Περιεχόμενα Προλογικό σημείωμα... 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Α. Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 1.1 Η κοινωνικοποίηση του ατόμου... 15 1.2 Παράγοντες διαμόρφωσης της προσωπικότητας... 18 1.2.1 Φορείς κοινωνικοποίησης... 19 1.2.2 O ρόλος του ατόμου στη διαδικασία κοινωνικοποίησής του... 19 1.3 Οι κοινωνικές αξίες... 21 1.3.1 Έννοια, κατηγορίες... 22 1.3.2 Διαφοροποίηση των αξιών στον χώρο και στον χρόνο... 23 1.4 Οι κοινωνικοί κανόνες... 24 1.4.1 Έννοια και κατηγορίες... 24 1.4.2 Σχέση κοινωνικών αξιών και κοινωνικών κανόνων... 25 1.4.3 Προσαρμογή, συμμόρφωση και κοινωνική ανανέωση... 25 1.5 Ο κοινωνικός έλεγχος Μορφές κοινωνικού ελέγχου... 27 Β. Η ΑΠΟΚΛΙΝΟΥΣΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ 1.6 Αποκλίνουσα συμπεριφορά... 29 1.6.1 Παράβαση και έγκλημα... 29 1.6.2 Οι εξαρτήσεις και η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών ως αποκλίνουσες συμπεριφορές... 30 1.7 Το έγκλημα ως κοινωνικό φαινόμενο... 31 1.7.1 Τύποι εγκλημάτων... 32 1.7.2 Νεανική παραβατικότητα εγκληματικότητα... 34 1.8 Σύγχρονες μορφές εγκλημάτων... 35 1.8.1 Ηλεκτρονικό έγκλημα... 36 1.8.2 Τρομοκρατία... 37 1.9 Πρόληψη και κυρώσεις στην αποκλίνουσα συμπεριφορά... 38 1.9.1 Πρόληψη αποκλίνουσας συμπεριφοράς... 39 1.9.2 Κυρώσεις στην αποκλίνουσα συμπεριφορά... 39 1.9.3 Σωφρονισμός, φυλακή και επανένταξη... 40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ 2.1 Το ΑΕΠ και η οικονομική ευημερία... 59 2.2 Ο ιδιωτικός και ο δημόσιος τομέας... 63 2.3 Ο ρόλος του κράτους στην οικονομία... 66 2.4 Ο κρατικός προϋπολογισμός... 68 2.4.1 Δημόσια έσοδα... 69 7
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 2.4.2 Δημόσιες δαπάνες... 71 2.5 Ισοζύγιο: Πλεονασματικό ή Ελλειμματικό... 73 2.6 Δημόσιος δανεισμός... 78 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ 3.1 Μορφές πολιτευμάτων... 99 3.2 Το πολίτευμα της αθηναϊκής δημοκρατίας... 103 3.3 Το πολίτευμα της Ελλάδας... 107 3.4 Εκλογές και εκλογικά συστήματα... 111 3.5 Έννοια και ρόλος του Συντάγματος... 115 3.6 Βασικές αρχές του Συντάγματος... 118 3.6.1 Η λαϊκή κυριαρχία... 118 3.6.2 Το κράτος δικαίου... 119 3.6.3 Το κοινωνικό κράτος... 119 3.6.4 Η διάκριση των λειτουργιών... 121 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ 4.1 Η νομοθετική λειτουργία... 139 4.2 Η εκτελεστική λειτουργία... 149 4.2.1 Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας... 150 4.2.2 Η κυβέρνηση... 152 4.2.3 Η δημόσια διοίκηση... 154 4.2.4 Ανεξάρτητες Διοικητικές Αρχές... 161 4.3 Η δικαστική λειτουργία... 167 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΣΧΕΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΗ 5.1 Θεμελιώδεις αρχές της δημόσιας διοίκησης... 