ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΑΜΠΕΛΙΟΥ Μυθολογία- προϊστορία- ιστορία Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ο Στάφυλος ήταν γιος του Διόνυσου και της Αριάδνης. Σε άλλο μύθο ο Στάφυλος ήταν ένας βοσκός του βασιλιά της Αιτωλίας Οινέα. Καθώς έβοσκε τις κατσίκες του παρατήρησε ότι μία κατσίκα πάχαινε περισσότερο από τις άλλες γιατί έτρωγε έναν συγκεκριμένο καρπό. Μάζεψε τότε αρκετούς καρπούς και τις πρόσφερε στο βασιλιά του. Εκείνος παρασκεύασε ένα χυμό που τον ονόμασε οίνο ενώ στον καρπό έδωσε το όνομα του βοσκού του «σταφύλι». Το αμπέλι και τα προϊόντα του ήταν γνωστά από την παλαιολιθική εποχή. Επειδή το αμπέλι δεν αντέχει το ψύχος την εποχή των παγετώνων εγκλιματίστηκε στις παραμεσόγειες περιοχές και στις περιοχές της Κασπίας θάλασσας. Τα αμπέλια άρχισαν να καλλιεργούνται από την εποχή του χαλκού. Καθώς σε κατοικίες της εποχής αυτής βρέθηκαν κουκούτσια από σταφύλια. Επίσης σε επιγραφές γίνονται αναφορές στην άμπελο, ενώ παραστάσεις σε τοίχους απεικονίζουν ανθρώπους να καλλιεργούν αμπέλια και να μαζεύουν σταφύλια. Όλα αυτά χρονολογούνται στα 2.500 χρόνια π.χ.
Στην Ελλάδα σύμφωνα με κάποιους ερευνητές η πρώτη καλλιέργεια αμπελιού έγινε στην Κρήτη. Πολλοί ωστόσο πιστεύουν ότι η Θράκη θεωρείται η αφετηρία της ιστορικής αυτής πορείας της αμπέλου γεγονός που χρονολογείται στο 1.000 πχ. Ο Όμηρος αναφέρεται στο αμπέλι και το κρασί με τις ονομασίες <<οίνη>>, <<οινόη>>, <<οινιάδα>> κ.α. Στη συνέχεια οι Έλληνες και οι Φοίνικες μετέφεραν αμπέλια στην Ιταλική χερσόνησο και η Σικελία έγινε κέντρο παραγωγής σταφυλιών. Γύρω στο 600 π.χ οι Φοίνικες διέδωσαν την καλλιέργεια του αμπελιού στην Γαλλία και την περίοδο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας το αμπέλι φτάνει στη Βρετανία. Τον 13 ο αιώνα μ.χ οι Άραβες προωθούν την καλλιέργεια του αμπελιού στην Ισπανία και την Πορτογαλία και μέχρι το 17 ο αιώνα το αμπέλι ήταν γνωστό σε όλη σχεδόν την Ευρώπη. Στη συνέχεια μεταφέρθηκαν ευρωπαϊκά αμπέλια στην Αμερική.
ΚΡΑΣΙ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Σύμφωνα με τους παλαιοντολόγους το αμπέλι και το κρασί έχει προϊστορία εκατομμυρίων ετών. Στην πολική ζώνη (Ισλανδία, Βόρεια Ευρώπη και Βορειοδυτική Ασία) ευδοκιμούσε πριν από την εποχή των παγετώνων. Περιορίστηκε όμως η εξάπλωσή του και απομονώθηκαν γεωγραφικά κάποιες ποικιλίες, μέρος των οποίων εξελίχθηκαν και σε διαφορετικά είδη. Έτσι λοιπόν, στην περιοχή του νότιου Καυκάσου, δηλαδή ανάμεσα στον Εύξεινο πόντο, την Κασπία θάλασσα και τη Μεσοποταμία, γεννήθηκε το είδος Άμπελος η οινοφόρος (λατιν. Vitis vinifera) και οι διάφορες ποικιλίες του καλλιεργούνται και σήμερα. Η αμπελουργία εικάζεται πως έχει τις ρίζες της στην αγροτική επανάσταση και τη μόνιμη εγκατάσταση πληθυσμών με σκοπό την καλλιέργεια, δηλαδή γύρω στο 5000π.Χ. Πέρσες, Ασσύριοι και Σημιτικοί λαοί θεωρούνται από τους πρώτους αμπελοκαλλιεργητές. Οι γνώσεις της αμπελουργίας και οινοποιίας μεταφέρθηκαν στους Αιγύπτιους, τους μικρασιατικούς πληθυσμούς, τους Φοίνικες καθώς και τουςέλληνες.
