Α. Η ΤΣΗΜΙΚΗ ΚΕΦΗ: ΠΑΡΕΛΘΟΝ, ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ*

Α. Η ΤΣΗΜΙΚΗ ΚΕΦΗ: ΠΑΡΕΛΘΟΝ, ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ* Η ΤΣΗΜΙΚΗ ΚΕΦΗ ΚΑΙ ΣΑ ΤΝ ΣΗ ΕΠΟΥΗ Ξεθηλώληαο λα απαληήζσ ζηα εξσηήκαηα πνπ έζεζε ε ζπληαθηηθή επηηξνπή ηνπ Μετάλογου ζηνπο αλαγλώζηεο ηνπ ζρεηηθά κε ηελ ζπζηεκηθή, ζα ήζεια λα πσ όηη πξνζσπηθά πξνηηκώ λα ρξεζηκνπνηώ ηνλ όξν ζπζηεκηθή ζθέςε αληί ηνπ όξνπ ζπζηεκηθή ζεσξία ή ζρνιή. Οη ζεσξίεο θαη νη ζρνιέο καο δηράδνπλ, δεκηνπξγνύλ ζηεγαλά, δηρνγλσκίεο θαη παξεμεγήζεηο ελώ νη ζθέςεηο εμειίζζνληαη, δηαθνξνπνηνύληαη, αλαζεσξνύληαη. Πηζηεύσ όηη όζν πεξηζζόηεξν κηιάκε γηα ηηο εκπεηξίεο καο, ηηο ζθέςεηο καο θαη ηα βηώκαηα καο θαη όζν ιηγόηεξν αληηπαξαζέηνπκε ηηο ζεσξίεο καο, ηόζν πην απνηειεζκαηηθόο ζα είλαη ν δηάινγνο. Η νιηζηηθή νπηηθή πνπ καο πξνζέθεξε ε ζπζηεκηθή επηζηεκνινγία ππεξβαίλνληαο ηελ αηνκηθή δηάζηαζε ηνπ αλζξώπνπ, εζηηάδεηαη ζηελ νκαδηθή, ζπιινγηθή δπλακηθή. Θα κπνξνύζε ινηπόλ λα ππνζηεξίμεη θαλείο όηη ε ζπζηεκηθή ζθέςε κε ηελ επξύηεξε έλλνηα ηεο σο κηαο νιηζηηθήο επηζηεκνινγίαο είλαη ν ζεσξεηηθόο εμνπιηζκόο πνπ καο ρξεηάδεηαη γηα λα θαηαλνήζνπκε θαη λα αληηκεησπίζνπκε ηνλ ξεπζηό, αζαθή θαη πνιύπινθν θόζκν ηνπ ζήκεξα θαη ηνπ αύξην. Φαίλεηαη όηη ν ζπιινγηθόο λνπο αξρίδεη λα ζπλεηδεηνπνηεί όηη κόλν καδί κπνξνύκε λα ςάρλνπκε κέζα καο θαη γύξσ καο γηα λα βξίζθνπκε ην δξόκν καο ζην πνιύπινθν ξεπζηό θαη αβέβαην θόζκν πνπ θηηάμακε. Καζώο ηα ηείρε θαηαξξένπλ θαη θαζώο ηα θνηλσληθά δίθηπα απνθηνύλ όιν θαη κεγαιύηεξε ζεκαζία αγθαιηάδνληαο όιν θαη κεγαιύηεξεο αλζξώπηλεο νκάδεο, βηώλνπκε πηα θαζεκεξηλά όηη όινη είκαζηε άξξεθηα ζπλδεδεκέλνη κε όινπο ηνπο άιινπο. Αλ πξνζπαζήζεη θαλείο λα δεη νιόθιεξε ηελ εηθόλα δελ κπνξεί παξά λα παξαδερζεί όηη ην ΤΝ είλαη έλαο θώδηθαο πνπ ζπκππθλώλεη πξνσζεηηθέο επηζηεκνληθέο ζεσξήζεηο θαη δηαρξνληθέο αιήζεηεο. Ίζσο όκσο αθόκα πην ζεκαληηθό είλαη όηη ζηε θάζε πνπ βξηζθόκαζηε βηώλνπκε πιένλ ην ΤΝ ζηελ θαζεκεξηλόηεηα καο. Σα ΤΝ ηεο επνρήο πξαγκαηώλνληαη κέζα από ηα δηεπξπκέλα δίθηπα ηεο επνρήο καο (πνιηηηθά, πνιηηηζκηθά, θνηλσληθά, ηερλνινγηθά, επηζηεκνληθά). Έλλνηεο όπσο παγθνζκηνπνίεζε, δηαδίθηπν, ζεσξία ησλ πάλησλ, θιπ., εθθξάδνπλ ηελ ζύλδεζε πνπ ππάξρεη αλάκεζα ζηα κέξε ελόο ζπζηήκαηνο. Έλλνηεο πνπ ήμεξαλ κόλν νη επηζηήκνλεο όπσο ή ζεσξία ηνπ ράνπο εθιατθεύνληαη π.ρ. ε πεηαινύδα ηνπ Πεθίλνπ. Πνιιέο από ηηο αμίεο πνπ κπνξνύλ λα καο νδεγήζνπλ ζε πην θσηεηλά κνλνπάηηα έρνπλ ην ΤΝ ζαλ πξώην ζπλζεηηθό: ζπιινγηθόηεηα, ζπκκεηνρή, ζπλαίζζεκα, ζπλελλόεζε, ζπλνρή, ζπλεθηηθόηεηα, ζπληξνθηθόηεηα, ζπλαίλεζε αιιά θαη άιιεο αμίεο πνπ ζα κπνξνύζαλ λα καο βάινπλ ζε κηα θαηλνύξγηα ηξνρηά είλαη λνεκαηηθά ζπλδεδεκέλεο κε ηνλ θώδηθα ΤΝ, όπσο κνίξαζκα, αιιειεγγύε, θνηλσληθή ζπλείδεζε, πξνζσπηθή επζύλε. Ωο εθ ηνύηνπ πηζηεύσ όηη ην κέιινλ ηεο ζπζηεκηθήο ηαπηίδεηαη κε ην κέιινλ ηεο επηζηεκνληθήο εμέιημεο θαη ηε δηαηήξεζε ηεο δσήο. 1

