Διερεύνηση της σχετικής αποτελεσματικότητας και της επίτευξης του βέλτιστου σχεδίου παραγωγής στους νομούς της Κεντρικής Μακεδονίας

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ, ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ & ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ «ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ» ΤΙΤΛΟΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ Διερεύνηση της σχετικής αποτελεσματικότητας και της επίτευξης του βέλτιστου σχεδίου παραγωγής στους νομούς της Κεντρικής Μακεδονίας Καλιοροπούλου Αννα ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Μάνος Βασίλειος ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 2016

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ, ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ & ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ «ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ» ΤΙΤΛΟΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ Διερεύνηση της σχετικής αποτελεσματικότητας και της επίτευξης του βέλτιστου σχεδίου παραγωγής στους νομούς της Κεντρικής Μακεδονίας Καλιοροπούλου Αννα ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Μάνος Βασίλειος ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 2016 1

ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βασίλειος Μάνος, Καθηγητής Σχολής Γεωπονίας, Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Τμήμα Γεωπονίας Α.Π.Θ., Επιβλέπων Στέφανος Νάστης, Επίκουρος Καθηγητής Σχολής Γεωπονίας, Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Τμήμα Γεωπονίας Α.Π.Θ. Θωμάς Μπουρνάρης, Επίκουρος Καθηγητής Σχολής Γεωπονίας, Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Τμήμα Γεωπονίας Α.Π.Θ. 2

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή μου κ. Μάνο Βασίλειο για την καθοδήγηση και τις καίριες συμβουλές ώστε να υλοποιηθεί η συγκεκριμένη ερευνητική προσπάθεια. 3

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στόχος της παρούσας διατριβής αποτελεί η βελτιστοποίηση της οργάνωσης της γεωργικής παραγωγής. Δύο διαφορετικές μεθοδολογίες χρησιμοποιούνται για την επίτευξη αυτού του στόχου. Από τη μια εφαρμόζεται η μέθοδος της Περιβάλλουσας Ανάλυσης Δεδομένων για τη διερεύνηση της σχετικής αποτελεσματικότητας και την αναδιοργάνωση των συντελεστών γεωργικής παραγωγής και από την άλλη χρησιμοποιείται η Πολυκριτήρια Ανάλυση και ο Σταθμισμένος Προγραμματισμός Στόχων για την επίτευξη του βέλτιστου σχεδίου παραγωγής στους νομούς της Κεντρικής Μακεδονίας. Στην περίπτωση της μεθόδου DEA οι σχετικά αποτελεσματικοί νομοί χρησιμοποιούνται ως μονάδες αναφοράς για τους μη αποτελεσματικούς, ώστε να βελτιώσουν και αυτοί τη χρήση των εισροών τους, με δεδομένες τις εκροές τους. Με την εφαρμογή της Πολυκριτήριας Ανάλυσης διερευνάται η βελτιστοποίηση του γεωργικού εισοδήματος των νομών από τις καλλιέργειες των σχεδίων παραγωγής τους σε συνδυασμό με τη μεγιστοποίηση της παραγωγής ενέργειας από τη βιομάζα που προκύπτει από τα υπολείμματα των καλλιεργειών. Από την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης σε κάθε νομό προκύπτουν και παρουσιάζονται οι τεχνικοοικονομικοί συντελεστές και τα υφιστάμενα σχέδια παραγωγής. Ακολουθεί η παρουσίαση και η σύγκριση των βέλτιστων σχεδίων παραγωγής του μοντέλου του Γραμμικού Προγραμματισμού ενός στόχου με το μοντέλο της Πολυκριτήριας Λήψης Αποφάσεων. Το βασικό εύρημα της ανάλυσης, είναι ότι η πολυκριτήρια προσέγγιση που χρησιμοποιεί δύο αντικρουόμενα κριτήρια με κύριους στόχους την επίτευξη υψηλότερου ακαθάριστου κέρδους και μεγαλύτερης παραγωγής βιοενέργειας ταυτόχρονα, παρουσιάζει καλύτερα αποτελέσματα και επιτυγχάνει να μεγιστοποιήσει ταυτόχρονα και τους δύο στόχους. Λέξεις κλειδιά: Πολυκριτήρια Ανάλυση, Πολυκριτήρια Λήψη Αποφάσεων, Γραμμικός Προγραμματισμός, Σταθμισμένος Προγραμματισμός Στόχων, Οργάνωση γεωργικής παραγωγής, Ενέργεια από βιομάζα, Σχετική αποτελεσματικότητα, Περιβάλλουσα Ανάλυση Δεδομένων 4

ABSTRACT The aim of the present thesis is the optimal organization of farm planning. Two different methodologies are applied in order to satisfy the main goal. The first approach uses the method of Data Envelopment Analysis (DEA) for investigation of relative efficiency and reorganization of inputs. The second approach suggests Multi-Criteria Analysis (MCDA) and Weight Goal Programming (WGP) for optimal farm planning in the seven prefectures of Central Macedonia. In case of DEA methodology, the relatively efficient prefectures are used as reference set for inefficient units and better use of inputs is proposed. In case of multicriteria methodology, both the optimization of farm income and the maximization of biomass energy production from crop residues included in the existent production plans, are explored. Technical and economical analysis of study area is conducted and the existent farm plans presented. Then, optimal farm plans of single goal Linear Programming (LP) model and Multiple Criteria Decision Making (MCDM) model are presented and compared. The fain finding of the analysis is that multicriteria approach that takes into consideration two conflicting criteria aiming at the same time to higher gross margin and greater bioenergy production, presents better results and succeeds to maximize multiple goals at the same time. Keywords: Multiple Criteria Decision Analysis (MCDA), Multiple Criteria Decision Making (MCDM), Linear Programming (LP), Weight Goal Programming (WGP), Farm planning, Energy from biomass, Relative efficiency, Data Envelopment Analysis (DEA) 5

Πίνακας περιεχομένων ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ... 2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 4 ABSTRACT... 5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 8 Κεφάλαιο 1 O : Φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά της περιοχής μελέτης... 11 1.1 Εισαγωγή... 11 1.2 Χαρακτηριστικά της περιοχής μελέτης... 12 1.3 Κλιματολογικά χαρακτηριστικά... 12 1.3.1 Θερμοκρασία, υγρασία, βροχοπτώσεις... 12 1.4 Χρήσεις γης... 14 Κεφάλαιο 2 ο Κοινωνικοοικονομικα χαρακτηριστικα της περιοχής μελέτης... 16 2.1 Εισαγωγή... 16 2.2 Δημογραφικά χαρακτηριστικά... 16 2.3 Απασχόληση και οικονομικά στοιχεία... 20 2.4 Πρωτογενής τομέα... 21 Κεφάλαιο 3 ο Τεχνικοοικονομική ανάλυση της περιοχής μελέτης... 26 3.1 Εισαγωγή... 26 3.2 Βασικά χαρακτηριστικά γεωργικών εκμεταλλεύσεων... 26 3.3 Υφιστάμενο σχέδιο παραγωγής... 27 3.4 Γεωργικός εξοπλισμός... 36 3.5 Τα δεδομένα της έρευνας... 38 3.5.1 Καλλιέργειες... 39 3.5.2 Αποδόσεις... 40 3.5.3 Τιμές... 43 3.5.4 Επιδοτήσεις... 43 3.5.5 Ακαθάριστη πρόσοδος... 47 3.5.6 Μεταβλητές δαπάνες... 48 3.5.7 Ακαθάριστο κέρδος... 48 3.5.8 Άλλα χαρακτηριστικά... 48 6. Τεχνικοοικονομικά αποτελέσματα... 49 Κεφάλαιο 4 ο Βιομάζα, παραγωγή ενέργειας και προοπτικές ανάπτυξης... 62 6

4.1 Εισαγωγή... 62 4.2 Γεωργικά υπολείμματα από καλλιέργειες και παραγωγή θερμικής και ηλεκτρικής ενέργειας... 64 4.2.1 Προσδιορισμός παραγόμενης θερμικής και ηλεκτρικής ενέργειας... 64 Κεφάλαιο 5 ο Σύγκριση σχετικής αποτελεσματικότητας... 75 5.1 Εισαγωγή... 75 5.2 Μεθοδολογία DEA... 75 5.3 Δεδομένα και δομή του μοντέλου... 79 5.4 Αποτελέσματα... 80 5.5 Συμπεράσματα... 85 Κεφάλαιο 6 ο Εφαρμογή πολυκριτήριας ανάλυσης... 86 6.1 Εισαγωγή... 86 6.2 Ανάλυση μοντέλου... 88 6.2.1 Μεταβλητές απόφασης... 88 6.2.2 Στόχοι μοντέλου... 88 6.2.3 Περιορισμοί... 89 6.3 Εφαρμογή μοντέλων προγραμματισμού... 99 6.3.1 Αποτελέσματα γραμμικού προγραμματισμού... 99 6.3.2 Αποτελέσματα πολυκριτήριου μαθηματικού προγραμματισμού... 108 6.3.3 Σύγκριση γραμμικού προγραμματισμού και πολυκριτήριας ανάλυσης... 122 Κεφάλαιο 7 ο Συμπεράσματα... 128 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 134 1. Εργασίες δημοσιευμένες σε περιοδικά:... 134 2. Εργασίες δημοσιευμένες σε πρακτικά συνεδρίων:... 138 3. Βιβλία:... 139 4. On-line άρθρα και άλλα εγχειρίδια:... 140 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 142 7

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Τα βήματα που ακολουθούνται στα πλαίσια της παρούσας διατριβής παρουσιάζονται παρακάτω. Στα δύο πρώτα κεφάλαια αναλύονται τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά της περιοχής μελέτης, που αφορούν το κλίμα, την κατανομή των χρήσεων γης, τα δημογραφικά χαρακτηριστικά, την απασχόληση, την οικονομία και τον πρωτογενή τομέα. Στo τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα βασικά χαρακτηριστικά των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και το υφιστάμενο σχέδιο παραγωγής των επτά νομών της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, ήτοι Πέλλας, Ημαθίας, Πιερίας, Θεσσαλονίκης, Χαλκιδικής, Σερρών, Κιλκίς. Ακολουθεί η τεχνικοοικονομική ανάλυση της περιοχής μελέτης, που αφορά τις μεγαλύτερες καλλιέργειες ανά νομό. Τα στοιχεία που συνθέτουν την τεχνικοοικονομική ανάλυση είναι οι αποδόσεις, οι τιμές, οι επιδοτήσεις που συμπληρώνουν το εισόδημα, η ακαθάριστη πρόσοδος, οι μεταβλητές δαπάνες, το ακαθάριστο κέρδος, τα λιπάσματα και οι απαιτήσεις σε εργασία. Στην συνέχεια παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της ανάλυσης της υφιστάμενης κατάστασης. Στόχος της μελέτης στα επόμενα κεφάλαια είναι η καλύτερη οργάνωση των συντελεστών παραγωγής και αναδιοργάνωση των καλλιεργειών ώστε να ικανοποιούνται ορισμένα κριτήρια που θα τεθούν. Στο τέταρτο κεφάλαιο υπολογίζεται το δυναμικό σε βιομάζα από γεωργικά υπολείμματα στην περιοχή μελέτης και προσδιορίζεται η θερμική και ηλεκτρική ενέργεια που μπορεί να παραχθεί στον κάθε νομό. Ο υπολογισμός των συνολικών ποσοτήτων ακαθάριστου κέρδους και ηλεκτρικής ενέργειας από υπολείμματα καλλιεργειών, παρέχει τις εκροές για το μοντέλο της Περιβάλλουσας Ανάλυσης Δεδομένων (DEA). Στο πέμπτο κεφάλαιο εφαρμόζεται η μέθοδος DEA στους επτά νομούς της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Οι νομοί που αποτελούν τις μονάδες λήψης αποφάσεων στα πλαίσια του μοντέλου πρέπει να χρησιμοποιούν όμοιες εισροές και εκροές για να είναι εφικτή η σύγκριση μεταξύ τους. Τα αποτελέσματα της εφαρμογής της μεθόδου DEA βοηθάνε να μετρήσουμε τη σχετική αποτελεσματικότητα ή αποδοτικότητα του κάθε 8

νομού. Δομικό στοιχείο του μοντέλου αποτελούν οι δύο εκροές και οι τέσσερις εισροές, οι οποίες και συγκρίνονται ανά κάθε νομό. Οι δύο εκροές είναι το ακαθάριστο κέρδος και η ηλεκτρική ενέργεια από υπολείμματα καλλιεργειών και οι τέσσερις εισροές είναι η συνολική καλλιεργήσιμη γη, οι συνολικές απαιτήσεις σε εργασία, το συνολικά λιπάσματα και το συνολικό μεταβλητό κόστος. Η εκροή που αφορά την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από γεωργικά υπολείμματα, σχετίζεται με τον επιπρόσθετο στόχο των γεωργών να αυξήσουν το εισόδημα τους από την αξιοποίηση της βιομάζας, παρέχοντας τη δυνατότητα για παραγωγή όχι μόνο γεωργικών προϊόντων, αλλά και ενέργειας. Καθώς η αναδιοργάνωση των συντελεστών γεωργικής παραγωγής αποτελεί βασική προϋπόθεση για να επιτευχθούν οι στόχοι των παραγωγικών φορέων, η παρούσα μελέτη διερευνά κατά πόσο η εφαρμογή της DEA είναι εφικτή στην περίπτωση που στο μοντέλο υπεισέρχεται μικρός αριθμός μονάδων λήψης αποφάσεων σε σχέση με τις ομοειδείς εισροές και εκροές που χρησιμοποιούνται. Αν και οι μονάδες λήψης αποφάσεων είναι σχετικά λίγες σε σχέση με το αριθμό των εισροών και εκροών, το συγκεκριμένο μοντέλο καταφέρνει να διαφοροποιήσει τους νομούς σε αποτελεσματικούς και μη αποτελεσματικούς. Τέλος στο έκτο κεφάλαιο πραγματοποιείται σύγκριση του γραμμικού μοντέλου ενός στόχου με το πολυκριτήριο μοντέλο πολλαπλών στόχων μέσα από την προσέγγιση του σταθμισμένου προγραμματισμού. Ο υπολογισμός του ακαθάριστου κέρδους ανά στρέμμα και της ηλεκτρικής ενέργειας σε Mwh ανά στρέμμα επιτρέπει τον ορισμό των δύο αντικρουόμενων στόχων του μαθηματικού προγραμματισμού. Το μοντέλο της πολυκριτήριας ανάλυσης καταφέρνει να προσφέρει πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση των πραγματικών προτιμήσεων με βάση τους στόχους που έχουν τεθεί και να δημιουργήσει θετικές αποκλίσεις σε σχέση με το υφιστάμενο σχέδιο παραγωγής. Αντίθετα το γραμμικό μοντέλο ενός στόχου καταφέρνει να μεγιστοποιήσει κάθε φορά μόνο τον ένα στόχο και συνεπώς αποτυγχάνει να λάβει υπόψη και τους δύο στόχους και να προσφέρει ικανοποιητικά αποτελέσματα, που θα ανταποκρίνονται στις πραγματικές προτιμήσεις των παραγωγών. 9

Στο έβδομο κεφάλαιο παρατίθενται τα βασικά συμπεράσματα που απορρέουν από τις μεθοδολογίες που έχουν εφαρμοστεί στα πλαίσια της παρούσας μελέτης, πραγματοποιείται μια συγκριτική ανασκόπηση και προτείνονται πιθανές επεκτάσεις που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν προστιθέμενη αξία προς την κατεύθυνση της μελέτης της βέλτιστης οργάνωσης της γεωργικής παραγωγής. 10

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 O : ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 1.1 Εισαγωγή Ως περιοχή μελέτης λαμβάνονται οι επτά νομοί της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας (Π.Κ.Μ.). Η συνολική έκταση της περιοχής μελέτης είναι 19.166 τ.χλμ. και αποτελεί το 14.5% περίπου της συνολικής επιφάνειας των ελληνικών εδαφών. Τις επτά Περιφερειακές Ενότητες (Π.Ε.) της Π.Κ.Μ. αποτελούν οι νομοί Θεσσαλονίκης, Χαλκιδικής, Ημαθίας, Κιλκίς, Πιερίας, Σερρών και Πέλλας. Η Κεντρική Μακεδονία έχει πολυάριθμους ορεινούς όγκους όπως ο Όλυμπος, τα Δυτικά Πιέρεια, το Βέρμιο, ο Άθως, ο Χολομώντας, ο Χορτιάτης, ο Βερτίσκος, τα Κερδύλλια, ο Βοράς, το Πίνοβο, η Τζένα και το Πάικο. Οι ποταμοί της Κεντρικής Μακεδονίας που εκβάλουν στην θάλασσα είναι ο Αλιάκμονας, ο Αξιός, ο Γαλλικός, ο Λουδίας στα δυτικά και ο Στρυμόνας στα ανατολικά. Στις λίμνες της περιοχής περιλαμβάνονται η Βεγορίτιδα, η Δοϊράνη, η τεχνητή λίμνη Κερκίνη, οι λίμνες Κορώνεια και Βόλβη. Χάρτης 1.1: Διοικητική διαίρεση της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας Πηγή: Ιστοσελίδα της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας (http://www.pkm.gov.gr) 11

Κατά την απογραφή του 2011 η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας είχε 1.874.590 κατοίκους. Σύμφωνα με την Ελληνική Στατιστική Αρχή από την σύγκριση στοιχείων από το 1981 έως το 2011 ο πληθυσμός της Κεντρικής Μακεδονίας αυξήθηκε κατά 17,06%. 1.2 Χαρακτηριστικά της περιοχής μελέτης Η περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας αποτελείται σήμερα από 38 δήμους, έναντι των 133 Δήμων που είχαν δημιουργηθεί το 1997 με την αναδιάταξη του Καποδίστρια. Η Περιφέρεια Kεντρικής Μακεδονίας διαιρείται σε επτά Περιφερειακές Ενότητες, οι οποίες ταυτίζονται γεωγραφικά με τους αντίστοιχους νομούς. Η μεγαλύτερη πόλη της Π.Κ.Μ. είναι η Θεσσαλονίκη, στην ευρύτερη περιοχή της οποίας είναι συγκεντρωμένο σχεδόν το ήμισυ του πληθυσμού της και ακολουθούν οι Σέρρες, η Κατερίνη, η Βέροια και τα Γιαννιτσά. 1.3 Κλιματολογικά χαρακτηριστικά 1.3.1 Θερμοκρασία, υγρασία, βροχοπτώσεις Το κλίμα στην Π.Κ.Μ. είναι μεσογειακό στην παράκτια ζώνη και ηπειρωτικό και ορεινό στο εσωτερικό τμήμα. Πιο συγκεκριμένα ο μεσογειακός τύπος κλίματος συναντάται κυρίως στην παραλιακή και πεδινή ζώνη. Ο ηπειρωτικός τύπος συναντάται στα ημιορεινά και στην ενδοχώρα. Και ο ορεινός τύπος κλίματος απαντάται σε υψόμετρο άνω των 1000 μέτρων. Στον Πίνακα 1.1 παρουσιάζονται στοιχεία από το Γενικό Κλιματικό της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσία (Ε.Μ.Υ.) της Ελλάδος με μέσες τιμές από την έναρξη λειτουργίας των σταθμών. Τα δεδομένα είναι επεξεργασμένα στοιχεία της Ε.Μ.Υ. και αφορούν όλη την περίοδο λειτουργίας των σταθμών. Καθώς το Κιλκίς δεν διαθέτει σταθμό, η Ε.Μ.Υ. δεν παρείχε αναλυτικά στοιχεία. 12

Πίνακας 1.1: Κλιματολογικά στοιχεία Π.Κ.Μ. (Μέσες τιμές ΕΜΥ) ΠΕ ΠΕΛΛΑΣ (ΣΤΑΘΜΟΣ ΕΔΕΣΣΑΣ) ΠΕ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (ΣΤΑΘΜΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ) ΓΕΝΙΚΟ ΚΛΙΜΑΤΙΚΟ ΘΕΡΜ. C ΘΕΡΜ. C ΥΓΡΑΣΙΑ % ΒΡΟΧΟΠ. ΓΕΝΙΚΟ ΚΛΙΜΑΤΙΚΟ ΘΕΡΜ. C ΘΕΡΜ. C ΥΓΡΑΣΙΑ % ΒΡΟΧΟΠ. Μήνες Μέση Μέγιστη Μέση Ελάχιστη Μέση σχετική Μέσος αριθμός ημερών Μήνες Μέση Μέγιστη Μέση Ελάχιστη Μέση σχετική Μέσος αριθμός ημερών Ιανουάριος 8,09 0,94 72,02 4,12 Ιανουάριος 9,26 1,45 75,04 10,06 Φεβρουάριος 9,48 2,08 71,76 4,43 Φεβρουάριος 10,91 2,33 72,27 9,58 Μάρτιος 13,44 4,84 65,79 4,76 Μάρτιος 14,33 4,83 70,84 11,71 Απρίλιος 18,24 8,43 63,43 5,84 Απρίλιος 19,11 8,08 67,15 10,96 Μαϊος 23,61 13,23 61,83 5,53 Μαϊος 24,57 12,70 63,65 10,49 Ιούνιος 28,73 17,18 55,15 2,88 Ιούνιος 29,36 17,02 55,25 7,20 Ιούλιος 30,48 19,43 52,15 2,54 Ιούλιος 31,73 19,34 52,98 5,89 Αύγουστος 29,99 19,08 55,52 2,45 Αύγουστος 31,49 19,18 55,14 4,98 Σεπτέμβριος 25,96 15,35 60,75 2,94 Σεπτέμβριος 27,09 15,12 61,87 6,33 Οκτώβριος 19,99 11,01 68,91 6,16 Οκτώβριος 21,23 11,62 70,20 9,00 Νοέμβριος 13,88 6,47 73,10 7,06 Νοέμβριος 15,51 7,20 76,18 10,54 Δεκέμβριος 9,55 2,56 72,19 5,83 Δεκέμβριος 10,96 3,24 77,77 11,20 Περίοδος Λειτουργίας: 1975-2016 Περίοδος Λειτουργίας: 1934-2016 ΠΕ ΠΙΕΡΙΑΣ (ΣΤΑΘΜΟΣ ΣΚΟΤΙΝΑ) ΠΕ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ (ΣΤΑΘΜΟΣ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ) ΓΕΝΙΚΟ ΚΛΙΜΑΤΙΚΟ ΘΕΡΜ. C ΘΕΡΜ. C ΥΓΡΑΣΙΑ % ΒΡΟΧΟΠ. ΓΕΝΙΚΟ ΚΛΙΜΑΤΙΚΟ ΘΕΡΜ. C ΘΕΡΜ. C ΥΓΡΑΣΙΑ % ΒΡΟΧΟΠ. Μήνες Μέση Μέγιστη Μέση Ελάχιστη Μέση σχετική Μέσος αριθμός ημερών Μήνες Μέση Μέγιστη Μέση Ελάχιστη Μέση σχετική Μέσος αριθμός ημερών Ιανουάριος 9,55 1,76 78,63 5,00 Ιανουάριος 8,13 1,60 73,40 8,00 Φεβρουάριος 9,72 1,66 78,67 5,18 Φεβρουάριος 7,89 0,94 74,60 3,00 Μάρτιος 12,78 5,00 77,83 6,33 Μάρτιος 12,17 4,93 71,23 - Απρίλιος 17,30 8,88 76,91 5,00 Απρίλιος 16,45 8,04 64,55 6,00 Μαϊος 22,11 13,07 75,85 5,77 Μαϊος 20,43 12,02 64,87 7,00 Ιούνιος 26,50 17,11 71,72 3,82 Ιούνιος 26,58 16,56 62,25 4,00 Ιούλιος 28,86 19,01 68,57 1,80 Ιούλιος 28,09 18,12 60,00 2,00 Αύγουστος 28,75 18,97 69,94 2,55 Αύγουστος 27,71 18,17 62,75 2,33 Σεπτέμβριος 24,82 15,47 74,65 2,57 Σεπτέμβριος 25,28 16,14 63,86 3,00 Οκτώβριος 20,10 11,58 77,88 5,50 Οκτώβριος 19,21 11,09 68,58 5,00 Νοέμβριος 14,34 6,89 81,06 6,70 Νοέμβριος 13,80 7,01 71,55 7,00 Δεκέμβριος 9,63 2,78 81,19 7,00 Δεκέμβριος 10,28 3,16 69,73 - Περίοδος Λειτουργίας: 1983-2009 Περίοδος Λειτουργίας: 1979-2009 13

