«Εµπειρία και Αειφόρες Μεταφορές στην Αθήνα» Γεώργιος Ε. Στεργίου ιευθύνων Σύµβουλος Ε.ΘΕ.Λ. Α.Ε., Μέλος Αντιπροσωπείας Τ.Ε.Ε. Βασικός πυλώνας των πολιτικών αειφόρου ανάπτυξης είναι η προστασία του περιβάλλοντος και η εµπειρία έχει δείξει ότι οικονοµική µεγέθυνση που συνδυάζεται µε την υποβάθµιση του περιβάλλοντος δε συµβάλλει στην βιώσιµη ανάπτυξη. Πλέον διαθέτουµε αποτελεσµατικές, σε σηµαντικό βαθµό, τεχνολογίες για την πρόληψη και τη µείωση της ρύπανσης του περιβάλλοντος. Χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι οι τεχνολογίες οχηµάτων ένα λεωφορείο µε κινητήρα τεχνολογίας Euro V και σύστηµα καταλυτικής µετατροπής των καυσαερίων εκπέµπει 20 φορές λιγότερα σωµατίδια από ένα λεωφορείο τεχνολογίας κινητήρα Euro I και έχει σαφώς βελτιωµένη κατανάλωση καυσίµου. Η σηµασία των αστικών συγκοινωνιών για την αειφόρο ανάπτυξη, µε δεδοµένο ότι περίπου το 80% των Ευρωπαίων ζει σε αστικοποιηµένες περιοχές και το 40% των Ευρωπαίων ζει σε µεγάλες µητροπολιτικές περιοχές µε πληθυσµό άνω του 1.000.00, είναι προφανής. Μερικά στοιχεία για τις επιπτώσεις των αστικών µεταφορών στο περιβάλλον και στην υγεία των πολιτών: η οδική κυκλοφορία ευθύνεται για το 80% του θορύβου στις πόλεις, οι αστικές µεταφορές ευθύνονται για το 40% των εκποµπών CO 2 του τοµέα των µεταφορών, τα δύο τρίτα των ατυχηµάτων που προκαλούν τραυµατισµό συµβαίνουν σε αστικές ζώνες, Ιδιαίτερα στην Αθήνα, όλες οι έρευνες για τις πηγές της ατµοσφαιρική ρύπανσης συγκλίνουν στο ίδιο συµπέρασµα : χωρίς αµφιβολία, η κυκλοφορία των πάσης φύσεως οχηµάτων είναι η σηµαντικότερη πηγή εκποµπής ατµοσφαιρικών ρύπων και αερίων του θερµοκηπίου. Πολλές φορές µέσα στο έτος, οι ρύποι υπερβαίνουν τις θεσπισµένες από την Ε.Ε. οριακές τιµές ενώ η αύξηση του αριθµού των οχηµάτων και
των µετακινήσεων στους δρόµους της Αθήνας µειώνει την προσπελασιµότητά τους λόγω της κυκλοφορικής συµφόρησης που προκαλείται. Πλέον, οι περιβαλλοντικές πολιτικές της Κοινότητας ενσωµατώνουν τους στόχους που αφορούν στις κλιµατικές αλλαγές και στον τοµέα των µεταφορών οι αστικές µεταφορές πρέπει να γίνουν λιγότερο ρυπογόνες και ενεργειοβόρες, µε τη χρήση περιβαλλοντικά φιλικών, σύγχρονων οχηµάτων και εναλλακτικών καυσίµων. Οι αστικές µεταφορές συµβάλλουν στην βιώσιµη ανάπτυξη προστατεύοντας το περιβάλλον και διασφαλίζοντας την προσπελασιµότητα όλων των πολιτών χωρίς αποκλεισµούς. Η Ε.ΘΕ.Λ. Α.Ε. είναι εκτελεστικός φορέας συγκοινωνιακού έργου και λειτουργεί υπό την εποπτεία του Ο.Α.Σ.