2. Η ΤΣΗΜΙΚΗ ΚΕΦΗ ΚΑΙ ΣΑ ΕΦΟΔΙΑ ΣΟΤ ΤΣΗΜΙΚΟΤ ΘΕΡΑΠΕΤΣΗ Δκείο νη ζπζηεκηθνί ζεξαπεπηέο ζε ζεσξεηηθό επίπεδν ζπκπνξεπόκαζηε κε ηηο γεληθόηεξεο εμειίμεηο ηεο επνρήο καο θαη ηνπ θιάδνπ ηεο ςπρνζεξαπείαο γηαηί έρνπκε αθνκνηώζεη πνιιέο ζύγρξνλεο ζπλζεηηθέο επηζηεκνληθέο ζεσξήζεηο ζε δηάθνξνπο θιάδνπο (ηελ ζεσξία ηνπ ράνπο, ηελ έλλνηα ηεο απηνξγάλσζεο (γηα ηελ νπνία απνλεκήζεθε ζηνλ Ilia Prigogine ην βξαβείν Νόκπει), ηηο ζεσξεηηθέο ζέζεηο ησλ Kenneth Gergen θαη Jerome Bruner όηη ε γλώζε είλαη ην πξντόλ ηνπ δηαιόγνπ θαη ηεο δηαπξαγκάηεπζεο)*. Δθόζνλ ινηπόλ, ζύκθσλα κε ηηο ζεσξεηηθέο ζέζεηο πνπ δηέπνπλ ηνλ θιάδν καο, νη ελέξγεηέο καο δελ απνηππώλνπλ θαη δελ αθνξνύλ ην FOOTNOTE Σα βιβλία και των τριών συγγραυέων έχουν ενταχθεί στη σειρά ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΤΣΗΜΑΣΑ αληηθεηκεληθό, ην απόιπην θαη ην ζσζηό αιιά ηηο δηθέο καο θαηαζθεπέο, ν ξόινο καο δελ είλαη λα ςάρλνπκε λα βξνύκε ηελ αιήζεηα αιιά λα γεθπξώλνπκε ηηο δηθέο καο αιήζεηεο κε ηηο αιήζεηεο ησλ άιισλ. Η κόλε αζθαιηζηηθή δηθιείδα γηα λα κε ράλνπκε ηελ επαθή κε ηελ πξαγκαηηθόηεηα ησλ άιισλ είλαη λα δεκηνπξγνύκε επηθνηλσληαθέο γέθπξεο ηόζν κε άηνκα θαη ηηο νηθνγέλεηεο πνπ απεπζύλνληαη ζε καο γηα βνήζεηα όζν θαη κε ηνπο ζπλεξγαδόκελνπο επαγγεικαηίεο. Πηζηεύσ επίζεο, όηη ε ζπλζεηηθή αληίιεςε σο βαζηθή δηάζηαζε ηεο ζπζηεκηθήο πξνζέγγηζεο είλαη εμαηξεηηθά ρξήζηκε γηα εκάο ηνπο επαγγεικαηίεο ηεο ςπρηθήο πγείαο γηαηί έρνπκε ζηελ δηάζεζε καο έλα κνλαδηθό θαη αλεθηίκεην εξγαιείν πνπ καο δίλεη ηε δπλαηόηεηα λα βιέπνπκε νιόθιεξε ηελ εηθόλα, λα γεθπξώλνπκε νπηηθέο, λα αμηνπνηνύκε ηε γλώζε θαη ηελ εκπεηξία από άιια πεδία θαη θιάδνπο. 3. Η ΤΣΗΜΙΚΗ ΚΕΦΗ ΚΑΙ Ο ΚΛΑΔΟ ΣΗ ΦΤΥΟΘΕΡΑΠΕΙΑ Πξηλ θάπνηα ρξόληα, ζε έλα από ηα ζπζηεκηθά ζπλέδξηα πνπ δηνξγάλσλε ;;;;ζηελ Θεζζαινλίθε, είρα κηιήζεη ζηελ ελαξθηήξηα ζπλεδξία κε ζέκα: «Ο θιάδνο ηεο νηθνγελεηαθήο ζεξαπείαο, ζπγθιίζεηο θαη απνθιίζεηο. Δίρα επηζεκάλεη ηόηε όηη αλ ξίμνπκε κηα καηηά ζην ηη δηαδξακαηίδεηαη ζηνλ επξύηεξν ρώξν ηνπ θιάδνπ ηεο ςπρνζεξαπείαο ζα δηαπηζηώζνπκε όηη νη ζεσξεηηθνί ηνπ θιάδνπ ηεο ςπρνζεξαπείαο πνπ πξεζβεύνπλ όηη ε ζύλζεζε είλαη επηζπκεηή θαη εθηθηή, ςάρλνπλ απεγλσζκέλα γηα κηα θνηλή γιώζζα ε νπνία λα δηεπθνιύλεη ηελ επηθνηλσλία αλάκεζα ζε ζεξαπεπηέο πνπ αλήθνπλ ζε δηάθνξεο ζρνιέο. Όιν θαη πην ζπρλά δηαβάδεη θαλείο άξζξα ζε έγθπξα επηζηεκνληθά πεξηνδηθά πνπ εμεηάδνπλ ηηο δηαθνξέο θαη ηηο νκνηόηεηεο αλάκεζα ζε πξνζεγγίζεηο πνπ ζην παξειζόλ ζεσξνύληαλ αληαγσληζηηθέο αλνίγνληαο ην δξόκν πξνο ζπλζεηηθέο πξνζεγγίζεηο. Παξά όκσο ην γεγνλόο όηη ζπλερίδεηαη ε αλαδήηεζε ελόο θνηλνύ ζεσξεηηθνύ πιαηζίνπ γηα ηνλ θιάδν ηεο ςπρνζεξαπείαο θαη παξόιν πνπ έρεη αλαγλσξηζηεί όηη απηό ην πιαίζην ζα έπξεπε λα είλαη ζε κεηαζεσξεηηθό επίπεδν, θαίλεηαη λα αγλνείηαη 2

