ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 2.12.2014 COM(2014) 712 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Εφαρμογή των στρατηγικών δεσμεύσεων της ΕΕ για την επισιτιστική και διατροφική ασφάλεια: πρώτη διετής έκθεση {SWD(2014) 343 final} EL EL

Κατάλογος αρκτικολέξων 3Σ (3Cs) AGIR: AR4D CAADP CFS CGIAR CORAF/WECARD ΕΕ ECOWAP ECOWAS EIARD ΕΕ FAO ICN2 IFAD ΔΜΚΟ ΚΜ NEPAD ΜΚΟ OΟΣΑ/ΕΑΒ ΣΑΠ SHARE SUN UNSCN USAID VGGT WFP WHA Συντονισμός, συμπληρωματικότητα και συνάφεια Alliance Globale pour l Initiative Résilience (Πρωτοβουλία παγκόσμιας συμμαχίας για την ανθεκτικότητα) Γεωργική Έρευνα στην υπηρεσία της Ανάπτυξης Συνολικό Πρόγραμμα Γεωργικής Ανάπτυξης της Αφρικής Επιτροπή για την Παγκόσμια Επισιτιστική Ασφάλεια πρώην Συμβουλευτική Ομάδα για τη Διεθνή Γεωργική Έρευνα Συμβούλιο Δυτικής και Κεντρικής Αφρικής για τη Γεωργική Έρευνα και Ανάπτυξη Ευρωπαϊκή Επιτροπή Γεωργική πολιτική της Οικονομικής Κοινότητας των Δυτικοαφρικανικών Κρατών Οικονομική Κοινότητα των Δυτικοαφρικανικών Κρατών Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία για τη Γεωργική Έρευνα για την Ανάπτυξη Ευρωπαϊκή Ένωση Οργανισμός για τα Τρόφιμα και τη Γεωργία Δεύτερη Διεθνής Διάσκεψη για τη διατροφή Διεθνές Ταμείο Γεωργικής Ανάπτυξης Διεθνής Μη Κυβερνητική Οργάνωση Κράτη μέλη Νέα Εταιρική Σχέση για την Ανάπτυξη της Αφρικής Μη Κυβερνητική Οργάνωση Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης/Επιτροπή Αναπτυξιακής Βοήθειας Συνοχή της Αναπτυξιακής Πολιτικής Ενίσχυση της ανθεκτικότητας στο Κέρας της Αφρικής (Supporting the Horn of Africa s Resilience). Κίνηση για την κλιμακούμενη βελτίωση της διατροφικής κατάστασης (Scaling Up Nutrition) Μόνιμη επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τη Διατροφή Οργανισμός Διεθνούς Ανάπτυξης των ΗΠΑ (United States Agency for International Development) Κατευθυντήριες γραμμές για την υπεύθυνη διαχείριση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος γης, αλιευμάτων και δασών Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας 2

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το 2010, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και τα κράτη μέλη της, καθώς και όλοι οι εταίροι τους, επεδίωξαν να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας με την υιοθέτηση ενός πλαισίου πολιτικής για την επισιτιστική ασφάλεια σε επίπεδο ΕΕ 1. Από τότε, αναλήφθηκαν νέες δεσμεύσεις σε θέματα αναπτυξιακής πολιτικής της ΕΕ, προκειμένου να ενισχυθούν οι προτεραιότητες που καθορίστηκαν το 2010. Καταρτίστηκε ένα σχέδιο εφαρμογής για την επισιτιστική και διατροφική ασφάλεια 2, στο οποίο καθορίζονται έξι στρατηγικές προτεραιότητες, σε συνδυασμό με κριτήρια επιδόσεων και ενδεικτικούς τομείς παρέμβασης 3. Μετά την έγκριση του σχεδίου εφαρμογής τον Απρίλιο του 2013, το Συμβούλιο κάλεσε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υποβάλλει, από κοινού με τα κράτη μέλη, ενοποιημένες σε επίπεδο ΕΕ διετείς εκθέσεις προόδου από το 2014 και μετά. Το παρόν έγγραφο αποτελεί την πρώτη από αυτές τις εκθέσεις. Επανεξετάζει τις επιδόσεις της ΕΕ και των κρατών μελών της στην εκτέλεση του σχεδίου εφαρμογής, προς ενημέρωση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, καθώς και του ευρύτερου κοινού. Σκοπός της παρούσας έκθεσης είναι να απαντήσει σε δύο βασικά ερωτήματα ως προς την επίδοση: 1) πώς πραγματοποιήθηκαν οι εκταμιεύσεις και οι ειδικές παρεμβάσεις το 2012 σε συνδυασμό με τις έξι στρατηγικές προτεραιότητες και 2) με ποιο τρόπο η ΕΕ και τα κράτη μέλη συμμορφώθηκαν με τα 3Σ της συνάφειας, της συμπληρωματικότητας και του συντονισμού κατά την υλοποίηση αυτών των προτεραιοτήτων. Η παρούσα έκθεση αποτελεί ένα μέσο λογοδοσίας προς τα άνω. Καθορίζει κριτήρια αναφοράς βάσει των οποίων θα γίνεται σύγκριση, στις επόμενες εκθέσεις, της επίδοσης των χορηγών βοήθειας της ΕΕ σε ό,τι αφορά τη συνεργασία για την υλοποίηση των στρατηγικών προτεραιοτήτων της ΕΕ που συμφωνήθηκαν ως προς την επισιτιστική και διατροφική ασφάλεια. Στηρίζεται σε ενοποιημένα ποσοτικά αποδεικτικά στοιχεία (δεδομένα σχετικά με τις εκταμιεύσεις βάσει εκθέσεων του OΟΣΑ/ΕΑΒ του 2012) καθώς και σε ποιοτικά δεδομένα για τα 3Σ που παρείχαν η Αυστρία, το Βέλγιο, η Φινλανδία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιρλανδία, η Ιταλία, οι Κάτω Χώρες, το Ηνωμένο Βασίλειο και η ΕΕ στις αντίστοιχες εκθέσεις τους. Η μεθοδολογία περιγράφεται στο κεφάλαιο 4 του σχετικού εγγράφου εργασίας του προσωπικού. Οι χορηγοί βοήθειας της ΕΕ, οι οποίοι συνέβαλαν στην παρούσα έκθεση, αντιπροσωπεύουν από κοινού σχεδόν το 90 % της συνολικής ΕΑΒ της ΕΕ (όλοι οι τομείς) που χορηγούν η ΕΕ και όλα τα κράτη μέλη. Η έκθεση επανεξετάζει τα αποτελέσματα της ΕΕ και των κρατών μελών της με βάση τα υπάρχοντα δεδομένα αξιολόγησης της επίδοσης. Κατά συνέπεια, η έκθεση ελέγχει επίσης κατά πόσον τα σημερινά συστήματα αξιολόγησης της επίδοσης είναι ικανά να παρέχουν έγκυρα και αξιόπιστα στοιχεία για τη δέσμευση της ΕΕ στους έξι τομείς στρατηγικών προτεραιοτήτων. Η παρούσα έκθεση συνοδεύεται από ένα έγγραφο εργασίας, το οποίο παρέχει συμπληρωματικές πληροφορίες και περιπτωσιολογικές μελέτες. 1 2 3 COM(2010) 127, Πολιτικό πλαίσιο της ΕΕ για την παροχή βοήθειας στις αναπτυσσόμενες χώρες προς αντιμετώπιση της πρόκλησης της επισιτιστικής ασφάλειας και συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με το πολιτικό πλαίσιο της ΕΕ για την παροχή βοήθειας στις αναπτυσσόμενες χώρες προς αντιμετώπιση της πρόκλησης της επισιτιστικής ασφάλειας, 10 Μαΐου 2010. Ο όρος «επισιτιστική και διατροφική ασφάλεια» αντικατέστησε τον όρο «επισιτιστική ασφάλεια». SWD (2013) 104 τελικό «Επισιτιστική και διατροφική ασφάλεια μέσω της δράσης της ΕΕ: Υλοποίηση των δεσμεύσεών μας». 3

