Κυκλοφοριακή Τεχνική με Στοιχεία Οδοποιίας 7. Στάθμευση Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Πολυτεχνική Σχολή Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης Διδάσκων Γαλάνης Αθανάσιος Πολιτικός Μηχανικός MSc, PhD Επικοινωνία atgalanis@uth.gr
Βιβλιογραφία Στάθμευση, Ι. Μ. Φραντζεσκάκης, Μ. Χ. Πιτσιάβα-Λατινοπούλου, Δ. Α. Τσαμπούλας, 2 η έκδ., Αθήνα: Παπασωτηρίου, 2002. Litman, T. (2016). Parking Management, Strategies, Evaluation and Planning. Victoria Transport Policy Institute.
Εισαγωγή Ένα σύστημα μεταφορών αποτελείται από τρια βασικά στοιχεία: Οχήματα κάθε τύπου που μεταφέρουν πρόσωπα ή αγαθά. Δίκτυα μεταφορών όπου κινούνται τα οχήματα. Τερματικές εγκαταστάσεις που περιλαμβάνουν τους διάφορους χώρους στάθμευσης οχημάτων και τους σταθμούς επιβίβασης ή αποβίβασης ατόμων και φορτοεκφόρτωσης αγαθών. Η σημασία που παρουσιάζει η στάθμευση φαίνεται τόσο από το χώρο που διατίθεται γι αυτή όσο και από το χρόνο που το αυτοκίνητο βρίσκεται σε στάθμευση σε σχέση με το χρόνο κίνησής του.
Πολιτική στάθμευσης Μια ολοκληρωμένη πολιτική στάθμευσης περιλαμβάνει τα εξής: Ελεγχόμενη αύξηση της προσφοράς στάθμευσης (αριθμός θέσεων, χωροθέτηση). Μέτρα για τη διαχείριση της υφιστάμενης προσφοράς παρά την οδό και εκτός οδού. Συνεχής και συστηματική αστυνόμευση. Η πολιτική στάθμευσης για τα κέντρα των πόλεων πρέπει να έχει ως στόχο όχι την ανεξέλεγκτη ικανοποίηση όλων των αναγκών για στάθμευση, αλλά μόνο εκείνων που δεν είναι δυνατό να εξαλειφθούν, κυρίως με τη χρήση των ΜΜΜ.
Πολιτική στάθμευσης Οι κύριοι στόχοι μιας ολοκληρωμένης πολιτικής στάθμευσης είναι οι εξής: Κάλυψη, κατά το δυνατόν περισσότερο, των αναγκών στάθμευσης με δημιουργία χώρων στάθμευσης εκτός οδού και εφαρμογή συστήματος ελεγχόμενης στάθμευσης στην οδό, για τις περιπτώσεις όπου είναι επιθυμητή και απαραίτητη η χρησιμοποίηση του επιβατικού αυτοκινήτου, στο μέτρο βέβαια που το επιτρέπει η κυκλοφοριακή ικανότητα του οδικού δικτύου. Πλήρη εξάλειψη της παράνομης στάθμευσης με συστηματική και αυστηρή αστυνόμευση, ιδιαίτερα στις κρίσιμες θέσεις όπως προσβάσεις κόμβων, στάσεις και στροφές λεωφορείων. Οργάνωση και τιμολόγηση των θέσεων στάθμευσης στην οδό, τόσο στο κέντρο της πόλης όσο και εκτός κέντρου κατά μήκος οδών με έντονη εμπορική ανάπτυξη, ώστε να δοθεί προτεραιότητα στη βραχυχρόνια στάθμευση.
Πολιτική στάθμευσης Οι κύριοι στόχοι μιας ολοκληρωμένης πολιτικής στάθμευσης είναι οι εξής (συνέχεια): Εξασφάλιση δυνατότητας αποκλειστικής στάθμευσης στους κατοίκους των πυκνοδομημένων περιοχών του κέντρου και της περιφέρειας, όπου οι χώροι στάθμευσης εκτός οδού είναι περιορισμένοι και ο ανταγωνισμός επί της οδού από άλλους (εργαζόμενους, επισκέπτες) είναι μεγάλος. Οργάνωση χώρων μετεπιβίβασης που θα επιτρέψουν την καλύτερη συνεργασία μεταξύ των επιβατικών αυτοκινήτων και των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς (ΜΜΜ), ώστε να περιοριστεί η χρήση των πρώτων, μόνο όπου αυτή η χρήση είναι απολύτως αναγκαία.