ε δπλαηόηεηα λα επηηεπρζεί απηή ε ελνπνίεζε κε βάζε ηηο ππάξρνπζεο νιηζηηθέο έλλνηεο πνπ πξνζθέξεη ε ζπζηεκηθή ζθέςε θαη νη εθαξκνγέο ηεο. Με άιια ιόγηα, δελ αμηνπνηείηαη ν επξπγώληνο θαθόο ηεο ζπζηεκηθήο ζεώξεζεο, ν νπνίνο κπνξεί λα είλαη ηδηαίηεξα ρξήζηκνο, αθνύ κάο έρεη εμνπιίζεη κε έλλνηεο θαη αξρέο πνπ επηηξέπνπλ ηελ ελόηεηα ρσξίο λα απνθιείνπλ ηε δηαθνξνπνίεζε. Ο ΚΛΑΔΟ ΣΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ: ΕΞΕΛΙΞΕΙ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ Δλώ νη ζεσξεηηθνί πνπ αλήθνπλ ζηνλ επξύηεξν ρώξν ηεο ςπρνζεξαπείαο αλαδεηνύλ ελνπνηεηηθά ζεσξεηηθά πιαίζηα, ν θιάδνο ηεο νηθνγελεηαθήο ζεξαπείαο αλαζεσξεί ζπλερώο όρη απιά έλλνηεο θαη αξρέο, κεζόδνπο θαη ηερληθέο αιιά νιόθιεξα επηζηεκνληθά παξαδείγκαηα. Δλώ δειαδή ζηελ εμειηθηηθή πνξεία ησλ πεξηζζόηεξσλ ζρνιώλ ςπρνζεξαπείαο δηαηεξείηαη αλαιινίσην ην βαζηθό ζεσξεηηθό ηνπο ππόβαζξν (π.ρ. ςπραλάιπζε, ζπκπεξηθνξηζκόο, θιπ), ν θιάδνο ηεο νηθνγελεηαθήο ζεξαπείαο βξίζθεηαη ζε κηα ζπλερή κεηάιιαμε. ε δπν-ηξεηο δεθαεηίεο ν θιάδνο πέξαζε από ηε Γεληθή Θεσξία πζηεκάησλ ζηελ Αθεγεκαηηθή πξνζέγγηζε. Γηα πνιιέο δεθαεηίεο ε νηθνγελεηαθή ζεξαπεία ζε κεγάιν βαζκό απνκνλσκέλε από ηνλ ππόινηπν ρώξν ηεο ςπρνζεξαπείαο εληόο ησλ ηεηρώλ αλέπηπμε ηνλ δηθό ηεο πινύζην ζεσξεηηθό θαη κεζνδνινγηθό εμνπιηζκό. Σν γεγνλόο όηη ν θιάδνο ηεο νηθνγελεηαθήο ζεξαπείαο βαζίδεηαη ζην θνηλό ζπζηεκηθό ζεσξεηηθό ππόβαζξν επέηξεςε λα δηαηεξεζεί ε ζπλνρή ηνπ παξά ην γεγνλόο όηη δελ απνθεύρζεθαλ νη δηρνηνκήζεηο. Με άιια ιόγηα, ε ζπλύπαξμε ησλ δηάθνξσλ ζρνιώλ ηεο νηθνγελεηαθήο ζεξαπείαο δελ νδήγεζε ζηνλ θαηαθεξκαηηζκό ηνπ θιάδνπ καο όπσο ζπλέβεθε ζηνλ επξύηεξν ρώξν ηεο ςπρνζεξαπείαο. Η ζπλνρή ηνπ θιάδνπ δελ δηαηαξάρζεθε νύηε από ηηο δηαδνρηθέο αλαζεσξήζεηο θεληξηθώλ ζέζεσλ πνπ εθπξνζσπνύζαλ ηα επηζηεκνληθά παξαδείγκαηα πνπ απνξξίπηνπκε δηαδνρηθά ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. Καηά ηε γλώκε κνπ, ηα δπν βαζηθά ζηνηρεία ηεο ηαπηόηεηαο καο πνπ δηαηήξεζαλ ηελ ζπλνρή ηνπ θιάδνπ θαη επέηξεςαλ ηελ απξόζθνπηε θαη δεκηνπξγηθή πνξεία ηνπ είλαη, αθελόο ε ζπζηεκηθή καο νπηηθή ζην ζεσξεηηθό επίπεδν θαη αθεηέξνπ, ζε επίπεδν θιηληθήο πξαθηηθήο ε εζηίαζε ζηελ νηθνγελεηαθή ζεξαπεία. Βέβαηα, ηα δπν απηά ζηνηρεία ηεο ηαπηόηεηάο καο ζπγρσλεύηεθαλ. Από ηα αξρηθά ζηάδηα ν όξνο νηθνγελεηαθή ζεξαπεία ρξεζηκνπνηείηαη ζπγρξόλσο γηα λα πεξηγξάςεη κηα κέζνδν, κηα κνξθή ζεξαπεπηηθήο θαη έλα ηξόπν ζθέςεο. Ωο εθ ηνύηνπ, νη όξνη νηθνγελεηαθή θαη ζπζηεκηθή ζεξαπεία ρξεζηκνπνηνύληαη σο ζπλώλπκα. Αο κε μερλάκε όηη ζηελ πιεηνςεθία ηνπο νη ζπζηεκηθέο εηαηξείεο θαη θέληξα θαζώο θαη ηα ζεκαληηθόηεξα επηζηεκνληθά πεξηνδηθά έρνπλ ζηελ επσλπκία ηνπο ηνλ όξν νηθνγελεηαθή ζεξαπεία ( ΑΑΜFT, EFTA, IFTA, AFTA, θαη Journal of Marital and Family Therapy, Family Process, Journal of Family Therapy. Δίλαη λνκίδσ ελδεηθηηθό ηεο δηθήο καο πνιηηηζκηθήο ηαπηόηεηαο όηη απηό δελ ηζρύεη ζηα θαζ εκάο. Δλώ δειαδή νη νλνκαζίεο εηαηξεηώλ, θέληξσλ, ζπγγξακκάησλ, πεξηνδηθώλ θ.ιπ. ηνπ θιάδνπ ηεο Οηθνγελεηαθήο Θεξαπείαο δηεζλώο εκπεξηέρνπλ ηε ιέμε νηθνγέλεηα, νη πεξηζζόηεξεο αληίζηνηρεο νλνκαζίεο ζηνλ ειιεληθό ρώξν 3

