την χρηµατοοικονοµική του ανάπτυξη και την ανταποδοτικότητά του. 9 Η λειτουργία της σχέσης παροχής-εισφοράς εµφανίζεται άλλοτε προσανατολισµένη στην καθορισµένη εισφορά (D.C.) ή στην καθορισµένη παροχή (D.B.) ενώ αποτελεί αντικείµενο διαχείρισης (management) για τα µορφώµατα του ιδιωτικού τοµέα και ταυτόχρονα management και άσκησης κοινωνικής πολιτικής για τα µορφώµατα του δηµόσιου τοµέα. Η ανάδραση του συστήµατος αναφέρεται στην ελεγκτική λειτουργία της αποτελεσµατικότητάς του και του µηχανισµού αυτοελέγχου του. Στη διαδικασία αυτή διαπιστώνεται η αποτελεσµατικότητα του συστήµατος στους στόχους που έχουν τεθεί, ο βαθµός ικανοποίησης των α- ναγκών τις οποίες εξυπηρετεί (εσωτερικά και εξωτερικά), η αποδοτικότητά του, η οποία συνδέεται µε τη βιωσιµότητά του και την ανάγκη µεταβολής του, η κοινωνική και η ηθική του υπόσταση. Σκοπός της αναδραστικής λειτουργίας κάθε συστήµατος είναι η προσαρµογή του στο περιβάλλον και η βελτίωσή του. 10 Οι µηχανισµοί που εφαρµόζονται µπορεί να αφορούν κατά περίπτωση, χρηµατοοικονοµικούς και ασφαλιστικούς δείκτες, οικονοµετρικά και αναλογιστικά υποδείγµατα για την παρούσα κατάσταση και προβολές στο µέλλον 11. Αναφορικά µε το περιβάλλον του ασφαλιστικού συστήµατος κύρια πεδία αποτελούν οι εργασιακές σχέσεις, τα νοικοκυριά (ως εργαζόµενοι στην προσφορά εργασίας και ως δικαιοπά-
IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 9 ροχοι συνταξιούχοι ασφαλισµένοι), τα συνδικάτα, η οικονοµική ανάπτυξη, οι ρυθµοί ανάπτυξης της οικονοµίας και της κεφαλαιαγοράς, το δηµόσιο χρέος, το ποσοστό και η τάση της ανεργίας και της απασχόλησης, οι ιδιωτικές εταιρείες του ασφαλιστικού και του τραπεζικού κλάδου, το θεσµικό πλαίσιο για τη διαχείριση των εισφορών των Ταµείων, οι εποπτικές αρχές (Υπουργεία και Ανεξάρτητες ιοικητικές Αρχές) καθώς και ο βαθµός αποτελεσµατικότητας του δηµόσιου τοµέα. Η κουλτούρα του συστήµατος διαµορφώνεται εκτός από την ποσότητα και την ποιότητα των παροχών και από την αντίληψη του ασφαλισµένου µέλους ως προς τη σχέση ανταποδοτικότητας αλληλεγγύης. Η αντίληψη για την εισφορά διαφέρει µεταξύ του δηµόσιου και του ι- διωτικού µοντέλου καθώς η εισφορά στο δηµόσιο συνταξιοδοτικό σύστηµα παροµοιάζει µε φόρο και χαρακτηρίζεται από τη λογική του ελαχίστου ενώ ενέχει τον κίνδυνο της εισφοροδιαφυγής για το σύστηµα. Η εισφορά σε ένα ιδιωτικό κεφαλαιοποιητικό σύστηµα δηµιουργεί ευκολότερα την αντίληψη της επένδυσης καθώς καλλιεργείται η προσδοκία της υψηλής απόδοσης στη βάση της ανταποδοτικότητας. 2.3 Η διεπιστηµονική προσέγγιση στα συστήµατα H συστηµική προσέγγιση καθιστά αναγκαία τη διεπιστηµονική και ορθολογική µελέτη του συνταξιοδοτικού συστήµατος αφού δηλώνει τη συναρτησιακή σχέση Παροχές = f (εισροών). 