Οι Αρχαίοι Έλληνες έπιναν το κρασί αναμειγνύοντάς το με νερό, σε αναλογία συνήθως 1:3 (ένα μέρος οίνου προς τρία μέρη νερού). Η ανάμειξη γινόταν σε ειδικά σκεύη (κρατήρες) και θεωρούνταν βαρβαρότητα η πόση κρασιού που δεν είχε αναμειχθεί με νερό. Συνηθίζονταν μόνο από αρρώστους ή ως τονωτικό για ταξίδια. Ο Ιπποκράτης θεωρείται ότι πρόσθεσε άψινθο στο κρασί ( Ιπποκράτειος Οίνος ). Άλλη γνωστή μέθοδος είναι και η προσθήκη ρητίνης. Ο τρόπος παραγωγής κρασιού σε παλαιότερες εποχές δε διέφερε από τις σύγχρονες πρακτικές. Σήμερα, σώζονται κείμενα του Θεόφραστου, τα οποία περιέχουν πληροφορίες για τους τρόπους καλλιέργειας. Οι Έλληνες παλαίωναν το κρασί μέσα σε θαμμένα πιθάρια, σφραγισμένα με γύψο και ρετσίνι και το εμφιάλωναν σε ασκούς ή σε σφραγισμένους πήλινους αμφορείς, αλειμμένους με πίσσα (για να μείνουν στεγανοί). Σε αρκετές πόλεις ειδικοί νόμοι εξασφάλισαν την ποιότητα του κρασιού και την υπεροχή του στον ανταγωνισμό και τις εισαγωγές. Π.χ. η νομοθεσία της Θάσου, επέβαλε τη δήμευση πλοίων με ξένο κρασί που πλησίαζαν στο νησί. Το αρχαιότερο ίσως κρασί με ονομασία προέλευσης μάλλον ήταν το κρασί Δένθις που παρήγε η Δενθαλιάτιδα Χώρα.
ΦΥΤΕΥΣΗ-ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ Το αμπέλι ζει και αποδίδει σε όλους τους τύπους των εδαφών εκτός από τα τελείως ξηρά, τα πολύ υγρά, και τα αλμυρά. Είναι φυτό εύκρατης ζώνης και δεν αντέχει στα ψυχρά κλίματα. Η θέση του αμπελώνα πρέπει να είναι τέτοια, ώστε το αμπέλι να δέχεται τις ευεργετικές επιδράσεις τόσο των ηλιακών ακτίνων, όσο και του αέρα. Καταλληλότερα θεωρούνται τα επικλινή εδάφη και αυτά που βρίσκονται σε πλαγιές λόφων. Σπουδαίο ρόλο στην ανάπτυξη των φυτών παίζει η σύσταση και η χημική σύνθεση του εδάφους του χωραφιού. Πρέπει να περιέχει κάλιο και ασβέστιο όχι όμως χλωριούχο νάτριο. Επιλέγουμε τις ποικιλίες που θέλουμε και αυτές που είναι κατάλληλες για τη συγκεκριμένη περιοχή. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι και η ανθεκτικότητα των μοσχευμάτων ή των εμβολιασμένων υποκειμένων στη φυλλοξήρα και στους άλλους εχθρούς που προσβάλλουν την άμπελο.