2. ΣΕ ΤΙ ΒΑΘΜΟ ΤΗΡΗΣΑΜΕ ΤΙΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΜΑΣ ΔΕΣΜΕΥΣΕΙΣ; 2.1 Συνολική ανάλυση των εκταμιεύσεών μας Οι χορηγοί βοήθειας της ΕΕ επένδυσαν σχεδόν 3,4 δισεκατ. ευρώ στην επισιτιστική και διατροφική ασφάλεια το 2012, ποσό που αντιστοιχεί σε περίπου 8 % της συνολικής τους επίσημης αναπτυξιακής βοήθειας (ΕΑΒ). Οι παρεμβάσεις κατανεμήθηκαν μεταξύ 2 500 προγραμμάτων και κάλυψαν πάνω από 115 χώρες. Τα κράτη μέλη της ΕΕ συνέβαλαν μέσω των αντίστοιχων προγραμμάτων τους. Επιπλέον 4, οι χορηγοί βοήθειας της ΕΕ παρείχαν περίπου 1,1 δισεκατ. ευρώ για επείγουσα και ανθρωπιστική βοήθεια σε σχέση με την επισιτιστική και διατροφική ασφάλεια σε πάνω από 80 χώρες. Κατά μέσον όρο, τα προγράμματα ανθρωπιστικής βοήθειας αντιπροσώπευαν το 25 % των συνολικών προγραμμάτων που σχετίζονται με την επισιτιστική και διατροφική ασφάλεια (ανθρωπιστική συν αναπτυξιακή βοήθεια), με ορισμένες διαφορές μεταξύ κρατών μελών (βλ. διάγραμμα 1). Από κοινού, η αναπτυξιακή και ανθρωπιστική βοήθεια αντιστοιχούσε σε πάνω από το 10 % της ΕΑΒ. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 15% 85% 33% 36% 47% 12% 17% 19% 67% 64% 53% 88% 83% 81% 39% 61% 10% 23% 90% 77% Ανθρωπιστική Αναπτυξιακή Διάγραμμα 1: Μερίδιο της αναπτυξιακής και ανθρωπιστικής βοήθειας για επισιτιστική και διατροφική ασφάλεια ανά χορηγό Πίνακας 1: Γεωγραφική κατανομή των εκταμιεύσεων Ευρώ Ποσοστό (%) της βοήθειας το 2012Ήπειρος Αφρική νοτίως της Σαχάρας 1.439.111.341 43 % Παγκόσμια 5 958.251.930 28 % Ασία 593.399.623 18 % Λατινική Αμερική και Καραϊβική 231.378.699 7 % Γειτονία 87.841.667 2 % Άλλα 55.802.800 2 % Σύνολο 3.365.786.060 100 % 4 5 Η επείγουσα και ανθρωπιστική βοήθεια που σχετίζεται με την επισιτιστική ασφάλεια δεν υπαγόταν στη μακροπρόθεσμη δέσμευση της ΕΕ για επισιτιστική και διατροφική ασφάλεια και, για τον λόγο αυτό, δεν συμπεριελήφθη στην παρούσα έκθεση. Περιλαμβάνονται προγράμματα και έργα που εμφαίνονται στις αντίστοιχες βάσεις δεδομένων, τα οποία αναφέρονται σε «ολόκληρο τον κόσμο» ή όταν «δεν προσδιορίζεται ο γεωγραφικός τόπος». 4

Η πλειονότητα των παρεμβάσεων (περίπου το 65 %) πραγματοποιήθηκαν σε εθνικό επίπεδο και έλαβαν ενίσχυση πάνω από 115 χώρες εταίροι, συμπεριλαμβανομένων των ασταθών κρατών 6. Από γεωγραφικής πλευράς, η Αφρική ήταν ο μεγαλύτερος αποδέκτης των πόρων το 2012, δεδομένου ότι έλαβε το 43 % των συνολικών συνεισφορών (βλ. πίνακα 1). Στην Αφρική, τα κράτη μέλη εστίασαν την ενίσχυση σε συγκεκριμένες χώρες, ενώ η γεωγραφική κατανομή των δράσεων της ΕΕ ήταν ευρύτερη. Σχεδόν το 30 % των παρεμβάσεων πραγματοποιήθηκαν σε παγκόσμιο επίπεδο, γεγονός που καταδεικνύει τη σημασία του δημοσίου συμφέροντος της επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας. 250 223 200 150 144 107 101 83 100 50 72 61 60 59 52 52 47 45 42 41 40 39 33 32 30 0 Διάγραμμα 2 Ενίσχυση που έλαβαν οι χώρες εταίροι (σε εκατ. ευρώ) Το διάγραμμα 2 παρέχει μια επισκόπηση των 20 χωρών εταίρων που έλαβαν τη μεγαλύτερη ενίσχυση. Περισσότερες πληροφορίες βρίσκονται στον πίνακα στο κεφάλαιο 1 του εγγράφου εργασίας, οι οποίες δείχνουν ότι 68 χώρες εταίροι έλαβαν κατά μέσον όρο λιγότερο από 3 εκατ. ευρώ ανά χορηγό. 2.2 Παρεμβάσεις υπέρ των έξι στρατηγικών προτεραιοτήτων Στο ακόλουθο τμήμα επανεξετάζονται οι παρεμβάσεις των χορηγών βοήθειας της ΕΕ υπέρ των έξι στρατηγικών προτεραιοτήτων. Πίνακας 2. Κατανομή των εκταμιεύσεων ανά στρατηγική προτεραιότητα Προτεραιότητα Προτεραιότητα αριθ. 1: Βελτίωση της ανθεκτικότητας των μικρών εκμεταλλεύσεων και των αγροτικών βιοτικών πόρων Προτεραιότητα αριθ. 2: Στήριξη αποτελεσματικής διακυβέρνησης Προτεραιότητα αριθ. 3: Στήριξη της περιφερειακής πολιτικής στον γεωργικό τομέα και της επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας Ποσό (σε εκατ. ευρώ) Ποσοστό 2 022 60 % 395 12 % 151 4 % 6 http://siteresources.worldbank.org/extlicus/resources/511777-1269623894864/fy10tofy13harmonized_list_fragile_situations.pdf Harmonized list of fragile situations (Εναρμονισμένος κατάλογος ασταθών καταστάσεων), FY2012. 5

Προτεραιότητα Προτεραιότητα αριθ. 4: Ενίσχυση των μηχανισμών κοινωνικής προστασίας στον τομέα της επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας 6 Ποσό (σε εκατ. ευρώ) Ποσοστό 209 6 % Προτεραιότητα αριθ. 5: Βελτίωση της διατροφής 467 14 % Προτεραιότητα αριθ. 6: Βελτίωση του συντονισμού μεταξύ των παραγόντων ανθρωπιστικής και αναπτυξιακής βοήθειας για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας 122 4 % Σύνολο 3 366 100 % Η πλειονότητα των παρεμβάσεων (περίπου το 60 %) υπάγονται στην προτεραιότητα αριθ. 1 (Βελτίωση της ανθεκτικότητας των μικρών εκμεταλλεύσεων και των αγροτικών βιοτικών πόρων), και ακολουθούν οι προτεραιότητες αριθ. 5 (Βελτίωση της διατροφής) και αριθ. 2 (Στήριξη αποτελεσματικής διακυβέρνησης). Αναλύθηκε η εκταμίευση των πόρων. Πολλές από τις παρεμβάσεις συνεισέφεραν σε περισσότερους από έναν τομείς προτεραιότητας. Δεδομένου ότι η μεθοδολογία δεν επέτρεπε να υπαχθούν τα προγράμματα σε περισσότερους του ενός τομείς προτεραιότητας, τα στοιχεία δεν μπορούν να ερμηνευτούν σε απόλυτες τιμές. Το κριτήριο επίδοσης «αριθμός και αξία κοινών προγραμμάτων ΕΕ και κρατών μελών της τα οποία ενισχύονται σε εθνικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο» ήταν δύσκολο να αξιολογηθεί και, ως εκ τούτου, δεν συμπεριελήφθη στην κοινοποίηση των κριτηρίων επίδοσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ΕΕ και τα κράτη μέλη της επενδύουν σε δέσμευση πολιτικής σε διάφορους στρατηγικούς τομείς και, ως εκ τούτου, τα στοιχεία των δαπανών πιθανόν να μη παρέχουν πλήρη εικόνα της σημασίας της επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας. 2.2.1 Στρατηγική προτεραιότητα αριθ. 1: Βελτίωση της ανθεκτικότητας των μικρών εκμεταλλεύσεων και των αγροτικών βιοτικών πόρων Αξιολόγηση των κριτηρίων επίδοσης 1 560 προγράμματα έλαβαν 2,02 δισεκατ. ευρώ σε 108 χώρες ή σε διεθνές επίπεδο. 149 εθνικά και διεθνή προγράμματα έρευνας αξίας 379 εκατ. ευρώ έλαβαν ενίσχυση. Πάνω από το ήμισυ όλων των πόρων που εκταμιεύτηκαν το 2012 (2 δισεκατ. ευρώ, περίπου το 60 % του συνόλου) κατανεμήθηκαν στην προτεραιότητα αριθ. 1, γεγονός που δείχνει ότι η βελτίωση της ανθεκτικότητας των μικρών εκμεταλλεύσεων και των αγροτικών βιοτικών πόρων ήταν ένας σημαντικός στόχος της συνολικής βοήθειας της ΕΕ. Χρηματοδοτήθηκαν περίπου 1 560 προγράμματα σε περισσότερες από 100 χώρες. Οι παρεμβάσεις περιελάμβαναν τη στήριξη της βιώσιμης εντατικοποίησης και διαφοροποίησης της γεωργίας για μικροκαλλιεργητές, ιδίως τις γυναίκες τη βελτίωση της πρόσβασης των μικροκαλλιεργητών σε γη και νερό, σε γεωργικές εισροές και σε υπηρεσίες πίστωσης και γεωργικών εφαρμογών την παροχή βοήθειας σε χώρες εταίρους για να αντιμετωπίσουν τις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην επισιτιστική και διατροφική ασφάλεια τη στήριξη της γεωργικής και άλλης έρευνας υπέρ των φτωχών με στόχο την ανάπτυξη και μεταφορά τεχνολογίας, τις γεωργικές εφαρμογές και την καινοτομία και την ενίσχυση των αγροτικών βιοτικών πόρων με τη δημιουργία εισοδήματος, την απασχόληση σε τομείς πέραν της γεωργίας και παρεμβάσεις σε επίπεδο αλυσίδας αξίας και γεωργικών επιχειρήσεων. Περίπου το 62 % των πόρων που εκταμιεύτηκε για την προτεραιότητα αριθ. 1 εκτελέστηκε σε εθνικό επίπεδο, το 33 % σε παγκόσμιο επίπεδο και το 5 % σε περιφερειακό επίπεδο. Το μεγαλύτερο μέρος των πόρων (37 %) εκταμιεύτηκε στην Αφρική, το 34 % των πόρων