189 5.1.1 Η αρχή της νομιμότητας... 190 5.1.2 Η αρχή της διακριτικής ευχέρειας... 191 5.1.3 Η αρχή της προηγούμενης ακρόασης... 191 5.1.4 Η αρχή της αιτιολόγησης των αποφάσεων... 192 5.1.5 Η αρχή της ισότητας... 192 5.2 Οδηγός ορθής διοικητικής συμπεριφοράς... 194 5.2.1 Κανόνες δράσης και συμπεριφοράς των δημοσίων υπαλλήλων... 194 5.2.2 Η συμπεριφορά των πολιτών στις δημόσιες υπηρεσίες... 196 5.3 Παθογένειες του διοικητικού μηχανισμού... 198 5.3.1 Γραφειοκρατία και πολυνομία... 199 5.3.2 Κομματικοποίηση... 200 5.3.3 Φαινόμενα κακοδιοίκησης... 202 5.3.4 Η αντιφατική στάση των πολιτών... 202 5.4 Αντιμετώπιση της παθογένειας της διοίκησης... 204 8
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 5.4.1 Εφαρμογή των αρχών της δημόσιας διοίκησης... 204 5.4.2 Η Δημόσια διαβούλευση Ο πολίτης συμπαραγωγός της δημόσιας διοίκησης... 205 5.4.3 Ηλεκτρονική διακυβέρνηση... 206 5.4.4 Πρόγραμμα «Διαύγεια»... 207 5.4.5 Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών... 207 5.5 «Οδηγίες χρήσης» των δημοσίων υπηρεσιών Κώδικας Διοικητικής Διαδικασίας... 209 5.6 Το φαινόμενο της διαφθοράς... 212 5.6.1 Έννοια και συνέπειες... 212 5.6.2 Φορείς και μέσα αντιμετώπισης... 214 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ 6.1 Το δίκαιο... 225 6.2 Κανόνες ηθικής και κανόνες δικαίου: η διαφορά... 228 6.3 Ερμηνεία και ιεράρχηση των κανόνων δικαίου... 231 6.4 Υποκείμενα δικαίου... 235 6.4.1 Τα Φυσικά Πρόσωπα Προστασία της προσωπικότητας... 236 6.4.2 Τα Νομικά Πρόσωπα Το σωματείο... 237 6.5 Εμπράγματες σχέσεις Οι σχέσεις μας με τα πράγματα... 239 6.6 Οικογενειακές σχέσεις Οικογενειακό δίκαιο... 244 6.7 Κληρονομικές σχέσεις Κληρονομικό δίκαιο... 247 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 7.1 Οι παραγωγικές δυνατότητες της χώρας... 265 7.1.1 Το ανθρώπινο δυναμικό... 265 7.1.2 Οι φυσικοί πόροι... 266 7.2 Τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας... 268 7.2.1 Η γεωργία... 269 7.2.2 Ο τουρισμός... 270 7.2.3 Η ναυτιλία... 272 7.2.4 Η ενέργεια... 274 7.2.5 Άλλοι τομείς: τρόφιμα, φάρμακα κ.λπ... 274 7.3 Από την οικονομία της κατανάλωσης στην οικονομία της παραγωγής... 276 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: ΘΕΣΜΟΙ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΕ 8.1 Ίδρυση και εξέλιξη... 295 8.2 Βασικοί θεσμοί της ΕΕ... 298 8.2.1 Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο... 299 8.2.2 Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο... 299 8.2.3 Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης... 300 9