ΠΕ ΣΕΡΡΩΝ (ΣΤΑΘΜΟΣ ΣΕΡΡΩΝ) ΠΕ ΗΜΑΘΙΑΣ (ΣΤΑΘΜΟΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΗΜΑΘΙΑΣ) ΓΕΝΙΚΟ ΚΛΙΜΑΤΙΚΟ ΘΕΡΜ. C ΘΕΡΜ. C ΥΓΡΑΣΙΑ % ΒΡΟΧΟΠ. ΓΕΝΙΚΟ ΚΛΙΜΑΤΙΚΟ ΘΕΡΜ. C ΘΕΡΜ. C ΥΓΡΑΣΙΑ % ΒΡΟΧΟΠ. Μήνες Μέση Μέγιστη Μέση Ελάχιστη Μέση σχετική Μέσος αριθμός ημερών Μήνες Μέση Μέγιστη Μέση Ελάχιστη Μέση σχετική Μέσος αριθμός ημερών Ιανουάριος 8,46 0,05 78,27 7,27 Ιανουάριος 9,34 0,80 77,12 7,17 Φεβρουάριος 10,94 1,31 72,65 7,09 Φεβρουάριος 11,35 1,50 72,14 7,38 Μάρτιος 15,15 4,10 67,29 7,82 Μάρτιος 15,17 4,40 70,78 8,43 Απρίλιος 20,15 7,94 63,16 9,32 Απρίλιος 20,01 8,46 67,42 9,04 Μαϊος 25,81 12,92 60,39 10,06 Μαϊος 25,41 13,12 62,74 8,92 Ιούνιος 30,46 16,85 54,96 7,27 Ιούνιος 29,86 16,69 56,94 5,38 Ιούλιος 32,76 18,85 51,64 5,60 Ιούλιος 31,64 18,27 57,35 3,80 Αύγουστος 32,44 18,25 54,70 5,31 Αύγουστος 31,51 17,94 63,16 3,65 Σεπτέμβριος 28,26 14,58 60,91 4,67 Σεπτέμβριος 27,51 14,34 68,09 4,88 Οκτώβριος 21,63 9,92 70,49 6,03 Οκτώβριος 21,84 10,42 74,16 7,78 Νοέμβριος 14,64 5,04 76,93 8,28 Νοέμβριος 15,00 5,76 77,50 9,42 Δεκέμβριος 9,28 1,23 81,13 8,48 Δεκέμβριος 10,00 2,00 79,63 9,57 Περίοδος Λειτουργίας: 1971-2016 Περίοδος Λειτουργίας: 1980-2011 Πηγή: Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία της Ελλάδος 1.4 Χρήσεις γης Στην υποενότητα αυτή εξετάζεται η κατανομή της έκτασης της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας κατά βασικές κατηγορίες χρήσης γης σύμφωνα με τα στοιχεία της Απογραφής Γεωργίας/Κτηνοτροφίας 1999/2000. Με βάση τη στατιστική κατάταξη χρήσεων γης γίνεται η κατηγοριοποίηση των εκτάσεων σε γεωργικές περιοχές, σε δάση ημιφυσικές εκτάσεις, σε εκτάσεις που καλύπτονται από νερά και σε τεχνητές περιοχές. Περαιτέρω, οι γεωργικές περιοχές διακρίνονται σε αρόσιμη γη, στις μόνιμες καλλιέργειες, στους βοσκότοπους - μεταβατικές δασώδεις/θαμνώδεις εκτάσεις, στους βοσκότοπους και συνδυασμό θαμνώδους και/ή ποώδους βλάστησης, στους βοσκότοπους - εκτάσεις με αραιή ή καθόλου βλάστηση καθώς και στις ετερογενείς γεωργικές περιοχές. Η κατηγορία δάση ημιφυσικές εκτάσεις αποτελείται από τα δάση, τις μεταβατικές δασώδεις - θαμνώδεις εκτάσεις, τους συνδυασμούς θαμνώδους και/ή ποώδους βλάστησης και τις εκτάσεις με αραιή ή καθόλου βλάστηση. 14

Οι εκτάσεις που καλύπτονται από νερά αποτελούνται από χερσαία ύδατα, τις εσωτερικές υγρές ζώνες και τις παραθαλάσσιες υγρές ζώνες. Και τέλος τις τεχνητές περιοχές αποτελούν η αστική οικοδόμηση, οι βιομηχανικές και εμπορικές ζώνες, τα δίκτυα συγκοινωνιών, τα ορυχεία, οι χώροι απόρριψης απορριμμάτων και τα εργοτάξια και οι τεχνητές μη γεωργικές ζώνες πρασίνου, καθώς και οι χώροι αθλητικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Σε σύνολο 19.170 χιλ. περίπου στρεμμάτων από τις συνολικές εκτάσεις των επτά Περιφερειακών Ενοτήτων, η κατηγορία των γεωργικών περιοχών καταλαμβάνει το 56,20%, η κατηγορία δάση ημιφυσικές εκτάσεις καταλαμβάνει το 39,60%, οι εκτάσεις που καλύπτονται από νερά αποτελούν το 2,02% και οι τεχνητές περιοχές καλύπτουν το 2,20% των συνολικών εκτάσεων. Σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής που αναφέρονται στον Πίνακα 1.2, από το σύνολο των 10.772 χιλ. στρεμμάτων που αφορούν τις γεωργικές περιοχές το μεγαλύτερο ποσοστό καταλαμβάνει η Π.Ε. Σερρών (21,8%), στη συνέχεια με φθίνουσα σειρά ακολουθούν η Π.Ε. Θεσσαλονίκης (20,7%), η Π.Ε. Κιλκίς (16,0%), η Π.Ε. Χαλκιδικής (13,5%), η Π.Ε. Πέλλας (12,0%), η Π.Ε. Ημαθίας (8,9%) και τελευταία η Π.Ε. Πιερίας (7,1%). Πίνακας 1.2: Κατανομή της έκτασης της Π.Κ.Μ. κατά βασικές κατηγορίες χρήσης/κάλυψης Νομός Γεωργικές Περιοχές % Δάση ημιφυσικές εκτάσεις % Εκτάσεις που καλύπτονται από νερά % Τεχνητές περιοχές % Σύνολο Εκτάσεων Ημαθία 962 8,9% 666 8,8% 30 7,7% 45 10,7% 1.704 8,9% Θεσ/νίκη 2.228 20,7% 1.145 15,1% 153 39,5% 155 36,6% 3.681 19,2% Κιλκίς 1.722 16,0% 739 9,7% 31 7,9% 33 7,9% 2.525 13,2% Πέλλα 1.295 12,0% 1.126 14,8% 38 9,7% 46 11,0% 2.506 13,1% Πιερία 765 7,1% 703 9,3% 22 5,6% 34 8,1% 1.524 7,9% Σέρρες 2.348 21,8% 1.441 19,0% 105 27,1% 78 18,4% 3.972 20,7% Χαλκιδική 1.453 13,5% 1.767 23,3% 9 2,3% 31 7,3% 3.260 17,0% Σύνολο Π.Κ.Μ. 10.772 100% 7.588 100% 388 100% 422 100% 19.170 100% *εκτάσεις σε χιλιάδες στρέμματα Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. (Προαπογραφικά στοιχεία της Απογραφής Γεωργίας - Κτηνοτροφίας 1999/2000) % 15

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 2.1 Εισαγωγή Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύονται τα δημογραφικά χαρακτηριστικά, τα στοιχεία που αφορούν την απασχόληση, την οικονομία και των παραγωγικό τομέα της περιοχής μελέτης 2.2 Δημογραφικά χαρακτηριστικά Τα δημογραφικά στοιχεία που αναφέρονται παρακάτω αντλούνται από την Ελληνική Στατιστική Αρχή. Στον Πίνακα 2.1 παρουσιάζεται η κατανομή του πληθυσμού ανά Περιφερειακή Ενότητα. Επί του συνόλου των 1.882.108 κατοίκων που αποτελούσαν τον μόνιμο πληθυσμό της Π.Κ.Μ. το 2011, το μεγαλύτερο ποσοστό διέμενε στην Π.Ε. της Θεσσαλονίκης (59,0%), ακολουθούν οι: Π.Ε. Σερρών (9,4%), Π.Ε. Ημαθίας (7,5%), Π.Ε. Πέλλας (7,4%), Π.Ε. Πιερίας (6,7%), Π.Ε. Χαλκιδικής (5,7%) και τέλος η Π.Ε. Κιλκίς (4,3%). Στην Π.Κ.Μ. διαμένει το 17,4% του πληθυσμού της χώρας, το οποίο κατανέμεται ανά κάθε Π.Ε. με φθίνουσα σειρά ως εξής: Π.Ε. Θεσσαλονίκης (10,3%), Π.Ε. Σερρών (1,6%), Π.Ε. Ημαθίας (1,3%), Π.Ε. Πέλλας (1,3%), Π.Ε. Πιερίας (1,2%), Π.Ε. Χαλκιδικής (1,0%) και τέλος η Π.Ε. Κιλκίς (0,7%) Πίνακας 2.1: Μόνιμος πληθυσμός Π.Κ.Μ. Πληθυσμός ανά Περιφερειακή Ενότητα Μόνιμος Πληθυσμός 2011 % % πληθυσμού κάθε Π.Ε. στο σύνολο του πληθυσμού της χώρας Θεσσαλονίκη 1.110.551 59,0% 10,3% Ημαθία 140.611 7,5% 1,3% Κιλκίς 80.419 4,3% 0,7% Πέλλα 139.680 7,4% 1,3% Πιερία 126.698 6,7% 1,2% Σέρρες 176.430 9,4% 1,6% Χαλκιδική 107.719 5,7% 1,0% Σύνολο Π.Κ.Μ. 1.882.108 100% 17,4% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. (Απογραφή Πληθυσμού 2011) 16

Οι Πίνακες 2.2 και 2.3 και τα Γραφήματα 2.1 και 2.2 αναφέρονται στα πληθυσμιακά στοιχεία ανά νομό, ανά φύλο και ανά ηλικιακή ομάδα. Σύμφωνα με την Απογραφή του 2011 σε σύνολο της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, το 48% του πληθυσμού ήταν άνδρες και το 52% ήταν γυναίκες. Τα αντίστοιχα ποσοστά ανά κάθε Περιφερειακή Ενότητα κυμαίνονται από 48-51% για την κατηγορία των ανδρών και 49-52% για την κατηγορία των γυναικών. Με βάση την διαφοροποίηση του πληθυσμού ανά ηλικιακές ομάδες, στους άρρενες οι ηλικιακές ομάδες 30-39 και 40-49 προηγούνται με 15% έκαστη, ακολουθούν οι ηλικιακές ομάδες 50-59 και άνω των 70 με 13% έκαστη, έπονται οι ηλικιακές ομάδες 0-9, 10-19 με 11% έκαστη και τελευταία είναι η ηλικιακή ομάδα 60-69 με 10%. Σε ότι αφορά τις γυναίκες η ηλικιακή ομάδα άνω των 70 καταλαμβάνει το μεγαλύτερο ποσοστό (16%), και ακολουθούν με φθίνουσα σειρά οι ηλικιακές ομάδες: 40-49 (15%), 30-39 (14%), 50-59 (13%), 20-29 (12%), 60-69 (11%), 0-9 (10%), 10-19 (10%). Πίνακας 2.2: Μόνιμος πληθυσμός κατά φύλο (Π.Κ.Μ.) Πληθυσμός ανά φύλο Θεσ/νίκη Ημαθία Κιλκίς Πέλλα Πιερία Σέρρες Χαλκιδική Σύνολο Άρρενες 531.102 69.421 40.151 69.082 62.352 85.843 54.742 912.693 Θήλεις 579.449 71.190 40.268 70.598 64.346 90.587 52.977 969.415 Σύνολο 1.110.551 140.611 80.419 139.680 126.698 176.430 107.719 1.882.108 Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. (Απογραφή Πληθυσμού 2011) 17

Πίνακας 2.3: Μόνιμος πληθυσμός κατά φύλο και ηλικιακές ομάδες (Π.Κ.Μ.) Πληθυσμός ανά ηλικία και φύλο Θεσ/νίκη Ημαθία Κιλκίς Πέλλα Πιερία Σέρρες Χαλκιδική Σύνολο Π.Κ.Μ. Άρρενες 531.102 69.421 40.151 69.082 62.352 85.843 54.742 912.693 % ανά ηλικιακή ομάδα Άρρενες: % επί συνόλου Π.Ε./Π.Κ.Μ. 48% 49% 50% 49% 49% 49% 51% 48% 0-9 57.761 7.761 3.904 7.000 6.852 7.485 5.749 96.512 11% 10-19 58.997 7.628 4.050 7.488 7.053 8.490 5.556 99.262 11% 20-29 72.527 7.490 4.852 7.113 6.728 8.673 5.849 113.232 12% 30-39 84.548 9.985 5.430 9.543 8.816 10.812 8.462 137.596 15% 40-49 80.965 9.975 5.730 10.677 9.219 11.927 8.323 136.816 15% 50-59 66.778 8.753 4.862 9.244 8.242 11.461 6.792 116.132 13% 60-69 50.077 7.760 3.752 7.169 6.494 10.378 6.334 91.964 10% 70+ 59.449 10.069 7.571 10.848 8.948 16.617 7.677 121.179 13% Θήλεις 579.449 71.190 40.268 70.598 64.346 90.587 52.977 969.415 Θήλεις: % επί συνόλου Π.Ε./Π.Κ.Μ. 52% 51% 50% 51% 51% 51% 49% 52% 0-9 55.254 7.284 3.790 6.864 6.490 7.076 5.475 92.233 10% 10-19 58.193 7.167 3.513 7.139 6.436 8.182 5.182 95.812 10% 20-29 77.176 6.697 3.814 6.785 6.266 8.093 5.615 114.446 12% 30-39 87.286 9.893 5.000 9.219 9.011 10.767 7.623 138.799 14% 40-49 86.787 9.644 5.405 10.260 9.414 11.718 7.375 140.603 15% 50-59 74.224 9.533 4.660 8.866 8.200 11.757 6.641 123.881 13% 60-69 57.547 8.426 4.630 7.803 7.284 11.588 6.478 103.756 11% 70+ 82.982 12.546 9.456 13.662 11.245 21.406 8.588 159.885 16% Σύνολο Π.Ε./Π.Κ.Μ. 1.110.551 140.611 80.419 139.680 126.698 176.430 107.719 1.882.108 Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. (Απογραφή Πληθυσμού 2011) 18

Γράφημα 2.1: Μόνιμος πληθυσμός κατά νομό Σέρρες 176.430 Χαλκιδική 107.719 Πιερία 126.698 Πέλλα 139.680 Κιλκίς 80.419 Θεσ/νίκη 1.110.551 Ημαθία 140.611 Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. (Απογραφή Πληθυσμού 2011) Γράφημα 2.2: Μόνιμος πληθυσμός κατά φύλο και νομό 700.000 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 Θεσ/νίκη Ημαθία Κιλκίς Πέλλα Πιερία Σέρρες Χαλκιδική Άρρενες Θήλεις Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. (Απογραφή Πληθυσμού 2011) 19

Γράφημα 2.3: Μόνιμος πληθυσμός κατά ηλικιακή ομάδα, φύλο και νομό 180.000 160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 'Αρρενες Θήλεις 0-9 10-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 70+ 0-9 10-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 70+ Θεσ/νίκη Ημαθία Κιλκίς Πέλλα Πιερία Σέρρες Χαλκιδική Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. (Απογραφή Πληθυσμού 2011) 2.3 Απασχόληση και οικονομικά στοιχεία Σε ότι αφορά την απασχόληση στη γεωργία κτηνοτροφία και σύμφωνα με στοιχεία από τη δειγματοληπτική Έρευνα Διάρθρωσης Γεωργικών και Κτηνοτροφικών Εκμεταλλεύσεων του έτους 2013, που πραγματοποιείται κάθε τριετία και σε σύγκριση με στοιχεία για το 2009, η οικογενειακή εργασία και η αλληλοβοήθεια μεταξύ των γεωργών ενισχύονται έναντι μορφών εργασίας με αμοιβή (μόνιμοι και εποχικοί εργάτες). Επιπρόσθετα, το μεγαλύτερο μέρος από τις ημέρες εργασίας αφορά απασχόληση των κατόχων των εκμεταλλεύσεων και των μελών της οικογένειάς τους. 20

Πίνακας 2.4: Αριθμός απασχολούμενων στο σύνολο των εκμεταλλεύσεων Περιφέρεια, Νομός Κάτοχοι και μέλη της οικογένειάς τους, που εργάστηκαν στην εκμετάλλευση Μόνιμοι εργάτες Εποχικοί εργάτες Λοιποί (Αλληλοβοήθεια και κατ' αποκοπή) Ημαθία 23.628 664 22.442 12.483 Θεσ/νικη 29.725 1.082 8.558 23.150 Κιλκίς 16.936 385 5.275 22.652 Πέλλα 33.857 1.059 32.632 24.280 Πιερία 19.918 878 15.221 29.200 Σερρες 31.976 404 9.904 36.491 Χαλκιδική 19.316 493 53.251 9.382 Σύνολο Π.Κ.Μ. 175.356 4.965 147.283 157.638 Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. (Έρευνα Διάρθρωσης Γεωργικών και Κτηνοτροφικών Εκμεταλλεύσεων, 2013) Σύμφωνα με τον Πίνακα 2.4, από το σύνολο των 485.242 απασχολούμενων των εκμεταλλεύσεων στην Π.Κ.Μ. οι κάτοχοι και τα μέλη της ιδίας οικογένειας που εργάστηκαν στην ίδια εκμετάλλευση ανέρχονταν σε 36% περίπου του συνόλου των απασχολούμενων στις εκμεταλλεύσεις, οι εποχικοί εργάτες σε 30,4%, η κατηγορία που περιλαμβάνει την αλληλοβοήθεια και κατ αποκοπή εργασία σε 32,5% και οι μόνιμοι εργάτες μόλις σε 1,0%. 2.4 Πρωτογενής τομέα Σύμφωνα με την Έρευνα Διάρθρωσης Γεωργικών και Κτηνοτροφικών Εκμεταλλεύσεων για το έτος 2013, όπως φαίνεται στον Πίνακα 2.5, οι περισσότερες γεωργικές εκμεταλλεύσεις δραστηριοποιούνται στην Π.Ε. Σερρών (20%), ακολουθούν με φθίνουσα σειρά η Π.Ε. Θεσσαλονίκης (18%), η Π.Ε. Πέλλας (17%), η Π.Ε. Ημαθίας (13%), η Π.Ε. Χαλκιδικής (12%), η Π.Ε. Κιλκίς (11%) και η Π.Ε. Πιερίας (9%). Σε ότι αφορά τη γεωργική έκταση σε χρήση προηγείται η Π.Ε. Θεσσαλονίκης (24%) και ακολουθούν η Π.Ε. Σερρών (23%), η Π.Ε. Κιλκίς (16%), η Π.Ε. Χαλκιδικής (12%), η Π.Ε. Πέλλας (11%), η Π.Ε. Ημαθίας (8%) και τέλος η Π.Ε. Πιερίας (6%). Με βάση στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής αρχής και από τους Οικονομικούς Λογαριασμούς Γεωργίας κατά γεωγραφική ζώνη και περιφέρεια του έτους 2011, η Περιφέρεια της Κεντρικής Μακεδονίας καταλαμβάνει το 26% της Ακαθάριστης 21

Προστιθέμενης Αξίας σε σύνολο χώρας. Επιπρόσθετα, το Λειτουργικό Πλεόνασμα ή αλλιώς το Μεικτό εισόδημα αποτελεί το 23% του Μεικτού εισοδήματος σε σύνολο χώρας και ορίζεται ως η Καθαρή Προστιθέμενη Αξία συμπεριλαμβανομένου των λοιπών επιδοτήσεων παραγωγής, χωρίς το εισόδημα από εξαρτημένη εργασία και τους λοιπούς φόρους επί της παραγωγής. Το ίδιο ποσοστό δηλαδή 23% σε σύνολο χώρας ισχύει και για το λογαριασμό Επιχειρηματικό εισόδημα που προκύπτει αν προσθέσουμε στο Μεικτό εισόδημα τους εισπραχθέντες τόκους και αφαιρέσουμε την πληρωτέα γαιοπρόσοδο και τις λοιπές δαπάνες μίσθωσης γης και τους καταβληθέντες τόκους. Στην Π.Κ.Μ. αντιστοιχεί και το 23% της Γεωργικής Παραγωγής Αγαθών και Υπηρεσιών. Σε ότι αφορά την φυτική παραγωγή η Π.Κ.Μ. συμμετέχει σε ποσοστό πάνω από 25% στην αξία της παραγωγής σε σύνολο χώρας μεταξύ άλλων στο σιτάρι, στα δημητριακά, στη σίκαλη, στο ρύζι, στα βιομηχανικά φυτά, στον ακατέργαστο καπνό, στα ζαχαρότευτλα και στα νωπά φρούτα. Στον Πίνακα 2.6 παρουσιάζονται τα συνολικά στοιχεία για το φυτικό κεφάλαιο και το ποσοστό σε αξία της παραγωγής ανά προϊόν που κατέχει η Π.Κ.Μ. επί του συνόλου της φυτικής παραγωγής της χώρας Στον Πίνακα 2.7 παρουσιάζονται συνολικά στοιχεία για το ζωικό κεφάλαιο διαφοροποιώντας το με βάση τον αριθμό των εκμεταλλεύσεων και με βάση τον αριθμό των ζωικών μονάδων. Πιο συγκεκριμένα σε σύνολο 21.795 εκμεταλλεύσεων το έτος 2013 και με βάση των συνολικό αριθμό τους, πρωτοστατεί η Π.Ε. Πέλλας (21%), ακολουθεί η Π.Ε. Σερρών (20%), η Π.Ε. Πιερίας (15%), η Π.Ε. Θεσσαλονίκης (13%), η Π.Ε. Κιλκίς (13%), η Π.Ε. Ημαθίας (11%) και τελευταία η Π.Ε. Χαλκιδικής (6%). Διαφοροποιώντας το ζωικό κεφάλαιο με βάση την κατοχή του αριθμού των ζωικών μονάδων, σε σύνολο 336.771 ζωικών μονάδων, πρώτη είναι η Π.Ε. Θεσσαλονίκης (29%), δεύτερη η Π.Ε. Σερρών (20%) και έπονται η Π.Ε. Κιλκίς (13%), η Π.Ε. Ημαθίας (10%), η Π.Ε. Πέλλας (10%) και η Π.Ε. Πιερίας (10%) και τελευταία η Π.Ε. Χαλκιδικής (8%). Τέλος με βάση το είδος του ζώου και τον αριθμό των ζωικών μονάδων, κυριαρχεί η εκτροφή βοοειδών (36%), ακολουθεί αυτή των προβατοειδών (24%), των πουλερικών (15%), των αιγοειδών (14%), των χοίρων (9%), των βουβαλιών (1%), των ιπποειδών (1%) 22

και των κουνελιών (0,03%). Ενώ διαφοροποιώντας με βάση των αριθμό των εκμεταλλεύσεων, περισσότερες είναι οι εκμεταλλεύσεις πουλερικών (48%), ακολουθούν οι εκμεταλλεύσεις προβατοειδών (19%), αιγοειδών (13%), βοοειδών (10%), χοίρων (5%) και σε πολύ μικρά ποσοστά κυμαίνεται ο αριθμός των εκμεταλλεύσεων που ασχολούνται με ιπποειδή, με κονικλοτροφία και εκτροφή βουβαλιών. Πίνακας 2.5: Εκμεταλλεύσεις και χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση Περιφέρεια και Νομός Σύνολο εκμεταλλεύσεων % Εκμεταλλεύσεις με χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση % Χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση (σε χιλ. στρέμματα) Ημαθία 13.103 13% 12.911 13% 521 8% Θεσ/νικη 18.425 18% 18.015 18% 1.608 24% Κιλκίς 10.592 11% 10.436 11% 1.086 16% Πέλλα 17.336 17% 17.222 17% 743 11% Πιερία 9.049 9% 8.976 9% 435 6% Σέρρες 20.072 20% 19.972 20% 1.575 23% Χαλκιδική 11.874 12% 11.693 12% 851 12% Σύνολο 100.451 100% 99.225 100% 6.819 100% Π.Κ.Μ. Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. (Έρευνα Διάρθρωσης Γεωργικών και Κτηνοτροφικών Εκμεταλλεύσεων, 2013) % 23