Χαρακτηριστικά και ανάγκες στάθμευσης Προσφορά θέσεων στάθμευσης P (Parking supply). Ο αριθμός των νόμιμων θέσεων στάθμευσης σε μια περιοχή (πχ το κέντρο μιας πόλης) ή ένα χώρο στάθμευσης. Ονομάζεται και χωρητικότητα στάθμευσης. Ζήτηση θέσεων στάθμευσης Z (Parking demand). Ο αριθμός των οχημάτων οι οδηγοί ή επιβάτες των οποίων επιθυμούν να σταθμεύσουν σε μια περιοχή ή ένα χώρο στάθμευσης κατά τη διάρκεια μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου, κυρίως κατά την περίοδο αιχμής της ζήτησης. Ισοζύγιο στάθμευσης, η διαφορά μεταξύ προσφοράς και ζήτησης, μετρημένη σε θέσεις στάθμευσης για συγκεκριμένη χρονική περίοδο.
Χαρακτηριστικά και ανάγκες στάθμευσης Οι χώροι στάθμευσης μπορεί να ταξινομηθούν στις εξής κατηγορίες: Ως προς τις θέσεις τους στο οδικό δίκτυο: σε χώρους στάθμευσης στην οδό (on street or curb parking) και εκτός οδού (off-street). Ως προς το είδος των οχημάτων που σταθμεύουν: σε χώρους στάθμευσης για επιβατικά αυτοκίνητα ΙΧ ή ταξί, φορτηγά, λεωφορεία, μοτοσυκλέτες, ποδήλατα κλπ. Ως προς τη χρήση τους: σε ιδιωτικής και σε δημόσιας χρήσης. Ως προς τον έλεγχο: σε χώρους χωρίς περιορισμό στάθμευσης (unrestricted) και σε χώρους με περιορισμό (restricted). Οι χώροι στάθμευσης εκτός οδού, όταν είναι μεγαλύτεροι από ένα ορισμένο μέγεθος, ονομάζονται και σταθμοί αυτοκινήτων και υποδιαιρούνται σε στεγασμένους (garages) και σε υπαίθριους (lots).
Χαρακτηριστικά και ανάγκες στάθμευσης Παράγοντες που επιδρούν στα χαρακτηριστικά στάθμευσης: Πληθυσμιακά χαρακτηριστικά και ιδιοκτησία αυτοκινήτων Τρόπος ζωής Πυκνότητα δόμησης Χρήσεις γης και κτιρίων Εναλλακτικοί τρόποι και χαρακτηριστικά μετακίνησης Θέση Τέλος στάθμευσης Προσπελασιμότητα Κυκλοφοριακές συνθήκες στο χώρο στάθμευσης Χωρητικότητα Διοίκηση, αστυνόμευση
Χαρακτηριστικά και ανάγκες στάθμευσης Οι απαιτούμενες θέσεις στάθμευσης σε μια κεντρική περιοχή πόλης μπορούν να υπολογιστούν όταν είναι γνωστοί οι εξής παράγοντες: Ο πληθυσμός της πόλης Ο συνολικός αριθμός των μετακινήσεων προσώπων προς την κεντρική περιοχή. Το ποσοστό των μετακινήσεων που γίνεται μεταξύ 7:00-19:00. Το ποσοστό του συνόλου των μετακινήσεων που γίνεται με επιβατικά αυτοκίνητα ΙΧ. Η μέση πληρότητα των επιβατικών αυτοκινήτων ΙΧ. Ο λόγος της μέγιστης συσσώρευσης στάθμευσης προς το συνολικό αριθμό σταθμεύσεων της ημέρας. Ο βαθμός χρησιμοποίησης των χώρων στάθμευσης. Η άνιση γεωγραφική κατανομή των θέσεων στάθμευσης. Η εποχιακή διακύμανση της ζήτησης.