Α., ο οποίος σχεδιάζει, οργανώνει, προγραµµατίζει και συντονίζει την παροχή του συγκοινωνιακού έργου. Ο στρατηγικός σχεδιασµός για τα δηµόσια Μέσα Μαζικής Μεταφοράς της Μητροπολιτικής Περιοχής της Αθήνας προβλέπει την ανάπτυξη ολοκληρωµένου δικτύου µέσων σταθερής τροχιάς (Μετρό, Προαστιακός & Ηλεκτρικός Σιδηρόδροµος, Τραµ), το οποίο θα αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της µελλοντικής ανάπτυξης του συγκοινωνιακού δικτύου. Τα µέσα σταθερής τροχιάς είναι ενεργειακά και περιβαλλοντικά αποδοτικότερα λόγω των τεχνολογιών που ενσωµατώνουν, της ταχύτητας και της αυξηµένης µεταφορικής τους ικανότητας ενώ το επιβατικό κοινό της Αθήνας, σύµφωνα µε πρόσφατη έρευνα του Ο.Α.Σ.Α., εµφανίζει πολύ µεγάλο βαθµό ικανοποίησης από τα αυτά, ιδιαίτερα από το Μετρό και τον Ηλεκτρικό Σιδηρόδροµο. Με τις επεκτάσεις των γραµµών του Μετρό, του Τραµ, του Προαστιακού Σιδηρόδροµου αλλά και του Ηλεκτρικού Σιδηρόδροµου, η ευρύτερη περιοχή της Αθήνας δεν θα εξυπηρετείται µόνο από το «µπλε» λεωφορείο που, στο όχι πολύ µακρινό παρελθόν, αποτελούσε για τους περισσότερους πολίτες της Αθήνας το βασικό µέσο µαζικής µεταφοράς. Με την αλλαγή του συγκοινωνιακού χάρτη της Αθήνας, ο ρόλος της Ε.ΘΕ.Λ. αλλάζει καθώς πέρα από τις γραµµές κορµούς, που διατρέχουν τους µεγάλους οδικούς άξονες και τις γραµµές που µεταφέρουν τους επιβάτες από και προς το κέντρο της Αθήνας και του Πειραιά, θα εξυπηρετεί και πλήθος τοπικών γραµµών, οι οποίες θα τροφοδοτούν τους σταθµούς του Μετρό, του Ηλεκτρικού και του Προαστιακού Σιδηρόδροµου.
Οι συνδυασµένες µεταφορές και η µετεπιβίβαση ενισχύθηκαν µε την εφαρµογή του Ενιαίου Εισιτηρίου, διάρκειας µιάµισης ώρας και κόστους 0,80 και 0,50,αντίστοιχα, για το ολόκληρο και το µειωµένο εισιτήριο. Επίσης, µε τη νέα τιµολογιακή πολιτική που εφαρµόστηκε, ιδιαίτερα συµφέρουσες είναι οι νέες µηνιαίες κάρτες. Χαρακτηριστικά, για τους χρήστες λεωφορείου, τρόλεϊ και τραµ, η µηνιαία κάρτα για απεριόριστες διαδροµές στοιχίζει 15 ενώ η αντίστοιχη µειωµένη (για µαθητές, φοιτητές, πολύτεκνους) µόλις 8. Το συγκοινωνιακό δίκτυο της Ε.ΘΕ.Λ. Α.Ε. έχει έκταση περίπου 8.000 χιλιόµετρων και είναι ένα από τα µεγαλύτερα της Ευρώπης. Η περιοχή δραστηριότητας της Ε.ΘΕ.Λ. εκτείνεται σε όλο το µήκος και πλάτος του Λεκανοπεδίου Αττικής, εξυπηρετώντας συγκοινωνιακά τις ανάγκες 86 ήµων και Κοινοτήτων του ευρύτερου πολεοδοµικού συγκροτήµατος της Αθήνας. Η Ε.ΘΕ.Λ. διαθέτει συνολικά 2.091 λεωφορεία µέσης ηλικίας 9 ετών, εκ των οποίων 414 λεωφορεία φυσικού αερίου. Ο στόλος αυτός υποστηρίζεται από επτά αµαξοστάσια διεσπαρµένα στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας, την Επισκευαστική Βάση και τις Κεντρικές Υπηρεσίες. Η Ε.