Πίνακας 2.6 Οικονομικοί Λογαριασμοί Γεωργίας- Φυτική παραγωγή 2011 Περιγραφή προϊόντος Κεντρική Μακεδονία (Αξία σε εκατ. ευρώ) Σύνολο Ελλάδος (Αξία σε εκατ. ευρώ) % Π.Μ.Κ. σε σύνολο χώρας ΔΗΜΗΤΡΙΑKΑ (περιλαμβανομένων των σπόρων) 310,17 1028,71 30% Σιτάρι και όλυρα 125,45 442,39 28% Μαλακό σιτάρι και όλυρα 22,41 85,47 26% Σκληρό σιτάρι 103,04 356,92 29% Σίκαλη και σμιγός 0,67 6,24 11% Κριθάρι 13,60 65,26 21% Βρώμη και μείγματα θερινών δημητριακών 1,61 19,23 8% Αραβόσιτος σε κόκκους 105,45 423,27 25% Ρύζι 63,39 72,32 88% Άλλα δημητριακά 0,00 0 0% ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΦΥΤΑ 220,22 819,71239 27% Ελαιούχοι σπόροι και καρποί (περιλαμβανομένων των σπόρων) 11,86 49,55 24% Σπόροι ελαιοκράμβης και αγριογογγύλης 0,00 0 0% Ηλίανθος 11,19 47,63 23% Σόγια 0,01 0,02 67% Άλλα ελαιούχα προϊόντα 0,66 1,9 35% Πρωτεϊνούχα φυτά (περιλαμβανομένων των σπόρων) 0,51 12,7 4% Ακατέργαστος καπνός 41,66 83,11 50% Ζαχαρότευτλα 12,36 19,7886 62% Άλλα βιομηχανικά φυτά 153,83 654,56379 24% ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΑ ΦΥΤΑ 40,15 508,798282 8% ΛΑΧΑΝΙΚΑ ΚΑΙ ΣΚΑΛΙΣΤΙΚΑ ΦΥΤΑ 229,97 1800,6 13% Νωπά λαχανικά 215,34 1702,35 13% Φυτά και λουλούδια 14,63 98,25 15% ΠΑΤΑΤΕΣ (περιλαμβανομένων των σπόρων) 15,00 243,96 6% ΦΡΟΥΤΑ 789,87 1801,67 44% Νωπά φρούτα 750,59 1054,5 71% Εσπεριδοειδή 0,16 242,6 0% Τροπικά φρούτα 0,04 61,15 0% Σταφύλια 33,10 310,29 11% Ελιές 5,98 133,13 4% ΚΡΑΣΙ 1,58 23,54 7% ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ 13,09 670,98 2% ΑΛΛΑ ΦΥΤΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ 8,87 24,1 37% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. (Οικονομικοί Λογαριασμοί Γεωργίας, 2011) 24

Πίνακας 2.7: Εκμεταλλεύσεις και ζωικές μονάδες κατά περιφέρεια και νομό, 2013 Περιφέρεια και Νομός Σύνολο Εκμεταλλεύσεων % Σύνολο Ζωικών μονάδων % Ημαθία 2.471 11% 33.459 10% Θεσ/νικη 2.808 13% 98.049 29% Κιλκίς 2.816 13% 42.098 13% Πέλλα 4.656 21% 34.371 10% Πιερία 3.358 15% 33.226 10% Σέρρες 4.439 20% 68.633 20% Χαλκιδική 1.247 6% 26.876 8% Σύνολο Π.Κ.Μ. 21.795 100% 336.711 100% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. (Έρευνα Διάρθρωσης Γεωργικών και Κτηνοτροφικών Εκμεταλλεύσεων, 2013) Πίνακας 2.8: Εκμεταλλεύσεις και ζωικές μονάδες, κατά περιφέρεια, νομό και είδος, 2013 Περιφέρεια και Νομός Βοοειδή Βουβάλια Προβατοειδή Αιγοειδή Χοίροι Ιπποειδή Κουνέλια Πουλερικά Εκμ. ΖΜ Εκμ. ΖΜ Εκμ. ΖΜ Εκμ. ΖΜ Εκμ. ΖΜ Εκμ. ΖΜ Εκμ. ΖΜ Εκμ. ΖΜ Ημαθία 226 8.651 0 0 401 5.485 238 2.479 97 5.586 45 72 99 8 1.843 11.177 Θεσ/νικη 642 49.977 4 235 909 16.176 613 13.156 195 3.904 155 481 49 17 960 14.102 Κιλκίς 425 16.808 0 0 756 14.640 388 4.872 142 496 49 74 92 11 1.725 5.198 Πέλλα 455 10.683 6 88 1.041 13.557 696 4.083 399 2.826 133 353 212 25 3.567 2.755 Πιερία 101 2.417 0 0 555 8.033 589 3.818 241 8.624 71 164 77 8 2.878 10.161 Σέρρες 848 29.777 32 2.784 1.258 17.978 632 8.786 239 2.525 263 1.943 69 39 2.170 4.801 Χαλκιδική 111 3.250 0 0 325 5.729 457 10.639 38 5.608 128 395 9 2 493 1.254 Σύνολο Π.Κ.Μ. 2.808 121.563 42 3.107 5.245 81.598 3.613 47.833 1.351 29.570 844 3.482 607 111 13.636 49.449 Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. (Έρευνα Διάρθρωσης Γεωργικών και Κτηνοτροφικών Εκμεταλλεύσεων, 2013) 25

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΤΕΧΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 3.1 Εισαγωγή Στο παρόν κεφάλαιο περιγράφονται τα βασικά χαρακτηριστικά των γεωργικών εκμεταλλεύσεων των επτά νομών της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Παρακάτω παρουσιάζεται το υφιστάμενο σχέδιο παραγωγής και τα βασικά χαρακτηριστικά των γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Επίσης περιγράφονται οι τεχνικοοικονομικοί συντελεστές και τα οικονομικά αποτελέσματα για την περιοχή μελέτης. 3.2 Βασικά χαρακτηριστικά γεωργικών εκμεταλλεύσεων Στον Πίνακα 3.1 παρουσιάζονται ορισμένα χαρακτηριστικά των γεωργικών εκμεταλλεύσεων της περιοχής μελέτης. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής για το έτος 2013, ο συνολικός αριθμός των γεωργικών εκμεταλλεύσεων ήταν 100.451, η χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση ήταν 6.819 χιλ. στρέμματα και ο συνολικός αριθμός των απασχολούμενων στις εκμεταλλεύσεις της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας ήταν 175.356. Συνολικά στην Π.Κ.Μ. μείωση σημείωσε ο αριθμός των εκμεταλλεύσεων (-0,9%), ενώ αύξηση σημείωσε η γεωργική έκταση σε χρήση (6,2%) και το εργατικό δυναμικό στις εκμεταλλεύσεις (5,2%). Πιο αναλυτικά και ανά νομό, από το 2009 έως το 2013 στην Π.Ε. Θεσσαλονίκης παρατηρείται φθίνουσα πορεία (-4,7%) στον αριθμό των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, αποτέλεσμα ίσως της ύφεσης που δημιούργησε η οικονομική κρίση, η οποία ξέσπασε αυτό το διάστημα. Σε αντίθεση στην πιο αποκεντρωμένη Περιφερειακή Ενότητα της Πέλλας ο αριθμός των εκμεταλλεύσεων αυξήθηκε (2,4%). Στους άλλους νομούς σε ότι αφορά τον αριθμό των γεωργικών εκμεταλλεύσεων παρατηρείται μια πολύ μικρή αύξηση ή μείωση (±1%). Σημαντική αύξηση των χρησιμοποιούμενων γεωργικών εκτάσεων παρατηρείται στους νομούς: Σερρών (14,9%), Θεσσαλονίκης (14%) και Χαλκιδικής (7,2%) και πιο μικρή αύξηση στο νομό Πέλλας (2,2%). Η χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση μειώθηκε στους παρακάτω νομούς: Κιλκίς (-4,2%), Ημαθίας (-3,9%) και Πιερίας (-1,6%). Γενικότερα, αυξητικές τάσεις της απασχόλησης στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις, παρατηρούνται σε όλους τους 26

νομούς, αποτέλεσμα ενδεχομένως της στροφής προς τον πρωτογενή τομέα παραγωγής, λόγω της δυσμενούς οικονομικής κατάστασης και της αυξανόμενης ανεργίας. Πιο συγκεκριμένα, μεγαλύτερη είναι η αύξηση στους νομούς Πιερίας (16,1%), Κιλκίς (10,5%), Πέλλας (7,3%) και Χαλκιδικής (4,5%) και μικρότερη στους νομούς: Σερρών (2,2%), Θεσσαλονίκης (1,5%) και Ημαθίας (0,3%). Πίνακας 3.1: Βασικά χαρακτηριστικά γεωργικών εκμεταλλεύσεων 2009-2013 Νομός Αριθμός Εκμεταλλεύσεων Απόκλιση Χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση Απόκλιση Απασχολούμενοι Απόκλιση 2009 2013 % 2009 2013 % 2009 2013 % Ημαθία 13.207 13.103-0,8% 542.000 521.000-3,9% 23.560 23.628 0,3% Θεσ/νίκη 19.342 18.425-4,7% 1.410.000 1.608.000 14,0% 29.295 29.725 1,5% Κιλκίς 10.700 10.592-1,0% 1.134.000 1.086.000-4,2% 15.332 16.936 10,5% Πέλλα 16.926 17.336 2,4% 727.000 743.000 2,2% 31.556 33.857 7,3% Πιερία 9.141 9.049-1,0% 442.000 435.000-1,6% 17.156 19.918 16,1% Σέρρες 20.193 20.072-0,6% 1.371.000 1.575.000 14,9% 31.287 31.976 2,2% Χαλκιδική 11.828 11.874 0,4% 794.000 851.000 7,2% 18.492 19.316 4,5% Συνολο Π.Κ.Μ. 101.337 100.451-0,9% 6.420.000 6.819.000 6,2% 166.678 175.356 5,2% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. (Έρευνα Διάρθρωσης Γεωργικών και Κτηνοτροφικών Εκμεταλλεύσεων, 2009-2013) 3.3 Υφιστάμενο σχέδιο παραγωγής Η καλλιεργούμενη έκταση και τα σχέδια παραγωγής των επτά νομών της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας παρουσιάζονται στον Πίνακα 3.2. Τα δεδομένα αφορούν το έτος 2013 και προέρχονται από το αρμόδιο τμήμα του Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και από τους πίνακες Φυτικής Παραγωγής των Διευθύνσεων Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής των επτά νομών. 27

ΠΙΝΑΚΑΣ 3.2: Υφιστάμενα σχέδια παραγωγής των επτά νομών της Π.Κ.Μ. (στοιχεία από το έτος 2013) Καλλιέργειες Έκταση σε στρέμματα Ν.Σερρών % Καλλιέργειες Έκταση σε στρέμματα Ν.Ημαθίας Σίτος σκληρός 330.620,0 24,6% Βαμβάκι σύσπορο 165.000,0 25,3% Αραβόσιτος 238.613,0 17,7% Ροδάκινα επιτραπέζια 95.000,0 14,5% Βαμβάκι σύσπορο 147.177,0 10,9% Ροδάκινα συμπύρηνα 90.000,0 13,8% Σίτος μαλακός 120.585,0 9,0% Αραβόσιτος 60.000,0 9,2% Ηλίανθος (Ενεργ.) 108.570,0 8,1% Τριφύλλια, Μηδική 56.700,0 8,7% Τριφύλλια, Μηδική 102.761,0 7,6% Σίτος σκληρός 50.000,0 7,7% Κριθάρι 79.300,0 5,9% Νεκταρίνια 38.000,0 5,8% Ελιές για λάδι 47.100,0 3,5% Μήλα 25.000,0 3,8% Ρύζι Japonica 30.178,0 2,2% Κριθάρι 15.000,0 2,3% Καπνός 21.838,0 1,6% Σίτος μαλακός 16.000,0 2,4% Ελαιοκράμβη (Ενεργ.) 20.127,0 1,5% Ρύζι Indica 16.000,0 2,4% Αμύγδαλα 17.470,0 1,3% Αγρ.&εκτ.σε καλή κατ. 26.638,2 4,1% Αγρ.&εκτ.σε καλή κατ. 80.914,0 6,0% Σύνολο 653.338,2 100,0% Σύνολο 1.345.253,0 100,0% % Καλλιέργειες Έκταση σε στρέμματα Ν.Χαλ/κής % Καλλιέργειες Έκταση σε στρέμματα Ν.Θεσ/νικης % Ελιές βρώσιμες 199.000,0 26,6% Σίτος σκληρός 310.000,0 29,6% Σίτος σκληρός 165.017,0 22,1% Σίτος μαλακός 210.000,0 20,1% Ελιές για λάδι 111.000,0 14,8% Ρύζι indica 135.000,0 12,9% Κριθάρι 40.931,0 5,5% Βαμβάκι σύσπορο 105.000,0 10,0% Σίτος μαλακός 35.091,0 4,7% Κριθάρι 55.000,0 5,3% Βρώμη 29.544,0 3,9% Ηλίανθος (Ενεργ.) 50.870,0 4,9% Βίκος 24.925,0 3,3% Ρύζι japonica 45.000,0 4,3% Ηλίανθος (Ενεργ.) 15.589,0 2,1% Αραβόσιτος 30.000,0 2,9% Βερίκοκα 10.307,0 1,4% Ελιές για λάδι 23.500,0 2,2% Αγρ.&εκτ.σε καλή κατ. 116.936,5 15,6% Αγρ.&εκτ.σε καλή κατ. 81.999,4 7,8% Σύνολο 748.340,5 100,0% Σύνολο 1.046.369,4 100,0% 28

Καλλιέργειες Έκταση σε στρέμματα Ν.Κιλκίς % Καλλιέργειες Έκταση σε στρέμματα Ν. Πέλλας Σίτος σκληρός 378.512,0 40,1% Βαμβάκι σύσπορο 114.000,0 15,5% Σίτος μαλακός 218.736,0 23,2% Ροδάκινα συμπύρηνα 96.000,0 13,0% Βαμβάκι σύσπορο 64.061,3 6,8% Αραβόσιτος 83.400,0 11,3% Τριφύλλια, Μηδική 43.707,1 4,6% Κεράσια 79.400,0 10,8% Κριθάρι 36.166,8 3,8% Ροδάκινα επιτραπέζια 66.000,0 9,0% Αραβόσιτος 34.852,0 3,7% Σίτος σκληρός 59.580,0 8,1% Triticale 23.426,0 2,5% Τριφύλλια, Μηδική 56.200,0 7,6% Ηλίανθος (Ενεργ.) 20.458,8 2,2% Κριθάρι 43.600,0 5,9% Βίκος για σανό 6.093,4 0,6% Σίτος μαλακός 43.450,0 5,9% Σίκαλη και σμίγος 5.995,7 0,6% Νεκταρίνια 28.700,0 3,9% Βρώμη 4.909,3 0,5% Βερίκοκα 15.600,0 2,1% Ελαιοκράμβη (Ενεργ.) 4.900,2 0,5% Αγρ.&εκτ.σε καλή κατ. 51.480,0 7,0% Αγρ.&εκτ.σε καλή κατ. 101.567,7 10,8% Σύνολο 737.410,0 100,0% Σύνολο 943.386,3 100,0% % Καλλιέργειες Έκταση σε στρέμματα Ν.Πιερίας % Σίτος σκληρός 93.110,0 19,0% Σίτος μαλακός 77.100,0 15,7% Καπνός 49.800,0 10,2% Βαμβάκι σύσπορο 45.465,0 9,3% Τριφύλλια, Μηδική 34.460,0 7,0% Ελιές για λάδι 32.800,0 6,7% Ακτινίδια 32.000,0 6,5% Μείγμα σιτηρών 28.320,0 5,8% Κριθάρι 26.000,0 5,3% Αραβόσιτος 17.890,0 3,7% Ρύζι Indica 10.100,0 2,1% Αγρ.&εκτ.σε καλή κατ. 42.801,5 8,7% Σύνολο 489.846,5 100,0% Πηγή: Ιδία επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων της έρευνας Στα παρακάτω γραφήματα παρουσιάζονται τα σχέδια παραγωγής για τους επτά νομούς της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, με βάση στοιχεία από το έτος 2013. 29

Γράφημα 3.1: Υφιστάμενα σχέδια παραγωγής των επτά νομών της Π.Κ.Μ. (στοιχεία από το έτος 2013) 'Εκταση σε στρέμματα Ν.Σερρών Καπνός; 1,6% Ρύζι Japonica; 2,2% Ελιές για λάδι; 3,5% Κριθάρι; 5,9% Τριφύλλια, Μηδική; 7,6% Ελαιοκράμβη (Ενεργ.); 1,5% Αμύγδαλα; 1,3% Αγρ.&εκτ.σε καλή κατ.; 6,0% Σίτος σκληρος; 24,6% Ηλίανθος (Ενεργ.); 8,1% Αραβόσιτος; 17,7% Σίτος μαλακός; 9,0% Βαμβάκι σύσπορο; 10,9% 'Εκταση σε στρέμματα Ν.Ημαθίας Σίτος μαλακός; 2,4% Κριθάρι; 2,3% Μήλα; 3,8% Νεκταρίνια; 5,8% Ρύζι Indica; 2,4% Αγρ.&εκτ.σε καλή κατ.; 4,1% Βαμβάκι σύσπορο; 25,3% Σίτος σκληρός; 7,7% Τριφύλλια, Μηδική; 8,7% Αραβόσιτος; 9,2% Ροδάκινα συμπύρηνα; 13,8% Ροδάκινα επιτραπέζια ; 14,5% 30

'Εκταση σε στρέμματα Ν.Χαλ/κής Βερίκοκα; 1,4% Ηλίανθος (Ενεργ.); 2,1% Αγρ.&εκτ.σε καλή κατ.; 15,6% Ελιές βρώσιμες; 26,6% Βίκος; 3,3% Βρώμη; 3,9% Σίτος μαλακός; 4,7% Κριθάρι; 5,5% Ελιές για λάδι; 14,8% Σίτος σκληρός; 22,1% 'Εκταση σε στρέμματα Ν.Θεσ/νικης Ελιές για λάδι; Αραβόσιτος; 2,9% 2,2% Ρύζι japonica; 4,3% Ηλίανθος (Ενεργ.); 4,9% Αγρ.&εκτ.σε καλή κατ.; 7,8% Σίτος σκληρός; 29,6% Κριθάρι; 5,3% Βαμβάκι σύσπορο; 10,0% Ρύζι indica; 12,9% Σίτος μαλακός; 20,1% 31

'Εκταση σε στρέμματα Ν.Κιλκίς Σίκαλη και σμίγος; 0,6% Βίκος για σανό; 0,6% Ηλίανθος (Ενεργ.); 2,2% Triticale; 2,5% Αραβόσιτος; 3,7% Κριθάρι; 3,8% Τριφύλλια, Μηδική; 4,6% Βαμβάκι σύσπορο; 6,8% Βρώμη; 0,5% Ελαιοκράμβη (Ενεργ.); 0,5% Σίτος μαλακός; 23,2% Αγρ.&εκτ.σε καλή κατ.; 10,8% Σίτος σκληρός; 40,1% 'Εκταση σε στρέμματα Ν.Πέλλας Βερίκοκα; 2,1% Νεκταρίνια; 3,9% Σίτος μαλακός; 5,9% Κριθάρι; 5,9% Αγρ.&εκτ.σε καλή κατ.; 7,0% Βαμβάκι σύσπορο; 15,5% Ροδάκινα συμπύρηνα; 13,0% Τριφύλλια, Μηδική; 7,6% Σίτος σκληρός; 8,1% Ροδάκινα επιτραπέζια ; 9,0% Κεράσια; 10,8% Αραβόσιτος; 11,3% 32

'Εκταση σε στρέμματα Ν.Πιερίας Ρύζι Indica; 2,1% Αραβόσιτος; 3,7% Αγρ.&εκτ.σε καλή κατ.; 8,7% Σίτος σκληρός; 19,0% Κριθάρι; 5,3% Μείγμα σιτηρών; 5,8% Ακτινίδια; 6,5% Σίτος μαλακός; 15,7% Ελιές για λάδι; 6,7% Τριφύλλια, Μηδική; 7,0% Βαμβάκι σύσπορο; 9,3% Καπνός; 10,2% Πηγή: Ιδία επεξεργασία των πρωτογενών δεδομένων Με βάση το υφιστάμενο σχέδιο παραγωγής παρατηρούμε ότι ο κάθε νομός της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία καλλιεργούμενων ειδών. Στην παρούσα εργασία θα επικεντρωθούμε στις μεγαλύτερες σε έκταση καλλιέργειες του κάθε νομού Πιο αναλυτικά παρατηρούμε ότι οι μεγαλύτερες καλλιέργειες του νομού Πέλλας καταλαμβάνουν έκταση 737.410 στρεμμάτων, από τα οποία την μεγαλύτερη έκταση κατέχει η καλλιέργεια βαμβακιού με 15,5%, ακολουθούν τα συμπύρηνα ροδάκινα με 13,0%, ο αραβόσιτος με 11,3%, τα κεράσια με 10,8%, τα επιτραπέζια ροδάκινα με 9,0%, ο σκληρός σίτος με 8,1%, η κατηγορία τριφύλλια-μηδική με 7,6%, το κριθάρι με 5,9%, μαλακός σίτος με 5,9%, και μικρότερη έκταση οι νεκταρινιές με 3,9% και οι βερικοκιές με 2,1%. Η αγρανάπαυση μαζί με τις εκτάσεις σε καλή γεωργική κατάσταση, που συμπεριλαμβάνονται στις επιλέξιμες εκτάσεις αποτελούσαν 7% το έτος 2013 και ήταν αποδεκτά για την ενεργοποίηση των δικαιωμάτων στα πλαίσια της ενιαίας ενίσχυσης. Όπως παρατηρούμε από τα παραπάνω στοιχεία τα χειμερινά σιτηρά όπως το μαλακό 33

σιτάρι, το σκληρό σιτάρι και το κριθάρι καταλαμβάνουν όλα μαζί περίπου το 20%. Εδώ πρέπει να παρατηρήσουμε ότι το σκληρό σιτάρι είναι αυτό που έλαβε το έτος 2013 ειδική ενίσχυση ανά στρέμμα. Ενίσχυση έλαβε και το βαμβάκι το οποίο αποτελεί και την μεγαλύτερη καλλιέργεια του νομού, γεγονός το οποίο συνιστά ένα επιπλέον κίνητρο για την παραγωγή του. Όλες οι υπόλοιπες καλλιέργειες μπορούσαν εν δυνάμει να ενισχυθούν στα πλαίσια του καθεστώτος της ενιαίας ενίσχυσης, εφόσον πληρούσαν τις προϋποθέσεις με βάση την Εγκύκλιο Εγχειρίδιο διαδικασιών ολοκληρωμένου συστήματος 2013 σχετικά με την εφαρμογή του καθεστώτος της ενιαίας ενίσχυσης και λοιπών καθεστώτων και μέτρων στήριξης στα πλαίσια των Καν. (ΕΚ) 73/2009 & 1405/06. Από τις δενδρώδεις καλλιέργειες, η μεγαλύτερη είναι τα ροδάκινα συμπύρηνα και τα ροδάκινα επιτραπέζια, τα οποία μαζί αποτελούσαν το 22% της συνολικής καλλιεργούμενης έκτασης. Στο νομό Πιερίας, η συνολική έκταση ανέρχεται σε 489.847,5 στρέμματα, με τα χειμερινά σιτηρά, όπως σιτάρι μαλακό και σιτάρι σκληρό να αποτελούν το 34,7% της συνολικής έκτασης. Ο καπνός αφορά το 10,2%, το βαμβάκι είναι η τέταρτη μεγαλύτερη καλλιέργεια με ποσοστό 9,3% και η κατηγορία τριφύλλια-μηδική καταλαμβάνει το 7%. Τα ελαιόδεντρα αν και αφορούν το 6,7% της εξεταζόμενης έκτασης δεν είχαν τις αναμενόμενες αποδόσεις λόγω των καιρικών συνθηκών. Επίσης από τις δενδρώδεις καλλιέργειες, η καλλιεργούμενη έκταση της ακτινιδιάς ανέρχεται σε 6,5% και από τα ετήσια σανοδοτικά χορτοδοτικά η κατηγορία μείγμα σιτηρών αφορά το 5,8%. Από τα χειμερινά ετήσια, το κριθάρι αποτελεί το 5,3% και από τα θερινά αγρωστώδη ο αραβόσιτος και το ρύζι αποτελούν μαζί το 5,8%. Η αγρανάπαυση και οι εκτάσεις σε καλή γεωργική κατάσταση, που συγκαταλέγονται στις επιλέξιμες εκτάσεις προς ενεργοποίηση των δικαιωμάτων των γεωργών αποτελούσαν το 8,7%. Στο νομό Σερρών, το υφιστάμενο σχέδιο παραγωγής περιλαμβάνει το σκληρό σιτάρι (24,6%) και τον αραβόσιτο (17,7%), που αποτελούν τις δύο μεγαλύτερες καλλιέργειες επί της συνολικά εξεταζόμενης έκτασης των 1.345.253 στρεμμάτων. Ακολουθούν το βαμβάκι (10,9%), ο σίτος μαλακός (9%), η ενεργειακή καλλιέργεια του ηλίανθου (8,1%), η κατηγορία τριφύλλια-μηδική (7,6%), το κριθάρι (5,9%), και με μικρότερα ποσοστά τα 34