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 8.2.4 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή... 300 8.2.5 Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης... 301 8.3 Άλλοι θεσμοί και όργανα της ΕΕ... 302 8.3.1 Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα... 302 8.3.2 Το Ελεγκτικό Συνέδριο... 304 8.3.3 Τα συμβουλευτικά όργανα της Ένωσης... 304 8.3.4 Ο Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής... 304 8.4 Ευρωπαίος πολίτης... 305 8.5 Βασικές πολιτικές της ΕΕ... 307 8.5.1 Η αγροτική πολιτική της ΕΕ... 307 8.5.2 Η οικονομική και νομισματική πολιτική της ΕΕ... 308 8.5.3 Η περιφερειακή πολιτική της ΕΕ... 309 8.6 Πολιτισμικά χαρακτηριστικά της ΕΕ... 310 8.7 Το μέλλον της ΕΕ... 312 Δίωρα κριτήρια αξιολόγησης σε όλη την εξεταστέα ύλη... 325 Απαντήσεις στις ερωτήσεις και τις ασκήσεις για λύση και σε όλα τα κριτήρια αξιολόγησης... 339 10
H ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ 1 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Α. Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 1.1 Η κοινωνικοποίηση του ατόμου 1.2 Παράγοντες διαμόρφωσης της προσωπικότητας 1.3 Οι κοινωνικές αξίες 1.4 Οι κοινωνικοί κανόνες 1.5 Ο κοινωνικός έλεγχος Μορφές κοινωνικού ελέγχου Β. Η ΑΠΟΚΛΙΝΟΥΣΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ 1.6 Αποκλίνουσα συμπεριφορά 1.7 Το έγκλημα ως κοινωνικό φαινόμενο 1.8 Σύγχρονες μορφές εγκλημάτων 1.9 Πρόληψη και κυρώσεις στην αποκλίνουσα συμπεριφορά Απαντήσεις στις Ερωτήσεις Ασκήσεις Δραστηριότητες του σχολικού βιβλίου Ερωτήσεις και ασκήσεις για λύση Κριτήριο αξιολόγησης
ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Ιφιγένεια Σχιστού, Σοφία Τακάογλου, Μαρία Τζώρτζη
1.1 Η κοινωνικοποίηση του ατόμου A. H ENTAΞΗ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 4 Κοινωνικοποίηση: Η διαδικασία ένταξης και ενσωμάτωσης του ατόμου στο κοινωνικό σύνολο. 4 Με την κοινωνικοποίηση καθορίζονται: Οι συμπεριφορές που είναι αποδεκτές από την ομάδα ή την κοινωνία. Τα μέσα που μπορούν να χρησιμοποιούν τα άτομα για να ασκούν τα δικαιώματά τους και να εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους. 4 Στόχος της κοινωνικοποίησης: ως προς το άτομο: να μάθει τους κανόνες της κοινωνίας ώστε να ενταχθεί ομαλά σε αυτή. ως προς την κοινωνία: να δημιουργεί κοινωνικά άτομα. 4 Η διαδικασία της κοινωνικοποίησης δεν τελειώνει ποτέ. 4 Η κοινωνικοποίηση τροποποιείται στον χώρο και στον χρόνο. 4 Η κοινωνικοποίηση είναι μια πολύπλοκη και πολυδιάστατη διαδικασία: Αρκετές φορές το άτομο δέχεται αντιφατικά μηνύματα, που του δημιουργούν μια διλημματική κατάσταση. Οι παράμετροι σύμφωνα με τις οποίες κάθε άτομο διαμορφώνει τη σ υ μπε ριφορά του είναι: Τα πρότυπα συμπεριφοράς που επιβάλλει η ομάδα και τα περιθώρια διαφοροποίησης που έχει από αυτά. Ο βαθμός στον οποίο αφομοιώνει και εσωτερικεύει τους κανόνες και τις αξίες των διαφόρων ομάδων στις οποίες συμμετέχει. 4 Η πιο κρίσιμη περίοδος στη ζωή του ανθρώπου όσον αφορά την κοινωνικοποίηση είναι αυτή της εφηβείας και της ενηλικίωσης, γιατί τότε καλείται να πάρει σημαντικές αποφάσεις για το μέλλον του. 15