εκπεξηέρνπλ ή βαζίδνληαη ζηε ιέμε ζύζηεκα: ΔΛΔΤΘ, ΔΣΗΟ, ΔΒΔ, ΔΙΡΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΤΣΗΜΑΣΑ, ΔΚΔΨΟ ΜΔΣΑΛΟΓΟ θ.ιπ. Πξέπεη λα νκνινγήζσ όηη κεξηθέο θνξέο αλαξσηηέκαη γηαηί θνηηάκε κόλν πξνο ηελ Γύζε γηα λα βξνύκε απαληήζεηο γηα ηα ζέκαηα πνπ αθνξνύλ ηελ δνπιεηά καο θαη δελ αληινύκε πεξηζζόηεξν από ηελ δηθή καο παξάδνζε. Οη ζπλάδειθνί καο ηνπ Νένπ Κόζκνπ από όπνπ καο έξρνληαη νη πεξηζζόηεξεο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο, έρνπλ άιιε παξάδνζε θαη άιιε ηζηνξηθή κλήκε. Γηα λα πξνρσξήζνπλ γξήγνξα θαη απνηειεζκαηηθά πξέπεη λα μεθνξησζνύλ ηα βαξίδηα ηνπ παξειζόληνο. αλ ηνλ cowboy πνπ νδεγεί ηελ άκαμα θαη μεθνξηώλεηαη ηα πεξηηηά εθόδηα γηα λα θηάζεη πην γξήγνξα ζηνλ πξννξηζκό ηνπ. Ίζσο εκείο λα πξέπεη λα γπξίζνπκε πίζσ γηα λα αληιήζνπκε δπλακηζκό θαη έκπλεπζε, πιεξνθνξίεο θαη γλώζε. Ίζσο αμίδεη ηνλ θόπν λα ζηξέςνπκε ην βιέκκα καο ζηηο πνιηηηζκηθέο καο ξίδεο, εθεί πνπ ζα αλαθαιύςνπκε ρξήζηκα εξγαιεία γηα ηελ δνπιεηά καο. Αο μαλαγπξίζνπκε όκσο ζηελ εμέηαζε ησλ εμειίμεσλ ζηνλ ζπζηεκηθό ρώξν θαη αο αλαξσηεζνύκε πνην είλαη άξαγε ην ηίκεκα απηήο ηεο ζύγρπζεο επηπέδσλ θαη κάιηζηα όηαλ απηνί νη όξνη αθνξνύλ ηελ ίδηα ηελ ηαπηόηεηα καο; Καηά ηελ γλώκε κνπ, όζνλ αθνξά ηηο αιιειεπηδξάζεηο καο κε ηνλ ππόινηπν ρώξν ηεο ςπρνζεξαπείαο θαη απηνύ ηεο ςπρηθήο πγείαο, απηή ε ηαύηηζε καο κε ηελ νηθνγελεηαθή ζεξαπεία έδξαζε ζεηηθά γηαηί καο απνδίδεηαη κηα θαζαξή επαγγεικαηηθή ηαπηόηεηα. Ο ξόινο καο είλαη γηα ηνπο απέμσ μεθάζαξνο. Δίκαζηε απηνί πνπ αζρνινύκαζηε κε νηθνγέλεηεο. Με άιια ιόγηα, ν ηίηινο ηνπ νηθνγελεηαθνύ ζεξαπεπηή καο δηεπθνιύλεη ζηελ επηθνηλσλία καο κε ηνλ επξύηεξν ρώξν ηεο ςπρηθήο πγείαο θαη όρη κόλν. Από ηε άιιε πιεπξά βέβαηα, ε ηαύηηζε καο κε κηα ζεξαπεπηηθή πξνζέγγηζε πνπ έρεη ζπλδεζεί κε νηθνγελεηαθά πξνβιήκαηα, ζηνλ επξύηεξν θαηαθεξκαηηζκέλν ρώξν ηεο ςπρνζεξαπείαο όπνπ θπξηαξρνύλ νη αηνκνθεληξηθέο πξνζεγγίζεηο, δεκηνπξγεί κηα απνπξνζαλαηνιηζηηθή εηθόλα κηαο πεξηθεξεηαθήο παξέκβαζεο πνπ ζπκπιεξώλεη ηελ βαζηθή αηνκηθή ζε βάζνο ζεξαπεπηηθή δηαδηθαζία. ηα ζπγγξάκκαηα πνπ παξνπζηάδνπλ ηηο δηάθνξεο ζρνιέο, ε νηθνγελεηαθή ζεξαπεία αλαιύεηαη ζηα ηειεπηαία θεθάιαηα. Από κηα αλαηξεπηηθή πξνσζεκέλε θνζκνζεώξεζε πεξηνξίδεηαη ζε ξόιν βνεζεηηθό ή επηκέξνπο. Φαίλεηαη ζαλ ε νηθνγελεηαθή ζεξαπεία λα ηαπηίδεηαη κε κηα ζηελή πξνζέγγηζε θαη κηα κνξθή ζεξαπείαο ελώ απνηειεί κηα πξνσζεκέλε ζεώξεζε γηα ηε γλώζε θαη ηε δσή πνπ ζα κπνξνύζε λα αιιάμεη ηνλ ξνπ ηεο ηζηνξίαο. ε κηα επνρή πνπ νη ζεσξεηηθέο ζέζεηο ηνπ θιάδνπ (όπσο ν θνληξνπθηηβηζκόο θαη θπξίσο ν θνλζηξνπμηνληζκόο θαη ε αθεγεκαηηθή ζεξαπεία) αλνίγνπλ ην πεδίν δξάζεο καο, δηεπξύλνπλ ηα ζεσξεηηθά καο κνληέια θαη ηηο πξαθηηθέο καο γηα λα ζπκπεξηιάβνπλ θάζε είδνπο επξύηεξν ζύζηεκα θαη πνιινύο επηζηεκνληθνύο θιάδνπο π.ρ. θηινζνθία, ινγνηερλία, αλζξσπνινγία θιπ. ν όξνο νηθνγελεηαθή ζεξαπεία θαη ν πξνβαιιόκελνο ξόινο καο σο νηθνγελεηαθώλ ζεξαπεπηώλ ζηελεύεη ηα όξηα θαη ηνπο νξίδνληέο καο. 4