ελαιόδεντρα (3,5%), το ρύζι (2,2%), ο καπνός (1,6%), η ενεργειακή καλλιέργεια της ελαιοκράμβης (1,5%) και οι αμυγδαλιές (1,3%). Η αγρανάπαυση και οι εκτάσεις σε καλή γεωργική κατάσταση αποτελούσαν το 6%. Στο νομό Ημαθίας οι μεγαλύτερες καλλιέργειες είναι το βαμβάκι (25,3%) και οι ροδακινιές (28,3%), ακολουθούν ο αραβόσιτος (9,2%), η κατηγορία τριφύλλια-μηδική (8,7%), το σκληρό σιτάρι (7,7%), οι νεκταρινιές (5,8%), οι μηλιές (3,8%), και σε μικρότερο ποσοστό το κριθάρι (2,3%), ο σίτος μαλακός (2,4%) και το ρύζι indica (2,4%). Η αγρανάπαυση και οι εκτάσεις σε καλή γεωργική κατάσταση αποτελούσαν το 4,1%. Η συνολική έκταση των μεγαλύτερων καλλιεργειών του νομού ήταν 653.338,2 στρέμματα. Στο νομό Χαλκιδικής οι μεγαλύτερες καλλιεργούμενες εκτάσεις αφορούν τις δενδρώδεις καλλιέργειες των ελαιόδεντρων με 41,4% επί της συνολικής έκτασης 748.340,5 στρεμμάτων. Επίσης σε αξιόλογο ποσοστό καλλιεργείται ο σκληρός σίτος (22,1%). Η έκταση των υπολοίπων χειμερινών σιτηρών είναι για το κριθάρι 5,5%, το σιτάρι μαλακό 4,7%, και τη βρώμη 3,9%. Η καλλιέργεια του βίκου που είναι ένα από τα σπουδαιότερα φθινοπωρινά κτηνοτροφικά ψυχανθή - καθώς προσαρμόζεται πιο εύκολα στα διάφορα εδαφοκλιματικά περιβάλλοντα της χώρας μας, αλλά και γιατί ενδείκνυται για την εφαρμογή της απαραίτητης αμειψισποράς στα ξηρικά εδάφη που έχουν εξαντληθεί από την μονοκαλλιέργεια των σιτηρών - αφορά το 3,3% της έκτασης. Ακολουθούν η ενεργειακή καλλιέργεια του ηλίανθου (2,1%) και τα πυρηνόκαρπα βερίκοκα (1,4%). Η αγρανάπαυση και οι εκτάσεις σε καλή γεωργική κατάσταση αποτελούσαν το 15,6%. Στο νομό Θεσσαλονίκης, κυριαρχούν ο σίτος σκληρός (29,6%), ο σίτος μαλακός (20,1%), ακολουθούν το ρύζι indica (12,9%), το βαμβάκι (10%), το κριθάρι (5,3%), η ενεργειακή καλλιέργεια του ηλίανθου (4,9%), το ρύζι japonica (4,3%), ο αραβόσιτος (2,9%) και τα ελαιόδεντρα (2,2%). Η αγρανάπαυση και οι εκτάσεις σε καλή γεωργική κατάσταση που συγκαταλέγονται στις επιλέξιμες εκτάσεις αποτελούσαν το 7,8% επί της συνολικά εξεταζόμενης έκτασης των 1.046.369,4 στρεμμάτων του νομού Θεσσαλονίκης. 35

Και τέλος στο νομό Κιλκίς το υφιστάμενο σχέδιο παραγωγής αφορά σε μεγαλύτερο ποσοστό το σιτάρι σκληρό (40,1%) και το σιτάρι μαλακό (23,2%) που συνολικά αποτελούν το 63,3%. Ακολουθούν το βαμβάκι (6,8%), η κατηγορία τριφύλλια-μηδική (4,6%), το κριθάρι (3,8%), ο αραβόσιτος (3,7%), το τριτικάλε (2,5%), η ενεργειακή καλλιέργεια του ηλίανθου (2,2%) και σε πολύ μικρά ποσοστά ο σανοδοτικός βίκος (0,6%), η κατηγορία σίκαλη - σμίγος (0,6%), η βρώμη (0,5%) και η ενεργειακή καλλιέργεια της ελαιοκράμβης (0,5%). Η αγρανάπαυση και οι εκτάσεις σε καλή γεωργική κατάσταση που συγκαταλέγονται στις επιλέξιμες εκτάσεις αποτελούσαν το 11%. Η συνολική υπό εξέταση έκταση των βασικών καλλιεργειών του νομού ανέρχεται σε 943.386,3 στρέμματα. 3.4 Γεωργικός εξοπλισμός Στην παρούσα υποενότητα παρατίθεται ενδεικτικά το δυναμικό της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας σε γεωργικό εξοπλισμό ανά νομό και συνολικά. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της απογραφής για την Γεωργία και την Κτηνοτροφία 1999/2000 της ΕΛ.ΣΤΑΤ. που αφορούσε τον αριθμό τον ιδιόκτητων μηχανημάτων που χρησιμοποιήθηκαν στις εκμεταλλεύσεις κατά είδος, περιφέρεια και νομό, παρατίθεται ο Πίνακας 3.3. Σε σύνολο 57.053 εκμεταλλεύσεων αναλογούσαν 49.549 τρακτέρ, ενώ σε σύνολο 2.765 εκμεταλλεύσεων υπήρχαν 2.842 σκαπτικά μοναξονικά. Τέλος σε 614 εκμεταλλεύσεις της Π.Κ.Μ. αντιστοιχούσαν 636 μηχανές συλλογής και κοπής χόρτου. Το ποσοστό των αντίστοιχων εκμεταλλεύσεων ανά νομό κυμαίνεται στα ίδια ποσοστά με τον αριθμό των μηχανημάτων της κάθε κατηγορίας ανά νομό. 36

Πίνακας 3.3: Αριθμός ιδιόκτητων γεωργικών μηχανημάτων κατά είδος Νομός Εκμ. % Έκτ. εκμ. Τρακτέρ % Αρ. μηχ. Ημαθία 7.849 14% 356 8% 8.587 14% Θεσ/νίκη 8.628 15% 898 20% 9.562 15% Κιλκίς 5.508 10% 695 15% 6.144 10% Πέλλα 12.744 22% 645 14% 14.041 22% Πιερία 6.161 11% 356 8% 6.704 11% Σέρρες 12.085 21% 1.099 24% 13.000 21% Χαλκιδική 4.078 7% 474 10% 4.498 7% Σύνολο Π.Κ.Μ. 57.053 4.523 62.536 % Νομός Εκμ. % Σκαπτικά μονοαξονικά (φρέζες) % Έκτ. εκμ. Αρ. μηχ. Ημαθία 824 30% 29 17% 854 30% Θεσ/νίκη 442 16% 27 16% 454 16% Κιλκίς 100 4% 12 7% 101 4% Πέλλα 674 24% 47 28% 689 24% Πιερία 395 14% 21 13% 404 14% Σέρρες 151 5% 14 8% 159 6% Χαλκιδική 179 6% 17 10% 181 6% Σύνολο Π.Κ.Μ. 2.765 167 2.842 Νομός Εκμ. Μηχανές συλλογής και κοπής χόρτου % % Έκτ. εκμ. Αρ. μηχ. Ημαθία 18 3% 1 1% 18 3% Θεσ/νίκη 99 16% 19 22% 101 16% Κιλκίς 32 5% 8 9% 34 5% Πέλλα 122 20% 11 13% 130 20% Πιερία 54 9% 9 11% 56 9% Σέρρες 277 45% 31 36% 284 45% Χαλκιδική 12 2% 6 7% 13 2% Σύνολο Π.Κ.Μ. 614 85 636 % % % *εκτάσεις σε χιλιάδες στρέμματα Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. (Αποτελέσματα Απογραφής Γεωργίας-Κτηνοτροφίας 1999/2000) 37

3.5 Τα δεδομένα της έρευνας Τα δεδομένα της έρευνας αφορούν το έτος 2013, καθώς νεότερα στατιστικά στοιχεία δεν υπάρχουν ακόμη διαθέσιμα ή δεν είναι πλήρη. Παρακάτω γίνεται μια αναλυτική παράθεση των πηγών λήψης των δεδομένων. Τα στοιχεία εκτάσεων και παραγωγής ελήφθησαν από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, τους Πίνακες Φυτικής Παραγωγής των Διευθύνσεων Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής των επτά νομών, την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και την Ελληνική Στατιστική Αρχή. Τα δεδομένα τιμών παραγωγού προήλθαν από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και το Υπουργείο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης Περιβάλλοντος & Ενέργειας και πιο συγκεκριμένα την Διεύθυνση Στρατηγικού Σχεδιασμού Αγροτικής Ανάπτυξης, Αξιολόγησης & Τεκμηρίωσης, Τμήμα Τεκμηρίωσης & Αγροτικής Στατιστικής. Σε ορισμένες περιπτώσεις κάποιες τιμές αντλήθηκαν από τον Τιμοκατάλογο του ΕΛΓΑ. Στοιχεία ενισχύσεων προήλθαν από τον Οργανισμό Πληρωμών και Ελέγχου Κοινοτικών Ενισχύσεων Προσανατολισμού και Εγγυήσεων (Ο.Π.E.Κ.Ε.Π.Ε.) από την Δ/νση Πληροφορικής, το Τμήμα Διαχείρισης Δεδομένων και Μητρώων και από σχετικές εγκυκλίους. Δεδομένα για την χρησιμοποιούμενη εργασία προήλθαν από σχετικούς Δείκτες της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, όπως επίσης και από τη σχετική βιβλιογραφία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης που αφορούν το Μέτρο 1.1.2 Εγκατάσταση Νέων γεωργών και όπου παρέχονται δείκτες εισοδήματος/ ΜΑΕ ανά στρέμμα και πίνακες με απαιτήσεις σε εργασία ανά είδος και ανά στρέμμα καλλιέργειας. Στοιχεία λιπασμάτων ελήφθησαν ή υπολογίστηκαν από Πίνακες Λιπάνσεων των Διευθύνσεων Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής και από σχετική βιβλιογραφία με βάση τις απαιτήσεις σε λιπαντικές μονάδες ανά στρέμμα για βασική και επιφανειακή λίπανση της εκάστοτε καλλιέργειας. Οι μεταβλητές δαπάνες συγκεντρώθηκαν από Δείκτες των Διευθύνσεων Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής των Περιφερειακών Ενοτήτων, καθώς και από Πίνακες δαπανών καλλιεργειών όπως προκύπτουν μέσω της εφαρμογής του προγράμματος 38

μελέτης των γεωργικών διαρθρώσεων με τίτλο «Δίκτυο Γεωργικής Λογιστικής και Πληροφόρησης - RICA», που είναι και συμβατική υποχρέωση της χώρας μας προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μέσα από το πρόγραμμα αυτό γίνεται λογιστική παρακολούθηση περίπου 300 αγροτικών εκμεταλλεύσεων και οι Πίνακες δαπανών καλλιεργειών περιέχουν τους μέσους όρους των σχετικών δελτίων. Στοιχεία αγρανάπαυσης αντλήθηκαν από την ιστοσελίδα του Ο.Π.E.Κ.Ε.Π.Ε και από Συγκεντρωτικά στοιχεία ενιαίων αιτήσεων εκμετάλλευσης, καθώς και από συνοπτικά στατιστικά καλλιεργειών των Διευθύνσεων Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής των Περιφερειακών Ενοτήτων. Στον Πίνακα Παραρτήματος 1 παρατίθενται συγκεντρωτικά οι πηγές άντλησης των δεδομένων της έρευνας. 3.5.1 Καλλιέργειες Οι βασικές καλλιέργειες ανά Περιφερειακή Ενότητα παρουσιάστηκαν στο προηγούμενο κεφάλαιο στα αντίστοιχα υφιστάμενα σχέδια παραγωγής. Στο νομό Πέλλας οι κύριες καλλιέργειες είναι οι ακόλουθες: βαμβάκι, ροδάκινα, αραβόσιτος, κεράσια, σκληρός σίτος, τριφύλλια-μηδική, κριθάρι, μαλακός σίτος, νεκταρίνια, βερίκοκα. Στο νομό Πιερίας κυριαρχούν οι παρακάτω καλλιέργειες: σιτάρι μαλακό και σκληρό, καπνός, βαμβάκι, τριφύλλια-μηδική, ελαιόδεντρα, ακτινιδιές, σιτηρά σανοδοτικά χορτοδοτικά ετήσια, κριθάρι, αραβόσιτος, ρύζι. Στο νομό Σερρών επικρατούν οι ακόλουθες καλλιέργειες: σκληρό σιτάρι, αραβόσιτος, βαμβάκι, σίτος μαλακός, ηλίανθος (ενεργ.), τριφύλλια-μηδική, κριθάρι, ελαιόδεντρα, ρύζι, καπνός, ελαιοκράμβη (ενεργ.) και οι αμυγδαλιές. Στο νομό Ημαθίας καλλιεργούνται σε μεγαλύτερο ποσοστό οι εξής καλλιέργειες: βαμβάκι, ροδακινιές, αραβόσιτος, τριφύλλια-μηδική, σκληρό σιτάρι, νεκταρίνια, μήλα, κριθάρι, σίτος μαλακός, ρύζι. Στο νομό Χαλκιδικής οι περισσότερες εκτάσεις καταλαμβάνονται από: ελαιόδεντρα κυρίως, αλλά και σιτάρι σκληρό, κριθάρι, σιτάρι μαλακό, βρώμη, βίκο, ηλίανθο (ενεργ.), βερικοκιές. Στο νομό Θεσσαλονίκης καλλιεργείται το σιτάρι σκληρό και μαλακό, το ρύζι, το βαμβάκι, το κριθάρι, ο ηλίανθος (ενεργ.), ο αραβόσιτος και τα ελαιόδεντρα. Και τέλος στο νομό Κιλκίς παράγονται 39

κυρίως σιτάρι σκληρό και μαλακό, βαμβάκι, τριφύλλια - μηδική, κριθάρι, αραβόσιτος, τριτικάλε, ηλίανθος (ενεργ.) και λιγότερο βίκος για σανό, βρώμη, ελαιοκράμβη. 3.5.2 Αποδόσεις Οι αποδόσεις αποτελούν έναν δείκτη της παραγόμενης ποσότητας σε τόνο ανά στρέμμα της εκάστοτε καλλιέργειας, σε επίπεδο Περιφερειακής Ενότητας ή Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Σε ορισμένους νομούς, η απόδοση στις μεγαλύτερες καλλιέργειες εξανεμίζεται λόγω καιρικών συνθηκών ή από άλλο ζημιογόνο αίτιο. Για παράδειγμα η παραγωγή στο νομό Χαλκιδικής στη βασική καλλιέργεια της, δηλαδή στα ελαιόδεντρα, ήταν εξαιρετικά μικρή. Σε αυτές τις περιπτώσεις μειωμένης παραγωγής ή καταστροφής της παραγωγής στα πλαίσια της παρούσας μελέτης, γίνεται αναπροσαρμογή της απόδοσης με βάση τους μέσους όρους που επικρατούν στη περιοχή υπό φυσιολογικές συνθήκες. Παρακάτω στον Πίνακα 3.4 παρατίθεται ο αριθμός των στρεμμάτων για τα οποία ελήφθησαν αποζημιώσεις από τον ΕΛΓΑ το έτος 2013 ανά νομό και ανά ζημιογόνο αίτιο, για την φυτική παραγωγή. Πίνακας 3.4: Αποζημιώσεις από τον ΕΛΓΑ ανά νομό για την Φυτική Παραγωγή (2013, Π.Κ.Μ) Νομός Ποσό αποζημίωσης - Φυτική παραγωγή σε ευρώ (%) Θεσ/νικη 316.525 0,7% Κιλκίς 206.015 0,4% Πιερία 1.561.539 3,3% Σέρρες 890.521 1,9% Χαλκιδική 1.434.424 3,0% Ημαθία 19.611.670 41,2% Πέλλα 23.629.374 49,6% Σύνολο 47.650.068 100,0% Πηγή: Οργανισμός Ελληνικών Γεωργικών Ασφαλίσεων (Β. Γράβαλος Ι. Χρυσανθάκης, Δ/σνη Μελετών & Εφαρμογών, 15 ο στατιστικό τεύχος 2013, Τμήμα Στατιστικής & Γ.Σ.Π.) Οι νομοί Ημαθίας και Πέλλας είχαν τις περισσότερες εκτάσεις σε στρέμματα για τις οποίες έλαβαν αποζημίωση. Χαρακτηριστικά μπορούμε να αναφέρουμε ότι από τα 40

47.650.068 ευρώ σε αποζημιώσεις για την φυτική παραγωγή το 2013 που έλαβε από τον ΕΛΓΑ η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, το 90.8% αφορούσε τους νομούς Ημαθίας και Πέλλας. Οι αντίξοες καιρικές συνθήκες ήταν και ο λόγος που οι πραγματικές αποδόσεις στις ροδακινιές κυμαίνονταν σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα του αναμενόμενου τη συγκεκριμένη χρονιά. Στους Πίνακες 3.5 και 3.6 αναφέρονται οι αποζημιώσεις που ελήφθησαν ανά νομό από τον ΕΛΓΑ και αφορούσαν συγκεκριμένο ζημιογόνο αίτιο, καθώς και ο αριθμός των στρεμμάτων ανά νομό και ανά ζημιογόνο αίτιο. Πίνακας 3.5: Αποζημιώσεις ανά νομό και ζημιογόνο αίτιο, Φυτική παραγωγή (2013, Π.Κ.Μ.) Νομός Αγριογούρ. Ανεμοθύελ. Βροχόπτ. Θάλασσα Παγετός Πλημμύρα Χαλάζι Σύνολο Θεσ/νικη 19.307 109.366 72.007 8.110 107.735 316.525 Κιλκίς 6.350 31.609 61.651 33.291 73.114 206.015 Πιερία 465.148 76.121 243.413 4.085 772.772 1.561.539 Σέρρες 70 8.514 365.618 118.517 81.356 316.446 890.521 Χαλκιδική 6.918 3.883 333 927.313 495.977 1.434.424 Ημαθία 87.915 113.568 2.607.355 212.575 16.590.257 19.611.670 Πέλλα 497.959 217.190 6.442.364 358.149 16.113.712 23.629.374 Σύνολο 70 1.092.111 917.355 333 10.472.620 697.566 34.470.013 47.650.068 Πηγή: Οργανισμός Ελληνικών Γεωργικών Ασφαλίσεων (Β. Γράβαλος Ι. Χρυσανθάκης, Δ/σνη Μελετών & Εφαρμογών, 15 ο στατιστικό τεύχος 2013, Τμήμα Στατιστικής & Γ.Σ.Π.) Πίνακας 3.6: Αποζημιωθέντα στρεμ. ανά νομό και ζημιογόνο αίτιο, Φυτική παραγωγή (2013, Π.Κ.Μ.) Νομός Αγριογούρ. Ανεμοθύελ. Βροχόπτ. Θάλασσα Παγετός Πλημμύρα Χαλάζι Σύνολο Θεσ/νικη 11 479 1.969 1.264 526 2.426 6.675 Κιλκίς 93 1.327 820 1.626 3.415 7.281 Πιερία 8.122 2.270 4.535 300 9.725 24.952 Σέρρες 38 131 13.115 4.983 2.541 6.146 26.954 Χαλκιδική 92 151 13 4.401 6.482 11.139 Ημαθία 2.284 994 22.289 9.653 87.930 123.150 Πέλλα 4.602 2.389 37.289 10.826 65.020 120.126 Σύνολο 49 15.803 22.215 13 75.581 25.472 181.144 320.277 Πηγή: Οργανισμός Ελληνικών Γεωργικών Ασφαλίσεων (Β. Γράβαλος Ι. Χρυσανθάκης, Δ/σνη Μελετών & Εφαρμογών, 15 ο στατιστικό τεύχος 2013, Τμήμα Στατιστικής & Γ.Σ.Π.) 41

Γενικότερα, οι κατηγορίες των καλλιεργειών που επλήγησαν σημαντικά ήταν οι ροδακινιές, οι νεκταρινιές, οι μηλιές, οι κερασιές, καθώς το 36% των αποζημιώσεων σε σύνολο χώρας δόθηκαν για ζημίες που υπέστησαν αυτές οι καλλιέργειες. Από το συνολικό ποσό των 102.242.861 ευρώ που αποτελούσαν τις αποζημιώσεις σε σύνολο χώρας για το έτος 2013, οι περιοχές που απορρόφησαν το μεγαλύτερο μέρος των αποζημιώσεων ήταν ο νομός Πέλλας με 23.629.374 ευρώ και ο νομός Ημαθίας με 19.611.670 ευρώ. Από τα 123.149 στρέμματα που ζημιώθηκαν στον νομό Ημαθίας, τα 87.930 στρέμματα επλήγησαν από χαλάζι και τα 22.289 στρέμματα από παγετό. Από τα 120.126 στρέμματα που ζημιώθηκαν στο νομό Πέλλας, από χαλάζι επλήγησαν τα 65.020 στρέμματα και από παγετό τα 37.289 στρέμματα. Οι βασικές αιτίες αποζημιώσεων στο φυτικό τομέα για το έτος 2013 ήταν κυρίως ζημίες από χαλάζι, από παγετό, καθώς επίσης από ανεμοθύελλες και από βροχοπτώσεις Στον Χάρτη 3.1 παρουσιάζεται η κατανομή των αποζημιώσεων φυτικής παραγωγής ανάλογα με την αποζημιωθείσα αξία. Χάρτης 3.1: Αποζημιώσεις φυτικής παραγωγής σε επίπεδου νομού Πηγή: Οργανισμός Ελληνικών Γεωργικών Ασφαλίσεων (Β. Γράβαλος Ι. Χρυσανθάκης, Δ/σνη Μελετών & Εφαρμογών, 15 ο στατιστικό τεύχος 2013, Τμήμα Στατιστικής & Γ.Σ.Π.) 42

3.5.3 Τιμές Οι τιμές που χρησιμοποιούνται στην τεχνικοοικονομική ανάλυση στα πλαίσια της παρούσας μελέτης, είναι σε επίπεδο χώρας και αφορούν τις μέσες ετήσιες σταθμισμένες τιμές παραγωγού του 2013. Οι τιμές ελήφθησαν από όσες Περιφερειακές Ενότητες ανταποκρίθηκαν στην συλλογή και επεξεργασία των στοιχείων αυτών και παρέχονται από το Τμήμα Τεκμηρίωσης & Αγροτικής Στατιστικής του Υπουργείου Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος & Ενέργειας και θεωρούνται ενδεικτικές. 3.5.4 Επιδοτήσεις Οι επιδοτήσεις για τις διάφορες καλλιέργειες παρέχονταν το έτος μελέτης 2013 είτε μέσω καθεστώτος Ειδικής Ενίσχυσης, είτε μέσω καθεστώτος Ενιαίας Ενίσχυσης. Το καθεστώς της ενιαίας ενίσχυσης στηρίζει τους γεωργούς ανεξαρτήτως της παραγωγής τους. Ο βασικός στόχος της στήριξης αυτής είναι να εξασφαλίσει στους γεωργούς μεγαλύτερη εισοδηματική σταθερότητα. Οι γεωργοί λαμβάνουν το ίδιο ποσό ενίσχυσης, ανεξαρτήτως της παραγωγής τους, συνεπώς μπορούν να παράγουν ανάλογα με τη ζήτηση στην αγορά. Το καθεστώς της ενιαίας ενίσχυσης σκοπεύει επίσης να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα και την αειφορία της γεωργίας. Για να λάβουν μέρος στις επιδοτήσεις του καθεστώτος της ενιαίας ενίσχυσης, οι γεωργοί έπρεπε το έτος 2013 να έχουν εκ των προτέρων δικαιώματα ενίσχυσης, τα οποία δηλώνονται μαζί με τα επιλέξιμα εκτάρια. Στα καθεστώτα της ενιαίας ενίσχυσης, της ειδικής ενίσχυσης για το βαμβάκι και στα μέτρα ειδικής στήριξης για πιστοποιημένη ελαιοκαλλιέργεια και το σκληρό σίτο, εφαρμόζεται το «Ολοκληρωμένο Σύστημα» που αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης, ελέγχου και τήρησης αρχείων υπό την αρμοδιότητα του Ο.Π.Ε.Κ.Ε.Π.Ε. και χρησιμοποιείται για τον έλεγχο, την επιβολή κυρώσεων και την πληρωμή των ενισχύσεων. Τα μέτρα ειδικής στήριξης του Άρθρου 68, είχαν ως στόχο την αναβάθμιση της ποιότητας της γεωργικής παραγωγής, τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και τη 43