1.1 Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1 Τι είναι η κοινωνικοποίηση και ποιοι είναι οι στόχοι της; Κοινωνικοποίηση είναι η διαδικασία ένταξης και ενσωμάτωσης του ατόμου στο κοινωνικό σύνολο. Είναι δηλαδή η αφομοίωση από το άτομο των προτύπων συμπεριφοράς που κάθε κοινωνία θεωρεί αποδεκτά. Κάθε κοινωνία ή κοινωνική ομάδα έχει τις δικές της αξίες και τους δικούς της κανόνες, όπως είναι, για παράδειγμα, η αλληλεγγύη, η δικαιοσύνη και η απαγόρευση κλοπής. Οι αξίες αυτές μεταβιβάζονται στα μέλη της κοινωνίας έτσι ώστε να επιβιώνουν και να εξελίσσονται βάσει αυτών, αλλά και η ίδια η κοινωνία να διατηρεί τη συνοχή της. Με την κοινωνικοποίηση καθορίζονται οι συμπεριφορές που είναι αποδεκτές από την ομάδα ή την κοινωνία. Επίσης προσδιορίζονται τα μέσα που μπορούν να χρησιμοποιούν τα άτομα για να ασκούν τα δικαιώματά τους και να εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους. Ο στόχος της κοινωνικοποίησης είναι: α. Ως προς το άτομο: Να μαθαίνει συνειδητά ή ασυνείδητα τις αξίες της κοινωνίας, έτσι ώστε να ενταχθεί ομαλά σε αυτή. β. Ως προς την κοινωνία: Να δημιουργούνται «κοινωνικά» άτομα, έτσι ώστε να μπορεί να διατηρεί τη συνοχή της. 2 Πότε αρχίζει και πότε τελειώνει η διαδικασία της κοινωνικοποίησης; Η διαδικασία της κοινωνικοποίησης δεν τελειώνει ποτέ. Ξεκινάει με τη γέννηση του ανθρώπου και συνεχίζεται σε όλη του τη ζωή. Έχει αποδειχθεί, για παράδειγμα, ότι το έμβρυο επηρεάζεται από τη διατροφή και τη συναισθηματική κατάσταση της μητέρας. Στη διάρκεια της ζωής του το άτομο αποκτά διαρκώς νέες εμπειρίες και γνώσεις, οι οποίες αλλάζουν τη στάση του απέναντι στα πράγματα. Καθώς η κοινωνία συνεχώς μεταβάλλεται, γίνεται λόγος για διαρκή επανακοινωνικοποίηση του ατόμου. 3 Να εξηγήσετε με ποιον τρόπο η κοινωνικοποίηση τροποποιείται στον χώρο και στον χρόνο. Ανάλογα με τον χώρο κάθε κοινωνία κοινωνικοποιεί με διαφορετικό τρόπο τα μέλη της. Για παράδειγμα, αλλιώς κοινωνικοποιούνται τα άτομα σε μια αφρικανική κοινωνία και αλλιώς στην ελληνική. Επίσης η κοινωνικοποίηση διαφοροποιείται στον χρόνο. Για παράδειγμα, αλλιώς κοινωνικοποιούσε η ελληνική κοινωνία τα μέλη της πριν από 50 χρόνια και διαφορετικά το κάνει σήμερα. 16
Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ 1 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Επιπρόσθετα και η κοινωνικοποίηση των δύο φύλων διαφοροποιείται στον χώρο και στον χρόνο. 4 Να εξηγήσετε ποιες είναι οι παράμετροι με τις οποίες κάθε άτομο διαμορφώνει τη συμπεριφορά του. Η κοινωνικοποίηση γίνεται σύμφωνα με τις αξίες κάθε κοινωνίας και όχι βάσει των χαρακτηριστικών κάθε ανθρώπου. Το άτομο, επειδή συμμετέχει σε πολλές ομάδες, γίνεται αποδέκτης διαφορετικών και πολλές φορές αντιφατικών αξιών και αρχών. Έτσι, η κοινωνικοποίηση είναι μια πολύπλοκη και πολυδιάστατη διαδικασία. Το άτομο δέχεται επίδραση από πολλούς φορείς κοινωνικοποίησης, λαμβάνοντας αρκετές φορές αντιφατικά μηνύματα, που του δημιουργούν μια διλημματική κατάσταση. Οι παράμετροι σύμφωνα με τις οποίες διαμορφώνει τη συμπεριφορά του είναι οι εξής: α. Τα πρότυπα συμπεριφοράς που επιβάλλει η ομάδα και τα περιθώρια διαφοροποίησης που έχει από αυτά. Για παράδειγμα, μια αυστηρή οικογένεια αφήνει στο άτομο ελάχιστα περιθώρια διαφοροποίησης. β. Ο βαθμός στον οποίο αφομοιώνει και εσωτερικεύει τους κανόνες και τις αξίες των διαφόρων ομάδων στις οποίες συμμετέχει. Όσον αφορά την εσωτερίκευση σημαντικό εμπόδιο αποτελεί το γεγονός ότι οι ομάδες στέλνουν πολλές φορές αντιφατικά μηνύματα στο άτομο, επιδιώκοντας καθεμία από αυτές να διατηρήσει τη συνοχή της. 5 Ποια περίοδος της ζωής του ανθρώπου είναι κρίσιμη για την κοινωνικοποίησή του; Η πιο κρίσιμη περίοδος στη ζωή του ανθρώπου για την κοινωνικοποίηση είναι αυτή της εφηβείας και της ενηλικίωσης, γιατί τότε καλείται να πάρει σημαντικές αποφάσεις για το μέλλον του, όπως, για παράδειγμα, η επιλογή σπουδών, επαγγέλματος, συντρόφου. Τότε αποδεικνύεται αν η κοινωνικοποίηση ήταν επιτυχής ή προβληματική. 17
Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ 1 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Α ΟΜΑΔΑ ΣΕΛΙΔΑ 27 1α Βάλτε Σ (Σωστό) ή Λ (Λάθος) στην αντίστοιχη απάντηση: Σ Το άτομο έχει ατομική-προσωπική ευθύνη για τη συμπεριφορά του. Λ Το άτομο λειτουργεί ως παθητικός δέκτης. (Και ως πομπός.) Σ Ο ανήλικος χαρακτηρίζεται παραβάτης και όχι εγκληματίας. Λ Η απαγόρευση άσκησης επαγγέλματος είναι κύρια ποινή. (Παρεπόμενη ποινή.) Σ Ο σωφρονισμός περιλαμβάνει μέτρα για την επανένταξη του δράστη. 1β Ποια από τα παρακάτω είναι ποινή (να κυκλώσετε τη σωστή απάντηση); α. στέρηση της ελευθερίας β. στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων γ. πρόστιμο δ. φυλάκιση ε. όλα τα παραπάνω 1γ Να αντιστοιχίσετε τις έννοιες της Α στήλης με τις έννοιες της Β στήλης, γράφοντας τον αντίστοιχο αριθμό της Α στήλης στο κενό της Β στήλης. Α' ΣΤΗΛΗ Β' ΣΤΗΛΗ 1. πταίσμα 1 κράτηση 2. πλημμέλημα 2 φυλάκιση 3. κακούργημα 4 ανήλικοι 4. παραβατικότητα 3 κάθειρξη 2α Γιατί, κυρίως, τα παιδιά κινδυνεύουν από το ηλεκτρονικό έγκλημα; Βλέπε Παρουσίαση του μαθήματος με ερωτήσεις απαντήσεις, υποκεφάλαιο 1.8.1, ερώτηση 28, σελίδα 37. 41