Σι επιπηώζεις είταν οι διαδοτικές αναηροπές ποσ ταρακηηρίζοσν ηον ζσζηημικό τώρο; Ο παξακεξηζκόο ησλ ελλνηώλ θαη αξρώλ ηεο Γεληθήο Θεσξίαο πζηεκάησλ πνπ καο είρε πξνζθέξεη έλλνηεο, αξρέο πνπ αλαπηύρζεθαλ ζηα πιαίζηα ησλ δηαθόξσλ ζρνιώλ νηθνγελεηαθήο ζεξαπείαο, νδήγεζε αλαπόθεπθηα ζηελ απόξξηςε κηαο πινύζηαο ζνδηάο κεζόδσλ, ηερληθώλ θαη ζεσξεηηθώλ κνληέισλ πνπ πξνέξρνληαλ από όιεο ηηο ζεηηθέο θαη ηηο αλζξσπηζηηθέο επηζηήκεο. Αλαπόθεπθηα, ε γιώζζα ηεο νηθνγελεηαθήο ζεξαπείαο, ε νπνία αιιάδεη θάζε πέληεδέθα ρξόληα, έρεη θησρύλεη δξακαηηθά. Οη ζεκεξηλνί νηθνγελεηαθνί ζεξαπεπηέο βξίζθνληαη ζε κηα παξάμελε ζέζε. Γηδάζθνληαη γηα ηηο πξνζεγγίζεηο θαη ηηο κεζόδνπο πνπ έρνπλ θαηαξγεζεί από ηηο λέεο ζεσξήζεηο. Όπσο είλαη θπζηθό ππάξρεη κηα ζύγρπζε ζε όηη αθνξά ηελ εθπαίδεπζε ησλ ζεξαπεπηώλ. ύκθσλα κε πνιιέο δεκνζηεύζεηο, πνιινί από ηνπο ζεξαπεπηέο νηθνγέλεηαο εθθξάδνπλ ηελ ίδηα δπζαλαζρέηεζε κε ηνπο ζπλαδέιθνπο ηνπο ζηνλ επξύηεξν ρώξν ηεο ςπρνζεξαπείαο ζρεηηθά κε ηηο δηρνηνκήζεηο αλάκεζα ζηηο δηάθνξεο ζρνιέο νηθνγελεηαθήο ζεξαπείαο θαη πην πξόζθαηα αλάκεζα ζηα δηαδνρηθά επηζηεκνληθά παξαδείγκαηα πνπ ελαιιάζζνληαη θαη αιιεινδηαγξάθνληαη. Απηό βέβαηα δελ ακθηζβεηεί ην γεγνλόο όηη κέζα από κηα δεκηνπξγηθή πνξεία 50 ρξόλσλ, ε ζπζηεκηθή νπηηθή δηεύξπλε ηνπο νξίδνληεο ηεο ηνπνζεηώληαο ηελ ςπρνζεξαπεία ζηα πιαίζηα ησλ βαζηθόηεξσλ θαη πιένλ αλαηξεπηηθώλ επηζηεκνληθώλ ζεσξεηηθώλ παξαδεηγκάησλ πνπ ππεξβαίλνπλ θαζηεξσκέλεο παξαδνζηαθέο επηζηεκνληθέο θαη θνηλσληθέο ζεσξήζεηο. Καηά ηε δηθή κνπ άπνςε, ινηπόλ, ην δεηνύκελν ζήκεξα δελ είλαη λέεο αλαθαιύςεηο θαη αλαηξνπέο αιιά ε νξγάλσζε ηεο πινύζηαο πιεξνθνξίαο πνπ έρεη ζπζζσξεπηεί. Με άιια ιόγηα, ην δεηνύκελν είλαη ε δεκηνπξγία ελόο πιαηζίνπ αλαθνξάο κέζα ζην νπνίν λα νξγαλσζεί ε ζπζζσξεπκέλε θαη πνιύηηκε γλώζε πνπ έρνπκε απνθηήζεη. Έλα ζπλζεηηθό πιαίζην αλαθνξάο ζην νπνίν κπνξνύλ λα εληαρζνύλ νη δηαθνξεηηθέο νπηηθέο ηεο ζπζηεκηθήο ζθέςεο (ηεο Γεληθήο Θεσξίαο πζηεκάησλ, ηνπ Κνλζηξνπθηηβηζκνύ, ηνπ Κνηλσληθνύ Κνληξνπμηνληζκνύ θαη ηεο αθεγεκαηηθήο πξνζέγγηζεο). Αθνύ νη ζεηηθέο επηζηήκεο κε ηηο νπνίεο θάπνηε ζπγγελέςακε κηινύλ γηα ηελ ζεσξία ησλ πάλησλ, γηαηί δελ ζα κπνξνύζε ε ζπζηεκηθή ζεξαπεία λα βξεη ηξόπνπο λα εληάμεη ηηο δηαθνξεηηθέο νπηηθέο πνπ απνξξένπλ από ηα επηζηεκνληθά παξαδείγκαηα ηα νπνία βησκαηηθά πηα μέξνπκε όηη έρνπλ παίμεη θαζνξηζηηθό ξόιν ζην λα θαηαλνήζνπκε ην πώο ιεηηνπξγνύλ ή δπζιεηηνπξγνύλ ηα δσληαλά ζπζηήκαηα θαη πην ζπγθεθξηκέλα νη νηθνγέλεηεο θαη ηα κέιε ηνπο; Καηά ηε δηθή κνπ εθηίκεζε, ν θνηλσληθόο θνληξνπμηνληζκόο, κε ηελ έκθαζε πνπ έδσζε ζηνλ δηάινγν θαη ηελ επηθνηλσλία, θαηάθεξε λα λνκηκνπνηήζεη ηηο θσλέο ηεο δπζαξέζθεηαο θαη ηνπ αληηιόγνπ, θαη γη απηό ζα κπνξνύζε λα ιεηηνπξγήζεη σο εθαιηήξην γηα ζύλζεζε. Δπηπιένλ, ζεκαληηθό ξόιν θαίλεηαη λα έπαημε ε ζηαδηαθή απνκάθξπλζε καο από ηα κνηίβα ηεο νξαηήο ελδννηθνγελεηαθήο ζπλαιιαγήο θαη ε εζηίαζε καο ζηα κνηίβα ησλ αληηιήςεσλ θαη ησλ θαηαζθεπώλ πνπ βξίζθνληαη πίζσ από ηα νξαηά θαηλόκελα. 5