μη εγκατάλειψη της γης από τους γεωργούς των ορεινών και μειονεκτικών περιοχών στους τομείς παραγωγής του σκληρού σίτου, ελαιολάδου και επιτραπέζιων ελιών. Πιο συγκεκριμένα το καθεστώς της Ειδικής ενίσχυσης για την φυτική παραγωγή του 2013 αφορούσε πρόσθετη ενίσχυση για σκληρό σιτάρι 9,5 ευρώ/ στρέμμα, πρόσθετη ενίσχυση για το βαμβάκι 80,56 ευρώ/ στρέμμα και πρόσθετη ενίσχυση για πιστοποιημένη ελαιοκαλλιέργεια 11,50 ευρώ/ στρέμμα. Τα παραπάνω στοιχεία αντλούνται από την Εγκύκλιο - Εγχειρίδιο διαδικασιών ολοκληρωμένου συστήματος 2013 σχετικά με την εφαρμογή του καθεστώτος της Ενιαίας Ενίσχυσης και λοιπών καθεστώτων & μέτρων στήριξης στα πλαίσια των Καν. (ΕΚ) 73/2009 & 1405/06 του Οργανισμού Πληρωμών και Ελέγχου Κοινοτικών Ενισχύσεων Προσανατολισμού και Εγγυήσεων. Σύμφωνα με την παραπάνω εγκύκλιο, ο γεωργός που κατέχει, νομίμως δικαιώματα και επιθυμεί να του χορηγηθεί ενίσχυση στο πλαίσιο του καθεστώτος ενιαίας ενίσχυσης, υποβάλει σχετικό αίτημα μέσω της ενιαίας αίτησης. Ενιαία αίτηση είναι η μοναδική αίτηση χορήγησης ενίσχυσης που καλείται να υποβάλλει ο γεωργός, προκειμένου να του καταβληθούν οι άμεσες ενισχύσεις των καθεστώτων στήριξης. Η στήριξη του καθεστώτος ενιαίας ενίσχυσης χορηγείται στους γεωργούς με την ενεργοποίηση του δικαιώματος ενίσχυσης ανά επιλέξιμο εκτάριο. Τα ενεργοποιημένα δικαιώματα ενίσχυσης θεμελιώνουν την καταβολή των ποσών που καθορίζονται σε αυτά. Ο γεωργός, προκειμένου να κάνει χρήση ενός δικαιώματος ενίσχυσης, δηλώνει τα αγροτεμάχια που αντιστοιχούν στα επιλέξιμα εκτάρια. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με την παραπάνω εγκύκλιο «η ειδική ενίσχυση καλλιέργειας για το βαμβάκι χορηγείται ανά εκτάριο επιλέξιμης έκτασης βαμβακιού, που έχει σπαρθεί με εγκεκριμένες ποικιλίες και έχει πράγματι συγκομισθεί υπό κανονικές συνθήκες ανάπτυξης των φυτών. Επιλέξιμες εκτάσεις είναι εκείνες που βρίσκονται σε καθορισμένες περιοχές της χώρας στις οποίες ισχύουν ειδικοί περιβαλλοντικοί όροι και προϋποθέσεις που αναφέρονται στο άρθρο 2 της ΚΥΑ 35235/26.04.10». 44

Ειδική στήριξη για το σκληρό σίτο, με την μορφή πρόσθετης ενίσχυσης λάμβαναν οι γεωργοί που καλλιεργούσουν και παρήγαγαν σκληρό σίτο υψηλής ποιότητας σύμφωνα με το εθνικό καθεστώς ποιότητας του Συστήματος Ολοκληρωμένης Διαχείρισης AGRO 2.1 και 2.2. Και τέλος η ειδική στήριξη ελαιολάδου & επιτραπέζιων ελιών χορηγείται στους γεωργούς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της ελαιοκαλλιέργειας με σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας των ελαιοκομικών προϊόντων. Δικαιούχοι αυτής της πρόσθετης ενίσχυσης είναι οι γεωργοί που παράγουν και παραδίδουν σε πιστοποιημένες από τον Ελληνικό Γεωργικό Οργανισμό Δήμητρα επιχειρήσεις, ελαιοκομικά προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης ή Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης, τα οποία πληρούν τους αναγκαίους όρους για την παραγωγή προϊόντων Π.Ο.Π. ή Π.Γ.Ε. υπό την προϋπόθεση ότι τηρούν τις πρόσθετες ποιοτικές υποχρεώσεις που αναφέρονται στη συγκεκριμένη εγκύκλιο. Στους παρακάτω πίνακες παρατίθενται αναλυτικά στοιχεία για τις πληρωμές προς τους παραγωγούς το 2013 ανά νομό στα πλαίσια του καθεστώτος Ειδικής Ενίσχυσης για το Βαμβάκι (Πίνακας 3.7), του Μέτρου Ειδικής στήριξης για το σκληρό σιτάρι (Πίνακας 3.8) και του Μέτρου Ειδικής στήριξης ελαιολάδου και επιτραπέζιων ελιών (Πίνακας 3.9). Στον Πίνακα 3.10 υπολογίζεται ο μέσος όρος ενιαίας ενίσχυσης σε ευρώ/ στρέμμα με βάση στοιχεία του Ο.Π.E.Κ.Ε.Π.Ε. ανά νομό. Για να προκύψει ο μέσος όρος, η συνολική αξία των πληρωμών προς τους παραγωγούς ανά νομό διαιρείται ομοιόμορφα με την πληρωθείσα ποσότητα. Αυτός ο μέσος όρος θα χρησιμοποιηθεί αργότερα στα πλαίσια της παρούσας μελέτης ως εν δυνάμει εισόδημα και κέρδος των παραγωγών για τις εκτάσεις με δικαιώματα. 45

Πίνακας 3.7: Πληρωμές προς παραγωγούς - καθεστώς Ειδικής Ενίσχυσης για το Βαμβάκι (Π.Κ.Μ.) Καθεστώς Ειδική ενίσχυση βαμβακιού Πηγή: Ο.Π.E.Κ.Ε.Π.Ε. (2013) Νομός Πλήθος παραγωγών Ποσό που πληρώθηκε σε παραγωγούς Πληρωθείσα Έκταση (σε στρέμματα) Ημαθίας 3.264 11.571.823 143.642 Θεσ/νίκης 2.396 8.363.216 103.814 Κιλκίς 1.043 5.036.096 62.514 Πιερίας 973 3.254.841 40.403 Χαλκιδικής 83 489.708 6.079 Πέλλας 2.092 8.930.898 110.860 Σέρρες 3.024 11.564.275 143.549 Σύνολο 12.875 49.210.857 610.860 Πίνακας 3.8: Πληρωμές προς παραγωγούς Μέτρο Ειδικής στήριξης για το σκληρό σιτάρι (Π.Κ.Μ.) Καθεστώς Ειδική στήριξη σκληρού σίτου Πηγή: Ο.Π.E.Κ.Ε.Π.Ε. (2013) Νομός Πλήθος παραγωγών Ποσό που πληρώθηκε σε παραγωγούς Πληρωθείσα Έκταση (σε στρέμματα) Ημαθίας 491 151.632 15.961 Θεσ/νίκης 3.040 1.738.636 183.014 Κιλκίς 3.108 2.613.074 275.060 Πιερίας 473 517.579 54.482 Χαλκιδικής 1.445 1.062.965 111.891 Πέλλας 915 353.169 37.176 Σέρρες 3.570 2.246.877 236.513 Σύνολο 13.042 8.683.932 914.098 Πίνακας 3.9: Πληρωμές προς παραγωγούς Μέτρο Ειδικής στήριξης ελαιολαδ. & επιτρ. ελιών (Π.Κ.Μ.) Καθεστώς Ειδική στήριξη ελαιολάδου και επιτραπέζιων ελιών Πηγή: Ο.Π.E.Κ.Ε.Π.Ε. (2013) Νομός Πλήθος παραγωγών Ποσό που πληρώθηκε σε παραγωγούς Πληρωθείσα Έκταση (σε στρέμματα) Ημαθίας Θεσ/νίκης Κιλκίς 1 263 23 Πιερίας Χαλκιδικής 714 381.296 33.156 Πέλλας Σέρρες Σύνολο 715 381.560 33.179 46

Πίνακας 3.10: Πληρωμές προς παραγωγούς - καθεστώς Ενιαίας Ενίσχυσης (2013, Π.Κ.Μ.) Καθεστώς Νομός Πλήθος παραγωγών Ποσό που πληρώθηκε σε παραγωγούς Πληρωθείσα ποσότητα (έκταση σε εκτάρια ή αριθμός ζώων) % Μέσος όρος ενίσχυσης ανά μονάδα ποσότητας (σε ευρώ/ στρέμμα) Ενιαία ενίσχυση Ημαθίας 10.776 39.750.798 50.870 7,7% 78,14 Θεσ/νίκης 17.076 82.776.693 136.464 20,6% 60,66 Κιλκίς 10.841 55.441.937 113.725 17,2% 48,75 Πιερίας 9.881 42.575.645 42.526 6,4% 100,12 Χαλκιδικής 11.437 34.940.227 71.657 10,8% 48,76 Πέλλας 15.849 58.445.624 85.937 13,0% 68,01 Σέρρες 22.229 104.107.494 161.714 24,4% 64,38 Σύνολο 98.089 418.038.417 662.893 100,0% 66,97 Πηγή: Ο.Π.E.Κ.Ε.Π.Ε. (2013) Είναι σκόπιμο να αναφερθεί ότι το εισόδημα του παραγωγού εκτός από τις ενισχύσεις από διάφορα καθεστώτα, συμπληρώνεται επίσης από τις αποζημιώσεις που λαμβάνονται από τον ΕΛΓΑ. 3.5.5 Ακαθάριστη πρόσοδος Η ακαθάριστη πρόσοδος υπολογίζεται ως το γινόμενο της παραγόμενης ποσότητας επί την τιμή, συν τις ενισχύσεις από το καθεστώς της ειδικής ενίσχυσης για το βαμβάκι, από τα μέτρα ειδικής στήριξης για τις ελαιοκαλλιέργειες, και από την ειδική στήριξη για το σκληρό σίτο, όπου οι καλλιέργειες αυτές συμμετέχουν στο υφιστάμενο σχέδιο παραγωγής. Τα εισοδήματα των παραγωγών συμπληρώνονται επίσης από την ενιαία ενίσχυση και τις αποζημιώσεις όμως στα πλαίσια αυτής τις μελέτης δεν συμπεριλαμβάνονται στην ακαθάριστη πρόσοδο, καθώς τα απαραίτητα στοιχεία δεν ήταν δυνατόν να αντληθούν από τις αρμόδιες υπηρεσίες ανά συγκεκριμένη καλλιέργεια και ανά νομό. Η συμπερίληψη της ενιαίας ενίσχυσης ανάλογα με τα αντίστοιχα δικαιώματα προς ενεργοποίηση και τις επιλέξιμες εκτάσεις, καθώς και του επιπλέον εισοδήματος από 47

αποζημιώσεις, δεν δημιουργεί επιπρόσθετο ερευνητικό πλεονέκτημα, καθώς αφορά εν δυνάμει όλες τις καλλιέργειες. Σε σχετικούς πίνακες της παρούσας ενότητας παρουσιάζονται τα ποσά πληρωμών που ελήφθησαν από το καθεστώς τις ενιαίας ενίσχυσης, τα ποσά αποζημιώσεων σε επίπεδο του κάθε νομού, καθώς και ο μέσος όρος ενιαίας ενίσχυσης ανά νομό με αναγωγή σε ευρώ ανά στρέμμα, την οποία μπορούσαν να λάβουν ως ενίσχυση οι παραγωγοί. 3.5.6 Μεταβλητές δαπάνες Οι μεταβλητές δαπάνες περιλαμβάνουν το κόστος των σπόρων, των λιπασμάτων, των φαρμάκων και ζιζανιοκτόνων, την μηχανική συλλογή όπου εφαρμόζεται, διάφορες δαπάνες όπως τα αρδευτικά τέλη και τις απαιτήσεις σε εργασία. 3.5.7 Ακαθάριστο κέρδος Το ακαθάριστο κέρδος υπολογίζεται αφού αφαιρέσουμε από την ακαθάριστη πρόσοδο τις μεταβλητές δαπάνες. Στις περιπτώσεις που υπάρχει ζημία ή το ακαθάριστο κέρδος είναι πολύ μικρό από διάφορα ζημιογόνα αίτια της συγκεκριμένης χρονιάς, γίνεται αναπροσαρμογή των αποδόσεων κάποιων μεμονωμένων καλλιεργειών, ώστε το ακαθάριστο κέρδος να ανταποκρίνεται σε κανονικά επίπεδα και να αποφευχθεί η εξαγωγή λανθασμένων συμπερασμάτων ή μεροληψία ως προς την πρόταση του νέου βέλτιστου σχεδίου παραγωγής από τις προτεινόμενες μεθόδους που παρουσιάζονται στα κεφάλαια που ακολουθούν. 3.5.8 Άλλα χαρακτηριστικά Τα λιπάσματα υπολογίζονται από Πρακτικά λιπάνσεως και καθορισμού λιπαντικής αγωγής των κυριότερων καλλιεργειών των Διευθύνσεων Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής. Η δαπάνη για τη χρήση των λιπασμάτων αποτελεί ένα στοιχείο του μεταβλητού κόστους για τους παραγωγούς και συνήθως η ελαχιστοποίηση της 48

ποσότητας των λιπασμάτων είναι ένας στόχος στα πλαίσια της ορθολογικής χρήσης τους και της προστασίας του περιβάλλοντος. 6. Τεχνικοοικονομικά αποτελέσματα Παρακάτω παρατίθενται πίνακες με τους τεχνικοοικονομικούς συντελεστές για κάθε καλλιέργεια και συγκεντρωτικοί πίνακες για κάθε νομό, όπου αναφέρεται η έκταση σε στρέμματα και η ποσοστιαία αναγωγή της έκτασης επί της συνολικής. Οι τεχνικοοικονομικοί αυτοί συντελεστές είναι το ακαθάριστο κέρδος, το μεταβλητό κόστος, η χρησιμοποιούμενη εργασία σε ώρες, τα λιπάσματα σε κιλά, η έκταση σε στρέμματα και τα αντίστοιχα ποσοστά που αντιστοιχούν σε κάθε καλλιέργεια. Τα στοιχεία που αναφέρονται σε αυτήν την ενότητα παρουσιάζονται ανά νομό. 49

Πίνακας 3.11: Τεχνικοί και οικονομικοί συντελεστές καλλιεργειών (Ημαθία, 2013) Καλλιέργειες Μεταβλητή Τιμές ( /kg) Αποδόσεις (kg/στρ) Επιδοτήσεις ( /στρ) 50 Ακαθάριστη Πρόσοδος ( /στρ) Μεταβλητό Κόστος ( /στρ) Ακαθάριστο Κέρδος ( /στρ) Εργασία (Ώρες/στρ) Βαμβάκι σύσπορο x1 0,50 300 80,56 230,56 134,94 95,62 18,00 41,00 Ροδάκινα επιτραπέζια x2 0,48 1579 757,89 350,22 407,67 67,00 61,00 Ροδάκινα συμπύρηνα x3 0,24 2222 533,33 355,30 178,03 67,00 61,00 Αραβόσιτος x4 0,16 1167 186,67 108,15 78,52 13,40 41,50 Τριφύλλια, Μηδική x5 0,18 1785 321,27 68,85 252,42 12,30 24,00 Σίτος σκληρός x6 0,23 320 9,50 83,10 35,62 47,48 2,00 15,00 Νεκταρίνια x7 0,63 921 580,26 369,67 210,59 70,00 61,00 Μήλα x8 0,53 3000 1590,00 488,36 1101,64 100,00 66,00 Κριθάρι x9 0,19 467 88,67 31,41 57,26 2,00 17,00 Σίτος μαλακός x10 0,18 375 67,50 35,69 31,81 2,00 16,00 Ρύζι Indica x11 0,24 813 195,00 118,98 76,02 11,00 34,00 Αγραναπ. & εκτ.σε καλή γεωρ. κατ. x12 0,00 0 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Πηγή: Ιδία επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων της έρευνας Πίνακας 3.12: Συγκεντρωτικοί τεχνικοί και οικονομικοί συντελεστές καλλιεργειών (Ημαθία, 2013) Καλλιέργειες Έκταση (Στρ.) Ν.Ημαθίας % Μεταβλητό Κόστος ( ) % Ακαθάριστο κέρδος ( ) % Εργασία (ώρες) % Λιπάσματα (κιλά) Λιπάσματα (kg/στρ) Βαμβάκι σύσπορο 165.000 25,3% 22.265.100 17,3% 15.777.300 12,1% 2.970.000 13,3% 6.765.000 24,4% Ροδάκινα επιτραπέζια 95.000 14,5% 33.270.900 25,8% 38.729.100 29,8% 6.365.000 28,5% 5.795.000 20,9% Ροδάκινα συμπύρηνα 90.000 13,8% 31.977.000 24,8% 16.023.000 12,3% 6.030.000 27,0% 5.490.000 19,8% Αραβόσιτος 60.000 9,2% 6.489.000 5,0% 4.711.000 3,6% 804.000 3,6% 2.490.000 9,0% Τριφύλλια, Μηδική 56.700 8,7% 3.903.795 3,0% 14.312.205 11,0% 697.410 3,1% 1.360.800 4,9% Σίτος σκληρός 50.000 7,7% 1.781.000 1,4% 2.374.000 1,8% 100.000 0,4% 750.000 2,7% Νεκταρίνια 38.000 5,8% 14.047.460 10,9% 8.002.540 6,2% 2.660.000 11,9% 2.318.000 8,4% Μήλα 25.000 3,8% 12.209.000 9,5% 27.541.000 21,2% 2.500.000 11,2% 1.650.000 6,0% Κριθάρι 15.000 2,3% 471.150 0,4% 858.850 0,7% 30.000 0,1% 255.000 0,9% Σίτος μαλακός 16.000 2,4% 571.040 0,4% 508.960 0,4% 32.000 0,1% 256.000 0,9% Ρύζι Indica 16.000 2,4% 1.903.680 1,5% 1.216.320 0,9% 176.000 0,8% 544.000 2,0% Αγραναπ. & εκτ.σε καλή γεωρ. κατ. 26.638 4,1% 0 0,0% 0 0,0% 0 0,0% 0 0,0% Σύνολο 653.338 100,0% 128.889.125 100,0% 130.054.275 100,0% 22.364.410 100,0% 27.673.800 100,0% Πηγή: Ιδία επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων της έρευνας %

Πίνακας 3.13: Τεχνικοί και οικονομικοί συντελεστές καλλιεργειών (Πέλλα, 2013) Καλλιέργειες Μεταβλητή Τιμές ( /kg) Αποδόσεις (kg/στρ) Επιδοτήσεις ( /στρ) Ακαθάριστη Πρόσοδος ( /στρ) Μεταβλητό Κόστος ( /στρ) Ακαθάριστο Κέρδος ( /στρ) Εργασία (Ώρες/στρ) Λιπάσματα (kg/στρ) Βαμβάκι σύσπορο x1 0,50 400 80,56 280,56 134,94 145,62 18,00 41,00 Ροδάκινα συμπύρηνα x2 0,24 2200 528,00 355,30 172,70 67,00 61,00 Αραβόσιτος x3 0,16 971 155,40 108,15 47,25 13,40 41,50 Κεράσια x4 1,63 1000 1630,00 465,04 1164,96 114,00 36,00 Ροδάκινα επιτραπέζια x5 0,48 1500 720,00 350,22 369,78 67,00 61,00 Σίτος σκληρός x6 0,23 359 9,50 92,11 35,62 56,49 2,00 15,00 Τριφύλλια, Μηδική x7 0,18 1000 180,00 68,85 111,15 12,30 24,00 Κριθάρι x8 0,19 493 93,69 31,41 62,28 2,00 17,00 Σίτος μαλακός x9 0,18 370 66,60 35,69 30,91 2,00 16,00 Νεκταρίνια x10 0,63 1400 882,00 369,67 512,33 70,00 61,00 Βερίκοκα x11 0,47 1670 784,90 366,20 418,70 70,00 55,00 Αγραν & εκτ.σε καλή γεωρ. κατ. x12 0,00 0 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Πηγή: Ιδία επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων της έρευνας Πίνακας 3.14: Συγκεντρωτικοί τεχνικοί και οικονομικοί συντελεστές καλλιεργειών (Πέλλα, 2013) Καλλιέργειες Έκταση (Στρ.) Ν.Πέλλας % Μεταβλητό Κόστος ( ) % Ακαθάριστο κέρδος ( ) % Εργασία (ώρες) % Λιπάσματα (κιλά) Βαμβάκι σύσπορο 114.000 15,5% 15.383.160 10,7% 16.600.680 8,8% 2.052.000 7,6% 4.674.000 17,2% Ροδάκινα συμπύρηνα 96.000 13,0% 34.108.800 23,7% 16.579.200 8,8% 6.432.000 23,7% 5.856.000 21,6% Αραβόσιτος 83.400 11,3% 9.019.710 6,3% 3.940.290 2,1% 1.117.560 4,1% 3.461.100 12,7% Κεράσια 79.400 10,8% 36.924.176 25,7% 92.497.824 49,0% 9.051.600 33,3% 2.858.400 10,5% Ροδάκινα επιτραπέζια 66.000 9,0% 23.114.520 16,1% 24.405.480 12,9% 4.422.000 16,3% 4.026.000 14,8% Σίτος σκληρός 59.580 8,1% 2.122.240 1,5% 3.365.770 1,8% 119.160 0,4% 893.700 3,3% Τριφύλλια, Μηδική 56.200 7,6% 3.869.370 2,7% 6.246.630 3,3% 691.260 2,5% 1.348.800 5,0% Κριθάρι 43.600 5,9% 1.369.476 1,0% 2.715.524 1,4% 87.200 0,3% 741.200 2,7% Σίτος μαλακός 43.450 5,9% 1.550.731 1,1% 1.343.040 0,7% 86.900 0,3% 695.200 2,6% Νεκταρίνια 28.700 3,9% 10.609.529 7,4% 14.703.871 7,8% 2.009.000 7,4% 1.750.700 6,4% Βερίκοκα 15.600 2,1% 5.712.720 4,0% 6.531.720 3,5% 1.092.000 4,0% 858.000 3,2% Αγραν & εκτ.σε καλή γεωρ. κατ. 51.480 7,0% 0 0,0% 0 0,0% 0 0,0% 0 0,0% Σύνολο 737.410 100,0% 143.784.431 100,0% 188.930.029 100,0% 27.160.680 100,0% 27.163.100 100,0% Πηγή: Ιδία επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων της έρευνας % 51