εκταμιεύτηκε σε παγκόσμιο επίπεδο και το 18 % στην Ασία. Οι 10 χώρες που έλαβαν τη μεγαλύτερη χρηματοδότηση στο πλαίσιο αυτή της προτεραιότητας, περιελάμβαναν πολλές ασταθείς χώρες, καθώς και χώρες όπου επικρατεί επισιτιστική ανασφάλεια, όπως η Αιθιοπία, το Αφγανιστάν και η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (Βλ. έγγραφο εργασίας, κεφάλαιο 3, διάγραμμα 1). Η βιώσιμη διαχείριση της γης είναι ένα βασικό στοιχείο για τη βελτίωση των βιοτικών πόρων των μικροκαλλιεργητών. Στην Αιθιοπία, όπου μεγάλη αναλογία του αγροτικού πληθυσμού είναι ευάλωτη σε φυσικές και οικονομικές κρίσεις, η ΕΕ και πολλά κράτη μέλη στηρίζουν διάφορες πρωτοβουλίες. Για παράδειγμα, το πρόγραμμα βιώσιμης διαχείρισης της γης που εφαρμόζουν η Αιθιοπία και η Γερμανία επικεντρώνεται στις περιοχές Amhara, Oromia και Tigray, όπου επιτρέπει την εισαγωγή τεχνολογιών και μέτρων προστασίας κατά της διάβρωσης και ενθαρρύνει την κατάρτιση ομάδων χρηστών για την προώθηση της βιώσιμης διαχείρισης των λεκανών απορροής. Η έρευνα και καινοτομία σε σχέση με τη βιώσιμη γεωργία, την επισιτιστική ασφάλεια και τη διατροφή (AR4D) ήταν ένας άλλος σημαντικός τομέας ενίσχυσης στο πλαίσιο της προτεραιότητας αριθ. 1. Οι χορηγοί βοήθειας της ΕΕ συνεισέφεραν σημαντικά στη γεωργική έρευνα για την ανάπτυξη και η συνεισφορά τους υπολογίστηκε σε 380 εκατ. ευρώ το 2012. Το ποσό αυτό περιλαμβάνει την ενίσχυση που χορηγήθηκε σε πρωτοβουλίες σε παγκόσμια κλίμακα, όπως η CGIAR (πρώην Συμβουλευτική Ομάδα για τη Διεθνή Γεωργική Έρευνα), σε περιφερειακές οργανώσεις, ιδίως στην Αφρική, καθώς και σε εθνικά ιδρύματα γεωργικής έρευνας. Οι ευρωπαίοι χορηγοί βοήθειας είναι μέλη της Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλίας για τη Γεωργική Έρευνα για την Ανάπτυξη (EIARD) (βλ. Πλαίσιο 1). Πλαίσιο 1 EIARD Η EIARD είναι μια μόνιμη και ανεπίσημη πλατφόρμα συντονισμού των πολιτικών για την ΕΕ και τα κράτη μέλη της, από κοινού με την Ελβετία και τη Νορβηγία. Αναγνωρίστηκε από το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 1997 για να διευκολύνει τον συντονισμό της ευρωπαϊκής πολιτικής και των επενδύσεων για τη γεωργική έρευνα για την ανάπτυξη. Το 2012, τα μέλη της EIARD (εκτός της ΕΕ) παρείχαν 231 εκατ. δολάρια ΗΠΑ στο ταμείο της CGIAR (45 % του συνόλου). Ο συντονισμός της ευρωπαϊκής στήριξης στη CGIAR βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των προτεραιοτήτων της EIARD. Η EIARD είναι επίσης ενεργό μέλος του Ευρωπαϊκού Φόρουμ για τη Γεωργική Έρευνα για την Ανάπτυξη (EFARD), στο οποίο συμμετέχουν πολλά ενδιαφερόμενα μέρη. Συνοπτικά ενημερωτικά δελτία και σημειώματα καθοδήγησης, που ζήτησε η EIARD, προβάλλουν τη σημασία που έχει η μεταφορά της έρευνας στη δράση ώστε να επιτυγχάνονται καλύτερα αποτελέσματα, μεταξύ άλλων, και για τις φτωχότερες κατηγορίες γεωργών. Χάρη στην EIARD, η Ευρώπη διαθέτει μια από τις ισχυρότερες φωνές στο Συμβούλιο της CGIAR (βλ. επίσης περιπτωσιολογική μελέτη στο έγγραφο εργασίας, κεφάλαιο 2.1). 7

2.2.2 Στρατηγική προτεραιότητα αριθ. 2: Στήριξη αποτελεσματικής διακυβέρνησης Αξιολόγηση των κριτηρίων επίδοσης 410 προγράμματα σε 87 χώρες έλαβαν 395 εκατ. ευρώ. Οι κοινές θέσεις της ΕΕ και των κρατών μελών κατέληξαν στην υιοθέτηση των κατευθυντηρίων γραμμών για την υπεύθυνη διαχείριση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος γης, αλιευμάτων και δασών (VGGT) από την επιτροπή για την Παγκόσμια Επισιτιστική Ασφάλεια (CFS) το 2012. Η αξιολόγηση του 2012 από ομοτίμους του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης / Επιτροπής Αναπτυξιακής Βοήθειας (ΟΟΣΑ/ΕΑΒ) και η έκθεση της ΕΕ του 2013 για τη συνοχή της αναπτυξιακής πολιτικής (ΣΑΠ) δείχνουν ότι βελτιώνεται η συνοχή της αναπτυξιακής πολιτικής. Περίπου το 12 % των επενδύσεων της ΕΕ και των κρατών μελών της το 2012 που ανέρχονταν σε 395 εκατ. ευρώ, προοριζόταν για την ενίσχυση της αποτελεσματικής διακυβέρνησης. Οι παρεμβάσεις αυτές περιελάμβαναν την ενίσχυση πρωτοβουλιών που συζητήθηκαν στην επιτροπή για την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια (CFS) την ενίσχυση των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των οργανώσεων αγροτών σε χώρες εταίρους, καθώς και την προώθηση της συμμετοχής τους στη διαδικασία λήψης αποφάσεων τη χειραφέτηση των γυναικών και την ενίσχυση του ρόλου τους στη λήψη αποφάσεων σε σχέση με την παραγωγή τροφίμων, την κατανάλωση τροφίμων και τα περιουσιακά στοιχεία των νοικοκυριών τη στήριξη της αποκέντρωσης και της τοπικής διαχείρισης για τη βελτίωση της επισιτιστικής ασφάλειας τη στήριξη του συνολικού προγράμματος γεωργικής ανάπτυξης της Αφρικής (CAADP) την ενίσχυση της παγκόσμιας διαχείρισης της επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένης της στήριξης της κίνησης για την κλιμακούμενη βελτίωση της διατροφικής κατάστασης (SUN) και την αύξηση της ευαισθητοποίησης ώστε να δοθεί προτεραιότητα στην επισιτιστική και διατροφική ασφάλεια στο πλαίσιο των διεθνών και περιφερειακών φόρουμ, καθώς και σε επίπεδο εθνικών κυβερνήσεων στις χώρες εταίρους. Περίπου το 63 % των πόρων που εκταμιεύτηκαν για την προτεραιότητα αριθ. 2, εκτελέστηκε σε εθνικό επίπεδο, το 13 % σε περιφερειακό επίπεδο και το 24 % σε παγκόσμιο επίπεδο. Σε σχέση με αυτήν τη γεωγραφική κατανομή, το 41 % των πόρων κατανεμήθηκε στην Αφρική, το 15 % στην Ασία και το 8 % στη Λατινική Αμερική και στην Καραϊβική. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι πόροι περιελάμβαναν ιδίως μη δεσμευμένη βασική χρηματοδότηση υπέρ οργανώσεων για τα τρόφιμα που έχουν την έδρα τους στη Ρώμη Οργανισμός για τα Τρόφιμα και τη Γεωργία (FAO), Διεθνές Ταμείο Γεωργικής Ανάπτυξης (IFAD) και Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα (WFP) για τη στήριξη της περιφερειακής και παγκόσμιας επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της συμβάλλουν στις διεθνείς συζητήσεις και σε συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης με την προετοιμασία κοινών θέσεων της ΕΕ κατά τη διάρκεια διαπραγματεύσεων για τα ψηφίσματα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ σχετικά με τη γεωργική ανάπτυξη, την επισιτιστική και διατροφική ασφάλεια, τις γυναίκες στις αγροτικές περιοχές και το δικαίωμα στα τρόφιμα, συμπεριλαμβανομένων των ετήσιων συνόδων του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, καθώς και με την προετοιμασία των κοινών θέσεων που θα παρουσιασθούν στην ετήσια συνεδρίαση της CFS. Ένα παράδειγμα της κοινής εργασίας είναι η συνδυασμένη στήριξη των χορηγών βοήθειας της ΕΕ στις κατευθυντήριες γραμμές για την υπεύθυνη διαχείριση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος γης, αλιευμάτων και δασών (VGGT). Οι χορηγοί της ΕΕ δραστηριοποιούνται 8

