ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΑΝΟΙΧΣΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΣΑ Κοινωνικι Δθμογραφία Ενότθτα 5 θ : Βιολογικι ανανζωςθ του πλθκυςμοφ Όλγα Ιακωβίδου
Άδειεσ Χριςθσ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται ςε άδειεσ χριςθσ Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπωσ εικόνεσ, που υπόκειται ςε άλλου τφπου άδειασ χριςθσ, θ άδεια χριςθσ αναφζρεται ρθτώσ. 2
Χρθματοδότθςθ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό ζχει αναπτυχκεί ςτα πλαίςια του εκπαιδευτικοφ ζργου του διδάςκοντα. Το ζργο «Ανοικτά Ακαδθμαϊκά Μακιματα ςτο Αριςτοτζλειο Πανεπιςτιμιο Θεςςαλονίκθσ» ζχει χρθματοδοτιςει μόνο τθ αναδιαμόρφωςθ του εκπαιδευτικοφ υλικοφ. Το ζργο υλοποιείται ςτο πλαίςιο του Επιχειρθςιακοφ Προγράμματοσ «Εκπαίδευςθ και Δια Βίου Μάκθςθ» και ςυγχρθματοδοτείται από τθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εκνικοφσ πόρουσ. 3
ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΑΝΟΙΧΣΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΣΑ Βιολογικι ανανζωςθ του πλθκυςμοφ Γεννθτικότθτα, γονιμότθτα, γαμθλιότθτα, ςυμβίωςθ, διαηφγια Κοινωνικι Δθμογραφία
Οριςμόσ τθσ Γεννθτικότθτασ «... ςυχνότθτα των γεννιςεων ηώντων ατόμων ςε ζνα πλθκυςμό ςε δεδομζνο χρόνο» Γεννιςεισ/ 1000 άτομα του πλθκυςμοφ Παγκόςμια επίπεδα γεννθτικότθτασ Πθγι: Population Reference Bureau 2009, http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c5/birth_rate_figures_for_countries.png 5
Οριςμόσ τθσ Γονιμότθτασ Δθμογραφικι ζννοια Αναπαραγωγικι δραςτθριότθτα του γυναικείου πλθκυςμοφ που βρίςκεται ςε αναπαραγωγικι θλικία (15-49 ετών) Βιολογικι ζννοια Ικανότθτα για αναπαραγωγι 6
Δείκτεσ Γεννθτικότθτασ και Γονιμότθτασ 1. Αρικμόσ γεννιςεων 2. Αδρόσ δείκτθσ γεννθτικότθτασ 3. Αδρόσ δείκτθσ γονιμότθτασ 4. Ειδικοί κατά θλικία δείκτεσ γονιμότθτασ 5. Ποςοςτό ι δείκτθσ ολικισ γονιμότθτασ 6. Ακακάριςτο ποςοςτό αναπαραγωγισ 7. Κακαρό ποςοςτό αναπαραγωγισ 7
1. Αρικμόσ γεννιςεων Άμεςθ μζτρθςθ γεννθτικότθτασ «...Αρικμόσ των γεννιςεων ηώντων ςε ζνα χρόνο» Απόλυτο μζγεκοσ που δίνει βαςικζσ ενδείξεισ του φαινομζνου τθσ γεννθτικότθτασ Δεν επιτρζπει τον κακοριςμό τθσ ζνταςθσ του φαινομζνου, των δθμογραφικών παραγόντων που το επθρεάηουν, των επιπτώςεων αυτοφ ςτον πλθκυςμό κλπ Κοινωνικι Δθμογραφία Τίτλοσ Μακιματοσ 8