1 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ β Αναφέρατε τέσσερις βασικές αξίες που υπάρχουν στο Σύνταγμα. Βλέπε Παρουσίαση του μαθήματος με ερωτήσεις απαντήσεις, υποκεφάλαιο 1.3.1, ερώτηση 10, σελίδα 23. Β ΟΜΑΔΑ 1α Ο ρόλος των αξιών στην κοινωνία. Βλέπε Παρουσίαση του μαθήματος με ερωτήσεις απαντήσεις, υποκεφάλαιο 1.3.1, ερώτηση 8, σελίδα 22. β Διαφορά τυπικού και άτυπου ελέγχου. Βλέπε Παρουσίαση του μαθήματος με ερωτήσεις απαντήσεις, υποκεφάλαιο 1,5, ερώτηση 18 (α, β), σελίδα 28. 2α Η μίμηση ταύτιση ως τρόπος ή μηχανισμός κοινωνικοποίησης. Ο άνθρωπος είναι μιμητικό ον, αρχίζει να αντιγράφει συμπεριφορές ασυνείδητα από μικρή ηλικία και συνεχίζει να το κάνει συνειδητά καθώς μεγαλώνει. Η μίμηση οδηγεί στην ταύτιση με άλλα άτομα και στην απόκτηση πέραν της ατομικής συνείδησης, του «Εγώ», και της συλλογικής συνείδησης, του «Εμείς». β Ποια η σχέση κοινωνικών αξιών και κοινωνικών κανόνων; Βλέπε Παρουσίαση του μαθήματος με ερωτήσεις απαντήσεις, υποκεφάλαιο 1.4.2, ερώτηση 14, σελίδα 25. Ασκήσεις Δραστηριότητες Εργασία ή συζήτηση για την τρομοκρατία, λαμβάνοντας υπόψη την ελευθερία και την ασφάλεια των πολιτών. Μερικά από τα ιδανικά που πρεσβεύουν οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι η ειρήνη, η ελευθερία, η ευγενής άμιλλα. Το 1972 κατά τη διάρκεια των θερινών Ολυμπιακών Αγώνων στο Μόναχο της Δυτικής Γερμανίας, μέλη της ισραηλινής αποστολής έπεσαν θύματα απαγωγής από την παλαιστινιακή τρομοκρατική οργάνωση «Μαύρος 42
Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ 1 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Σεπτέμβρης». Η γερμανική αστυνομία προσπάθησε να επέμβει, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 17 άνθρωποι, ανάμεσα στους οποίους 9 αθλητές. Οι μαθητές μπορούν να παρακολουθήσουν την ταινία «Μόναχο» του Στίβεν Σπίλμπερκ με πρωταγωνιστές τους Έρικ Μπάνα, Ντάνιελ Κρεγκ κ.ά. Εργασία για την αντεγκληματική πολιτική: τρεις ομάδες να εξετάσουν και να διατυπώσουν τα μέτρα που θα λάμβαναν για έναν εγκληματία, αν ήταν αρμόδιες, αντίστοιχα, στην αστυνομία, στο δικαστήριο, στη φυλακή. Ενδεικτικά μέτρα που θα μπορούσαν να λάβουν είναι: Η αστυνομία να συλλάβει τον εγκληματία. Το δικαστήριο να τον δικάσει δίκαια και σύμφωνα με τους νόμους. Στη φυλακή να του δώσουν την ευκαιρία να καταρτιστεί επαγγελματικά, έτσι ώστε να επανενταχθεί ομαλά στην κοινωνία. Εργασία ή συζήτηση: Ο φίλος/η φίλη σας είναι εξαρτημένος από «κάτι» (ουσίες, ποτά, διαδίκτυο κ.