τώρα σε εθνικές, περιφερειακές και διεθνείς πρωτοβουλίες ώστε να εφαρμοστούν αυτές οι κατευθυντήριες γραμμές, που υποστηρίζουν τη διαχείριση της γης και την ασφάλεια του ιδιοκτησιακού καθεστώτος. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η εργασία που επιτελούν οι χορηγοί της ΕΕ για τη στήριξη της εν εξελίξει διαδικασίας στο πλαίσιο της CFS, με σκοπό την καθιέρωση προαιρετικών αρχών για υπεύθυνες γεωργικές επενδύσεις. Στην Αφρική, οι χορηγοί της ΕΕ συνεργάζονται στενά για να στηρίξουν το συνολικό πρόγραμμα γεωργικής ανάπτυξης της Αφρικής (CAADP) σε ηπειρωτικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο στο πλαίσιο της ομάδας εργασίας αναπτυξιακών εταίρων του CAADP, ως συνεισφέροντες στο καταπιστευματικό ταμείο πολλαπλών χορηγών και σε πολλές άλλες πρωτοβουλίες σε εθνικό επίπεδο. Στο πλαίσιο του Αφρικανικού Έτους για τη Γεωργία που κατέληξε στη Διάσκεψη Κορυφής του 2014 στο Μαλάμπο, οι αναπτυξιακοί εταίροι υπό την ηγεσία της ΕΕ προσέφεραν την πολιτική τους στήριξη στην Αφρικανική Ένωση και στον Οργανισμό Σχεδιασμού και Συντονισμού του NEPAD. Όσον αφορά το κριτήριο επίδοσης σε σχέση με τη βελτίωση της συνοχής της αναπτυξιακής πολιτικής (ΣΑΠ), σημειώθηκε ικανοποιητική πρόοδος σε επίπεδο ΕΕ και κρατών μελών, όπως αναγνωρίστηκε στην έκθεση ομοτίμων του ΟΟΣΑ/ΕΑΒ του 2012 και στην έκθεση της ΕΕ του 2013 για τη συνοχή της αναπτυξιακής πολιτικής. Η Φινλανδία δοκίμασε το μέσο του ΟΟΣΑ σε θέματα ΣΑΠ, αναλύοντας τις εθνικές πολιτικές και την πολιτική της ΕΕ οι οποίες είχαν επηρεάσει την επισιτιστική και διατροφική ασφάλεια σε αναπτυσσόμενες χώρες. 2.2.3 Στρατηγική προτεραιότητα αριθ. 3: Στήριξη της περιφερειακής πολιτικής στον γεωργικό τομέα και της επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας Αξιολόγηση των κριτηρίων επίδοσης 98 περιφερειακά προγράμματα έλαβαν ποσά ύψους 151 εκατ. ευρώ. Η στρατηγική προτεραιότητα αριθ. 3 έλαβε το 4 % των συνολικών πόρων που εκταμιεύτηκαν. Οι χορηγοί βοήθειας της ΕΕ έδωσαν περίπου 151 εκατ. ευρώ για ένα σύνολο 98 προγραμμάτων. Η προτεραιότητα αυτή περιελάμβανε στήριξη για την ανάπτυξη και την εφαρμογή περιφερειακών γεωργικών πολιτικών στρατηγικές με στόχο την επιτάχυνση της ολοκλήρωσης περιφερειακών αγορών τροφίμων, για παράδειγμα, του αλιευτικού τομέα προγράμματα ελέγχου ασθενειών των ζώων και πρωτοβουλίες σχετικά με τα υγειονομικά και φυτοϋγειονομικά πρότυπα και την επισιτιστική ασφάλεια για την καταπολέμηση των τροφιμογενών νόσων. Άλλες πρωτοβουλίες που ενισχύθηκαν το 2012 αφορούσαν τα συστήματα πληροφοριών για τη γεωργία και την επισιτιστική και διατροφική ασφάλεια, όπως συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης και διαφάνεια της αγοράς. Από πλευράς γεωγραφικής κατανομής των παρεμβάσεων, περίπου το 35 % των πόρων κατανεμήθηκαν στην Αφρική, το 42 % σε παρεμβάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, το 12 % στην Ασία και το 7 % στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική. Η ΕΕ, η Γαλλία, η Ισπανία, οι Κάτω Χώρες, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία παρείχαν βοήθεια σε σχέση με την περιφερειακή επισιτιστική και διατροφική ασφάλεια στη Δυτική Αφρική στο πλαίσιο της γεωργικής πολιτικής της Οικονομικής Κοινότητας των Δυτικοαφρικανικών Κρατών (ECOWAS), γνωστής ως ECOWAP (βλ. Πλαίσιο 2). Μια περιπτωσιολογική μελέτη που παρουσιάζει τη στήριξη της ΕΕ στην ECOWAP, μεταξύ άλλων και τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν για την ενίσχυση της συνοχής, της συμπληρωματικότητας και του συντονισμού, περιλαμβάνεται στο κεφάλαιο 2.2 του εγγράφου εργασίας. 9