Πίνακας 3.15: Τεχνικοί και οικονομικοί συντελεστές καλλιεργειών (Πιερία, 2013) Καλλιέργειες Μεταβλητή Τιμές ( /kg) Αποδόσεις (kg/στρ) Επιδοτήσεις ( /στρ) Ακαθάριστη Πρόσοδος ( /στρ) Μεταβλητό Κόστος ( /στρ) Ακαθάριστο Κέρδος ( /στρ) Εργασία (Ώρες/στρ) Λιπάσματα (kg/στρ) Σίτος σκληρός x1 0,23 300 9,50 78,49 35,62 42,87 2,00 16,00 Σίτος μαλακός x2 0,18 331 59,53 35,69 23,84 2,00 16,00 Καπνός x4 4,01 199 798,13 394,71 403,42 108,00 32,00 Βαμβάκι σύσπορο x5 0,5 310 80,56 235,62 134,94 100,68 18,00 29,00 Τριφύλλια, Μηδική x6 0,18 1.192 214,50 68,85 145,65 12,30 18,00 Ελιές για λάδι x7 0,49 320 11,50 168,30 122,93 45,37 34,40 20,00 Ακτινίδια x8 0,41 1.719 704,69 382,18 322,51 87,50 26,00 Μείγμα σιτηρών (Σαν, Χορτοδ) x9 0,16 500 80,00 35,62 44,38 2,00 16,00 Κριθάρι x10 0,19 331 62,85 31,41 31,44 2,00 16,00 Αραβόσιτος x11 0,16 1.094 174,95 108,15 66,80 13,40 41,50 Ρύζι Indica x12 0,24 750 180,00 118,98 61,02 11,00 37,00 Αγραναπ. & εκτ.σε καλή γεωρ. κατ. x13 0,00 0 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Πηγή: Ιδία επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων της έρευνας Πίνακας 3.16: Συγκεντρωτικοί τεχνικοί και οικονομικοί συντελεστές καλλιεργειών (Πιερία, 2013) Καλλιέργειες Έκταση (Στρ.) Ν.Πιερίας % Μεταβλητό Κόστος ( ) % Ακαθάριστο κέρδος ( ) % Εργασία (ώρες) % Λιπάσματα (κιλά) Σίτος σκληρός 93.110,0 19,0% 3.316.578,2 6,0% 3.991.866,8 7,8% 186.220,0 1,6% 1.489.760,0 15,3% Σίτος μαλακός 77.100,0 15,7% 2.751.699,0 5,0% 1.838.301,0 3,6% 154.200,0 1,4% 1.233.600,0 12,7% Καπνός 49.800,0 10,2% 19.656.558,0 35,4% 20.090.562,0 39,2% 5.378.400,0 47,4% 1.593.600,0 16,4% Βαμβάκι σύσπορο 45.465,0 9,3% 6.135.047,1 11,1% 4.577.613,3 8,9% 818.370,0 7,2% 1.318.485,0 13,6% Τριφύλλια, Μηδική 34.460,0 7,0% 2.372.571,0 4,3% 5.018.949,0 9,8% 423.858,0 3,7% 620.280,0 6,4% Ελιές για λάδι 32.800,0 6,7% 4.032.104,0 7,3% 1.488.136,0 2,9% 1.128.320,0 9,9% 656.000,0 6,7% Ακτινίδια 32.000,0 6,5% 12.229.760,0 22,1% 10.320.240,0 20,2% 2.800.000,0 24,7% 832.000,0 8,6% Μείγμα σιτηρών (Σαν, Χορτοδ) 28.320,0 5,8% 1.008.758,4 1,8% 1.256.841,6 2,5% 56.640,0 0,5% 453.120,0 4,7% Κριθάρι 26.000,0 5,3% 816.660,0 1,5% 817.340,0 1,6% 52.000,0 0,5% 416.000,0 4,3% Αραβόσιτος 17.890,0 3,7% 1.934.803,5 3,5% 1.195.116,5 2,3% 239.726,0 2,1% 742.435,0 7,6% Ρύζι Indica 10.100,0 2,1% 1.201.698,0 2,2% 616.302,0 1,2% 111.100,0 1,0% 373.700,0 3,8% Αγραναπ. & εκτ.σε καλή γεωρ. κατ. 42.801,5 8,7% 0,0 0,0% 0,0 0,0% 0,0 0,0% 0,0 0,0% Σύνολο 489.846,5 100,0% 55.456.237,2 100,0% 51.211.268,2 100,0% 11.348.834,0 100,0% 9.728.980,0 100,0% Πηγή: Ιδία επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων της έρευνας % 52

Πίνακας 3.17: Τεχνικοί και οικονομικοί συντελεστές καλλιεργειών (Χαλκιδική, 2013) Καλλιέργειες Μεταβλητή Τιμές ( /kg) Αποδόσεις (kg/στρ) Επιδοτήσεις ( /στρ) Ακαθάριστη Πρόσοδος ( /στρ) Μεταβλητό Κόστος ( /στρ) Ακαθάριστο Κέρδος ( /στρ) Εργασία (Ώρες/στρ) Λιπάσματα (kg/στρ) Ελιές βρώσιμες x1 1,10 320 11,50 363,50 221,88 141,62 55,00 20,00 Σίτος σκληρός x2 0,23 300 9,50 78,50 35,62 42,88 2,00 16,00 Ελιές για λάδι x3 0,49 320 11,50 168,30 122,93 45,37 34,40 20,00 Κριθάρι x4 0,19 330 62,70 31,41 31,29 2,00 16,00 Σίτος μαλακός x5 0,18 350 63,00 32,96 30,04 2,00 16,00 Βρώμη x6 0,18 300 54,00 23,93 30,07 2,00 10,00 Βίκος x7 0,44 250 110,00 46,12 63,88 5,00 6,00 Ηλίανθος (Ενεργ.) x8 0,39 250 97,50 41,94 55,56 9,00 15,00 Βερίκοκα x9 0,47 3.000 1.410,00 366,20 1.043,80 70,00 55,00 Αγραναπ. & εκτ.σε καλή γεωρ. κατ. x10 0,00 0 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Πηγή: Ιδία επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων της έρευνας Πίνακας 3.18: Συγκεντρωτικοί τεχνικοί και οικονομικοί συντελεστές καλλιεργειών (Χαλκιδική, 2013) Καλλιέργειες Έκταση (Στρ.) Ν.Χαλκιδικής % Μεταβλητό Κόστος ( ) % Ακαθάριστο κέρδος ( ) % Εργασία (ώρες) % Λιπάσματα (κιλά) Ελιές βρώσιμες 199.000,0 26,6% 44.154.120,0 61,0% 28.182.380,0 49,7% 10.945.000,0 67,2% 3.980.000,0 35,2% Σίτος σκληρός 165.017,0 22,1% 5.877.905,5 8,1% 7.075.929,0 12,5% 330.034,0 2,0% 2.640.272,0 23,4% Ελιές για λάδι 111.000,0 14,8% 13.645.230,0 18,8% 5.036.070,0 8,9% 3.818.400,0 23,4% 2.220.000,0 19,6% Κριθάρι 40.931,0 5,5% 1.285.642,7 1,8% 1.280.731,0 2,3% 81.862,0 0,5% 654.896,0 5,8% Σίτος μαλακός 35.091,0 4,7% 1.156.599,4 1,6% 1.054.133,6 1,9% 70.182,0 0,4% 561.456,0 5,0% Βρώμη 29.544,0 3,9% 706.987,9 1,0% 888.388,1 1,6% 59.088,0 0,4% 295.440,0 2,6% Βίκος 24.925,0 3,3% 1.149.541,0 1,6% 1.592.099,0 2,8% 124.625,0 0,8% 149.550,0 1,3% Ηλίανθος (Ενεργ.) 15.589,0 2,1% 653.802,7 0,9% 866.124,8 1,5% 140.301,0 0,9% 233.835,0 2,1% Βερίκοκα 10.307,0 1,4% 3.774.423,4 5,2% 10.758.446,6 19,0% 721.490,0 4,4% 566.885,0 5,0% Αγραναπ. & εκτ.σε καλή γεωρ. κατ. 116.936,5 15,6% 0,0 0,0% 0,0 0,0% 0,0 0,0% 0,0 0,0% Σύνολο 748.340,5 100,0% 72.404.252,6 100,0% 56.734.302,1 100,0% 16.290.982,0 100,0% 11.302.334,0 100,0% Πηγή: Ιδία επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων της έρευνας % 53

Πίνακας 3.19: Τεχνικοί και οικονομικοί συντελεστές καλλιεργειών (Σέρρες, 2013) Καλλιέργειες Μεταβλητή Τιμές ( /kg) Αποδόσεις (kg/στρ) Επιδοτήσεις ( /στρ) Ακαθάριστη Πρόσοδος ( /στρ) Μεταβλητό Κόστος ( /στρ) Ακαθάριστο Κέρδος ( /στρ) Εργασία (Ώρες/στρ) Λιπάσματα (kg/στρ) Σίτος σκληρός x1 0,23 250 9,50 67,00 35,62 31,38 2,00 16,00 Αραβόσιτος x2 0,16 1.100 176,00 108,15 67,85 13,40 41,50 Βαμβάκι σύσπορο x3 0,5 320 80,56 240,56 134,94 105,62 18,00 29,00 Σίτος μαλακός x4 0,18 370 66,60 35,62 30,98 2,00 16,00 Ηλίανθος (Ενεργ.) x5 0,39 300 117,00 70,18 46,82 9,00 15,00 Τριφύλλια, Μηδική x6 0,18 1.500 270,00 68,85 201,15 12,30 18,00 Κριθάρι x7 0,19 330 62,70 31,41 31,29 2,00 16,00 Ελιές για λάδι x8 0,49 320 11,50 168,30 122,93 45,37 34,40 20,00 Ρύζι Japonica x9 0,31 600 186,00 118,98 67,02 11,00 37,00 Καπνός x10 4,01 115 461,08 394,11 66,97 107,80 32,00 Ελαιοκράμβη (Ενεργ.) x11 0,39 270 105,29 43,74 61,55 6,50 15,00 Αμύγδαλα x12 2,3 104 239,61 100,60 139,01 23,00 20,00 Αγραναπ. & εκτ.σε καλή γεωρ. κατ. x13 0,00 0 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Πηγή: Ιδία επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων της έρευνας Πίνακας 3.20: Συγκεντρωτικοί τεχνικοί και οικονομικοί συντελεστές καλλιεργειών (Σέρρες, 2013) Καλλιέργειες Έκταση (Στρ.) Ν.Σερρών % Μεταβλητό Κόστος ( ) % Ακαθάριστο κέρδος ( ) % Εργασία (ώρες) % Λιπάσματα (κιλά) Σίτος σκληρός 330.620,0 24,6% 11.776.684,4 11,8% 10.374.855,6 12,4% 661.240,0 4,7% 5.289.920,0 17,9% Αραβόσιτος 238.613,0 17,7% 25.805.996,0 25,9% 16.189.844,1 19,4% 3.197.414,2 22,9% 9.902.439,5 33,5% Βαμβάκι σύσπορο 147.177,0 10,9% 19.860.064,4 20,0% 15.545.014,7 18,6% 2.649.186,0 18,9% 4.268.133,0 14,4% Σίτος μαλακός 120.585,0 9,0% 4.295.237,7 4,3% 3.735.723,3 4,5% 241.170,0 1,7% 1.929.360,0 6,5% Ηλίανθος (Ενεργ.) 108.570,0 8,1% 7.619.442,6 7,7% 5.082.857,4 6,1% 977.130,0 7,0% 1.628.550,0 5,5% Τριφύλλια, Μηδική 102.761,0 7,6% 7.075.094,9 7,1% 20.670.285,2 24,8% 1.263.960,3 9,0% 1.849.698,0 6,3% Κριθάρι 79.300,0 5,9% 2.490.813,0 2,5% 2.481.297,0 3,0% 158.600,0 1,1% 1.268.800,0 4,3% Ελιές για λάδι 47.100,0 3,5% 5.790.003,0 5,8% 2.136.927,0 2,6% 1.620.240,0 11,6% 942.000,0 3,2% Ρύζι Japonica 30.178,0 2,2% 3.590.578,4 3,6% 2.022.591,6 2,4% 331.958,0 2,4% 1.116.586,0 3,8% Καπνός 21.838,0 1,6% 8.606.574,2 8,6% 1.462.535,8 1,8% 2.354.136,4 16,8% 698.816,0 2,4% Ελαιοκράμβη (Ενεργ.) 20.127,0 1,5% 880.355,0 0,9% 1.238.905,0 1,5% 130.825,5 0,9% 301.905,0 1,0% Αμύγδαλα 17.470,0 1,3% 1.757.482,0 1,8% 2.428.518,0 2,9% 401.810,0 2,9% 349.400,0 1,2% Αγραναπ. & εκτ.σε καλή γεωρ. κατ. 80.914,0 6,0% 0,0 0,0% 0,0 0,0% 0,0 0,0% 0,0 0,0% Σύνολο 1.345.253,0 100,0% 99.548.325,5 100,0% 83.369.354,6 100,0% 13.987.670,4 100,0% 29.545.607,5 100,0% Πηγή: Ιδία επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων της έρευνας % 54

Πίνακας 3.21: Τεχνικοί και οικονομικοί συντελεστές καλλιεργειών (Κιλκίς, 2013) Καλλιέργειες Μεταβλητή Τιμές ( /kg) Αποδόσεις (kg/στρ) Επιδοτήσεις ( /στρ) Ακαθάριστη Πρόσοδος ( /στρ) Μεταβλητό Κόστος ( /στρ) Ακαθάριστο Κέρδος ( /στρ) Εργασία (Ώρες/στρ) Λιπάσματα (kg/στρ) Σίτος σκληρός x1 0,23 310 9,50 80,80 35,69 45,11 2,00 16,00 Σίτος μαλακός x2 0,18 430 77,40 35,62 41,78 2,00 16,00 Βαμβάκι σύσπορο x3 0,5 350 80,56 255,56 134,94 120,62 18,00 29,00 Τριφύλλια, Μηδική x4 0,18 1.350 243,00 68,85 174,15 12,30 16,00 Κριθάρι x5 0,19 350 66,50 31,41 35,09 2,00 16,00 Αραβόσιτος x6 0,16 1.400 224,00 108,15 115,85 13,40 41,50 Triticale x7 0,16 450 72,00 23,93 48,07 2,00 27,00 Ηλίανθος (Ενεργ.) x8 0,39 250 97,50 41,94 55,56 9,00 15,00 Βίκος για σανό x9 0,18 600 108,00 38,25 69,75 5,00 6,00 Σίκαλη και σμίγος x10 0,17 250 42,50 23,93 18,57 2,00 16,00 Βρώμη x11 0,18 300 54,00 23,93 30,07 2,00 10,00 Ελαιοκράμβη (Ενεργ.) x12 0,39 230 89,70 43,74 45,96 6,50 15,00 Αγραναπ. & εκτ.σε καλή γεωρ. κατ. x13 0,00 0 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Πηγή: Ιδία επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων της έρευνας Πίνακας 3.22: Συγκεντρωτικοί τεχνικοί και οικονομικοί συντελεστές καλλιεργειών (Κιλκίς, 2013) Καλλιέργειες Έκταση (Στρ.) Ν.Κιλκίς % Μεταβλητό Κόστος ( ) % Ακαθάριστο κέρδος ( ) % Εργασία (ώρες) % Λιπάσματα (κιλά) Σίτος σκληρός 378.512,0 40,1% 13.509.093,3 33,8% 17.074.676,3 34,1% 757.024,0 20,2% 6.056.192,0 39,5% Σίτος μαλακός 218.736,0 23,2% 7.791.376,3 19,5% 9.138.790,1 18,3% 437.472,0 11,7% 3.499.776,0 22,8% Βαμβάκι σύσπορο 64.061,3 6,8% 8.644.431,8 21,6% 7.727.074,0 15,4% 1.153.103,4 30,8% 1.857.777,7 12,1% Τριφύλλια, Μηδική 43.707,1 4,6% 3.009.233,8 7,5% 7.611.594,2 15,2% 537.597,3 14,4% 699.313,6 4,6% Κριθάρι 36.166,8 3,8% 1.135.999,2 2,8% 1.269.093,0 2,5% 72.333,6 1,9% 578.668,8 3,8% Αραβόσιτος 34.852,0 3,7% 3.769.243,8 9,4% 4.037.626,6 8,1% 467.016,8 12,5% 1.446.358,0 9,4% Triticale 23.426,0 2,5% 560.584,2 1,4% 1.126.087,8 2,3% 46.852,0 1,3% 632.502,0 4,1% Ηλίανθος (Ενεργ.) 20.458,8 2,2% 858.042,1 2,1% 1.136.690,9 2,3% 184.129,2 4,9% 306.882,0 2,0% Βίκος για σανό 6.093,4 0,6% 233.072,6 0,6% 425.007,5 0,8% 30.467,0 0,8% 36.560,4 0,2% Σίκαλη και σμίγος 5.995,7 0,6% 143.477,1 0,4% 111.352,9 0,2% 11.991,4 0,3% 95.931,2 0,6% Βρώμη 4.909,3 0,5% 117.479,5 0,3% 147.622,7 0,3% 9.818,6 0,3% 49.093,0 0,3% Ελαιοκράμβη (Ενεργ.) 4.900,2 0,5% 214.334,7 0,5% 225.213,2 0,5% 31.851,3 0,9% 73.503,0 0,5% Αγραναπ. & εκτ.σε καλή γεωρ. κατ. 101.567,7 10,8% 0,0 0,0% 0,0 0,0% 0,0 0,0% 0,0 0,0% Σύνολο 943.386,3 100,0% 39.986.368,4 100,0% 50.030.829,1 100,0% 3.739.656,6 100,0% 15.332.557,7 100,0% Πηγή: Ιδία επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων της έρευνας % 55

Πίνακας 3.23: Τεχνικοί και οικονομικοί συντελεστές καλλιεργειών (Θεσσαλονίκη, 2013) Καλλιέργειες Μεταβλητή Τιμές ( /kg) Αποδόσεις (kg/στρ) Επιδοτήσεις ( /στρ) Ακαθάριστη Πρόσοδος ( /στρ) Μεταβλητό Κόστος ( /στρ) Ακαθάριστο Κέρδος ( /στρ) Εργασία (Ώρες/στρ) Λιπάσματα (kg/στρ) Σίτος σκληρός x1 0,23 290 9,50 76,27 35,62 40,65 2,00 16,00 Σίτος μαλακός x2 0,18 350 63,00 32,96 30,04 2,00 16,00 Ρύζι indica x3 0,24 1.000 240,00 118,98 121,02 11,00 37,00 Βαμβάκι σύσπορο x4 0,5 400 80,60 280,60 134,94 145,66 18,00 29,00 Κριθάρι x5 0,19 351 66,67 31,41 35,26 2,00 16,00 Ηλίανθος (Ενεργ.) x6 0,39 300 117,00 56,06 60,94 9,00 15,00 Ρύζι japonica x7 0,31 1.000 310,00 118,98 191,02 11,00 37,00 Αραβόσιτος x8 0,16 1.300 208,00 108,15 99,85 13,40 41,50 Ελιές για λάδι x9 0,49 320 11,50 168,30 122,93 45,37 34,40 20,00 Αγραναπ. & εκτ.σε καλή γεωρ. κατ. x10 0,00 0 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Πηγή: Ιδία επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων της έρευνας Πίνακας 3.24: Συγκεντρωτικοί τεχνικοί και οικονομικοί συντελεστές καλλιεργειών (Θεσσαλονίκη, 2013) Καλλιέργειες Έκταση (Στρ.) Ν.Θεσ/νικης % Μεταβλητό Κόστος ( ) % Ακαθάριστο κέρδος ( ) % Εργασία (ώρες) % Λιπάσματα (κιλά) Σίτος σκληρός 310.000,0 29,6% 11.042.200,0 17,2% 12.602.800,0 18,5% 620.000,0 9,3% 4.960.000,0 23,2% Σίτος μαλακός 210.000,0 20,1% 6.921.600,0 10,8% 6.308.400,0 9,2% 420.000,0 6,3% 3.360.000,0 15,7% Ρύζι indica 135.000,0 12,9% 16.062.300,0 25,0% 16.337.700,0 23,9% 1.485.000,0 22,2% 4.995.000,0 23,4% Βαμβάκι σύσπορο 105.000,0 10,0% 14.168.700,0 22,0% 15.294.300,0 22,4% 1.890.000,0 28,3% 3.045.000,0 14,2% Κριθάρι 55.000,0 5,3% 1.727.550,0 2,7% 1.939.450,0 2,8% 110.000,0 1,6% 880.000,0 4,1% Ηλίανθος (Ενεργ.) 50.870,0 4,9% 2.851.772,2 4,4% 3.100.017,8 4,5% 457.830,0 6,8% 763.050,0 3,6% Ρύζι japonica 45.000,0 4,3% 5.354.100,0 8,3% 8.595.900,0 12,6% 495.000,0 7,4% 1.665.000,0 7,8% Αραβόσιτος 30.000,0 2,9% 3.244.500,0 5,0% 2.995.500,0 4,4% 402.000,0 6,0% 1.245.000,0 5,8% Ελιές για λάδι 23.500,0 2,2% 2.888.855,0 4,5% 1.066.195,0 1,6% 808.400,0 12,1% 470.000,0 2,2% Αγραναπ. & εκτ.σε καλή γεωρ. κατ. 81.999,4 7,8% 0,0 0,0% 0,0 0,0% 0,0 0,0% 0,0 0,0% Σύνολο 1.046.369,4 100,0% 64.261.577,2 100,0% 68.240.262,8 100,0% 6.688.230,0 100,0% 21.383.050,0 100,0% Πηγή: Ιδία επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων της έρευνας % 56

Οι τεχνικοοικονομικοί συντελεστές που παρουσιάζονται στους Πίνακες 3.11 3.24, οδηγούν σε ορισμένα χρήσιμα συμπεράσματα. Η μεγαλύτερη σε έκταση καλλιέργεια του νομού Ημαθίας είναι το βαμβάκι, η μέση απόδοση τη συγκεκριμένη χρονιά ήταν 300 kg/στρ. Το βαμβάκι επιδοτήθηκε το 2013 μέσω του καθεστώτος της ειδικής ενίσχυσης με το ποσό των 80,56 ευρώ/στρ. Συμπεριλαμβανομένης τις ειδικής ενίσχυσης, το ακαθάριστο κέρδος είναι περίπου 41,5% της ακαθάριστης προσόδου, ενώ στο μεταβλητό κόστος δαπανάται το υπόλοιπο 58,5% της ακαθάριστης προσόδου. Αν λάβουμε υπόψη ολόκληρο το σχέδιο παραγωγής, το μεταβλητό κόστος του βαμβακιού αποτελεί το 17,3% του συνολικού μεταβλητού κόστους όλων των καλλιεργειών, ενώ το ακαθάριστο κέρδος του βαμβακιού αποτελεί μόνο το 12,1% του συνολικού ακαθάριστου κέρδους. Οι απαιτήσεις σε εργασία για το βαμβάκι είναι περίπου 13,3% των συνολικών απαιτήσεων για εργασία, ενώ τα λιπάσματα αποτελούν ένα μεγάλο ποσοστό (24,4%) επί των συνολικών λιπασμάτων, με αρνητικές συνέπειες για το περιβάλλον και χωρίς να υπάρχει αντιστοιχία σε όρους ακαθάριστου κέρδους. Σε ότι αφορά την επίσης μεγάλη σε έκταση καλλιέργεια της ροδακινιάς, παρατηρούμε ότι η τιμή για τα συμπύρηνα ή τα λεγόμενα αλλιώς βιομηχανικά είναι δύο φορές μικρότερη της τιμής των επιτραπέζιων ροδακίνων. Παρά τις καταστροφές από τις καιρικές συνθήκες στο νομό Ημαθίας παρατηρούμε ότι οι αποδόσεις για τις ροδακινιές ήταν αρκετά υψηλές καθώς ήταν πάνω από το 1,5 τόνους/στρ. για τα επιτραπέζια και πάνω από 2 τόνους/στρ. για τα συμπύρηνα. Οι αποδόσεις, το ακαθάριστο κέρδος αλλά και το μεταβλητό κόστος στις δενδρώδεις καλλιέργειες, κυμαίνεται σε υψηλά επίπεδα. Το υψηλό μεταβλητό κόστος οφείλεται εν μέρει στις μεγάλες απαιτήσεις σε εργασία, που στα ροδάκινα και τα νεκταρίνια είναι γύρω στις 67-70 ώρες/στρ., ενώ στα μήλα είναι ακόμη μεγαλύτερες γύρω στις 100 ώρες/στρ. Η έκταση που αφορά τις ροδακινιές είναι 28,3% επί του συνόλου της καλλιεργούμενης έκτασης στο νομό Ημαθίας, ενώ το κέρδος συνολικά για τα ροδάκινα αποτελεί το 50,6%, γεγονός χαρακτηριστικό της σημαντικότητας αυτής της καλλιέργειας. Το γεγονός ότι στην καλλιέργεια αυτή δαπανάται το 55,5% των συνολικών ωρών εργασίας δείχνει ότι αφενός είναι μια καλλιέργεια που απαιτεί 57