Η όιν θαη κεγαιύηεξε έκθαζε ζε αθεγήζεηο δηεπξύλεη ην πεδίν ησλ παξαηεξήζεσλ καο ζην πιαίζην θάζε είδνπο νκαδηθώλ ζπλαζξνίζεσλ θαη ζε θάζε είδνπο επξύηεξσλ ζπζηεκάησλ. Ηρεξά νλόκαηα ηνπ θιάδνπ όπσο ε Lynn Hoffman, Harlene Anderson, Tom Andersen κηινύλ γηα collaborative practice, reflecting teams θιπ. Με άιια ιόγηα, ν θιάδνο ηεο νηθνγελεηαθήο ζεξαπείαο θαίλεηαη λα είλαη πην θνληά ζην λα εληάμεη ηελ γλώζε γηα ηηο νηθνγελεηαθέο ζρέζεηο θαη ηελ νηθνγελεηαθή δπλακηθή κέζα ζην πιαίζην επξύηεξσλ θνηλσληθώλ, πνιηηηζκηθώλ νκάδσλ. Φαίλεηαη επίζεο όηη ην ησξηλό ζεσξεηηθό πιαίζην ηεο νηθνγελεηαθήο ζεξαπείαο (θνηλσληθόο θνλζηξνπμηνληζκόο θαη αθεγεκαηηθή πξνζέγγηζε) ζπγθιίλεη όιν θαη πεξηζζόηεξν κε απηό άιισλ ζρνιώλ ζεξαπείαο. ε πξόζθαηεο πεξηόδνπο δνπιεύνπκε αηνκηθά, έρνπκε εγθαηαιείςεη ηελ ρξήζε πνιιώλ ζπζηεκηθώλ όξσλ, θαη πξέπεη λα παξαδερζνύκε όηη ε αθεγεκαηηθή πξνζέγγηζε δελ κπνξεί εύθνια λα δηαρσξηζηεί από ηηο κε-ζπζηεκηθέο ζεξαπείεο.ίζσο ζε απηή ηε θάζε λα είλαη ζεκαληηθό λα επαλεθηηκήζνπκε ηα πνιύηηκα εθόδηα πνύ καο πξνζθέξεη ν ζπζηεκηθόο ηξόπνο ζθέςεο. Πάλησο ζην ζεκείν πνπ βξηζθόκαζηε δελ είλαη πηα ζαθέο αλ ζα απνξξνθεζνύκε από ην θπξίαξρν θαη δπλαηό ξεύκα ησλ εμειίμεσλ κέζα ζηνλ επξύηεξν ρώξν ηεο ςπρνζεξαπείαο, ή αλ ζα κπνξέζνπκε λα ζπκβάινπκε ζηηο επηζηεκνληθέο εμειίμεηο πνπ θαίλεηαη λα νδεγνύλ ην θιάδν ηεο ςπρνζεξαπείαο ζε ζπλζεηηθέο πξνζεγγίζεηο. ε πξόζθαην επεηεηαθό ηεύρνο ηνπ πεξηνδηθνύ Psychotherapy Networker* (ην νπνίν αξρηθά νλνκαδόηαλ Family Therapy Networker) πνιινί εθπξόζσπνη ηνπ θιάδνπ ηεο ςπρνζεξαπείαο κηιώληαο γηα ηηο εμειίμεηο ηνπ θιάδνπ ζπγθιίλνπλ ζηελ άπνςε όηη ε πνξεία πξνο κεγαιύηεξε απνηειεζκαηηθόηεηα ηεο ςπρνζεξαπείαο απαηηεί λα αληινύκε γλώζε θαη εκπεηξία από δηάθνξα πεδία γλώζεο. FΟΟΣΝΟΣΕ *Psychotherapy Networker (Special Anniversary edition). March April 2012 ΤΣΗΜΙΚΗ ΚΕΦΗ ΚΑΙ Η ΔΙΚΗ ΜΟΤ ΠΟΡΕΙΑ Η δηθή κνπ αλαδήηεζε γηα κηα νιηζηηθή νπηηθή εθπνξεύεηαη από ηελ πεπνίζεζε όηη αλάκεζα ζηνλ αθαηάζρεην ζρεηηθηζκό θαη ζηελ άθακπηε αδηαιιαμία ππάξρεη έλαο απέξαληνο ρώξνο πνπ επηηξέπεη ηελ αλαδήηεζε ζπλζεηηθώλ νιηζηηθώλ ελλνηώλ, αξρώλ, ζπλαηζζεκαηηθώλ απνρξώζεσλ, επηθνηλσληαθώλ δηαδξνκώλ. Οη ζεσξεηηθέο κνπ αλαδεηήζεηο αιιά θπξίσο ε ζεξαπεπηηθή εκπεηξία κε έρνπλ πείζεη όηη ε επειημία πνπ πξνζθέξεη έλα ζπλζεηηθό πιαίζην αλαθνξάο είλαη δπλαηόλ λα ζπλππάξρεη κε ηελ απαξαίηεηε νξηνζέηεζε αλάκεζα ζε απηνηειή γλσζηηθά πεδία. Πξνζσπηθά δελ απνδέρζεθα πνηέ ηνλ θαηαθεξκαηηζκό ηνπ θιάδνπ ηεο ςπρνζεξαπείαο. Η έλλνηα ηεο ζύλζεζεο ππήξμε ν θεληξηθόο άμνλαο ηεο ζεσξεηηθήο, εξεπλεηηθήο, ζεξαπεπηηθήο θαη εθπαηδεπηηθήο κνπ πνξείαο. πκπνξεύηεθα κε επηζηεκνληθέο θαη επαγγεικαηηθέο νκάδεο θαη άηνκα ηα νπνία είραλ ην ΤΝ ζαλ βαζηθό θώδηθα ζηελ θνζκνζεώξεζή ηνπο. 6