Πλαίσιο 2 ECOWAP Οι κοινές προσπάθειες της ΕΕ και των κρατών μελών της για την ενίσχυση της ECOWAP αποτελούν παράδειγμα για τον συντονισμό και τη συμπληρωματικότητα των χορηγών βοήθειας της ΕΕ σε πρωτοβουλίες επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας. Οι χορηγοί της ΕΕ συντονίζονται στο πλαίσιο της ομάδας ECOWAP και συμμετέχουν σε κοινές παρεμβάσεις υπό την αιγίδα της ECOWAP. Για παράδειγμα, η ΕΕ, η Γαλλία και η Ισπανία υποστηρίζουν το περιφερειακό σύστημα αποθεμάτων τροφίμων η ΕΕ και η Γαλλία υποστήριξαν την ECOWAS στην καταπολέμηση των μυγών των καρπών και η Γαλλία, η Ισπανία και οι ΗΠΑ υποστηρίζουν τον Περιφερειακό Οργανισμό για τη Γεωργία και τα Τρόφιμα (RAAF). Η ECOWAP αναγνωρίζεται γενικά ως η πρώτη του είδους της στην αφρικανική ήπειρο, που συμβάλλει στην εφαρμογή της περιφερειακής διάστασης του συνολικού προγράμματος γεωργικής ανάπτυξης της Αφρικής (CAADP). Φαίνεται επίσης ότι υπάρχει ευρεία συναίνεση μεταξύ των εθνικών παραγόντων όσον αφορά τη σημασία της ECOWAP ως πλαισίου που κατευθύνει τις στρατηγικές περιφερειακές επενδύσεις για την αντιμετώπιση διασυνοριακών προβλημάτων. 2.2.4 Στρατηγική προτεραιότητα αριθ. 4: Ενίσχυση των μηχανισμών κοινωνικής προστασίας στον τομέα της επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας, ιδίως για τις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού Αξιολόγηση των κριτηρίων επίδοσης 94 προγράμματα σε 40 χώρες έλαβαν 209 εκατ. ευρώ. Η στρατηγική προτεραιότητα αριθ. 4 έλαβε το 6 % των συνολικών πόρων που εκταμιεύτηκαν το 2012. Οι χορηγοί βοήθειας της ΕΕ έδωσαν περίπου 209 εκατ. ευρώ για ένα σύνολο 94 προγραμμάτων σε 40 χώρες. Η πρόσφατη επισιτιστική κρίση επέστησε την προσοχή στη σημασία των κοινωνικών μεταβιβάσεων για τη διασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας των νοικοκυριών, τη βελτίωση της διατροφής, τη μείωση της φτώχειας και της ευπάθειας και την ενίσχυση της γεωργικής ανάπτυξης. Διάφορα είδη κοινωνικών μεταβιβάσεων, όπως εποχιακές μεταβιβάσεις ρευστών και τα προγράμματα «τρόφιμα έναντι εργασίας» ή κουπόνια, χρησιμοποιήθηκαν σε πολλές χώρες για να διευκολυνθεί η πρόσβαση σε τρόφιμα βραχυπρόθεσμα. Το 96 % των προγραμμάτων στο πλαίσιο της προτεραιότητας αριθ. 4 εκτελέστηκε σε εθνικό επίπεδο και το 4 % σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι 10 χώρες που έλαβαν τη μεγαλύτερη στήριξη το 2012 ήταν η Αιθιοπία, το Μπαγκλαντές, η Κένυα και η Σομαλία (βλ. κεφάλαιο 3, διάγραμμα 4 του εγγράφου εργασίας). Το πρόγραμμα δημιουργίας δικτύων ασφαλείας ελάχιστης παραγωγικότητας (Αιθιοπία), θεωρείται ως ένα εξαιρετικό πρόγραμμα από την κυβέρνηση της Αιθιοπίας. Αποσκοπεί στην αντιμετώπιση της χρόνιας επισιτιστικής ανασφάλειας της χώρας και χρηματοδοτείται από μια κοινοπραξία της ΕΕ (στην οποία συμμετέχουν η Δανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιρλανδία, η Σουηδία, οι Κάτω Χώρες, η ΕΕ) και χορηγών βοήθειας εκτός ΕΕ. 10

2.2.5 Στρατηγική προτεραιότητα αριθ. 5: Βελτίωση της διατροφής, ιδίως για τις μητέρες, τα βρέφη και τα παιδιά Αξιολόγηση των κριτηρίων επίδοσης 278 προγράμματα που σχετίζονται με τη διατροφή σε 63 χώρες έλαβαν 467 εκατ. ευρώ. Οι δράσεις ευαισθητοποίησης της ΕΕ και των κρατών μελών της σε θέματα καλύτερης διατροφής έχουν αυξηθεί, όπως φαίνεται από την ενεργό συμμετοχή τους σε διεθνείς διαδικασίες (π.χ. G8/20, SUN και Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας (WHA)), καθώς και από τη στήριξη που παρέχεται για την ένταξη της διατροφής σε επενδυτικά σχέδια του συνολικού προγράμματος γεωργικής ανάπτυξης της Αφρικής (CAADP) και από το γεγονός ότι ήδη 45 αναπτυσσόμενες χώρες έχουν προσχωρήσει στην κίνηση SUN. Η στρατηγική προτεραιότητα αριθ. 5 είναι ένας τομέας όπου η κοινή εργασία των χορηγών της ΕΕ είχε απτά αποτελέσματα. Η προτεραιότητα αυτή έλαβε το 14 % των συνολικών πόρων το 2013, περίπου 467 εκατ. ευρώ, για ένα σύνολο 278 προγραμμάτων σε 63 χώρες. Μετά τη στρατηγική προτεραιότητα αριθ. 1, ήταν η δεύτερη σημαντικότερη προτεραιότητα για τους χορηγούς βοήθειας της ΕΕ το 2012. Η προτεραιότητα αυτή συμπεριέλαβε παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση του υποσιτισμού, με τη χρηματοδότηση και την ενίσχυση παρεμβάσεων που επικεντρώνονται στη διατροφή και έχουν επίπτωση σε αυτήν, και αφορούσε ειδικότερα τις μητέρες και τα μικρά παιδιά, με ιδιαίτερη έμφαση στις πρώτες 1 000 ημέρες της ζωής. Οι παρεμβάσεις παρείχαν επίσης στήριξη σε ηπειρωτικά, περιφερειακά και εθνικά ερευνητικά προγράμματα και σχέδια στον τομέα της διατροφής. Οι χώρες εταίροι ενθαρρύνθηκαν να βελτιώσουν την εθνική διαχείριση του τομέα της διατροφής, με στόχο να τους παρασχεθεί βοήθεια ώστε να εντάξουν τη διατροφή στις εθνικές πολιτικές, όπως η γεωργία και η υγεία, και να συμβάλουν στην αύξηση της ευαισθητοποίησης και στην αλλαγή των νοοτροπιών. Περίπου το 80 % των προγραμμάτων που ενισχύθηκαν στο πλαίσιο της προτεραιότητας αριθ. 5 το 2012, εκτελέστηκε σε εθνικό επίπεδο, το 17 % σε παγκόσμιο επίπεδο και το 3 % σε περιφερειακό επίπεδο. Από πλευράς γεωγραφικής κατανομής των παρεμβάσεων, το 46 % των πόρων κατανεμήθηκαν στην Αφρική, το 17 % σε παρεμβάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, το 26 % στην Ασία και το 8 % στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική. Οι χώρες που έλαβαν τα μεγαλύτερα ποσά το 2012 ήταν το Μπαγκλαντές, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, η Αιθιοπία, η Νιγηρία και το Μιανμάρ (βλ. κεφάλαιο 3, διάγραμμα 5 του εγγράφου εργασίας). Με τη συμμετοχή τους στις διεθνείς προσπάθειες και τη δέσμευσή τους σε σχετικές διαδικασίες, όπως η G8/G20, η WHA, η CFS, η κίνηση SUN και η μόνιμη επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τη Διατροφή, οι χορηγοί βοήθειας της ΕΕ βελτίωσαν τον συντονισμό, ενίσχυσαν την αποτελεσματικότητα και διασφάλισαν μεγαλύτερη κινητοποίηση για καλύτερη διατροφή. Καλά παραδείγματα κοινών παγκόσμιων προσπαθειών για τη διατροφή είναι η στήριξη της Γραμματείας της κίνησης SUN από την ΕΕ, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιρλανδία, τις Κάτω Χώρες και το Ηνωμένο Βασίλειο (βλ. Πλαίσιο 3). Τούτο αποδεικνύει την πιθανή δυναμική της συνοχής, του συντονισμού και της συνεργασίας της ΕΕ σε παγκόσμιο επίπεδο και στην παγκόσμια διακυβέρνηση. (Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. την περιπτωσιολογική μελέτη στο κεφάλαιο 2.3 του εγγράφου εργασίας). Πλαίσιο 3 Η κίνηση SUN Οι συνεργατικές προσπάθειες ορισμένων κρατών μελών της ΕΕ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για να στηρίξουν τη Γραμματεία της κίνησης SUN αποτελούν παράδειγμα του συντονισμού και της συμπληρωματικότητας της ΕΕ σε παγκόσμιο επίπεδο. 11