12 Κάθε µεταβολή στις ανεξάρτητες µεταβλητές απαιτεί προσαρµογή στην παραπάνω σχέση (function) και στην εξαρτηµένη µεταβλητή ενώ εξαιτίας της επίδρασης του περιβάλλοντος η ενδεχόµενη µεταβολή στους στόχους (εξαρτηµένη µεταβλητή) απαιτεί επίσης µεταβολή τόσο στην ποιότητα της σχέσης όσο και στις ανεξάρτητες µεταβλητές ώστε να υφίσταται η αναγκαία δυναµική ισορροπία του συστήµατος. Σχήµα 3: Η διαχείριση των αποθεµατικών σε ένα δηµόσιο σύστηµα τριµερούς χρηµατοδότησης µε περιορισµένο κίνδυνο και περιορισµένη απόδοση στην επένδυση Πηγή: Νικολόπουλος, 2006
10 IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH Το συνταξιοδοτικό σύστηµα ισορροπεί όταν οι εισροές και οι εκροές του διατηρούν εκείνη τη δυναµική αναλογία η οποία κάθε φορά εκφράζεται από το κοινωνικοπολιτικό καθεστώς ώ- στε να εξισορροπούνται οι δυνάµεις που ασκούνται από το περιβάλλον ως προς εκείνες που το ίδιο το σύστηµα ασκεί στο περιβάλλον του. 13 Σχήµα 4: Η διαχείριση των αποθεµατικών σε ένα κεφαλαιοποιητικό σύστηµα µε βασική χρηµατοδότηση, υψηλή προσδοκία απόδοσης και ανάλογο κίνδυνο Πηγή: Νικολόπουλος, 2006 2.4. Η κρίσιµη σχέση του ασφαλιστικού συστήµατος της οικονοµικής ανάπτυξης και της αγοράς H αλληλεπίδραση του ασφαλιστικού συστήµατος, και του συνταξιοδοτικού υποσυστήµατός του, µε το περιβάλλον είναι βασικό χαρακτηριστικό της παράλληλης ανάπτυξής τους. Το πλέον συγγενικό περιβάλλον του ασφαλιστικού συστήµατος είναι το οικονοµικό µε κοµβική ση- µασία εξαιτίας της αλληλεπίδρασής του και στα άλλα περιβάλλοντα όπως αυτό των εργασιακών σχέσεων, της απασχόλησης κ.λπ. Στην ελληνική και στην ξένη βιβλιογραφία ανελλιπώς τονίζεται και µελετάται η αλληλεξάρτηση του ασφαλιστικού και οικονοµικού περιβάλλοντος Feldstein (1974 & 1976), Samuelson (1975), Barro (1977), Darby(1979), Kotlikoff (1979), Munnel (1974, 76 & 1988), Lampmann (1977), Holzmann (2000), Blake (2001 & 2002) κ.ά. όπως συµβαίνει και από διεθνείς οργανισµούς σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 µέχρι σήµερα αλλά και από µελέτες ελληνικών οργανισµών ΕΚΚΕ (1988 &1990), ΚΕΠΕ (1976,1988,1990, 2002 & 2004), ΙΟΒΕ (1985,19887, 2001 & 2005). Εξετάζοντας την επίδραση του ασφαλιστικού συστήµατος στο οικονοµικό περιβάλλον διαπιστώνεται ότι η συνεχής αύξηση των πόρων που απορροφώνται από το κοινωνικοασφαλιστικό σύστηµα, όχι µόνο σε απόλυτους όρους αλλά και σε σχέση µε το ΑΕΠ, και η κατανοµή τους, µπορεί να επηρεάζουν την πορεία της οικονοµίας µε πολλούς τρόπους, οι σηµαντικότεροι από τους οποίους είναι οι εξής: 14 - Επιβάρυνση του συνολικού κόστους εργασίας, η οποία µε τη σειρά της επηρεάζει δυσµενώς την ανταγωνιστικότητα και το ύψος της απασχόλησης ενισχύοντας ενδεχόµενα και κίνητρα εισφοροδιαφυγής. Ειδικά για τις χώρες της ευρωζώνης η ανταγωνιστικότητα της εγχώριας παραγωγής δεν έχει τη δυνατότητα να ενισχύεται µε τη νοµισµατική και τη συναλλαγµατι-
IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 11 κή πολιτική έτσι ώστε το συνολικό κόστος εργασίας να καθίσταται κρίσιµος παράγοντας τόσο για την ανταγωνιστικότητα όσο και για την απασχόληση και τις εξελίξεις στο ΑΕΠ. - Περιορισµός των πόρων του ηµοσίου που προορίζονται για την κάλυψη άλλων δηµόσιων αναγκών. Όπως επισηµαίνεται στη σχετική µελέτη του ΚΕΠΕ (2002) ιδιαίτερα στην Ελλάδα η ποιότητα των δηµόσιων υπηρεσιών υγείας και παιδείας θεωρείται γενικά ανεπαρκής. Εποµένως σε κάθε ενδεχόµενη αύξηση του κόστους ασφάλισης προκύπτει κόστος ευκαιρίας ως προς την αύξηση της ποιότητας και της ποσότητας της παροχής των κρατικών υπηρεσιών και της παραγωγής δηµόσιων αγαθών. - Περιορισµός των επενδύσεων όπως προκύπτει από την αντίστροφη σχέση µεταξύ της µέσης ροπής για αποταµίευση και της µέσης δηµόσιας ασφαλιστικής δαπάνης ως προς το ΑΕΠ. 15 Κατά την επικρατέστερη άποψη µε µικρότερη εθνική αποταµίευση είτε πρέπει να περιοριστούν οι επενδύσεις και, ως εκ τούτου, και ο ρυθµός οικονοµικής ανόδου, είτε πρέπει να χρηµατοδοτούνται σε µεγαλύτερη αναλογία από εισαγωγή κεφαλαίου ώστε οι ξένοι επενδυτές ή δανειστές να αποκοµίζουν πολύ σηµαντικό τµήµα των οικονοµικών ωφεληµάτων που προκύπτουν από τις επενδύσεις αυτές. 16 - Ανακατανοµή του διαθέσιµου εισοδήµατος σε δεδοµένη περίοδο είτε ως αποτέλεσµα ηθεληµένης πολιτικής ενίσχυσης των οικονοµικά ασθενέστερων, είτε και ως απόρροια της ε- κτεταµένης διαφοροποίησης της σχέσης εισφορών και παροχών µεταξύ διαφόρων κατηγοριών ασφαλισµένων. - Ανακατανοµή του διαθέσιµου εισοδήµατος στην πορεία του χρόνου και µεταξύ γενεών, ως αποτέλεσµα του προσδιορισµού των παροχών για ορισµένες κατηγορίες και για δεδοµένη περίοδο, µε τρόπο που σωρεύει υποχρεώσεις για το µέλλον. - Επιβάρυνση των δηµόσιων οικονοµικών και τη σώρευση δηµόσιου χρέους, προκειµένου να καλυφθούν τα ελλείµµατα των Ταµείων. 3. Επίλογος - συµπεράσµατα T ο κράτος πρόνοιας διανύει µετά την εποχή της κρίσης (δεκαετίες 1970-1980) τη µεταρρυθµιστική φάση της αναδιοργάνωσής του αναθεωρώντας ή και µεταλλάσσοντας τις στρατηγικές και τους στόχους του. Η συστηµική προσέγγιση στη διοίκηση προϋποθέτει ότι η µελέτη του συστήµατος θα αφορά ταυτόχρονα και τα µέρη και το σύνολο καθώς επίσης και το βαθµό αλληλεπίδρασής τους προκειµένου να σχεδιαστεί κοινωνική πολιτική και να προκύψουν εφικτοί και υλοποιήσιµοι στόχοι οι οποίοι θα ωφελήσουν την πλειονότητα των µετόχων και παράλληλα θα αναπτύξουν το ίδιο το σύστηµα στην