Η πνιπεηήο ελαζρόιεζή κνπ κε ηελ αλάπηπμε θαη ηελ εθαξκνγή ελόο ζπλζεηηθνύ κνληέινπ ςπρνζεξαπείαο ήηαλ αλαπόθεπθην λα κε θέξεη ζε επαθή κε ηηο ελνπνηεηηθέο δηεζλείο εμειίμεηο ηνπ θιάδνπ ηεο ςπρνζεξαπείαο ηα ρξόληα πνπ κεζνιάβεζαλ ζπγθέληξσζα πιεξνθνξίεο θάλνληαο κηα πην ζπζηεκαηηθή δηεξεύλεζε γύξσ από ην ζέκα ησλ ζπλζεηηθώλ ηάζεσλ ηόζν ζηνλ ρώξν ηεο ζπζηεκηθήο ζεξαπείαο όζν θαη ζηνλ επξύηεξν ρώξν ηεο ςπρνζεξαπείαο. Γελ είλαη βέβαηα αμηνπεξίεξγν όηη ζπληάρζεθα θαη ζπκπνξεύνκαη κε ηνπο ζεσξεηηθνύο ηνπ θιάδνπ πνπ μεθίλεζαλ έλα θίλεκα γηα ηελ αλαδήηεζε γηα ηελ ελνπνίεζε ηνπ θιάδνπ.* FOOTNOTE 1.*Πξηλ 4 ρξόληα Η Ηκεξίδα δηνξγαλώζεθε από ην Δξγαζηήξην Γηεξεύλεζεο Αλζξώπηλσλ ρέζεσλ κηα Ηκεξίδα ζην πιαίζην ησλ εθδειώζεσλ πνπ αλέιαβε ηελ πξσηνβνπιία λα πξαγκαηνπνηήζεη, κε ζηόρν λα αλνίμεη θαη λα δηεπξύλεη ην δηάινγν γύξσ από ηελ πξνζπάζεηα ζύλζεζεο θαη αμηνπνίεζεο, ηόζν ζεσξεηηθά όζν θαη πξαθηηθά, πεδίσλ όπσο ε ςπρνζεξαπεία, ε νηθνγελεηαθή ζεξαπεία, νη λεπξνεπηζηήκεο, ε δηαζπλδεηηθή ηαηξηθή θ.ά. κε «Ψπρνζεξαπεία: Έλα βήκα κεηά. Από ηερλεηέο δηρνηνκήζεηο ζε γόληκεο ζπγθιίζεηο» κε θεληξηθό πξνζθεθιεκέλν ηνλ Paul Wachtel1. FOOTNOTE 2. O Dr Wachtel έρεη αθηεξώζεη έλα κεγάιν κέξνο ηεο ζπγγξαθηθήο θαη επηζηεκνληθήο ηνπ δξαζηεξηόηεηαο ζηε δηάδνζε θαη αλάπηπμε κηαο ζπλζεηηθήο νπηηθήο ζηελ ςπρνζεξαπεία είλαη κάιηζηα ηδξπηηθό κέινο ηεο Society for the Exploration of Psychotherapy (SEPI) http://sepiweb.org/. Πξόθεηηαη γηα έλαλ δηεπηζηεκνληθό νξγαληζκό ηα κέιε ηνπ νπνίνπ έρνπλ σο εξεπλεηηθό θαη ζπγγξαθηθό αληηθείκελν ηελ αλάπηπμε κηαο ζπλζεηηθήο νπηηθήο ζηελ ςπρνζεξαπεία ε νπνία δελ πεξηνξίδεηαη από κηα θαη κόλε πξνζέγγηζε. Η αλάπηπμε ζπλζεηηθώλ πιαηζίσλ αλαθνξάο ζε ζεσξεηηθό επίπεδν ζα κπνξνύζαλ λα δηαζθαιίζνπλ ηελ απηνλνκία ησλ δηαθνξεηηθώλ ζρνιώλ ςπρνζεξαπείαο, ελώ ηελ ίδηα ζηηγκή λα επηηξέπνπλ ζηνπο εξεπλεηέο, ζηνπο ζεσξεηηθνύο θαη ζηνπο επαγγεικαηίεο, από ηε κηα λα αληηιακβάλνληαη ηηο δηαθνξεηηθέο πξνζεγγίζεηο σο ηκήκαηα ελόο εληαίνπ θιάδνπ θαη από ηελ άιιε λα έρνπλ ζηε δηάζεζή ηνπο θαηεπζπληήξηνπο άμνλεο γηα ηελ πξαθηηθή ηνπο άζθεζε. Όζνλ αθνξά ζηελ πξαθηηθή ηεο ςπρνζεξαπείαο, κηα ηέηνηα ζπλζεηηθή πξνζέγγηζε πξνζθέξεη ηηο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο απαιιάζζνληάο καο από ηερλεηνύο δηαρσξηζκνύο. Γειαδή, δηαθνξεηηθέο θαη θαηλνκεληθά αγεθύξσηεο ζεξαπεπηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη παξεκβάζεηο (π.ρ. όιεο νη κέζνδνη θαη νη ηερληθέο πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί όρη κόλν ζηα πιαίζηα ηεο νηθνγελεηαθήο ζεξαπείαο αιιά θαη επξύηεξα ζην ρώξν ηεο ςπρνζεξαπείαο) κπνξνύλ λα ελζσκαησζνύλ ηόζν ζην επίπεδν ηεο ζεσξίαο όζν θαη ηεο πξάμεο. Με άιια ιόγηα, κηα ηέηνηα πξνζέγγηζε καο βνεζάεη λα βάινπκε ηάμε ζηα ηνπ νίθνπ καο, δειαδή καο επηηξέπεη λα κπνξνύκε λα ζπλελλννύκαζηε θαη λα επηθνηλσλνύκε γηα ην πνηνο θάλεη ηη πόηε πώο θαη γηαηί. 7