Η κλιμακούμενη βελτίωση της διατροφικής κατάστασης (SUN) είναι μια παγκόσμια κίνηση στην οποία συμμετέχουν όλοι οι ενδιαφερόμενοι παράγοντες με στόχο να αντιμετωπίσουν τον υποσιτισμό, με ιδιαίτερη έμφαση στην ενίσχυση της πολιτικής βούλησης και στην αύξηση των επενδύσεων για την καταπολέμηση του υποσιτισμού των μητέρων, των βρεφών και των παιδιών. Η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιρλανδία, οι Κάτω Χώρες, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνεργάζονται σχετικά με το δίκτυο των χορηγών SUN για να στηρίξουν την κίνηση SUN και συγχρηματοδοτούν, από κοινού με άλλους, το σχέδιο εργασίας της Γραμματείας της κίνησης SUN. Αυτή η συνεργασία των χορηγών, μαζί με τις συντονισμένες προσπάθειες ευαισθητοποίησης, επιτρέπει τον στρατηγικό σχεδιασμό, την κατάρτιση προϋπολογισμού και την υποβολή εκθέσεων με προβλεπόμενη πολυετή χρηματοδότηση Κατά την εκδήλωση του 2013 «Nutrition for Growth» (Διατροφή για την ανάπτυξη) στο Λονδίνο, οι χορηγοί βοήθειας της ΕΕ καθόρισαν τις πολιτικές και χρηματοδοτικές δεσμεύσεις τους για την καταπολέμηση της καθυστέρησης της ανάπτυξης, υποσχόμενοι 7,9 δισεκατ. ευρώ (1,7 εκατ. για παρεμβάσεις επικεντρώνονται στη διατροφή και 6,1 δισεκατ. ευρώ για παρεμβάσεις που έχουν επίπτωση σε αυτήν) 7. Ιδίως, μέσω της ειδικής της δέσμευσης να μειώσει την καθυστέρηση της ανάπτυξης 7 εκατ. παιδιών ηλικίας κάτω των 5 ετών μέχρι το 2025, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδειξε το παράδειγμα προς μίμηση, τοποθετούμενη στην πρώτη γραμμή της πολιτικής σκηνής. Οι χορηγοί βοήθειας της ΕΕ συμμετείχαν σε αριθμό κοινών δραστηριοτήτων, όπως η ανάπτυξη μιας μεθόδου για την εκτίμηση των δαπανών που συνδέονται με δράσεις οι οποίες έχουν κάποια επίπτωση στη διατροφή, καθώς και σ ένα πλαίσιο ευαισθητοποίησης για τον έλεγχο του αντικτύπου των παρεμβάσεων σε θέματα διατροφής και την παρακολούθηση των επενδύσεων σ αυτόν τον τομέα. Σε εθνικό επίπεδο, αναφέρθηκαν κοινές δραστηριότητες στο Τατζικιστάν, στην Υεμένη, στην Αιθιοπία, στο Σαχέλ, στη Ζάμπια, στο Μπαγκλαντές και στη Μοζαμβίκη. 2.2.6 Στρατηγική προτεραιότητα αριθ. 6: Βελτίωση του συντονισμού μεταξύ των παραγόντων ανθρωπιστικής και αναπτυξιακής βοήθειας για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας και προώθηση της βιώσιμης επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας Αξιολόγηση των κριτηρίων επίδοσης 63 προγράμματα που σχετίζονται με την ανθεκτικότητα σε 18 χώρες έλαβαν 122 εκατ. ευρώ το 2012. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της αναγνώρισαν τη σημασία της οικοδόμησης ανθεκτικότητας σε 23 χώρες το 2012 και διεξήγαγαν 8 κοινές αναλύσεις και δράσεις σχεδιασμού. Η στρατηγική προτεραιότητα αριθ. 6 έλαβε το 4 % των συνολικών πόρων το 2012. Οι χορηγοί βοήθειας της ΕΕ έδωσαν περίπου 122 εκατ. ευρώ για ένα σύνολο 63 προγραμμάτων σε 18 χώρες. Ορισμένες από τις παρεμβάσεις που αναφέρθηκαν στο πλαίσιο άλλων προτεραιοτήτων (όπως της προτεραιότητας αριθ. 1: βελτίωση της ανθεκτικότητας των μικρών εκμεταλλεύσεων και των αγροτικών βιοτικών πόρων αριθ. 4: ενίσχυση των μηχανισμών κοινωνικής προστασίας στον τομέα της επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας, ιδίως για τις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού και αριθ. 5: βελτίωση της διατροφής, ιδίως για τις μητέρες, τα βρέφη και τα παιδιά) αφορούσαν αυτόν τον τομέα προτεραιότητας. Αυτός ο τομέας προτεραιότητας περιελάμβανε παρεμβάσεις για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των ιδιαίτερα ευάλωτων ομάδων στο να αντιμετωπίζουν τις επιπτώσεις και τις συνέπειες των κρίσεων. Εδώ δόθηκε έμφαση στην επισιτιστική και διατροφική ασφάλεια. Οι περισσότερες δράσεις παρείχαν άμεση στήριξη στα νοικοκυριά και στις κοινότητες για να 7 Συναλλαγματική ισοτιμία: 1,29 δολάρια ΗΠΑ/ευρώ. 12

βελτιωθεί η πρόσβαση σε επαρκή και κατάλληλα τρόφιμα με προσωρινές κοινωνικές μεταβιβάσεις μέτρα που αφορούσαν τη διατροφή μητέρων και παιδιών και παρεμβάσεις για την έναρξη ή την επανέναρξη της γεωργικής παραγωγής και τη βελτίωση της διαθεσιμότητας τροφίμων, καθώς και τη διατήρηση των φυσικών μέσων παραγωγής. Η προτεραιότητα αριθ. 6 συνέβαλε στην ένταξη της ενίσχυσης της ανθεκτικότητας στις πολιτικές και τον προγραμματισμό των εταίρων. Στήριξε επίσης την ικανότητα των χωρών εταίρων και των τοπικών κοινοτήτων να προβλέπουν και να προλαμβάνουν τις κρίσεις επισιτιστικής ασφάλειας και να προετοιμάζονται να τις αντιμετωπίσουν, καθώς και να ενισχύουν την αντιμετώπισή τους, σεβόμενες τη διαφορά μεταξύ γυναικών, ανδρών και ευάλωτων ομάδων σε ό,τι αφορά τις επιπτώσεις και τις ικανότητες, μεταξύ άλλων, με τη βελτίωση της παρακολούθησης των κινδύνων. Όσον αφορά τη γεωγραφική κατανομή των παρεμβάσεων, περίπου το 75 % των πόρων κατανεμήθηκαν στην Αφρική, το 23 % σε παγκόσμιο επίπεδο και το 2 % στην Ασία. Δεν εκπλήσσει επομένως το γεγονός ότι εννέα αφρικανικές χώρες, μεταξύ των οποίων ο Νίγηρας, το Μαλί, η Μαυριτανία, η Σομαλία, η Αιθιοπία και το Σουδάν, έλαβαν το μεγαλύτερο τμήμα της ενίσχυσης (βλ. κεφάλαιο 3, διάγραμμα 6 του εγγράφου εργασίας). Πρόσφατα, οι χορηγοί βοήθειας της ΕΕ ενέτειναν τις προσπάθειές τους για να ενισχύσουν την ανθεκτικότητα των ευάλωτων κοινοτήτων, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στις βασικές αιτίες της επισιτιστικής ανασφάλειας ώστε να περιορίσουν τις επιπτώσεις των επισιτιστικών κρίσεων. Η ΕΕ υιοθέτησε ένα νέο πλαίσιο πολιτικής τον Μάιο του 2013 για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις σε θέματα ανθεκτικότητας. Σε περιφερειακό επίπεδο, η πρωτοβουλία παγκόσμιας συμμαχίας για την ανθεκτικότητα στη Δυτική Αφρική και το Σαχέλ (AGIR) άρχισε να εφαρμόζεται τον Δεκέμβριο του 2012, ενώ ένας από τους βασικούς ιδρυτές της ήταν η ΕΕ. Χορηγήθηκε επίσης περαιτέρω στήριξη στην πρωτοβουλία πολλαπλών χορηγών, με τίτλο «Ενίσχυση της ανθεκτικότητας στο Κέρας της Αφρικής (SHARE)», για την αποκατάσταση μετά την ξηρασία. Σε περιφερειακό επίπεδο, οι πόροι της ΕΕ, της Γαλλίας και της Ισπανίας συνέβαλαν επίσης στη δημιουργία ενός συστήματος αποθεμάτων τροφίμων έκτακτης ανάγκης στη Δυτική Αφρική στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας AGIR. Οι χορηγοί βοήθειας της ΕΕ πραγματοποίησαν κοινές αναλύσεις και δράσεις προγραμματισμού για να ενισχύσουν την ανθεκτικότητα. Για παράδειγμα: ενίσχυση της ανθεκτικότητας στον Νίγηρα, την Ακτή του Ελεφαντοστού, τη Μπουρκίνα Φάσο, το Μαλί, το Τσαντ και τη Σενεγάλη, και έγγραφα προγραμματισμού ανά χώρα στην Αιθιοπία, τη Σομαλία, την Κένυα και την Ουγκάντα, και κοινές αναλύσεις και δράσεις προγραμματισμού στην Αϊτή. Συντονισμός, συμπληρωματικότητα και συνάφεια (3Σ) Δεδομένου ότι 44 χώρες λαμβάνουν ενίσχυση από περισσότερους από πέντε χορηγούς βοήθειας της ΕΕ, ο συντονισμός είναι ουσιαστικής σημασίας για τη διασφάλιση της αποτελεσματικότητας της βοήθειας της ΕΕ σε εθνικό επίπεδο. Η ΕΕ συμμετέχει και ευθυγραμμίζεται με τις στρατηγικές επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας και τα γεωργικά επενδυτικά σχέδια των χωρών εταίρων. Οι υπάρχουσες δομές, όπως οι τομεακές ομάδες εργασίας (οι οποίες δεν περιορίζονται μόνο στους χορηγούς βοήθειας της ΕΕ) θεωρούνται ως βασικοί μηχανισμοί χάρη στους οποίους οι χορηγοί της ΕΕ συντονίζουν την εργασία τους, διατηρούν στρατηγικό διάλογο και ανταλλάσσουν τακτικά πληροφορίες. Πέρα από τον συντονισμό μεταξύ χορηγών και χωρών εταίρων, η διαδικασία δημιουργίας ικανοτήτων συμβάλλει στη βελτίωση του συντονισμού μεταξύ όλων των τοπικών και μη τοπικών ενδιαφερομένων, όπως οι μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ), διεθνείς ΜΚΟ 13