2. Αδρόσ δείκτθσ γεννθτικότθτασ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ 1. Δεν επθρεάηεται από τα δομικά χαρακτθριςτικά του πλθκυςμοφ 2. Αναλογίηει τισ γεννιςεισ ςτο ςφνολο του πλθκυςμοφ 9
3. Αδρόσ δείκτθσ γονιμότθτασ εκφράηει το ποςοςτό των γεννιςεων ηώντων ςε 1000 γυναίκεσ θλικίασ 15-49 ετών ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ 1. Δεν επιτρζπει αντικειμενικζσ ςυγκρίςεισ μεταξφ διαφορετικών πλθκυςμών 2. Αναφζρεται ςτθν κατά θλικία κατανομι του γυναικείου πλθκυςμοφ ςε προκακοριςμζνο διάςτθμα αναπαραγωγικισ θλικίασ (ςυνολικό) 10
4. Ειδικά κατά θλικία ποςοςτά ι δείκτεσ γονιμότθτασ Υπολογίηεται για κάκε θλικία ι ομάδα θλικιών των γυναικών 11
5. Ποςοςτό ολικισ γονιμότθτασ (1) Ή ςφνκετοσ δείκτθσ τθσ ετιςιασ ζνταςθσ τθσ γονιμότθτασ Αρικμόσ παιδιών/γυναίκα Προκφπτει από το άκροιςμα των ειδικών κατά θλικία ποςοςτών γονιμότθτασ 12
5. Ποςοςτό ολικισ γονιμότθτασ (2) Δείχνει τον αρικμό των γεννιςεων ηώντων που κα πραγματοποιθκοφν από μια υποκετικι γενεά 1000 γυναικών κατά τθ διάρκεια τθσ αναπαραγωγικισ τουσ θλικίασ Προχπόκεςθ: καμιά από τισ γυναίκεσ αυτζσ δε κα πεκάνει ι δεν κα μεταναςτεφςει πριν τθ ςυμπλιρωςθ του 50ου ζτουσ τθσ θλικίασ τουσ Μασ επιτρζπει να εκτιμιςουμε το επίπεδο αντικατάςταςθσ μιασ γενεάσ 13
5. Ποςοςτό ολικισ γονιμότθτασ (3) 1981 ---> 2,1 2006 ---> 1,4 2010---> 1,47 2011--->1,39 2012----> 1,34 Ο χαμθλότεροσ δείκτθσ ςτθν Ευρώπθ των 15 Η ΕΕ υποςτθρίηει ότι - για να αντιςτραφεί θ τάςθ ςυρρίκνωςθσ του ευρωπαϊκοφ πλθκυςμοφ- ο δείκτθσ αυτόσ πρζπει να ανεβεί ςτο 2,7 14
Ολικι γονιμότθτα ςε παγκόςμιο επίπεδο Πθγι: http://commons.wikimedia.org/wiki/file:fertility_rate_world_map_2.png 15
6. Ακακάριςτο ποςοςτό αναπαραγωγισ Προκφπτει πολλαπλαςιάηοντασ τθν τιμι του ποςοςτοφ ολικισ γονιμότθτασ με τον αρικμό 0,485 (αναλογία των κθλζων ςτο ςφνολο των γεννιςεων) Δείχνει πόςα κορίτςια κα γεννθκοφν από μια γυναίκα κατά τθ διάρκεια τθσ αναπαραγωγικισ τθσ θλικίασ Υποκζςεισ: θ κνθςιμότθτα και θ μετανάςτευςθ είναι μθδζν για όλεσ τισ γυναίκεσ, μζχρι το τζλοσ τθσ αναπαραγωγικισ τουσ θλικίασ 16