Απογραφές έρευνες και βάσεις δεδομένων Για να συγκεντρωθούν τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για το σχεδιασμό και τις μελέτες στάθμευσης, διεξάγονται διάφορες απογραφές ή έρευνες που μπορούν να καταταγούν σε δυο βασικές ομάδες: Τις απογραφές των χώρων στάθμευσης που έχουν ως σκοπό την καταγραφή όλων των προσφερόμενων σε μια περιοχή θέσεων στάθμευσης κατά κατηγορία. Τις έρευνες χρήσης των χώρων στάθμευσης που αποβλέπουν στην εξακρίβωση του τρόπου που χρησιμοποιούνται οι υφιστάμενες θέσεις στάθμευσης και γενικότερα στην εκτίμηση της υφιστάμενης ζήτησης σε χώρους στάθμευσης.
Απογραφές και έρευνες Για την απογραφή των χώρων στάθμευσης μιας ορισμένης περιοχής συγκεντρώνονται τα εξής στοιχεία: Κατηγορία χώρου στάθμευσης: σταθμός αυτοκινήτων υπέργειος ή υπόγειος, υπαίθριος χώρος, στην οδό κλπ. Ιδιοκτησία: δημόσιος, δημοτικός ή ιδιωτικός. Χρήση: δημόσιος για όλους τους χρήστες ή περιορισμένης χρήσης. Χωρητικότητα, δηλαδή αριθμός θέσεων στάθμευσης. Ώρες λειτουργίας και χρονικοί περιορισμοί. Τέλη στάθμευσης (αν υπάρχουν) και τρόπος ύπαρξης. Διάφορες άλλες πληροφορίες.
Απογραφές και έρευνες Η απογραφή των χώρων στάθμευσης αποτελεί προϋπόθεση για οποιαδήποτε μελέτη στάθμευσης. Η απογραφή γίνεται συνήθως πεζή από ένα ή δυο άτιμα, με τη βοήθεια χαρτών σε κλίμακα 1:500 ή 1:1000, ή αντίστοιχων αεροφωτογραφιών. Κατά την απογραφή χώρων στάθμευσης στην οδό πρέπει να καταγράφεται αν η στάθμευση γίνεται παράλληλα, κάθετα ή υπό γωνία και με ποια γωνία, ο αριθμός των παρκόμετρων, πότε λειτουργούν, τα χρονικά όρια και ποια είναι τα αντίστοιχα τέλη, οι θέσεις όπου δεν είναι δυνατή η στάθμευση λόγω εισόδων σε χώρους στάθμευσης εκτός οδού, στάσεων λεωφορείων κλπ.
Απογραφές και έρευνες Αφού απογραφούν όλες οι υφιστάμενες θέσεις στάθμευσης σε μια περιοχή, συγκεντρώνονται με τις έρευνες χρήσης των χώρων στάθμευσης (parking usage surveys) διάφορα στοιχεία σχετικά με τους χρήστες και τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούνται αυτές οι θέσεις. Τα αποτελέσματα των ερευνών χρήσης χώρων στάθμευσης χρησιμοποιούνται για να διατυπωθεί μια πολιτική στάθμευσης και να ετοιμαστεί ένας μακροχρόνιος σχεδιασμός, να καταργηθούν υφιστάμενοι χώροι στάθμευσης ή να δημιουργηθούν νέοι, να επιβληθούν περιορισμοί στη στάθμευση ή να προσαρμοστούν οι υφιστάμενοι κανονισμοί στις πραγματικές ανάγκες. Οι έρευνες χρήσης χώρων στάθμευσης μπορεί να καλύψουν είτε ένα μόνο χώρο στάθμευσης είτε μια ολόκληρη περιοχή, η οποία περιλαμβάνει διάφορους χώρους στάθμευσης εκτός οδού και στην οδό.