(ΔΜΚΟ), ο ιδιωτικός τομέας και οι ερευνητικοί οργανισμοί που συμμετέχουν σε δράσεις επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας. Ο κοινός προγραμματισμός της ΕΕ συμβάλλει σημαντικά στη συμπληρωματικότητα της ΕΕ και των κρατών μελών της, καθώς και στις μεταξύ τους συνέργειες. Από το 2011, οι διαδικασίες κοινού προγραμματισμού ξεκίνησαν σε περίπου 20 χώρες εταίρους, παρόλο που σε κάθε χώρα η διαδικασία βρίσκεται σε διαφορετικό στάδιο 8. Η ανάπτυξη ενός χάρτη πορείας για τη διατροφή ΕΕ+ στην Αιθιοπία αποτελεί πρακτικό παράδειγμα κοινών αναλύσεων και προγραμματισμού, καθορισμού προτεραιοτήτων, κατανομής αρμοδιοτήτων και συντονισμού για παρεμβάσεις στον τομέα της διατροφής, στο πλαίσιο του κοινού προγραμματισμού της ΕΕ και των κρατών μελών της. Οι προσεγγίσεις κοινής εφαρμογής περιλαμβάνουν την κατανομή της εργασίας με βάση τη χαρτογράφηση του τομέα κοινή τομεακή ανάλυση, εκτίμηση και απόκριση λεπτομέρειες παροχής της βοήθειας (δημοσιονομική στήριξη, κοινή χρηματοδότηση, κατ εξουσιοδότηση συνεργασία και καταπιστευματικά ταμεία) και κοινά συστήματα παρακολούθησης, αξιολόγησης και υποβολής εκθέσεων. Οι κοινές στρατηγικές προσεγγίσεις των παγκόσμιων πρωτοβουλιών συνέβαλαν επίσης στη βελτίωση της συμπληρωματικότητας, όπως οι πρωτοβουλίες AGIR και SUN στο Τσαντ. Οι δράσεις που υπάγονται στις έξι προτεραιότητες ήταν σύμφωνες με τις στρατηγικές των χωρών εταίρων. Στην Κένυα, η κατανομή των καθηκόντων μεταξύ των χορηγών βοήθειας της ΕΕ αντικατόπτριζε τις στρατηγικές προτεραιότητες του σχεδίου εφαρμογής. Μία περιπτωσιολογική μελέτη για την Αιθιοπία που αναφέρεται στο κεφάλαιο 2.4 του εγγράφου εργασίας αναλύει της προσπάθειες της ΕΕ που αποσκοπούν στην ενίσχυση των 3Σ στα προγράμματα εξωτερικής βοήθειας των χορηγών βοήθειας της ΕΕ και μεταξύ αυτών (βλ. Πλαίσιο 4). Πλαίσιο 4 3Σ στην Αιθιοπία Η συμμετοχική περιπτωσιολογική μελέτη για τα 3Σ στην Αιθιοπία απέδειξε ότι, με ένα σαφές όραμα και με την ανάληψη ευθύνης και πρωτοβουλίας εκ μέρους των αρχών της Αιθιοπίας, οι χορηγοί βοήθειας της ΕΕ συνιστούν βασικούς εταίρους για την αντιμετώπιση των πιο κρίσιμων ζητημάτων επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας της χώρας. Τα μεγάλα εμβληματικά προγράμματα της χώρας υπό την ηγεσία των αρχών της σχεδιάζονται και εφαρμόζονται με τη βοήθεια της διεθνούς κοινότητας, η οποία προσφέρει τους διαύλους διαρθρωμένου διαλόγου και χρηματοδοτικές συνεισφορές. Ο κοινός προγραμματισμός αποτελεί μοναδική ευκαιρία για τη βελτίωση του συντονισμού και για κοινές αναλύσεις και σχεδιασμό, καθορισμό προτεραιοτήτων και κατανομή αρμοδιοτήτων με στόχο την αύξηση της αποτελεσματικότητας των προσπαθειών μας. Στη διαδικασία θα πρέπει να συμμετέχουν περισσότερο οι διάφοροι εταίροι της Αιθιοπίας, μεταξύ των οποίων η κοινωνία των πολιτών και άλλοι σημαντικοί χορηγοί βοήθειας. Σε επίπεδο ΕΕ, οι ομάδες εργασίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου συγκαταλέγονται μεταξύ των επίσημων μηχανισμών συντονισμού, ενώ πραγματοποιούνται άτυπες ανταλλαγές μέσω των επικεφαλής της Ομάδας Γεωργικής και Αγροτικής Ανάπτυξης, συμπεριλαμβανομένων των επί μέρους ομάδων της για τα ζητήματα ιδιοκτησίας γης και ανάπτυξης του ιδιωτικού τομέα στη γεωργία, και της EIARD, που θεωρούνται ως σημαντικοί μηχανισμοί ανάπτυξης πολιτικής και ανταλλαγών. Ο συντονισμός στο πλαίσιο της πλατφόρμας της EIARD ευνοεί 8 Κοινές αναλύσεις πραγματοποιήθηκαν στη Βολιβία, στην Ακτή του Ελεφαντοστού και στην Αιθιοπία, ενώ εκπονήθηκαν έγγραφα κοινού προγραμματισμού για το Νότιο Σουδάν, το Μπουρούντι, την Καμπότζη, το Τσαντ, τις Κομόρες, τη Γκάνα, τη Γουατεμάλα, την Κένυα, το Λάος, το Μιανμάρ, τη Ναμίμπια, την Παραγουάη, τη Ρουάντα, τη Σενεγάλη και το Τόγκο. 14

τις κοινές πολιτικές και στρατηγικές στην Ευρώπη και συμβάλλει στην ενίσχυση της συνάφειας, του συντονισμού και της συμπληρωματικότητας. Αυτοί οι επίσημοι και άτυποι μηχανισμοί συμβάλλουν επίσης στον συντονισμό της συμμετοχής των χορηγών βοήθειας της ΕΕ σε διεθνή φόρουμ και πρωτοβουλίες. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνονται η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η CFS, η κίνηση SUN, η δεύτερη Διεθνής Διάσκεψη για τη διατροφή, οι ομάδες G8 και G20. 3. ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ 1. Η επισιτιστική και διατροφική ασφάλεια αποτελεί σημαντικό στοιχείο της αναπτυξιακής συνεργασίας της ΕΕ: μόνο κατά το 2012 δαπανήθηκαν σχεδόν 3,4 δισεκατ. ευρώ σε περισσότερες από 115 χώρες από τους χορηγούς βοήθειας της ΕΕ, γεγονός που αποδεικνύει τη σημασία της επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας τόσο από πλευράς μεριδίου της συνολικής αναπτυξιακής βοήθειας (περίπου 8 % της συνολικής τους ΕΑΒ που εκταμιεύτηκε το 2012) όσο και από πλευράς γεωγραφικής κάλυψης. Ειδικότερα, τα κράτη όπου επικρατεί επισιτιστική ανασφάλεια στην Αφρική νοτίως της Σαχάρας λαμβάνουν σημαντική ενίσχυση, σύμφωνα με την πολιτική την οποία συμφώνησαν να εφαρμόσουν η ΕΕ και τα κράτη μέλη της το 2010. 2. Η πλειονότητα των παρεμβάσεων επικεντρώθηκαν σε τρεις προτεραιότητες το 2012: Η προτεραιότητα αριθ. 1 (βελτίωση της ανθεκτικότητας των μικρών εκμεταλλεύσεων και των αγροτικών βιοτικών πόρων) έλαβε τη μεγαλύτερη ενίσχυση (περίπου το 60 %) και ακολουθούν η προτεραιότητα αριθ. 5 (βελτίωση της διατροφής) που έλαβε το 4 % και η προτεραιότητα αριθ. 2 (στήριξη αποτελεσματικής διακυβέρνησης) το 12 %. 3. Θα ήταν δυνατό οι χορηγοί βοήθειας της ΕΕ να μπορούν να λειτουργήσουν αποτελεσματικότερα: 68 χώρες εταίροι έλαβαν λιγότερο από 3 εκατ. ευρώ κατά μέσον όρο ανά χορηγό Το μέσο ποσό των πληρωμών είναι 1,34 εκατ. ευρώ. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του γεγονότος είναι η Κεντρική Αμερική, όπου τέσσερις χώρες ενισχύονται από τέσσερις ή περισσότερους χορηγούς με μέσο ποσό ανά χορηγό λιγότερο από 2,2 εκατ. ευρώ. Οι χορηγοί βοήθειας πρέπει να συνεχίσουν να βελτιώνουν την κατανομή των καθηκόντων τους, εννοείται υπό την ηγεσία των χωρών εταίρων. 4. Η έρευνα με βάση τη ζήτηση, οι εφαρμογές και η καινοτομία χρήζουν μεγαλύτερης προσοχής, από πλευράς αυξημένων επενδύσεων σύμφωνα με τις δεσμεύσεις του 2010 και, κυρίως, με σκοπό να διασφαλιστεί η μετατροπή των αποτελεσμάτων σε δράση επί τόπου για τη μεγιστοποίηση του αντικτύπου. 5. Οι χορηγοί βοήθειας της ΕΕ παίζουν όλο και μεγαλύτερο ρόλο σε ζητήματα κρίσιμης σημασίας που επισημαίνονται από τη διεθνής κοινότητα. Από το 2010, ανταποκρίθηκαν συλλογικά σε επισιτιστικές ανάγκες και κρίσεις, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση σε ζητήματα όπως η διατροφή, η ανθεκτικότητα και η πρόσβαση στη γη. Οι χορηγοί βοήθειας της ΕΕ κινητοποιήθηκαν για πρωτοβουλίες σε παγκόσμια κλίμακα και σε επίπεδο ΕΕ, όπως η κίνηση SUN, οι πρωτοβουλίες SHARE και AGIR, και συμμετείχαν στην προετοιμασία των κατευθυντηρίων γραμμών για την υπεύθυνη διαχείριση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος γης, αλιευμάτων και δασών (VGGT) στο πλαίσιο της CFS. Αυτές οι επιτυχίες μπορούν να αξιοποιηθούν εάν ληφθούν υπόψη οι πρωτοβουλίες που επικεντρώνονται στις κοινές προτεραιότητες των χορηγών βοήθειας της ΕΕ. 15