πρόκληση του σχήµατος δηµιουργική καταστροφή. Τέτοιας µορφής προσέγγιση εγγυάται την πιθανότητα αποτελεσµατικότητας και αποδοτικότητας των στρατηγικών και των στόχων µε την αυστηρή προϋπόθεση της διεπιστηµονικής προσέγγισης και της όσο το δυνατόν µεγαλύτερης και ουσιαστικότερης εκπροσώπησης των µετόχων στο σχεδιασµό της κοινωνικής πολιτικής. Εποµένως χωρίς κοινωνικό διάλογο σε ισότιµη βάση και χωρίς τη µέγιστη δυνατή εκπροσώπηση των εταίρων, κάθε µεταρρυθµιστική απόπειρα κινδυνεύει να παγιδευτεί σε γραφειοκρατικούς λαβυρίνθους, που εκ προοιµίου θα παράγει, χωρίς να της δοθεί η ευκαιρία να αποδώσει τα οφέλη της προκαλώντας απαραίτητα το κόστος της. Η διοικητική εµπειρία έχει δείξει ότι η αποτυχηµένη µεταρρύθµιση (που δεν παράγει τα α- ναµενόµενα οφέλη) δεν αφήνει µηδενικό αποτέλεσµα στη σχέση κόστους - οφέλους αλλά παράγει το κόστος της και το διαχέει ανεξάρτητα από την παραγωγή ή όχι του οφέλους της.
12 IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH ΕΛΛΗΝΙΚΗ Βιβλιογραφία 1. Αθανασίου Λ.,(2002), Το κοινωνικοασφαλιστικό σύστηµα και η αναπτυξιακή διαδικασία στην Ελλάδα, ΚΕΠΕ, Αθήνα 2. Γιαννακόπουλος ιονύσης, Παπουτσής Ιωάννης,(2003), ιοικητικά Πληροφοριακά Συστήµατα, Σύγχρονη Εκδοτική 3. Christian Weller., Γολέµης Χαράλαµπος (επιµ.), Μεταρρύθµιση των ευρωπαϊκών συνταξιοδοτικών συστηµάτων, Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα, 2002. 4. Coontz H., O Donnell C. (1984), Οργάνωση και ιοίκηση: Μια συστηµική και ενδεχοµενική ανάλυση των διοικητικών λειτουργιών, Τόµοι Α, Β και Γ, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα. 5. Επιτροπή για την Εξέταση της Μακροπρόθεσµης Οικονοµικής Πολιτικής, (1997), Οικονοµία και Συντάξεις - Συνεισφορά στον κοινωνικό διάλογο, Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα 6. Κιουντούζης Ευάγγελος, (2002), Μεθοδολογίες Ανάλυσης και Σχεδιασµού Πληροφοριακών Συστη- µάτων, Εκδόσεις Μπένου. 7. Λιούκας Σ.,(1986), Πληροφοριακά Συστήµατα ιοίκησης, Σηµειώσεις Α.Σ.Ο.Ε.Ε., Αθήνα 8. Μαυρίδης Π, (2001),Ο συντονισµός των συστηµάτων κοινωνικής ασφάλισης στην Ευρώπη χωρίς σύνορα, Αθήνα 9. Mαννασής Ν., (1991), Σχέδιο για τη θέσπιση ενός εθνικού συστήµατος συνταξιοδοτικής προστασίας, Αθήνα 10. Νικολακοπούλου-Στεφάνου Η.,(1992), Σύγκλιση συστηµάτων κοινωνικής ασφάλισης, Ι. Σιδέρης, Αθήνα 11. Προβόπουλος Γ. και Καπόπουλος Π., (2001), Το δίληµµα των γενεών: Σχεδιάζοντας µια παραµετρική και δοµική µεταρρύθµιση του ασφαλιστικού, ΙΟΒΕ, Αθήνα 12. Ροµπόλης Σ., Χλέτσος Ν., (1995), Η κοινωνική πολιτική µετά την κρίση του κράτους πρόνοιας, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 13. Σακελλαρόπουλος Θ., (1999), Η Μεταρρύθµιση του Κοινωνικού Κράτους, Κριτική, Αθήνα 14. Τήνιος Π., (2001), Κοινωνία, Οικονοµία, Συντάξεις, Κρυµµένος Θησαυρός, Παπαζήσης, Αθήνα ΞENOΓΛΩΣΣH 1. Bertalanffy L. von., General System Theory, G. Brasiller Inc., USA 2. Churchman C.W., (1979), Systems Approach, Dell, New York 3. Feldstein Martin S., (1978), Do Private Pensions Increase National Savings, Journal of Public Economics, vol.10, pp.277-293. 