Η φύτευση γίνεται Φεβρουάριο με αρχές Μαρτίου. Απαιτείται βαθύ όργωμα. Το βάθος φύτευσής τους είναι 30 εκατοστά αφού πρώτα ψαλιδιστούν οι ρίζες τους. Πάνω από το έδαφος αφήνουμε τουλάχιστον δύο μάτια από τα οποία θα πετάξουν δύο νέα βλαστάρια. Στο τέλος αφήνουμε το ένα. Στην ανάπτυξή του σημαντικό ρόλο παίζουν τα σκαλίσματα και η λίπανσή του. Η λίπανση γίνεται το Νοέμβριο και είναι καλό να γίνεται με φυσικό τρόπο (κοπριά, υπολείμματα σταφύλιων, κλαδιά και φύλλα).
ΟΜΑΔΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ
ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ Ο πολλαπλασιασμός των κλημάτων γίνεται με τρεις τρόπους, με μοσχεύματα, με καταβολάδες και με εμβολιασμό. Στην περίπτωση του μοσχεύματος λαμβάνεται κληματόβεργα από κλήμα μέσης ηλικίας. Η κληματόβεργα θα πρέπει να έχει μάτια και στο κάτω μέρος και στο πάνω μέρος της. Για τη ριζοβόληση ευνοϊκή θερμοκρασία είναι 23-29 βαθμούς. Η κληματόβεργα φύεται καλύτερα σε σιδερένιο δοχείο με υγρό χώμα και λίγη κοπριά. Όταν η βέργα ριζοβολήσει καλά και βγούν τα πρώτα μικρά φύλλα τότε μεταφυτεύεται. Η διαδικασία του εμβολιασμού είναι δύσκολη. Διαλέγεται βέργα από μικρό κλήμα. Πρέπει να υπάρχει αρκετή υγρασία στην ατμόσφαιρα. Σχίζεται το αμπέλι που θα δεχτεί το μόσχευμα και τοποθετείται η κληματόβεργα η οποία δένεται. Το σημείο της ένωσης σκεπάζεται καλά με λάσπη.
Για τις καταβολάδες, γέρνουν ένα κλαδί χωρίς να το κόψουν και αφού κάνουν ένα λάκκο, που τον λέμε «γουβί», θάβουν μέσα στο γουβί το μέρος του κλαδιού που ακουμπά στο χώμα φροντίζοντας να έχει και μερικά μάτια το θαμμένο μέρος. Αφήνουν να εξέχει η άκρη του κλαδιού με 3 μάτια και έπειτα από δυο χρόνια,που η καταβολάδα έχει ριζώσει και έχει κάνει κλαδιά,την κόβουν και την ξεχωρίζουν απο το αμπέλι.
ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΒΙΟΔΥΝΑΜΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ Η Βιολογική Καλλιέργεια είναι μια μέθοδος καλλιέργειας η οποία ελαχιστοποιεί ή αποφεύγει πλήρως τη χρήση συνθετικών λιπασμάτων και ζιζανιοκτόνων ρυθμιστών ανάπτυξης των φυτών. Στην βιολογική αμπελοκαλλιέργεια για την λίπανση δεν χρησιμοποιούνται χημικά λιπάσματα αλλά κοπριά, υπολείμματα σταφυλιών, φύλλα και κλαδιά. Επίσης, η προστασία του αμπελιού από τους εχθρούς του γίνεται μόνο με βιολογικά μέσα.για την προστασία του αμπελιού από τον περονόσπορο και το ωίδιο χρησιμοποιείται ο χαλκός και το θειάφι. Η βιοδυναμική καλλιέργεια στηρίζεται στο ότι η ενέργεια που δέχονται τα φυτά ως βαρύτητα από τη γη ή ως κοσμική ακτινοβολία από το διάστημα (ήλιος, σελήνη, πλανήτες, άστρα) έχει πολύ μεγάλη επίδραση στην ανάπτυξή τους. Το μεγαλύτερο μέρος της αμπέλου αν εξαιρέσουμε το νερό που παίρνει από το έδαφος δεν είναι αποτέλεσμα της επίδρασης του εδάφους άλλα της φωτοσύνθεσης.
ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ Οι κυριότερες ασθένειες της αμπέλου είναι: περονόσπορος, ωίδιο,φόμοψη, ευτυπίωση, ίσκα, καρκίνος, μολυσματικός εκφυλισμός, όξινη σήψη, βοτρύτης. Μεγάλη καταστροφή στα αμπέλια κάνει και ένα έντομο που λέγεται φυλλοξήρα. Ωστόσο βρέθηκαν ποικιλίες και έτσι τα αμπέλια δεν προσβάλλονται από αυτήν. Είναι τα αμερικανικά κλήματα και όσοι γεωργοί φυτεύουν από την ποικιλία αυτή δεν έχουν φόβο να πάθουν ζημιές.
ΕΧΘΡΟΙ Ψευδόκοκκος της αμπέλου, ευδέμιδα, ερίνωση, θρίπες και τζιτζικάκι.
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ Έτσι άρχιζε ο μπαρμπά Γιάννης όταν τον ρωτούσαν να τους δώσει κάποια συμβουλή για το αμπέλι. Όποιος αμπέλι φύτεψε, φύτεψε και μπελάδες γιατί το νόστιμο κρασί φέρνει πολλές ζαλάδες, εσύ το πίνεις για καλό κι αυτό σε πάει στο τοίχο. Πολύ σημαντική εργασία της άνοιξης είναι τα ραντίσματα, για να προστατευτεί το αμπέλι μας από τις ασθένειες. Λίγο πριν αρχίσουν να φουσκώνουν τα ματιά βρέξιμο με θειάφι διαλυμένο στο νερό.προστατεύει από τον τετράνυχο. Όταν οι βλαστοί έχουν μήκος 5-10 εκατοστά, λίγο πριν την άνθιση και όταν η ρόγα έχει μέγεθος μπιζελιού ράντισμα με βορδιγάλιο πολτό και θειάφισμα. Μετά από βροχή μέσα σε 24-48ωρες ράντισμα με χαλκό. Όταν αρχίζει το γυάλισμα της ρόγας βάζουμε κίτρινες παγίδες με το κατάλληλο ελκυστικό.
ΚΛΑΔΕΜΑ Το χειμώνα το αμπέλι αναπαύεται. Ο αμπελουργός το φροντίζει, το λιπαίνει και το κλαδεύει αφαιρώντας το μεγαλύτερο τμήμα του ξύλου, που δημιουργήθηκε τον προηγούμενο χρόνο. Το κλάδεμα του αμπελιού ξεκινάει από το δεύτερο χρόνο που το κλαδεύουμε χαμηλά για να αναπτυχθεί, και για να του δώσουμε σχήμα.από τον τρίτο χρόνο κλαδεύουμε πλέον συστηματικά. Το κλάδεμα αποσκοπεί σε δυο πράγματα: Την καρποφορία (κλάδεμα καρποφορίας) Τη διαμόρφωση (κλάδεμα διαμόρφωσης) Το χειμωνιάτικο κλάδεμα γίνεται από το Δεκέμβριο μέχρι το Φεβρουάριο. Κόβονται όλα τα κλαδιά και αφήνονται 3-4 κληματόβεργες που φέρνουν ματιά και οπωσδήποτε ένα τυφλό μάτι (τσίμπλα ).Υπάρχει και το χλωρό ή θερινό κλάδεμα που γίνεται αργότερα όταν το κλήμα έχει βλαστήσει. Αυτό στοχεύει στη διόρθωση λαθών κατά το χειμερινό κλάδεμα. Ακόμα με το θερινό κλάδεμα βελτιώνονται τα χαρακτηριστικά του αμπελιού,επιδιώκονται καλύτερα καλλιεργητικά αποτελέσματα,αύξηση της παραγωγής και βελτίωση της εμφάνισης του κλήματος.θερινά κλαδέματα είναι: το βλαστολόγημα, το κορφολόγημα, το ξεφύλισμα, το αραίωμα βοτρύων, η χαραγή και η δακτυλίωση.
ΟΜΑΔΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ
ΤΑ ΑΜΠΕΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Στην Ελλάδα κύριες αμπελοοινικές περιοχές είναι : η Πελοπόννησος, η Κρήτη, η Στερεά Ελλάδα, η Εύβοια, η Μακεδονία και η Θράκη. Σημαντικές αμπελουργικές εκτάσεις υπάρχουν στα νησιά του Αιγαίου, Ιονίου, Δωδεκάνησα και Θεσσαλία.
ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΚΑΙ ΓΗΓΕΝΕΙΣ ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΙΜΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ Υπάρχουν πάρα πολλές ποικιλίες αμπελιού. Διακρίνονται: Σε ποικιλίες που είναι κατάλληλες για παραγωγή κρασιού. Σε αυτές που προορίζονται για παραγωγή σταφυλιού για επιτραπέζια χρήση. Αυτές που είναι κατάλληλες για παραγωγή σταφίδας. Και ποικιλίες για παραγωγή χυμών, κοκτέιλ και κονσερβών
ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΛΕΥΚΕΣ : Chardonnary, Sauvignon Blanc, Riesling ΕΡΥΘΡΕΣ : Cabernet Sauvignon, Herlot, Syrah, Pinot Noir
ΓΗΓΕΝΕΙΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ο Ελληνικός αμπελώνας έχει να επιδείξει πάρα πολλές ποικιλίες.
ΛΕΥΚΑ ΚΡΑΣΙΑ Τα λευκά κρασιά μπορούν να παραχθούν από οποιαδήποτε ποικιλία, εφόσον τα στερεά μέρη των σταφυλιών διαχωριστούν στη διαδικασία της ζύμωσης.
Αθήρι : λευκό κρασί κυρίως διαδεδομένο στα νησιά του νοτίου Αιγαίου και την Χαλκιδική. Ασύρτικο : το κυρίαρχο σταφύλι της Σαντορίνης που έχει μεταναστεύσει και στη Χαλκιδική, την Δράμα, το Παγγαίο και την Πελοπόννησο.
Βηλάνα : παλιά κρητική ποικιλία. Μαλαγουζιά : φίνα λευκή ποικιλία που μας χαρίζει πλούσια και αρωματικά κρασιά.
ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑ : λευκό σταφύλι που καλλιεργείται αποκλειστικά στην Πάρο. ΜΟΣΧΑΤΟ ΣΑΜΟΥ : ξεχωρίζει για το μοναδικό του άρωμα.
ΝΤΕΜΠΙΝΑ : λευκή και ηπειρώτισσα ποικιλία από τη Ζίτσα και τα Γιάννενα. ΡΟΜΠΟΛΑ : λευκό σταφύλι, καλλιεργείται στην Κεφαλονιά και στην Στερεά Ελλάδα.
ΣΑΒΒΑΤΙΚΟ Το πιο διαδεδομένο σταφύλι του ελληνικού αμπελώνα Καλλιεργείται στην Αττική και σ ολόκληρη την Κεντρική Ελλάδα Μαζί με το Ροδίτη χρησιμοποιείται κυρίως στην παραγωγή ρετσίνας
Κόκκινα Κρασιά Ο μούστος τόσο των κόκκινων όσο και των ανοιχτόχρωμων ποικιλιών διαθέτει το ίδιο ανοιχτό χρώμα. Κόκκινα κρασιά παράγονται από κόκκινες ποικιλίες σταφυλιών με την προϋπόθεση ότι τη στερεά τους μέρη (στέμφυλα), τα οποία περιέχουν τις χρωστικές ουσίες, συμμετέχουν στη διαδικασία της ζύμωσης.
ΑΓΙΩΡΓΙΤΙΚΟ : ο βασιλιάς των ερυθρών σταφυλιών του ελληνικού νότου, είναι μια δημοφιλής και ευγενής ποικιλία που καλλιεργείται αποκλειστικά στην Νεμέα ΚΡΑΣΑΤΟ : ερυθρό σταφύλι, καλλιεργείται αποκλειστικά στη Ραψάνη.
ΚΟΤΣΙΦΑΛΙ : ερυθρό Κρητικό σταφύλι. ΛΗΜΝΙΟ : ερυθρό σταφύλι, αυτόχθον της Λήμνου.
ΜΑΝΤΗΛΑΡΙΑ : ερυθρή ποικιλία στην Πάρο, τη Ρόδο και την Κρήτη. ΜΑΥΡΟΔΑΦΝΗ : το γνωστό αρωματικό σταφύλι που καλλιεργείται στους αμπελώνες της Πάτρας και της Κεφαλονιάς.