λπ.). Αναζητήστε και διατυπώστε προτάσεις για να τον βοηθήσετε. Οι μαθητές να διαβάσουν το βιβλίο «Η Αλίκη στη χώρα του LSD», της Αλίκης Χ, το οποίο περιγράφει την αληθινή ιστορία μιας κοπέλας εξαρτημένης από τα ναρκωτικά. Ένα μικρό απόσπασμα: «Η μια περίπτωση είναι να πουλάμε στα παιδιά του λυκείου ή του γυμνασίου, αλλά και σήμερα πούλησα 10 παστίλιες σ ένα παιδάκι του δημοτικού που ίσως δε θα ταν ακόμη εννιά χρονών. Το ξέρω πως κι αυτό με τη σειρά του θ αρχίσει να πουλάει στα άλλα. Nα πάρει η οργή, είναι πολύ μικρά. Η σκέψη πως παιδάκια εννιά χρονών παίρνουν ναρκωτικά με απωθεί τόσο, που δε θέλω να ξαναπάω. Το ξέρω πως, αν θέλουν, μπορούν να προμηθευτούν το πράμα από κάποιον άλλο, αλλά από μένα δε θα το...». Παίρνοντας ερεθίσματα από το βιβλίο οι μαθητές διατυπώνουν επιχειρήματα, τα οποία θα μπορούσαν να πείσουν έναν άνθρωπο εξαρτημένο από τα ναρκωτικά να προσπαθήσει να αποτοξινωθεί. Διατυπώστε δύο κανόνες που σας επιβάλλει η οικογένειά σας και δύο κανόνες που επιβάλλει το κράτος, η πολιτεία. Η οικογένεια επιβάλλει κανόνες όσον αφορά τη συμπεριφορά, τον τρόπο ενδυμασίας κ.λπ. Η πολιτεία θέτει νόμους, όπως, για παράδειγμα, η απαγόρευση της κλοπής, της ανθρωποκτονίας κ.λπ. 43
1 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Έχετε έναν φίλο/φίλη και οδηγεί μηχανάκι χωρίς άδεια οδήγησης. Να του ασκήσετε έλεγχο, διατυπώνοντας έναν κανόνα προληπτικού και έναν κανόνα κατασταλτικού ελέγχου. Προληπτικός έλεγχος: Ο μαθητής θα μπορούσε να ενημερώσει τον φίλο ή τη φίλη του για τους κινδύνους που μπορεί να αντιμετωπίσει οδηγώντας χωρίς δίπλωμα, λέγοντάς του, για παράδειγμα, ότι τα τροχαία ατυχήματα μπορεί να οδηγήσουν σε σοβαρούς τραυματισμούς, ή ότι οι συμμαθητές του δε θα ανεβαίνουν στη μηχανή του. Κατασταλτικός έλεγχος: Θα μπορούσε να του γίνει σαφές ότι, αν δε βγάλει δίπλωμα και δεν ακολουθεί τον κώδικα οδικής κυκλοφορίας, σε περίπτωση ατυχήματος μπορεί να αντιμετωπίσει ποινή φυλάκισης από 1 έως 12 μήνες. 44
Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ 1 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΛΥΣΗ Α. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ Α1 Σημειώστε Σ (Σωστή) ή Λ (Λανθασμένη) στο κουτάκι για να χαρακτηρίσετε κάθε περίοδο. 1. Η κοινωνικοποίηση τελειώνει με την ενηλικίωση. 2. Η κοινωνικοποίηση διαφοροποιείται ανάλογα με το φύλο, τον χώρο και τον χρόνο. 3. Η κοινωνικοποίηση είναι ιδιαίτερα κρίσιμη στην περίοδο της εφηβείας και της ενηλικίωσης. 4. Ο τρόπος ανατροφής στα πρώτα παιδικά χρόνια επηρεάζει καθοριστικά τον χαρακτήρα και την πορεία του παιδιού. 5. Το άτομο δεν έχει τρόπους αντίστασης ή αντίδρασης απέναντι σε ένα αυταρχικό κράτος. 6. Σημαντικό ρόλο στην αποτελεσματική κοινωνικοποίηση διαδραματίζουν η σαφήνεια και η συνέπεια λόγων και έργων. 7. Το άτομο είναι tabula rasa (άγραφος πίνακας). 