4. Katz D., Kahn R.L., (1966), The social Psychology of Organizations, Wiley. 5. Mylonas P., C. de la Maisonneuve, (1999), The problems and prospects faced by pay-as-you-go pension systems: Α case study of Greece, Economics Department working paper no.215, OECD, Paris 6. Philip Frank, (1957), Philosophy of science, Prentice Hall, London 7. Vail Mark I., (1999), The better part of valour: The politics of French welfare reform, Journal of European Social Policy, vol. 9, pp.311-322 8. Weinberg G., (1975), Introduction to General Systems Thinking, Wiley-Interscience, New York, USA Yποσηµειώσεις 1. Ενδεικτικά, η αποτυχηµένη µεταρρύθµιση του ασφαλιστικού το 1995 στη Γαλλία χρεώθηκε στην κυβέρνηση Ζιπέ, και οδήγησε στην παραίτησή της, εξαιτίας της υποβάθµισης του ρόλου των συνδικάτων κατά τη διαδικασία του ελλιπούς κοινωνικού διαλόγου. βλ. Vail Mark I.,(1999), The better part of valour: The politics of French welfare reform, Journal of European Social Policy, Vol: 9, pp: 311-322. 2. Ο όρος σύστηµα αναπτύχθηκε πρώτη φορά από τον βιολόγο Ludwing von Bertalanffy. O Ludwing Voin Bertalanfy στα τέλη της δεκαετίας του 30 αρχίζει να παρουσιάζει τις ιδέες του για µία θεωρία που θα ενώνει όλες τις επιστήµες φυσικές και κοινωνικές. Οι ιδέες του Ludwing von Bertalanffy έγιναν
IOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 13 ιδιαίτερα γνωστές µε την διατύπωση στα Αγγλικά της Γενικής Θεωρίας συστηµάτων (Kιουντούζης, 2002). Στη διεθνή και ελληνική βιβλιογραφία έχουν δοθεί πολλοί ορισµοί για το σύστηµα. Ένας αποδεκτός ορισµός αναφέρει ότι µε τον όρο σύστηµα εννοούµε ένα σύνολο στοιχείων διαρθρωµένων µε κάποια συγκεκριµένη οργανωτική δοµή που επιτελούν µία σειρά δραστηριοτήτων και επιδιώκουν την επίτευξη ενός προκαθορισµένου σκοπού (Γιαννακόπουλος & Παπουτσής, 2003). 3. Katz D. & Kahn R.L., (1966), The social Psychology of Organizations, Wiley. 4. Ένα σύστηµα χαρακτηρίζεται ως ανοικτό όταν υπάρχει αλληλοεπίδραση µεταξύ συστήµατος και περιβάλλοντος (Κιουντούζης, 2003). 5. Σε δυναµική συστηµική προσέγγιση το συνταξιοδοτικό σύστηµα φαίνεται να απαιτεί τακτική S.W.O.T. ανάλυση ώστε να ελέγχεται η αποτελεσµατικότητά του και η προοπτική βιωσιµότητάς του. 6. Ένα σύστηµα χαρακτηρίζεται ως δυναµικό από τη συχνότητα και τη σπουδαιότητα των αλλαγών που συµβαίνουν είτε στα µέρη, είτε στα δοµικά χαρακτηριστικά και στη λειτουργία του, είτε στις σχέσεις του µε το περιβάλλον. 