πολλές ώρες εργασίας ανά στρέμμα και αφετέρου ότι απασχολεί ένα μεγάλο μέρος του εργατικού δυναμικού. Η καλλιέργεια με τις μεγαλύτερες αποδόσεις ανά στρέμμα είναι τα μήλα. Αν και καταλαμβάνει μόλις το 3,8% της συνολικής έκτασης, αφορά το 21,2% του ακαθάριστου κέρδους και 9,5% του μεταβλητού κόστους του νομού. Οι απαιτήσεις σε εργασία αφορούν το 11,2% των συνολικών απαιτήσεων σε εργασία και τα λιπάσματα το 6,0% των συνολικών απαιτήσεων σε λιπάσματα, γεγονός που είναι αποδεκτό λόγω της υψηλής συνεισφοράς στο ακαθάριστο κέρδος. Ο αραβόσιτος έχει καλές αποδόσεις, όμως αν και η συνολική έκταση του σχεδίου παραγωγής είναι 9,2%, το ακαθάριστο κέρδος είναι μόλις 3,6% του συνολικού, με ίδιο ποσοστό να αντιστοιχεί και στις συνολικές απαιτήσεις σε εργασία. Τα λιπάσματα είναι σχετικά αυξημένα αναλογικά και αντιστοιχούν στο 9% επί των συνολικών λιπασμάτων. Παρατηρούμε ότι τα χειμερινά σιτηρά όπως το σιτάρι σκληρό, το σιτάρι μαλακό και το κριθάρι έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό το χαμηλό μεταβλητό κόστος, τις χαμηλές αποδόσεις και το χαμηλό ακαθάριστο κέρδος. Επίσης οι απαιτήσεις σε εργασία είναι πολύ μικρές και τα λιπάσματα που απαιτούνται σχετικά λίγα. Το ρύζι αποτελεί ένα μικρό ποσοστό στο σχέδιο παραγωγής, έχει μέτριες αποδόσεις, απαιτεί σχετικά λίγη χρησιμοποιούμενη εργασία σε ώρες, και σε ότι αφορά τα λιπάσματα, έχει ανάγκη από περισσότερα κιλά ανά στρέμμα σε σχέση με τα χειμερινά σιτηρά, όμως πολύ λιγότερα από τις δενδρώδεις καλλιέργειες. Σχετικά χαμηλή τιμή έχει η μηδική 0,18 /κιλό, με πολύ καλές όμως αποδόσεις περίπου 1,8 τόνους/στρ. Σε έκταση 8,7% του σχεδίου παραγωγής, το μεταβλητό κόστος επί του συνολικού ολόκληρου του νομού είναι μόλις 3,0%, ενώ το ακαθάριστο κέρδος επί του συνολικού είναι 11,0%. Η χρησιμοποιούμενη εργασία σε ώρες είναι μόλις 3,1% και τα λιπάσματα 4,9% επί των συνολικών. Η αγρανάπαυση και οι εκτάσεις σε καλή γεωργική κατάσταση που μπορούν να χρησιμοποιηθούν προς ενεργοποίηση των δικαιωμάτων των αγροτών ανέρχονται σε 4,1% επί του συνόλου του σχεδίου παραγωγής. Η μεγαλύτερη καλλιέργεια του νομού Πέλλας είναι το βαμβάκι και η μέση απόδοση κυμαίνεται περίπου στα 400 kg/στρ. Συμπεριλαμβανομένης τις ειδικής ενίσχυσης, το 58

ακαθάριστο κέρδος είναι περίπου 51,9% της ακαθάριστης προσόδου ενώ στο μεταβλητό κόστος δαπανάται το υπόλοιπο 48,1% της ακαθάριστης προσόδου. Λαμβάνοντας υπόψη το συνολικό σχέδιο παραγωγής, το μεταβλητό κόστος του βαμβακιού αποτελεί το 10,7% του συνολικού μεταβλητού κόστους, ενώ το ακαθάριστο κέρδος του το 8,8% του συνολικού ακαθάριστου κέρδους που αφορά όλες τις καλλιέργειες. Οι απαιτήσεις σε χρησιμοποιούμενη εργασία για το βαμβάκι είναι περίπου το 7,6% των συνολικών, ενώ τα λιπάσματα αποτελούν ένα σχετικά μεγάλο ποσοστό (17,2%) επί των συνολικών λιπασμάτων, με αρνητικές συνέπειες για το περιβάλλον και χωρίς να υπάρχει αντιστοιχία σε όρους ακαθάριστου κέρδους. Η δεύτερη μεγαλύτερη καλλιέργεια είναι οι ροδακινιές. Οι αποδόσεις, το ακαθάριστο κέρδος αλλά και το μεταβλητό κόστος, καθώς και οι απαιτήσεις σε χρησιμοποιούμενη εργασία και λιπάσματα είναι αυξημένα στις δενδρώδεις καλλιέργειες. Η συνολική έκταση που αφορά τις ροδακινιές είναι 22%, ενώ το ακαθάριστο κέρδος συνολικά για τα ροδάκινα είναι και αυτό περίπου 22%. Το γεγονός ότι στην καλλιέργεια αυτή δαπανάται το 40% των συνολικών ωρών εργασίας δείχνει ότι αφενός είναι μια καλλιέργεια που απαιτεί πολλές ώρες εργασίας ανά στρέμμα και αφετέρου ότι απασχολεί ένα μεγάλο μέρος του εργατικού δυναμικού. Τα χρησιμοποιούμενα λιπάσματα αποτελούν περίπου το 36,4% επί των συνολικών που αφορούν όλες τις καλλιέργειες στο συγκεκριμένο νομό. Οι κερασιές αποτελούν μια πολύ κερδοφόρα καλλιέργεια σε όρους ακαθάριστου κέρδους. Η τιμή παραγωγού και οι αντίστοιχες αποδόσεις έχουν σαν αποτέλεσμα το 49% του συνολικού ακαθάριστου κέρδους να προέρχεται από την καλλιέργεια αυτή. Τα χαρακτηριστικά παρόμοιων καλλιεργειών στους υπόλοιπους νομούς παρουσιάζουν ομοιότητες όταν αφορούν τις ίδιες καλλιέργειες, ενώ οι διαφορές μπορεί να έχουν σχέση με την καλύτερη ευδοκίμηση συγκεκριμένων καλλιεργειών λόγω κλιματολογικών ή άλλων παραγόντων. Για παράδειγμα στο νομό Πιερίας οι μεγαλύτερες σε έκταση καλλιέργειες καταλαμβάνονται από σιτάρι με ποσοστό 34,7%, ακολουθεί ο καπνός, το βαμβάκι και οι υπόλοιπες καλλιέργειες σε μικρότερο ποσοστό. Οι απαιτήσεις σε χρησιμοποιούμενη 59

εργασία για τα σιτηρά είναι χαμηλές, αλλά και το περιθώριο ακαθάριστου κέρδους περιορισμένο. Ο καπνός που αποτελεί το 10,2% της έκτασης του σχεδίου παραγωγής, παρουσιάζει υψηλό ακαθάριστο κέρδος (39,2%) αλλά παράλληλα υψηλό εργατικό κόστος (47,4%) και μεταβλητό κόστος (35,4%). Από τις δενδρώδεις καλλιέργειες οι ακτινιδιές που ευδοκιμούν στην περιοχή έχουν καλές αποδόσεις, αξιόλογο ακαθάριστο κέρδος, αλλά και υψηλό μεταβλητό κόστος που οφείλεται κατά ένα μεγάλο μέρος στο υψηλό εργατικό κόστος. Στο νομό Χαλκιδικής κυριαρχούν οι καλλιέργειες των ελαιόδεντρων και υπάρχει αυξημένος ο κίνδυνος λόγω καιρικών συνθηκών οι αποδόσεις να είναι πολύ χαμηλές. Η δεύτερη μεγαλύτερη καλλιέργεια είναι το σκληρό σιτάρι. Ένα μεγάλο ποσοστό (19,0%) του συνολικού ακαθάριστου κέρδους οφείλεται στις βερικοκιές, οι οποίες καταλαμβάνουν μόλις το 1,4% της καλλιεργήσιμης έκτασης. Οι καλές αποδόσεις καθιστούν την καλλιέργεια αυτή προσοδοφόρα και το ποσοστό του ακαθάριστου κέρδους επί της ακαθάριστης προσόδου είναι 74%. Οι καλλιέργειες της βρώμης, του βίκου και του ηλίανθου παρουσιάζουν και αυτές αξιόλογο κέρδος, καθώς περίπου το 60% της ακαθάριστης προσόδου συνιστά το ακαθάριστο κέρδος ενώ οι μέσες αποδόσεις είναι περίπου 250-300 kg/στρ. Οι εκτάσεις σε αγρανάπαυση και σε καλή γεωργική κατάσταση αποτελούν ένα αξιόλογο ποσοστό (15,6%). Στο νομό Σερρών κυριαρχεί η καλλιέργεια του σκληρού σίτου (24,6%) και του αραβόσιτου (17,7%). Η καλλιέργεια τριφύλλια - μηδική, η ενεργειακή καλλιέργεια της ελαιοκράμβης και η δενδρώδης καλλιέργεια της αμυγδαλιάς εμφανίζουν αυξημένο ποσοστό ακαθάριστου κέρδους. Τα ελαιόδεντρα και ο καπνός έχουν μεγάλο μεταβλητό κόστος, λόγω του υψηλού εργατικού κόστους. Στο νομό Κιλκίς βασικές καλλιέργειες είναι τα σιτηρά, καθώς το σκληρό και το μαλακό σιτάρι αποτελούν το 63,3% των καλλιεργήσιμων εκτάσεων. Ακολουθούν το βαμβάκι και η κατηγορία τριφύλλια - μηδική, το κριθάρι και ο αραβόσιτος. Στο βαμβάκι που επιδοτείται, η ακαθάριστη πρόσοδος κατανέμεται μεταξύ του μεταβλητού κόστους (53%) και του ακαθάριστου κέρδους (47%). Στην κατηγορία τριφύλλια - μηδική ένα μεγάλο μέρος της ακαθάριστης προσόδου αποτελεί ακαθάριστο κέρδος (72%), λόγω 60

των υψηλών αποδόσεων της καλλιέργειας αυτής, ενώ στο μεταβλητό κόστος δαπανάται ένα μικρότερο ποσοστό (28%). Τέλος στο νομό Θεσσαλονίκης οι βασικές καλλιέργειες εκτός από το μαλακό και σκληρό σίτο (49,7%), είναι επίσης το ρύζι (17,2%) και το βαμβάκι (10%). Η ακαθάριστη πρόσοδος κατανέμεται σχεδόν ισόποσα μεταξύ μεταβλητού κόστους και ακαθάριστου κέρδους στις παραπάνω καλλιέργειες. Παρακάτω θα γίνει αναφορά στην οργάνωση της γεωργικής παραγωγής με γνώμονα την αύξηση του ακαθάριστου κέρδους του σχεδίου παραγωγής και της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από τα υπολείμματα καλλιεργειών, την ελαχιστοποίηση των απαιτήσεων σε εργασία και την ελαχιστοποίηση της χρήσης λιπασμάτων. 61

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο ΒΙΟΜΑΖΑ, ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 4.1 Εισαγωγή Στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η αυξανόμενη χρήση βιομάζας δίνει τη δυνατότητα για παραγωγή μιας επιπλέον μορφής ενέργειας, δημιουργώντας παράλληλα ανάπτυξη, νέες θέσεις απασχόλησης και ελάττωση εκπομπής ρύπων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δημοσιεύσει αναφορές για τα κριτήρια βιωσιμότητας με στόχο τη μεγιστοποίηση της ωφέλειας από τη χρήση βιομάζας και την αποφυγή των αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον. Σύμφωνα με την Ανακοίνωση της Επιτροπής COM(2005)628 της 7.12.2005 «Σχέδιο δράσης για τη βιομάζα» και τα κριτήρια βιωσιμότητας για τις ενεργειακές εγκαταστάσεις παραγωγής θερμικής ή ηλεκτρικής ενέργειας, απαγορεύεται η χρήση βιομάζας από περιοχές υψηλής βιοποικιλότητας και ενθαρρύνεται ο έλεγχος της προέλευσης της βιομάζας που καταναλώνεται εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μερικά από τα προβλήματα στην παραγωγή βιομάζας είναι η απόκτηση της κατάλληλης άδειας για κατασκευή ενεργειακών εγκαταστάσεων, καθώς και η μη δεκτικότητα στην υιοθέτηση των βιοενεργειακών έργων. Τα βασικά πλεονεκτήματα από την ενεργειακή αξιοποίηση της στερεάς βιομάζας είναι η μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, η δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης, η αποκέντρωση με την δημιουργία θέσεων εργασίας σε απομακρυσμένες περιοχές, η προσέλκυση νέων επενδύσεων, η ενθάρρυνση της αγροτικής καινοτομίας και η ενίσχυση του γεωργικού εισοδήματος με ταυτόχρονη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με μεθόδους πιο φιλικούς προς το περιβάλλον. Επίσης σε εποχές οικονομικής κρίσης η αξιοποίηση των γεωργικών υπολειμμάτων και οι αποδοτικές ενεργειακά καλλιέργειες μπορεί να συντελέσουν στην καλύτερη διαχείριση της παραγωγής και να ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητα. Τα μειονεκτήματα αφορούν κυρίως στις δυσκολίες στην αποκομιδή, αποθήκευση, μεταφορά και την υψηλή υγρασία των γεωργικών υπολειμμάτων καθώς και στη μεταβλητή ενεργειακή τους απόδοση. Σύμφωνα με την Οδηγία 2009/28/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου σχετικά με την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, ως «βιομάζα 62

θεωρείται το βιοαποικοδομήσιμο κλάσμα προϊόντων, αποβλήτων και καταλοίπων βιολογικής προέλευσης από τη γεωργία, τη δασοκομία και τους συναφείς κλάδους, συμπεριλαμβανομένης της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας, καθώς και το βιοαποικοδομήσιμο κλάσμα των βιομηχανικών αποβλήτων και των οικιακών απορριμμάτων». Πιο συγκεκριμένα, ως βιομάζα θεωρούνται οι ενεργειακές καλλιέργειες, τα παραπροϊόντα υλοτομίας, τα αγροτικά παραπροϊόντα, τα αγροτοβιομηχανικά απόβλητα και τα αστικά στερεά απόβλητα. Στο παρόν κεφάλαιο διερευνώνται οι δυνατότητες ενεργειακής αξιοποίησης των γεωργικών υπολειμμάτων. Έχουν προταθεί ορισμένα μοντέλα παραγωγής βιοενέργειας. Τα μοντέλα αυτά σύμφωνα με την αναφορά του προγράμματος Rurale Evolution (Arampatzis et al.,2012) διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες: στα μοντέλα βιοενέργειας με βάση την κοινότητα, στα μοντέλα βιοενέργειας με βάση το δημόσιο τομέα, στα μοντέλα βιοενέργειας με βάση των ιδιωτικό τομέα και τέλος στις συμπράξεις του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ). Οι αγροτο - ενεργειακές περιοχές που βασίζονται σε ΣΔΙΤ μοντέλα σχετίζονται με καλύτερη απόδοση λόγω του καλύτερου συντονισμού των εμπλεκόμενων φορέων. Οι ΣΔΙΤ συντονίζουν όλους τους διαθέσιμους πόρους, ελαχιστοποιούν τους κινδύνους και βοηθούν στην καλύτερη εφαρμογή και διαχείριση των έργων. Στα πλαίσια των αγροτο - ενεργειακών περιοχών μπορεί να γίνεται παραγωγή ενέργειας για ιδιοκατανάλωση ή για πώληση. Η βιομάζα ή η εργοστασιακή μονάδα που διαχειρίζεται τη βιομάζα, μπορεί να ανήκει είτε μόνο στο δημόσιο, είτε μόνο στον ιδιωτικό τομέα, ή το ιδιοκτησιακό καθεστώς να είναι ταυτόχρονα και δημοσίου και ιδιωτικού τομέα. Τα ΣΔΙΤ μοντέλα ταξινομούνται με βάση την αναφορά Rurale Evolution σε τέσσερις κατηγορίες. Το πρώτο εναλλακτικό σχήμα περιλαμβάνει την παραγωγή ενέργειας από βιομάζα η οποία ανήκει είτε στο δημόσιο είτε στον ιδιωτικό τομέα μέσω εκχώρησης, το δεύτερο σχήμα περιλαμβάνει την αυτοπαραγωγή θερμικής ενέργειας και εν δυνάμει πώληση της στο εθνικό δίκτυο ενέργειας, το τρίτο εναλλακτικό σχήμα περιλαμβάνει την πώληση θερμικής ενέργειας στον ιδιωτικό τομέα και εν δυνάμει πώληση ηλεκτρικής ενέργειας στο εθνικό δίκτυο ενέργειας και τέλος το 63

τελευταίο σχήμα αφορά την πώληση ηλεκτρικής ενέργειας στο δημόσιο τομέα από ιδιωτική ενεργειακή εγκατάσταση. Η σπουδαιότητα των συμπράξεων ΣΔΙΤ έγκειται στην ανάγκη να ενισχυθεί η επιχειρηματικότητα στον τομέα της βιοενέργειας, χωρίς να αυξηθεί το δημόσιο χρέος. Σχετική μελέτη που αφορά την μεθοδολογία για ανάπτυξη αγροτο - ενεργειακών περιοχών μέσω των συμπράξεων αυτών έχει γίνει αντικείμενο έρευνας σε αγροτικές περιοχές της Ελλάδας και της Ιταλίας (Manos et al., 2014). 4.2 Γεωργικά υπολείμματα από καλλιέργειες και παραγωγή θερμικής και ηλεκτρικής ενέργειας 4.2.1 Προσδιορισμός παραγόμενης θερμικής και ηλεκτρικής ενέργειας Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζεται ένας τρόπος υπολογισμού της θερμικής και ηλεκτρικής ενέργειας από γεωργικά υπολείμματα. Υπάρχει εκτεταμένη βιβλιογραφία που αναφέρεται στις αποδόσεις υπολειμμάτων από βιομάζα, σε ποσοστά υγρασίας, σε αποδόσεις στεγνών υπολειμμάτων και σε τιμές LHV (Di Blasi et al., 1997; Gemtos & Tsiricolgou, 1999; Jolli & Giljum, 2005; Kaltschmitt et al, 2003; Amoo-Gottfried & Hall, 1999; Hemstock & Hall, 1995). Γενικότερα, για την εκτίμηση του δυναμικού της βιομάζας στην Ευρώπη έχουν πραγματοποιηθεί πολλές μελέτες και πολλά Ευρωπαϊκά προγράμματα (Siemons et al, 2004; Kim & Dale, 2004; Edwards et al, 2005; Hoogwijk et al, 2005; Ericsson & Nilsson, 2006; Smeets et al, 2006; Ganko et al, 2008; Christou & Alexopoulou, 2012) Με βάση την υπάρχουσα βιβλιογραφία και λαμβάνοντας υπόψη νεότερες ερευνητικές προσπάθειες προς την ίδια κατεύθυνση (Tziolas et al, 2016) αναφέρονται τα γεωργικά υπολείμματα που προέρχονται από τις μεγαλύτερες καλλιέργειες ανά νομό και η απόδοσή τους σε τόνους ανά στρέμμα. Με το συγκεκριμένο μοντέλο που θα εφαρμοστεί και μετά την αφαίρεση της υγρασίας που αντιστοιχεί σε κάθε καλλιέργεια, υπολογίζεται η απόδοση των στεγνών υπολειμμάτων. Στη συνέχεια υπολογίζεται η συνολική παραγωγή βιομάζας ανά καλλιέργεια και ανά νομό. Στο τελευταίο στάδιο 64

γίνεται ο υπολογισμός της θερμικής και ηλεκτρικής ενέργειας χρησιμοποιώντας τους παρακάτω τύπους αντίστοιχα: Παραγωγή θερμικής ενέργειας = 0.9 Βιομάζα (kg) LHV (MJ/kg) Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας = 0.2 Βιομάζα (kg) LHV (MJ/kg) Η διαφορά μεταξύ της ηλεκτρικής και της θερμικής ενέργειας εξαρτάται από την απόδοση του εκάστοτε λέβητα. Η χαμηλή θερμογόνος δύναμη LHV (MJ/kg) είναι υψηλότερη στις καλλιέργειες που τα υπολείμματα τους συνίστανται σε κλαδιά, όπως είναι οι δενδρώδεις και χαμηλότερη σε καλλιέργειες που τα υπολείμματα τους είναι άχυρα. Η χαμηλή θερμογόνος δύναμη είναι πιο υψηλή στις δενδρώδεις καλλιέργειες, καθώς δίνουν πιο αποδοτικό υλικό καύσης. Εφαρμόζοντας τους παραπάνω τύπους, υπολογίζουμε την ηλεκτρική και θερμική ενέργεια σε MJ και στη συνέχεια μετατρέπουμε την παραγωγή σε MWh μέσω του τύπου 1 MJ=0.0002778 MWh, ούτως ώστε να αντιληφθούμε την παραγωγή ενέργειας στις γνωστές μονάδες. 65

Πίνακας 4.1: Παραγωγή Θερμικής και Ηλεκτρικής Ενέργειας από γεωργικά υπολείμματα (Ημαθία, 2013) Καλλιέργειες Έκταση (Στρ.) Βαμβάκι σύσπορο 165.000,00 Ροδάκινα επιτραπέζια Ροδάκινα συμπύρηνα Αραβόσιτος 60.000,00 Τριφύλλια, Μηδική Τύπος υπολείμματος Άχυρα και κέλυφος (υπέργειο μέρος) Άχυρα και κέλυφος (ρίζα) Απόδοση υπολ. (tn/στρεμ) Υγρασία % Απόδοση υπολ. Στεγνά Παραγωγή Βιομάζας LHV (MJ/kg) Παραγωγή θερμικής ενέργειας (MJ) Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (MJ) Θ.Ε. (Mwh) H.Ε. (Mwh) H.Ε. (Mwh/στρ) 0,42 40% 0,25 41.910 18 678.942.000 150.876.000 188.610 41.913 0,25 0,13 56% 0,06 9.570 19 159.340.500 35.409.000 44.265 9.837 0,06 95.000,00 Κλαδιά 0,29 40% 0,17 16.530 22 327.294.000 72.732.000 90.922 20.205 0,21 90.000,00 Κλαδιά 0,29 40% 0,17 15.660 22 310.068.000 68.904.000 86.137 19.142 0,21 Κοτσάνια και στάχυα 1,05 55% 0,47 28.350 17 433.755.000 96.390.000 120.497 26.777 0,45 56.700,00 Άχυρα 0,30 15% 0,26 14.459 16 208.202.400 46.267.200 57.839 12.853 0,23 Σίτος σκληρός 50.000,00 Άχυρα 0,16 15% 0,14 6.800 16 97.920.000 21.760.000 27.202 6.045 0,12 Νεκταρίνια 38.000,00 Κλαδιά 0,29 40% 0,17 6.612 22 130.917.600 29.092.800 36.369 8.082 0,21 Μήλα 25.000,00 Κλαδιά 0,24 40% 0,14 3.600 22 71.280.000 15.840.000 19.802 4.400 0,18 Κριθάρι 15.000,00 Άχυρα 0,27 15% 0,23 3.443 17 52.670.250 11.704.500 14.632 3.252 0,22 Σίτος μαλακός 16.000,00 Άχυρα 0,25 15% 0,21 3.400 16 48.960.000 10.880.000 13.601 3.022 0,19 Ρύζι Indica 16.000,00 Άχυρα 0,38 25% 0,29 4.560 15 61.560.000 13.680.000 17.101 3.800 0,24 Αγρανάπαυση & Εκτάσεις σε καλή γεωρ. κατάσταση 26.638,20 Σύνολο 653.338,20 154.893 2.580.909.750 573.535.500 716.977 159.328 Πηγή: Ιδία επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων της έρευνας 66

Πίνακας 4.2: Παραγωγή Θερμικής και Ηλεκτρικής Ενέργειας από γεωργικά υπολείμματα (Πέλλα, 2013) Καλλιέργειες Έκταση (Στρ.) Τύπος υπολείμματος Απόδοση υπολ. (tn/στρεμ) Υγρασία % Απόδοση υπολ. Στεγνά Παραγωγή Βιομάζας LHV (MJ/kg) Παραγωγή θερμικής ενέργειας (MJ) Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (MJ) Θ.Ε. (Mwh) H.Ε. (Mwh) H.Ε. (Mwh/στρ) Βαμβάκι σύσπορο 114.000,00 Ροδάκινα συμπύρηνα Αραβόσιτος 83.400,00 Άχυρα και κέλυφος (υπέργειο μέρος) Άχυρα και κέλυφος (ρίζα) 0,42 40% 0,25 28.956 18 469.087.200 104.241.600 130.312 28.958 0,25 0,13 56% 0,06 6.612 19 110.089.800 24.464.400 30.583 6.796 0,06 96.000,00 Κλαδιά 0,29 40% 0,17 16.704 22 330.739.200 73.497.600 91.879 20.418 0,21 Κοτσάνια και στάχυα 1,05 55% 0,47 39.407 17 602.919.450 133.982.100 167.491 37.220 0,45 Κεράσια 79.400,00 Κλαδιά 0,25 40% 0,15 11.910 22 235.818.000 52.404.000 65.510 14.558 0,18 Ροδάκινα επιτραπέζια 66.000,00 Κλαδιά 0,29 40% 0,17 11.484 22 227.383.200 50.529.600 63.167 14.037 0,21 Σίτος σκληρός 59.580,00 Άχυρα 0,16 15% 0,14 8.103 16 116.681.472 25.929.216 32.414 7.203 0,12 Τριφύλλια, Μηδική 56.200,00 Άχυρα 0,30 15% 0,26 14.331 16 206.366.400 45.859.200 57.329 12.740 0,23 Κριθάρι 43.600,00 Άχυρα 0,27 15% 0,23 10.006 17 153.094.860 34.021.080 42.530 9.451 0,22 Σίτος μαλακός 43.450,00 Άχυρα 0,25 15% 0,21 9.233 16 132.957.000 29.546.000 36.935 8.208 0,19 Νεκταρίνια 28.700,00 Κλαδιά 0,29 40% 0,17 4.994 22 98.877.240 21.972.720 27.468 6.104 0,21 Βερίκοκα 15.600,00 Κλαδιά 0,16 40% 0,10 1.498 22 29.652.480 6.589.440 8.237 1.831 0,12 Αγρανάπαυση & Εκτάσεις σε καλή γεωρ. κατάσταση 51.480,00 Σύνολο 737.410,00 163.237 2.713.666.302 603.036.956 753.856 167.524 Πηγή: Ιδία επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων της έρευνας 67