8. Η απαγόρευση της αιμομιξίας είναι σχετική αξία. 9. Η προστασία του φυσικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος, αν και θα έπρεπε, δεν υπάρχει στο Σύνταγμά μας. 10. Η αξία «φιλότιμο» είναι παγκόσμια. 11. Ένας άτυπος κανόνας είναι οι παραδόσεις. 12. Η υπερπροστασία από την οικογένεια δε βοηθά το παιδί να μεγαλώσει σωστά. 13. Μεταξύ ατόμου και κοινωνίας υπάρχει μια διαλεκτική σχέση, μια διαρκής σχέση αλληλεπίδρασης. 14. Ο κοινωνικός έλεγχος ασκείται είτε με επιβραβεύσεις είτε με κυρώσεις. 15. Το σχολείο ασκεί άτυπο έλεγχο. 16. Ο κοινωνικός έλεγχος επηρεάζεται και από τα κοινωνικά χαρακτηριστικά των ατόμων στα οποία ασκείται. 17. Ομάδες όπως οι χούλιγκαν έχουν αποκλίνουσα συμπεριφορά. 18. Όλες οι εξαρτήσεις δημιουργούν προβλήματα αποκλειστικά στην κοινωνία. 19. Η κατανάλωση αλκοόλ αποτελεί την τέταρτη σε σειρά αιτία πρόκλησης ατυχημάτων στην περίπτωση των μοτοσικλετιστών. 45
ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Κριτήριο αξιολόγησης ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ ΘΕΜΑ Α* Α1 Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή, ή Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη. α. H διαδικασία της κοινωνικοποίησης σταματάει με την ενηλικίωση του ατόμου. Μονάδες 3 β. Τα ήθη, τα έθιμα και οι παραδόσεις μιας κοινωνίας θεωρούνται τυπικοί κοινωνικοί κανόνες. Μονάδες 3 γ. Μια σημαντική θεωρία που προσπαθεί να εξηγήσει το έγκλημα είναι η θεωρία του κοινωνικού χαρακτηρισμού. Μονάδες 3 δ. Οι εγκληματικές πράξεις που τιμωρούνται με κάθειρξη ονομάζονται πταίσματα. Μονάδες 3 ε. Οι άδειες στους κρατούμενους είναι ένα από τα βασικά μέτρα σωφρονισμού. Μονάδες 3 Στις παρακάτω προτάσεις, από Α2 μέχρι και Α3, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της πρότασης και δίπλα του το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. Α2 Πραγματικό έγκλημα (και όχι συμβατικό) είναι: α. η παραβίαση του κώδικα οδικής κυκλοφορίας β. η κλοπή γ. το κάπνισμα σε χώρο που απαγορεύεται δ. μια οικοδομική παράβαση Α3 Σχετική κοινωνική αξία είναι: α. ο σεβασμός στους θεούς β. η μνήμη των νεκρών Μονάδες 5 54
Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ 1 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο γ. οι τίτλοι ευγενείας δ. η απαγόρευση της αιμομιξίας ΘΕΜΑ Β Μονάδες 5 Α4 Τι είναι κοινωνικοποίηση και ποιοι είναι οι στόχοι της; Μονάδες 25 ΟΜΑΔΑ ΔΕΥΤΕΡΗ ΘΕΜΑ Α Β1 Με ποιον τρόπο προσπαθεί να εξηγήσει την εγκληματική συμπεριφορά η θεωρία που υποστηρίζει ότι το έγκλημα αποτελεί ατομικό φαινόμενο, και με ποιον τρόπο η θεωρία που υποστηρίζει ότι αποτελεί κοινωνικό φαινόμενο; Μονάδες 25 ΘΕΜΑ Β Β2 Να εξηγήσετε με ποιους μηχανισμούς τα άτομα εσωτερικεύουν τους κανόνες και τις αξίες των παραγόντων φορέων κοινωνικοποίησης. Μονάδες 25 55