6. Η συνεργασία με όλους τους ενδιαφερόμενος, στο πλαίσιο των εθνικών συστημάτων, παρέχει σαφές πλεονέκτημα. Μια περιπτωσιολογική μελέτη που διενεργήθηκε στην Αιθιοπία απέδειξε ότι η κοινή συνεισφορά της ΕΕ για την αντιμετώπιση της επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας ήταν ιδιαίτερα κατάλληλη από πλευράς ανάπτυξης πολιτικών και επενδύσεων. Από κοινού, οι χορηγοί βοήθειας της ΕΕ εφαρμόζουν καινοτόμους προσεγγίσεις που ενσωματώνονται στα υπάρχοντα εθνικά συστήματα. Με βάση τα διδάγματα που έχουν αντληθεί, φαίνεται ότι είναι δυνατό να ενισχυθεί ο διάλογος με τις οργανώσεις των γεωργών, τις τοπικές και διεθνείς ΜΚΟ και τον ιδιωτικό τομέα, ιδίως σε ό,τι αφορά την εκπόνηση και την εφαρμογή εθνικών προγραμμάτων, και αυτό θα πρέπει να γίνει σε όλες τις χώρες εταίρους μας. 7. Ο συντονισμός των χορηγών βοήθειας της ΕΕ σε εθνικό επίπεδο θα πρέπει να υπερβεί την ανταλλαγή πληροφοριών. Οι μηχανισμοί συντονισμού ήταν ιδιαίτερα επιτυχείς σε παγκόσμιο, ηπειρωτικό και περιφερειακό επίπεδο, όπως δείχνει η εμπειρία της EIARD και, στη Δυτική Αφρική, ο μηχανισμός συντονισμού της ECOWAP για τους αναπτυξιακούς εταίρους. Εντούτοις, σε εθνικό επίπεδο, είναι δυνατό να βελτιωθεί η κατάσταση με την ενίσχυση του συντονισμού πέραν της ανταλλαγής πληροφοριών, για να διασφαλιστούν μεγαλύτερη συνάφεια και συμπληρωματικότητα, καθώς και ανταλλαγή εμπειριών. 8. Ο τρέχων κοινός προγραμματισμός της ΕΕ προσφέρει καλές ευκαιρίες για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας: συμβάλλει σε καλύτερο συντονισμό, συμπληρωματικότητα και κατανομή της εργασίας. Μπορεί επίσης να οδηγήσει σε περισσότερα κοινά πλαίσια παρακολούθησης και αξιολόγησης βάσει αποτελεσμάτων, μεταξύ άλλων, και σε επίπεδο κοινοτήτων. Ο κοινός προγραμματισμός σε θέματα επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας πρέπει να ενισχυθεί. 9. Η μεθοδολογία μας για την κατάρτιση κοινών εκθέσεων της ΕΕ σε θέματα επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας θα πρέπει να βελτιωθεί με ιδιαίτερη έμφαση σε συγκεκριμένα ζητήματα, ώστε να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στην αξιολόγηση των αποτελεσμάτων/αντικτύπου, για παράδειγμα με περιπτωσιολογικές μελέτες που θα υλοποιούνται κυρίως με τους εταίρους μας ώστε να λαμβάνονται ποιοτικά καλύτερες πληροφορίες. 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Η παρούσα έκθεση είναι η πρώτη στην οποία οι χορηγοί βοήθειας της ΕΕ σχολιάζουν από κοινού ένα σημαντικό ζήτημα. Πρόκειται για ένα μέσο λογοδοσίας προς τα άνω. Με περίπου 3,4 δισεκατ. ευρώ που δαπανήθηκαν σε περισσότερες από 115 χώρες από τους χορηγούς βοήθειας της ΕΕ το 2012, η ΕΕ και τα κράτη μέλη της σημειώνουν σημαντικά αποτελέσματα σε θέματα επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας. Από το 2010, οι χορηγοί βοήθειας της ΕΕ ανέλαβαν όλο και μεγαλύτερο ρόλο σε παγκόσμιο επίπεδο σε τομείς όπως η διατροφή, η ανθεκτικότητα και η διαχείριση της γης. Θα συνεχίσουν να αξιοποιούν αυτά τα θετικά αποτελέσματα για να αντιμετωπίσουν τις νεοεμφανιζόμενες προκλήσεις, όπως η κλιματολογικά έξυπνη γεωργία, ο αγροτικός μετασχηματισμός και τα επισιτιστικά συστήματα. Στην Αφρική, υπάρχουν νέες ευκαιρίες για στρατηγικό διάλογο και ενίσχυση σε εθνικό επίπεδο στο πλαίσιο της διαδικασίας CAADP. Η διακήρυξη του Μαλάμπο του 2014 δείχνει τη δέσμευση που αναλήφθηκε εκ νέου εκ μέρους των αφρικανικών χωρών υπέρ της γεωργίας και της επισιτιστικής ασφάλειας, καθώς και τις προσδοκίες που υπάρχουν σε ηπειρωτικό επίπεδο οι οποίες θα μπορούσαν να ενισχύσουν τη 16

στήριξη και την ευθυγράμμιση των χορηγών βοήθειας της ΕΕ σύμφωνα με τη στρατηγική δέσμευση του 2010 σχετικά με τη CAADP. Στις χώρες εταίρους, υπάρχει η δυνατότητα να ενισχυθεί ο διάλογος με τις ενώσεις των γεωργών, τις τοπικές και διεθνείς ΜΚΟ και τον ιδιωτικό τομέα. Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο κοινός προγραμματισμός σε θέματα επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας μπορεί να βελτιωθεί περαιτέρω. Η συνεργασία παρέχει στην ΕΕ και τα κράτη μέλη ισχυρότερη φωνή και τους δίνει τη δυνατότητα να αυξήσουν την κάλυψη και τον όγκο της αναπτυξιακής βοήθειας. Η προσέγγιση αυτή θα βελτιώσει την προβολή της δράσης μας και θα συμβάλει σε αποτελεσματικότερη αναπτυξιακή βοήθεια, καλύτερα αποτελέσματα και μεγαλύτερο αντίκτυπο. Η παρούσα έκθεση καθορίζει τις βάσεις για τις μεταγενέστερες εκθέσεις. Στην προσεχή έκθεση, θα γίνει σύγκριση της επίδοσής μας σε σχέση με την κατάσταση του 2012. Εν τω μεταξύ, η μέθοδος που χρησιμοποιείται για την εκπόνηση της παρούσας έκθεσης θα βελτιωθεί θα αφορά επιλεγμένα θέματα και στρατηγικές προτεραιότητες και θα δίνει μεγαλύτερη έμφαση στα αποτελέσματα και στον αντίκτυπο. Η επόμενη έκθεση θα περιλαμβάνει επίσης περιπτωσιολογικές μελέτες που θα πραγματοποιηθούν με τους εταίρους και τα κράτη μέλη. 17