7. Κακαρό ποςοςτό αναπαραγωγισ Δείχνει πόςα από τα κορίτςια που γεννάει μια γυναίκα ςτθ διάρκεια τθσ αναπαραγωγικισ τθσ θλικίασ, κα ηιςουν μζχρι το τζλοσ τθσ δικισ τουσ αναπαραγωγικισ θλικίασ Προκφπτει πολλαπλαςιάηοντασ το ακακάριςτο ποςοςτό αναπαραγωγισ επί το ςυντελεςτι που αντιςτοιχεί ςτθν πικανότθτα επιβίωςθσ των γυναικών μζχρι τα 50 τουσ χρόνια 17
Παγκόςμια επίπεδα κακαροφ ποςοςτοφ αναπαραγωγισ Κακαρό ποςοςτό αναπαραγωγισ Αρικμόσ επιηώντων κοριτςιών/ γυναίκα Πθγι: http://chartsbin.com/view/2072 18
Εξζλιξθ γεννθτικότθτασ τθσ Ελλάδασ 1955-2012 Ζτοσ Γεννιςεισ ηώντων Δείκτθσ γεννθτικότθτασ Γεννιςεισ νεκρών Επί 1000 κατοίκων 1955 154.263 19,37 1.854 12,02 1961 150.716 17,95 2.042 13,55 1971 141.126 15,98 1.920 13,60 1981 140.953 14,49 1.323 9,39 1991 102.620 10,01 706 6,88 2001 102.282 9,34 588 5,75 2007 111.926 10,0 434 3,88 2012 100.400 9,0 Πθγζσ: 1955-2007: ΕΛΣΤΑΤ, www.statistics.gr 2012: Eurostat, ςτο Βιμα (20/11/2013) 19
Γαμθλιότθτα Δθμιουργία ενώςεων, ςχετικά ςτακερών, μεταξφ ατόμων διαφορετικοφ φφλου, που ςυνιςτοφν τθν υπόςχεςθ για αναπαραγωγι του πλθκυςμοφ Είναι απαραίτθτεσ για τθ γζννθςθ ενόσ παιδιοφ; 20
Δείκτθσ γαμθλιότθτασ «...θ ςυχνότθτα γάμων ςε ζναν πλθκυςμό 1000 κατοίκων ςτθ διάρκεια ενόσ ζτουσ» Μειονζκτθμα: Αναφζρεται ςτο ςφνολο του πλθκυςμοφ και ςτο ςφνολο των γάμων που πραγματοποιικθκαν κατά τθ διάρκεια ενόσ ζτουσ 21
Εξζλιξθ τθσ γαμθλιότθτασ του ελλθνικοφ πλθκυςμοφ Ζτοσ Αρικμόσ γάμων Δείκτθσ γαμθλιότθτασ Σφμφωνα ςυμβίωςθσ 1955 66.274 8,32 : 1961 70.914 8,44 : 1971 73.350 8,31 : 1981 71.178 7,32 : 1991 65.568 6,39 : 2001 58.491 5,34 : 2009 59.212 5,3 104 2010 56.338 98 2011 55.099 5,09 94 Πθγι: Διεφκυνςθ Στατιςτικών Πλθκυςμοφ και Αγοράσ Εργαςίασ ΕΛΣΤΑΤ 22
Παράγοντεσ που επθρεάηουν τθ ςυχνότθτα των γάμων 1. Θρθςκευτικοί Κανόνεσ 2. Δειςιδαιμονίεσ 3. Οικονομικζσ Συνκικεσ 4. Νομοκετικά Διατάγματα 5. Μείωςθ Θνθςιμότθτασ 6. Παράταςθ του ορίου ηωισ Σχετικζσ διαφορζσ: κατά τθ διάρκεια του ζτουσ, από χώρα ςε χώρα Η θλικία κατά το γάμο ακολουκεί μια τάςθ μείωςθσ μεταπολεμικά ςτισ περιςςότερεσ ευρωπαϊκζσ χώρεσ και ςτισ ΗΠΑ Οι περιςςότεροι γάμοι εμφανίηουν μια χαρακτθριςτικι για κάκε φφλο ςυχνότθτα ςε οριςμζνεσ ομάδεσ θλικιών 23
Πτώςθ τθσ γαμθλιότθτασ ςτισ χώρεσ τθσ Ευρώπθσ Αιτίεσ 1. Γιρανςθ του πλθκυςμοφ 2. Οικονομικι και κοινωνικι κατάςταςθ 3. Βακιζσ αλλαγζσ των ςτάςεων των νζων απζναντι ςτο κεςμό 4. Κρίςθ τθσ ςτζγθσ ςτισ αςτικζσ περιοχζσ 5. Συμβίωςθ 24