Απογραφές και έρευνες Οι έρευνες χρήσης χώρων στάθμευσης ταξινομούνται στις εξής κατηγορίες: Έρευνες συσσώρευσης και κατάληψης (accumulation and occupancy surveys), κατά τις οποίες καταγράφεται ο αριθμός των εισερχόμενων / εξερχόμενων αυτοκινήτων από όπου προκύπτει ο αριθμός των οχημάτων που βρίσκονται σταθμευμένα στην περιοχή της έρευνας σε διάφορες χρονικές περιόδους μιας ημέρας. Καταγραφή πινακίδων κυκλοφορίας (licence plate checks) από την οποία προκύπτει ο χρόνος άφιξης και αναχώρησης κάθε οχήματος που σταθμεύει στην περιοχή της έρευνας, και επομένως η διάρκεια στάθμευσης του και ο δείκτης εναλλαγής στάθμευσης στην εξεταζόμενη περιοχή.
Απογραφές και έρευνες Οι έρευνες χρήσης χώρων στάθμευσης ταξινομούνται στις εξής κατηγορίες (συνέχεια): Επεξεργασία αεροφωτογραφιών, όπου η συγκέντρωση των απαραίτητων στοιχείων γίνεται με τη χρήση αεροφωτογραφιών, κατά τακτά χρονικά διαστήματα. Συνεντεύξεις στάθμευσης (parking interviews), όπου με τη βοήθεια συνέντευξης από εκείνους που σταθμεύουν, συγκεντρώνονται πληροφορίες που δεν είναι δυνατό να προκύψουν από τις προηγούμενες κατηγορίες ερευνών, όπως πχ προέλευση και προορισμός, σκοπός μετακίνησης, απόσταση βαδίσματος κλπ.
Διάταξη και γεωμετρικά χαρακτηριστικά χώρων στάθμευσης Για τη μελέτη των χώρων στάθμευσης και ειδικότερα για τον καθορισμό της διάταξης και των διαστάσεων των επί μέρους στοιχείων τους, είναι απαραίτητος ο καθορισμός προδιαγραφών για τις διαστάσεις και διατάξεις των οχημάτων, τις διαστάσεις της θέσης στάθμευσης (πλάτος, βάθος) και του πλάτους του διαδρόμου πρόσβασης. Η διάταξη και τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά των χώρων στάθμευσης, τόσο στην οδό όσο και εκτός οδού, προκύπτουν από τα χαρακτηριστικά μεγέθη των οχημάτων που πρόκειται να εξυπηρετήσουν. Ανάλογα με τη γωνία «φ» που σχηματίζει το σταθμευμένο όχημα με το κράσπεδο μιας οδού ή γενικότερα με το διάδρομο πρόσβασης ενός χώρου στάθμευσης, διακρίνονται οι εξής βασικές διατάξεις οχημάτων: Παράλληλη στάθμευση Λοξή στάθμευση Κάθετη στάθμευση
Διάταξη και γεωμετρικά χαρακτηριστικά χώρων στάθμευσης Οι διαστάσεις των θέσεων στάθμευσης καθορίζονται από τις διαστάσεις του τυπικού οχήματος και από τις ελεύθερες αποστάσεις που προβλέπονται μεταξύ των οχημάτων ή από υπάρχουσες κατασκευές ή άλλα εμπόδια. Οι ελεύθερες αυτές αποστάσεις εξασφαλίζουν ένα χώρο ασφαλείας γύρω από το όχημα που είναι απαραίτητος για την προσπέλαση και το άνοιγμα των θυρών και του χώρου αποσκευών.
Διάταξη και γεωμετρικά χαρακτηριστικά χώρων στάθμευσης Η στάθμευση στην οδό μπορεί να γίνει με τρεις τρόπους: Στο οδόστρωμα δίπλα στα πεζοδρόμια, σε ιδιαίτερη ή μη εσοχή. Σε ιδιαίτερους πλευρικούς χώρους που χωρίζονται με νησίδα από το οδόστρωμα. Στη μεσαία νησίδα, όπου δημιουργούνται ιδιαίτερες εσοχές ή χώροι. Η σήμανση των θέσεων στάθμευσης (stall marking) στην οδό, με την κατάλληλη οριζόντια διαγράμμιση στο οδόστρωμα, διευκολύνει τη στάθμευση και μειώνει τον απαραίτητο χρόνο στάθμευσης.