7. Πολύπλοκο χαρακτηρίζεται ένα σύστηµα µε κριτήριο το πλήθος και την ποικιλία των υποσυστηµάτων που το συνιστούν αλλά και του αριθµού των δεσµών συναλλαγής µεταξύ των συστατικών µερών του συστήµατος (Κιουντούζης, 2003). 8. Οι παροχές όπως παρουσιάζονται στο κοινοτικό δίκαιο, βλ. Μαυρίδης Π., (2001), Ο συντονισµός των συστηµάτων κοινωνικής ασφάλισης στην Ευρώπη χωρίς σύνορα, Αθήνα. 9. Ο ν. 2676/1999 µε τις διατάξεις του παρέχει καινούριες µεθόδους αξιοποίησης των κινητής και ακίνητης περιουσίας των Ασφαλιστικών Οργανισµών µε αύξηση κατ αρχήν του ποσοστού της αποδέσµευσης των διαθεσίµων από 20% σε 23% από 1-1-2001. 10. Η βελτίωση και η µεταβολή µπορεί να αναφέρεται ακόµα και στην ίδια την αναπροσαρµογή των στόχων του συστήµατος (λειτουργικών και καταστατικών). 11. Η δυνατότητα οικονοµικών και αναλογιστικών µελετών στα ασφαλιστικά συστήµατα ενισχύουν τον αιτιοκρατικό τους χαρακτήρα. 12. Η σχέση παροχών και χρηµατοδότησης δεν έχει την αποστειρωµένη µαθηµατική υπόσταση καθώς σε ένα κοινωνικό σύστηµα η παροχή µπορεί να µεταβληθεί νοµοθετικά και να παίξει το ρόλο αιτίας η ο- ποία θα επιδράσει στον ανακαθορισµό των ανεξάρτητων µεταβλητών. 13. Στο σηµείο αυτό είναι απαραίτητο να αναφερθεί ότι ο όρος ισορροπία σε ένα σύστηµα δε σηµαίνει α- παραίτητα ισότητα και ισοζύγιο αλλά την κατανοµή των ποσοστών (εισροών-εκροών) σε τέτοιο βαθ- µό ώστε να µην υφίστανται δυνάµεις που τείνουν να ανατρέψουν τη στοχοθεσία του συστήµατος, σε δεδοµένο χρόνο. Συνεπώς, για το συνταξιοδοτικό P.A.Y.G. σύστηµα, αναφορικά µε τη χρηµατοοικονο- µική ισορροπία τα έσοδα πρέπει να καλύπτουν τουλάχιστον τις εκροές και τις λειτουργικές δαπάνες ε- νώ ως προς το πλήθος των εργαζοµένων και των συνταξιούχων η αποτελεσµατική αναλογία δεν είναι 1:1 αλλά µε βάση τα εµπειρικά χρηµατοοικονοµικά δεδοµένα και τις τρέχουσες και µελλοντικές ανάγκες ενός συστήµατος η «υγιής» αναλογία κυµαίνεται µεταξύ 4:1 ή και µεγαλύτερη κατά περίπτωση. 14. Βλ. Αθανασίου Λ.,(2002), Το κοινωνικοασφαλιστικό σύστηµα και η αναπτυξιακή διαδικασία στην Ελλάδα, ΚΕΠΕ, Αθήνα, σελ. 58-59. 15. Για την Ελλάδα, η αύξηση των συνταξιοδοτικών εισφορών αλλά και του συνόλου των µεταβιβαστικών πληρωµών (και για υγεία και πρόνοια) επιδρούν αρνητικά κατά 0,45/1 στη µέση ροπή για αποταµίευση για το διάστηµα 1970 2003 (Βλ. Νικολόπουλος Κων/νος, (2006), Η οικονοµική της ενδογενεακής αναδιανοµής, Πανεπιστήµιο Αθηνών, ιδακτορική ιατριβή). 16. Βλ. Προβόπουλος Γ. και Καπόπουλος Π. (2001), Το δίληµµα των γενεών: Σχεδιάζοντας µια παραµετρική και δοµική µεταρρύθµιση του ασφαλιστικού, ΙΟΒΕ, Αθήνα.