Συμβίωςθ «...Μια ελεφκερθ ζνωςθ παραδοςιακοφ τφπου ςτθν οποία δφο άτομα που δεν επικυμοφν ι δεν μποροφν να παντρευτοφν αποφαςίηουν να ηιςουν μαηί» Θεςμόσ ςυγγενισ με αυτόν του γάμου, ο οποίοσ ζχει διαφορετικι ςθμαςία Ονομάςτθκε νεανικι Συνθκιςμζνο φαινόμενο ςτισ Σκανδιναβικζσ χώρεσ, ςτθ Γαλλία και ςτθ Γερμανία 25
Διαηφγια «Iδιο κρεβάτι, διαφορετικά όνειρα» Kινεηικι παροιμία «Ζνασ γάμοσ απαιτεί δφο, όπωσ κι ζνα διαηφγιο» «Kαλφτερο από τον γάμο με τον εκατομμυριοφχο μπορεί να είναι μόνο το διαηφγιο με τον εκατομμυριοφχο» Aγνώςτου «H ηωι είναι μικρι, πάρτε διαηφγιο!» Aπό πρόςφατθ διαφθμιςτικι καμπάνια δικθγορικοφ γραφείου ςτο Σικάγο «M αγαπάσ, ς αγαπώ, χωρίηουμε» «Tο να πάρεισ διαηφγιο δεν είναι τόςο κακό, αν ςκεφτείσ ότι θ μόνθ εναλλακτικι λφςθ είναι ο φόνοσ» Nόμοσ του Mζρφι 26
Γιατί μελετάμε τα διαηφγια; Αυξανόμενθ ςυχνότθτα Πολυςφνκετεσ κοινωνικζσ επιπτώςεισ Στο κεςμό τθσ οικογζνειασ και ςτθ ηωι των παιδιών 27
Διαηφγιο Από το 1970: θ αυξθτικι τάςθ του ακακάριςτου ποςοςτοφ διαηυγίων είναι εντυπωςιακι Στθν Ελλάδα ο δείκτθσ διαηυγίων υπερτριπλαςιάςτθκε ςε 30 χρόνια Γραμμικι ςχζςθ μεταξφ του αρικμοφ των παιδιών από ζνα γάμο και τθν πικανότθτα διαηυγίου 28
Στοιχεία για τα διαηφγια ςτθν Ευρώπθ και τθν Ελλάδα Ευρώπθ Μζχρι τθ δεκαετία του 60: χαμθλά ποςοςτά. Από τθ δεκαετία του 70: εντυπωςιακι αφξθςθ. Ελλάδα 1971: 50,1 2006: 228,7 Οι μιςοί γάμοι ςτθ Δανία, Αγγλία, Σουθδία καταλιγουν ςτο διαηφγιο 29
Γιατί ζχουμε αφξθςθ διαηυγίων; Οικονομικι ανεξαρτθςία γυναικών Ιςχυρόσ κλονιςμόσ γάμου Κακιζρωςθ ςυναινετικοφ διαηυγίου Απλοποίθςθ διαδικαςίασ ζκδοςθσ διαηυγίου Στθν Ελλάδα του ςιμερα: Επτά ςτα δζκα διαηφγια ζχουν αιτία τθν απιςτία Ζνα ςτα δζκα ζχει αιτία τουσ ςυγγενείσ, ςυνικωσ τα πεκερικά, τα υπόλοιπα εξωγενείσ παράγοντεσ Κοινωνικι Δθμογραφία Τίτλοσ Μακιματοσ 30
Αποτελζςματα από τθν αφξθςθ των διαηυγίων Η αφξθςθ μονογονεϊκών οικογενειών «Κανονικι» ι «χωλι» οικογζνεια; Πολλοί χρθςιμοποιοφν τον όρο «χωλι», διότι θ νζα οικογζνεια προζρχεται από τθ διάλυςθ ενόσ άλλου τφπου οικογζνειασ, τθσ ςυηυγικισ 31
ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΑΝΟΙΧΣΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΣΑ Τζλοσ Ενότθτασ Επεξεργαςία: Μαρία Αλεμπάκθ Θεςςαλονίκθ, Φεβρουάριοσ 2014