Διάταξη και γεωμετρικά χαρακτηριστικά χώρων στάθμευσης Οι βασικοί τύποι σταθμών λεωφορείων είναι οι εξής: Σταθμοί λεωφορείων με αποβάθρες υπό γωνία (λοξή στάθμευση). Σταθμοί λεωφορείων με παράλληλες αποβάθρες (παράλληλη στάθμευση). Από αυτούς τους βασικούς τύπους προκύπτει και μια σειρά άλλων διαμορφώσεων, όπως: Σταθμοί λεωφορείων με αποβάθρες τύπου νησίδας. Σταθμοί λεωφορείων με πριονωτές αποβάθρες. Συμπαγείς σταθμοί λεωφορείων.
Πολυώροφοι σταθμοί αυτοκινήτων Για τη διαμόρφωση της επιφάνειας των ορόφων ενός γκαράζ σε θέσεις στάθμευσης και διαδρόμους κίνησης για τον καθορισμό των αντίστοιχων διαστάσεων, πρέπει να ληφθούν υπόψιν και όλες οι επιφάνειες που απαιτούνται για τις εσωτερικές κατασκευές, όπως υποστυλώματα, κλίμακες, ανελκυστήρες κλπ. Για τους πολυώροφους σταθμούς αυτοκινήτων απαιτείται ιδιαίτερη μελέτη για την επιλογή του είδους και της διάταξης της σύνδεσης μεταξύ των ορόφων, σε συνδυασμό με την επιλογή της διάταξης της στάθμευσης στους διάφορους ορόφους και με τον καθορισμό της θέσης των εισόδων και εξόδων.
Στάθμευση στην οδό Οι επιπτώσεις στην κυκλοφορία από τη στάθμευση στην οδό είναι οι εξής: Κυκλοφοριακή ικανότητα Περιβάλλον Οδική ασφάλεια Η μείωση της κυκλοφοριακής ικανότητας μιας οδού όπου επιτρέπεται η στάθμευση είναι πολύ μεγαλύτερη από εκείνη που αντιστοιχεί στη μείωση του χώρου τον οποίο καταλαμβάνουν τα σταθμευμένα οχήματα. Η στάθμευση παρά το κράσπεδο και ιδιαίτερα η παράνομη στάθμευση σε κρίσιμα τμήματα του οδικού δικτύου από άποψη κυκλοφοριακής ικανότητας, προκαλεί αύξηση των στάσεων και καθυστερήσεων, με συνέπεια την αύξηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και της ηχορύπανσης.
Στάθμευση στην οδό Οι βασικοί κίνδυνοι για ατυχήματα από σταθμευμένα οχήματα στην οδό οφείλονται στους εξής παράγοντες: Το σταθμευμένο όχημα αντιπροσωπεύει ένα σταθερό εμπόδιο στην οδό. Στους ελιγμούς εισόδου εξόδου των οχημάτων στις θέσεις στάθμευσης. Στους επιβάτες που εξέρχονται από τα σταθμευμένα οχήματα παρά την οδό. Στους πλευρικούς περιορισμούς ορατότητας στις οδούς και τους κόμβους που προκαλούνται από τα σταθμευμένα οχήματα. Ο αριθμός ατυχημάτων εξαρτάται κυρίως από τη λειτουργική ιεράρχηση της οδού, την ταχύτητα κίνησης, την ένταση στάθμευσης, την εναλλαγή της στάθμευσης και το πλάτος της οδού όπου γίνεται η στάθμευση.
Στάθμευση στην οδό Τα συστήματα ελέγχου και πληρωμής στάθμευσης στην οδό είναι τα εξής: Παρκόμετρα Δίσκοι στάθμευσης Σύστημα κάρτας Δελτία στάθμευσης κατοίκων μιας περιοχής Μηχανές έκδοσης εισιτηρίων (pay and display) Ηλεκτρονική κάρτα σε φορητή συσκευή στάθμευσης
Ευχαριστώ για την προσοχή σας! Επικοινωνία: atgalanis@uth.gr