Η ελνπνηεηηθή απηή πξνζέγγηζε καο απάιιαμε από πνιιά δηαδεπθηηθά, όπσο: - Βξαρππξόζεζκε ή καθξνπξόζεζκε ζεξαπεία - Αηνκηθή, νηθνγελεηαθή ή νκαδηθή ζεξαπεία κε νηθνγελεηαθό πξνζαλαηνιηζκό. - Πξόιεςε ή ζεξαπεία: ε απηό ην πιαίζην, ε δηαρσξηζηηθή γξακκή κεηαμύ ηεο πξόιεςεο θαη ηεο ζεξαπείαο θαηαξγείηαη. Πξόιεςε θαη ζεξαπεία απνηεινύλ κέξνο ηνπ ίδηνπ ζπλερνύο θαη σο εθ ηνύηνπ ε «παζνινγία» ηνπνζεηείηαη ζε δηαθνξεηηθή βάζε. Η ΤΣΗΜΙΚΗ ΚΕΦΗ ΚΑΙ ΣΟ ΤΝΘΕΣΙΚΟ ΜΟΝΣΕΛΟ ΤΣΗΜΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ (ΤΜΟΤΘ) Δδώ θαη δεθαεηίεο έρσ αζρνιεζεί κε ηελ ζεσξεηηθή ζύιιεςε θαη επεμεξγαζία θαη ηηο εθαξκνγέο ελόο ΤΜΟΤΘ, ην νπνίν απνηειεί ην ζεσξεηηθό ππόβαζξν ηεο ζεσξεηηθήο, εξεπλεηηθήο, ζεξαπεπηηθήο θαη εθπαηδεπηηθήο δξαζηεξηόηεηαο ηνπ Δξγαζηεξίνπ Γηεξεύλεζεο Αλζξώπηλσλ ρέζεσλ. Οη ζεσξεηηθέο ζέζεηο, ε εξεπλεηηθή εξγαζία θαη νη εθαξκνγέο ηνπ κνληέινπ έρνπλ παξνπζηαζηεί ζε πνιιέο δεκνζηεύζεηο, βηβιία, δηαιέμεηο, ζεκηλάξηα θαη παξνπζηάζεηο ζε ζπλέδξηα ζηελ Διιάδα θαη ην εμσηεξηθό. Δδώ ζα αλαθεξζώ ζηελ βαζηθή ζεσξεηηθή ζέζε πάλσ ζην νπνίν νηθνδνκήζεθε ην νιηζηηθό απηό κνληέιν ςπρνζεξαπείαο. ύκθσλα κε απηό, όιεο δηαθνξεηηθέο θαη θαηλνκεληθά αγεθύξσηεο ζεξαπεπηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη παξεκβάζεηο (π.ρ. καθξάο θαη βξαρείαο δηάξθεηαο ζεξαπεία), όιεο νη κνξθέο (αηνκηθή, νηθνγελεηαθή θαη νκαδηθή ζεξαπεία), όια ηα είδε νη κέζνδνη θαη νη ηερληθέο πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί ζην ρώξν ηεο ςπρνζεξαπείαο έρνπλ ελζσκαησζεί ηόζν ζην επίπεδν ηεο ζεσξίαο όζν θαη ηεο πξάμεο. Με άιια ιόγηα κηα ηέηνηα πξνζέγγηζε καο επηηξέπεη λα κπνξνύκε λα ζπλελλννύκαζηε θαη λα επηθνηλσλνύκε γηα ην πνηνο θάλεη ηη πόηε πώο θαη γηαηί. Σν ΤΜΟΤΘ ζηεξίρηεθε πάλσ ζε δύν αληίπνδεο: Αθελόο, ηελ ελνπνηεηηθή ζπζηεκηθή επηζηεκνινγία ε νπνία καο νδεγεί κέζα από ηα κεκνλσκέλα θαηλόκελα, ζπκπηώκαηα θιπ. ζηελ παλνξακηθή εηθόλα ηνπ ζπζηήκαηνο θαη αθεηέξνπ κηα ζπλζεηηθή αληίιεςε γηα ηε δσή θαη ηε γλώζε. Έρσ πξν πνιινύ ζπλεηδεηνπνηήζεη όηη νη βαζύηεξνη ιόγνη γηα ηνπο νπνίνπο απέξξηςα ηελ ηόζν δηαδεδνκέλε δηραζηηθή αληίιεςε γηα ηελ δσή θαη ηε γλώζε (ηα δηαδεπηηθά ή), αιιά θαη πην ζπγθεθξηκέλα ηνλ θαηαθεξκαηηζκό ηνπ θιάδνπ ηεο ςπρνζεξαπείαο θαη νδεγήζεθα ζηα θαη, είλαη πνιηηηζκηθνί. Δίκαη ειιελίδα θαη θνπβαιάσ ζηηο θαηαβνιέο κνπ, όπσο όινη καο, ηνλ θώδηθα ηεο ζπλζεηηθήο αληίιεςεο. Πηζηεύσ όηη ε ζύλζεζε επηηπγράλεηαη ζε έλα αλώηεξν επίπεδν ζπλεηδεηόηεηαο. Σελ νπζηαζηηθή ζύλζεζε δελ ηελ βιέπνπκε γηαηί είλαη ην απνηέιεζκα καθξόρξνλσλ πξνζσπηθώλ θαη ζπιινγηθώλ δηεξγαζηώλ πνπ όηαλ έξζεη ε ώξα ζα εθδεισζνύλ κε λέεο δνκέο θαη λέν θύθιν δηεξγαζηώλ πνπ νδεγνύλ ηα ζπζηήκαηα ζε αλώηεξα επίπεδα απηνξγάλσζεο. 8