Πίνακας 4.3: Παραγωγή Θερμικής και Ηλεκτρικής Ενέργειας από γεωργικά υπολείμματα (Πιερία, 2013) Καλλιέργειες Έκταση (Στρ.) Τύπος υπολείμματος Απόδοση υπολ. (tn/στρεμ) Υγρασία % Απόδοση υπολ. Στεγνά Παραγωγή Βιομάζας LHV (MJ/kg) Παραγωγή θερμικής ενέργειας (MJ) Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (MJ) Σίτος σκληρός 93.110,00 Άχυρα 0,16 15% 0,14 12.663 16 182.346.624 40.521.472 50.656 11.257 0,12 Σίτος μαλακός 77.100,00 Άχυρα 0,25 15% 0,21 16.384 16 235.926.000 52.428.000 65.540 14.564 0,19 Καπνός 49.800,00 Κοτσάνια 0,22 85% 0,03 1.643 16 23.664.960 5.258.880 6.574 1.461 0,03 Βαμβάκι σύσπορο 45.465,00 Άχυρα και κέλυφος (υπέργειο μέρος) Άχυρα και κέλυφος (ρίζα) Θ.Ε. (Mwh) H.Ε. (Mwh) H.Ε. (Mwh/στρ) 0,42 40% 0,25 11.548 18 187.079.382 41.573.196 51.971 11.549 0,25 0,13 56% 0,06 2.637 19 43.905.551 9.756.789 12.197 2.710 0,06 Τριφύλλια, Μηδική 34.460,00 Άχυρα 0,30 15% 0,26 8.787 16 126.537.120 28.119.360 35.152 7.812 0,23 Ελιές για λάδι 32.800,00 Κλαδιά 0,17 50% 0,09 2.788 22 55.202.400 12.267.200 15.335 3.408 0,10 Ακτινίδια 32.000,00 Κλαδιά 0,16 35% 0,10 3.328 22 65.894.400 14.643.200 18.305 4.068 0,13 Μείγμα σιτηρών (Σανοδοτικά, Χορτοδοτικά ετήσια) 28.320,00 Άχυρα 0,16 15% 0,14 3.852 16 55.461.888 12.324.864 15.407 3.424 0,12 Κριθάρι 26.000,00 Άχυρα 0,27 15% 0,23 5.967 16 85.924.800 19.094.400 23.870 5.304 0,20 Αραβόσιτος 17.890,00 Κοτσάνια και στάχυα 1,05 55% 0,47 8.453 17 129.331.283 28.740.285 35.928 7.984 0,45 Ρύζι Indica 10.100,00 Άχυρα 0,38 25% 0,29 2.879 15 38.859.750 8.635.500 10.795 2.399 0,24 Αγρανάπαυση & Εκτάσεις σε καλή γεωρ. κατάσταση 42.801,50 Σύνολο 489.846,50 80.929 1.230.134.157 273.363.146 341.731 75.940 Πηγή: Ιδία επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων της έρευνας 68

Πίνακας 4.4: Παραγωγή Θερμικής και Ηλεκτρικής Ενέργειας από γεωργικά υπολείμματα (Χαλκιδική, 2013) Καλλιέργειες Έκταση (Στρ.) Τύπος υπολείμματος Απόδοση υπολ. (tn/στρεμ) Υγρασία % Απόδοση υπολ. Στεγνά Παραγωγή Βιομάζας LHV (MJ/kg) Παραγωγή θερμικής ενέργειας (MJ) Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (MJ) Ελιές βρώσιμες 199.000,00 Κλαδιά 0,17 50% 0,09 16.915 22 334.917.000 74.426.000 93.040 20.676 0,10 Σίτος σκληρός 165.017,00 Άχυρα 0,16 15% 0,14 22.442 16 323.169.293 71.815.398 89.776 19.950 0,12 Ελιές για λάδι 111.000,00 Κλαδιά 0,17 50% 0,09 9.435 22 186.813.000 41.514.000 51.897 11.533 0,10 Κριθάρι 40.931,00 Άχυρα 0,27 15% 0,23 9.394 16 135.268.769 30.059.726 37.578 8.351 0,20 Σίτος μαλακός 35.091,00 Άχυρα 0,25 15% 0,21 7.457 16 107.378.460 23.861.880 29.830 6.629 0,19 Βρώμη 29.544,00 Άχυρα 0,14 15% 0,12 3.516 17 53.790.761 11.953.502 14.943 3.321 0,11 Βίκος 24.925,00 Κοτσάνια και φύλλα 0,20 15% 0,17 4.237 17 64.829.925 14.406.650 18.010 4.002 0,16 Ηλίανθος (Ενεργ.) 15.589,00 Κοτσάνια και άχυρα 0,40 40% 0,24 3.741 17 57.242.808 12.720.624 15.902 3.534 0,23 Βερίκοκα 10.307,00 Κλαδιά 0,16 40% 0,10 989 22 19.591.546 4.353.677 5.443 1.209 0,12 Αγρανάπαυση & Εκτάσεις σε καλή γεωρ. κατάσταση 116.936,50 Σύνολο 748.340,50 78.127 1.283.001.561 285.111.458 356.418 79.204 Πηγή: Ιδία επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων της έρευνας Θ.Ε. (Mwh) H.Ε. (Mwh) H.Ε. (Mwh/στρ) 69

Πίνακας 4.5: Παραγωγή Θερμικής και Ηλεκτρικής Ενέργειας από γεωργικά υπολείμματα (Σέρρες, 2013) Καλλιέργειες Έκταση (Στρ.) Τύπος υπολείμματος Απόδοση υπολ. (tn/στρεμ) Υγρασία % Απόδοση υπολ. Στεγνά Παραγωγή Βιομάζας LHV (MJ/kg) Παραγωγή θερμικής ενέργειας (MJ) Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (MJ) Σίτος σκληρός 330.620,00 Άχυρα 0,16 15% 0,14 44.964 16 647.486.208 143.885.824 179.872 39.971 0,12 Αραβόσιτος 238.613,00 Βαμβάκι σύσπορο 147.177,00 Κοτσάνια και στάχυα Άχυρα και κέλυφος (υπέργειο μέρος) Άχυρα και κέλυφος (ρίζα) Θ.Ε. (Mwh) H.Ε. (Mwh) H.Ε. (Mwh/στρ) 1,05 55% 0,47 112.745 17 1.724.993.030 383.331.785 479.203 106.490 0,45 0,42 40% 0,25 37.383 18 605.603.920 134.578.649 168.237 37.386 0,25 0,13 56% 0,06 8.536 19 142.128.829 31.584.184 39.483 8.774 0,06 Σίτος μαλακός 120.585,00 Άχυρα 0,25 15% 0,21 25.624 16 368.990.100 81.997.800 102.505 22.779 0,19 Ηλίανθος (Ενεργ.) 108.570,00 Κοτσάνια και άχυρα 0,40 40% 0,24 26.057 16 370.527.696 82.339.488 102.933 22.874 0,21 Τριφύλλια, Μηδική 102.761,00 Άχυρα 0,30 15% 0,26 26.204 16 377.338.392 83.852.976 104.825 23.294 0,23 Κριθάρι 79.300,00 Άχυρα 0,27 15% 0,23 18.199 17 278.450.055 61.877.790 77.353 17.190 0,22 Ελιές για λάδι 47.100,00 Κλαδιά 0,17 50% 0,09 4.004 22 79.269.300 17.615.400 22.021 4.894 0,10 Ρύζι Japonica 30.178,00 Άχυρα 0,38 25% 0,29 8.601 15 116.109.855 25.802.190 32.255 7.168 0,24 Καπνός 21.838,00 Κοτσάνια 0,22 85% 0,03 721 16 10.377.418 2.306.093 2.883 641 0,03 Ελαιοκράμβη (Ενεργ.) 20.127,00 Άχυρα 0,40 53% 0,19 3.784 26 89.904.894 19.978.865 24.976 5.550 0,28 Αμύγδαλα 17.470,00 Κλαδιά 0,17 40% 0,10 1.782 22 35.282.412 7.840.536 9.801 2.178 0,12 Αγρανάπαυση & Εκτάσεις σε καλή γεωρ. κατάσταση 80.914,00 Σύνολο 1.345.253,00 318.603 4.846.462.108 1.076.991.580 1.346.347 299.188 Πηγή: Ιδία επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων της έρευνας 70

Πίνακας 4.6: Παραγωγή Θερμικής και Ηλεκτρικής Ενέργειας από γεωργικά υπολείμματα (Κιλκίς, 2013) Καλλιέργειες Έκταση (Στρ.) Τύπος υπολείμματος Απόδοση υπολ. (tn/στρεμ) Υγρασία % Απόδοση υπολ. Στεγνά Παραγωγή Βιομάζας LHV (MJ/kg) Παραγωγή θερμικής ενέργειας (MJ) Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (MJ) Θ.Ε. (Mwh) H.Ε. (Mwh) H.Ε. (Mwh/στρ) Σίτος σκληρός 378.512,00 Άχυρα 0,16 15% 0,14 51.478 16 741.277.901 164.728.422 205.927 45.762 0,12 Σίτος μαλακός 218.736,00 Άχυρα 0,25 15% 0,21 46.481 16 669.332.160 148.740.480 185.940 41.320 0,19 Βαμβάκι σύσπορο 64.061,30 Βαμβάκι σύσπορο 0,00 Άχυρα και κέλυφος (υπέργειο μέρος) Άχυρα και κέλυφος (ρίζα) 0,42 40% 0,25 16.272 18 263.599.437 58.577.653 73.228 16.273 0,25 0,13 56% 0,06 3.716 19 61.863.997 13.747.555 17.186 3.819 0,06 Τριφύλλια, Μηδική 43.707,10 Άχυρα 0,30 15% 0,26 11.145 16 160.492.471 35.664.994 44.585 9.908 0,23 Κριθάρι 36.166,80 Άχυρα 0,27 15% 0,23 8.300 17 126.994.293 28.220.954 35.279 7.840 0,22 Αραβόσιτος 34.852,00 Άχυρα 1,05 55% 0,47 16.468 17 251.953.821 55.989.738 69.993 15.554 0,45 Triticale 23.426,00 Άχυρα 0,18 15% 0,15 3.584 17 55.160.499 12.257.889 15.324 3.405 0,15 Ηλίανθος (Ενεργ.) 20.458,80 Άχυρα 0,40 40% 0,24 4.910 17 75.124.714 16.694.381 20.870 4.638 0,23 Βίκος για σανό 6.093,40 Κοτσάνια και φύλλα 0,20 15% 0,17 1.036 17 15.848.933 3.521.985 4.403 978 0,16 Σίκαλη και σμίγος 5.995,70 Άχυρα 0,18 15% 0,15 917 17 14.035.334 3.118.963 3.899 866 0,14 Βρώμη 4.909,30 Άχυρα 0,14 15% 0,12 584 17 8.938.363 1.986.303 2.483 552 0,11 Ελαιοκράμβη (Ενεργ.) 4.900,20 Άχυρα 0,40 53% 0,19 921 26 21.888.605 4.864.135 6.081 1.351 0,28 Αγρανάπαυση & Εκτάσεις σε καλή 101.567,70 γεωρ. κατάσταση Σύνολο 943.386,30 165.812 2.466.510.529 548.113.451 685.197 152.266 Πηγή: Ιδία επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων της έρευνας 71

Πίνακας 4.7: Παραγωγή Θερμικής και Ηλεκτρικής Ενέργειας από γεωργικά υπολείμματα (Θεσσαλονίκη, 2013) Καλλιέργειες Έκταση (Στρ.) Τύπος υπολείμματος Απόδοση υπολ. (tn/στρεμ) Υγρασία % Απόδοση υπολ. Στεγνά Παραγωγή Βιομάζας LHV (MJ/kg) Παραγωγή θερμικής ενέργειας (MJ) Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (MJ) Σίτος σκληρός 310.000,00 Άχυρα 0,16 15% 0,14 42.160 16 607.104.000 134.912.000 168.653 37.479 0,12 Σίτος μαλακός 210.000,00 Άχυρα 0,25 15% 0,21 44.625 16 642.600.000 142.800.000 178.514 39.670 0,19 Ρύζι indica 135.000,00 Άχυρα 0,38 25% 0,29 38.475 15 519.412.500 115.425.000 144.293 32.065 0,24 Βαμβάκι σύσπορο 105.000,00 Άχυρα και κέλυφος (υπέργειο μέρος) Άχυρα και κέλυφος (ρίζα) Θ.Ε. (Mwh) H.Ε. (Mwh) H.Ε. (Mwh/στρ) 0,42 40% 0,25 26.670 18 432.054.000 96.012.000 120.025 26.672 0,25 0,13 56% 0,06 6.090 19 101.398.500 22.533.000 28.169 6.260 0,06 Κριθάρι 55.000,00 Άχυρα 0,27 15% 0,23 12.623 17 193.124.250 42.916.500 53.650 11.922 0,22 Ηλίανθος (Ενεργ.) 50.870,00 Κοτσάνια και άχυρα 0,40 40% 0,24 12.209 17 186.794.640 41.509.920 51.892 11.531 0,23 Ρύζι japonica 45.000,00 Άχυρα 0,38 25% 0,29 12.825 15 173.137.500 38.475.000 48.098 10.688 0,24 Αραβόσιτος 30.000,00 Κοτσάνια και στάχυα 1,05 55% 0,47 14.175 17 216.877.500 48.195.000 60.249 13.389 0,45 Ελιές για λάδι 23.500,00 Κλαδιά 0,17 50% 0,10 2.397 22 47.460.600 10.546.800 13.185 2.930 0,12 Αγρανάπαυση & Εκτάσεις σε καλή γεωρ. κατάσταση 81.999,40 Σύνολο 1.046.369,40 212.248 3.119.963.490 693.325.220 866.726 192.606 Πηγή: Ιδία επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων της έρευνας 72

Στον Πίνακα 4.8 παρουσιάζονται τα συνολικά στοιχεία για την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και το δυναμικό της βιομάζας της Π.Κ.Μ. σε θερμική και ηλεκτρική ενέργεια. Πίνακας 4.8: Παραγωγή Θερμικής και Ηλεκτρικής Ενέργειας από γεωργικά υπολείμματα (Π.Κ.Μ, 2013) Νομός Έκταση (Στρ.) Παραγωγή Βιομάζας Παραγωγή θερμικής ενέργειας (MJ) Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (MJ) Θ.Ε. (Mwh) H.Ε. (Mwh) Σέρρες 1.345.253 318.603 4.846.462.108 1.076.991.580 1.346.347 299.188 Θεσσαλονίκη 1.046.369 212.248 3.119.963.490 693.325.220 866.726 192.606 Πέλλα 737.410 163.237 2.713.666.302 603.036.956 753.856 167.524 Ημαθία 653.338 154.893 2.580.909.750 573.535.500 716.977 159.328 Κιλκίς 943.386 165.812 2.466.510.529 548.113.451 685.197 152.266 Χαλκιδική 748.341 78.127 1.283.001.561 285.111.458 356.418 79.204 Πιερία 489.847 80.929 1.230.134.157 273.363.146 341.731 75.940 Σύνολο Π.Κ.Μ. 5.963.944 1.173.849 18.240.647.897 4.053.477.311 5.067.252 1.126.056 Πηγή: Ιδία επεξεργασία πρωτογενών και δευτερογενών στοιχείων της έρευνας Ενδεικτικά, η συνολική παραγωγή βιομάζας μπορεί να ανέλθει κατά προσέγγιση σε 1.173.849 τόνους, ενώ η συνολική παραγωγή θερμικής ενέργειας σε 5.067.252 Mwh και ηλεκτρικής ενέργειας σε 1.126.056 Mwh. Επίσης στον Πίνακα 4.8 φαίνεται η κατάταξη των επτά νομών της Π.Κ.Μ. ανάλογα με το διαθέσιμο ποσοστό ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας σε φθίνουσα σειρά. Οι νομοί Σερρών, Θεσσαλονίκης, Πέλλας και Ημαθίας καταλαμβάνουν την πρώτη θέση, ενώ ακλουθούν οι νομοί Κιλκίς, Χαλκιδικής και Πιερίας. Για να γίνουν καλύτερα αντιληπτά τα μεγέθη βιομάζας από γεωργικά υπολείμματα που υπάρχουν αναξιοποίητα και που θα μπορούσαν να καλύψουν κάποιο μέρος από τις ετήσιες απαιτήσεις σε ηλεκτρική ενέργεια, στον Πίνακα 4.9 αναφέρεται η ποσότητα ηλεκτρικής ενέργεια που καταναλώνεται αποκλειστικά για γεωργική χρήση, καθώς και η συνολική κατανάλωση που περιλαμβάνει την ηλεκτρική ενέργεια για οικιακή, εμπορική, βιομηχανική, γεωργική και δημόσια χρήση. Η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας για γεωργική χρήση στην Π.Κ.Μ. ανέρχεται σε 456.664 Mwh και αποτελεί το 73

40% της ηλεκτρικής ενέργειας από βιομάζα των υπολειμμάτων των καλλιεργειών που εν δυνάμει διαθέτει η περιοχή μελέτης σύμφωνα με το προτεινόμενο μοντέλο. Σε όρους συνολικής κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας που ανέρχεται σε 8.085.424 Mwh, η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από υπολείμματα καλλιεργειών των επτά νομών του παρόντος μοντέλου μπορεί να καλύψει περίπου το 14%. Πίνακας 4.9: Κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας κατά περιφέρεια, νομό και κατηγορία χρήσης, 2012 Κατανάλωση Ηλεκτρικής ενέργειας Γεωργική χρήση Συνολική χρήση (Οικιακή, Εμπορική, Βιομηχανική, Γεωργική, Δημόσιες και Δημοτικές Αρχές, Φωτισμός οδών) Περιφέρεια, Νομός Mwh Mwh Ημαθίας 59.768 548.696 Θεσσαλονίκης 89.290 4.808.564 Κιλκίς 46.133 408.157 Πέλλης 96.026 555.177 Πιερίας 41.225 525.398 Σερρών 71.243 594.950 Χαλκιδικής 52.979 644.482 Σύνολο Π.Κ.Μ. 456.664 8.085.424 Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 74

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΣΧΕΤΙΚΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ 5.1 Εισαγωγή Η Περιβάλλουσα Ανάλυση Δεδομένων (DEA) μετρά τη σχετική αποτελεσματικότητα ή αποδοτικότητα των μονάδων λήψης αποφάσεων, με βασικό χαρακτηριστικό γνώρισμα ότι οι εισροές και οι εκροές που υπεισέρχονται στην παραγωγική διαδικασία και συγκρίνονται είναι ομοειδείς. Στην περίπτωση της παρούσας μελέτης ως μονάδες λήψης αποφάσεων ή αντίστοιχα ως παραγωγικές μονάδες, έχουν τεθεί οι επτά νομοί της Κεντρικής Μακεδονίας. Ως εισροές έχουν θεωρηθεί οι μεταβλητές της χρησιμοποιούμενης εργασίας, του μεταβλητού κόστους, των λιπασμάτων και των εκτάσεων σε στρέμματα, ενώ ως εκροές έχουν ληφθεί το ακαθάριστο κέρδος και η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από γεωργικά υπολείμματα. Η εφαρμογή της μεθόδου DEA οδηγεί στην κατασκευή της καμπύλης αποτελεσματικών ή αποδοτικών συνδυασμών από σημεία που αντιστοιχούν στις συγκεκριμένες εισροές και εκροές. Επίσης στα πλαίσια της παρούσας εργασίας πραγματοποιείται ο υπολογισμός της αποτελεσματικότητας της κάθε μονάδας, ο διαχωρισμός των μονάδων λήψης αποφάσεων σε αποτελεσματικές και λιγότερο αποτελεσματικές και ο προσδιορισμός των άριστων συνδυασμών εισροών και εκροών. Με βάση τη βιβλιογραφία, θεμελιωτής της Περιβάλλουσας Ανάλυσης Δεδομένων ήταν ο Farell (1958). Η προσπάθεια εφαρμογής της DEA συνεχίστηκε από τους Charnes et al (1978). Στην Ελλάδα η μέθοδος της DEA εφαρμόστηκε αρχικά για την σύγκριση της σχετικής αποτελεσματικότητας στον αγελαδοτροφικό τομέα (Manos & Psychoudakis, 1997). Επίσης με τη εφαρμογή της μεθόδου DEA στο αγροτικό χώρο έχουν ασχοληθεί αρκετοί ερευνητές (Psychoudakis & Dimitriadou, 1999; Καραγιάννης & Γαλανόπουλος, 2000; Fousekis et al, 2001; Kamruzzaman et al, 2006; Kamruzzaman et al, 2009; Rezitis et al 2011; Vlontzos et al, 2014) 5.2 Μεθοδολογία DEA Η Περιβάλλουσα Ανάλυση Δεδομένων στα πλαίσια της Επιχειρησιακής Έρευνας χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει τη σχετική αποτελεσματικότητα των παραγωγικών 75

μονάδων που λειτουργούν υπό παρόμοιες συνθήκες και με ίδιες κατηγορίες εισροών και εκροών (Manos & Psychoudakis, 1997). Η παρούσα μελέτη ασχολείται με την εφαρμογή της Περιβάλλουσας Ανάλυσης Δεδομένων σε μακροοικονομικό επίπεδο στον τομέα της γεωργίας, καθώς ως περιοχή μελέτης λαμβάνεται η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και οι επτά νομοί της. Κύρια χαρακτηριστικά γνωρίσματα διαφοροποίησης των μοντέλων DEA, είναι οι αποδόσεις κλίμακας και ο προσανατολισμός του μοντέλου. Το αρχικό μοντέλο που αναπτύχθηκε από τους Charnes et al. (1978), γνωστό και ως CCR μοντέλο από τα ονόματα των δημιουργών του Charnes, Cooper & Rhodes, αποτελεί ένα μοντέλο σταθερών αποδόσεων κλίμακας (CRS), στο οποίο οι αποδόσεις κλίμακας δεν μεταβάλλονται με την αλλαγή του μεγέθους της μονάδας λήψης αποφάσεων. Το άλλο βασικό μοντέλο γνωστό και ως BCC (Banker, Charnes & Cooper) είναι μοντέλο μεταβλητών αποδόσεων κλίμακας (VRS), στο οποίο οι αποδόσεις κλίμακας μεταβάλλονται με την αλλαγή του μεγέθους της μονάδας λήψης αποφάσεων. Το Γράφημα 5.1 δείχνει την διάκριση των βασικών μοντέλων DEA με βάση τις οικονομίες κλίμακας και τον προσανατολισμό του μοντέλου (Ozcan, 2014) Γράφημα 5.1: Ταξινόμηση βασικών μοντέλων DEA με βάση τις οικονομίες κλίμακας και τον προσανατολισμό. Προσανατολισμός Εισροών Εκροών CCR [CRS - Σταθερές Αποδόσεις Κλίμακας] BCC [VRS - Μεταβλητές Αποδόσεις Κλίμακας] CCR [CRS - Σταθερές Αποδόσεις Κλίμακας] BCC [VRS - Μεταβλητές Αποδόσεις Κλίμακας] CCR Εισροών ΒCC Εισροών CCR Εκροών BCC Εκροών Πηγή: Ozcan, 2014 Στην παρούσα μελέτη χρησιμοποιείται το CCR μοντέλο προσανατολισμού εισροών, στο οποίο οι οικονομίες κλίμακας παραμένουν σταθερές. Η ουσία του μοντέλου των 76