ΘΕ.Λ. στην προσπάθειά της να βελτιώσει τις υπηρεσίες που παρέχει στους πολίτες της Αττικής και να συµβάλλει στην καταπολέµηση της ατµοσφαιρικής ρύπανσης µειώνοντας τις εκποµπές στην πηγή, προµηθεύεται - µετά την ολοκλήρωση των σχετικών διαγωνισµών - 520 νέα λεωφορεία σύγχρονης τεχνολογίας κινητήρα Euro IV/V. Αναλυτικότερα, πρόκειται για 220 midi λεωφορεία µε καύσιµο ντίζελ και τεχνολογία κινητήρα Euro IV, 100 αρθρωτά λεωφορεία µε καύσιµο ντίζελ και τεχνολογία κινητήρα Euro V και 200 τυπικά 12µετρα λεωφορεία φυσικού αερίου τεχνολογίας κινητήρα Euro V. Μετά την παραλαβή των νέων λεωφορείων που θα ολοκληρωθεί µέχρι το τέλος του 2009 κα την αντικατάσταση των παλαιών, ρυπογόνων λεωφορείων ντίζελ τεχνολογίας κινητήρα Euro Ι, ο στόλος της Ε.ΘΕ.Λ. θα έχει µέσο όρο ηλικίας περίπου 6 χρόνια, όσο είναι και ο µέσος όρος ηλικίας των λεωφορείων σε χώρες όπως η Βρετανία, η Γαλλία, το Βέλγιο. Πρέπει δε να αναφερθεί ότι και ο στόλος των τρόλεϊ της Αθήνας είναι από τους πιο νέους σε όλη την Ευρώπη.
Σηµαντικό επίσης είναι το γεγονός ότι όλα τα νέα λεωφορεία είναι χαµηλοδάπεδα, µε λειτουργία επιγονάτησης και ράµπα για αµαξίδια. Βασικός άξονας των πολιτικών που αφορούν στις αειφόρες αστικές µεταφορές είναι η προσβασιµότητα των δηµόσιων Μ.Μ.Μ. χωρίς αποκλεισµούς, σύµφωνα µε τις ανάγκες του πληθυσµού (ΑµεΑ) και τις δηµογραφικές µεταβολές (αύξηση των ηλικιωµένων). Η προµήθεια των 220 midi λεωφορείων αποσκοπεί στην ενίσχυση των τοπικών και κυκλικών γραµµών που ενθαρρύνουν την αύξηση της χρήσης των δηµόσιων µαζικών µεταφορών στις αστικές περιοχές καθώς ενισχύουν την ενδοαστική προσπελασιµότητα. Οι πολίτες µε το λεωφορείο µπορούν εύκολα, γρήγορα και οικονοµικά να κινηθούν από και προς τις δηµόσιες υπηρεσίες, τα σχολεία, τα αθλητικά κέντρα και την αγορά του δήµου τους. Οι επιβάτες των τοπικών γραµµών διανύουν µικρότερες αποστάσεις µε αποτέλεσµα την εξοικονόµηση καυσίµων, τη µείωση της κυκλοφοριακής συµφόρησης και των εκπεµπόµενων ρύπων αλλά και την πύκνωση των δροµολογίων. Επιπλέον, µε τα τοπικά δίκτυα ενισχύεται η δηµιουργία περιφερειακών ζωνών και διευκολύνεται ο συντονισµός και η συνεργασία των φορέων τοπικής αυτοδιοίκησης των όµορων δήµων. Η αύξηση της κινητικότητας µε τα Μ.Μ.Μ. σε όλες τις αστικές περιοχές αποτελεί θεµελιώδες στοιχείο της ποιότητας ζωής και του οικονοµικού περιβάλλοντος. Για παράδειγµα, η περιοχή των Μεσογείων στην Ανατολική Αττική αναπτύσσεται ταχύτατα µετά την κατασκευή της Αττικής Οδού αλλά και την επέκταση του µετρό προς Αεροδρόµιο σε συνδυασµό µε τη λειτουργία του Προαστιακού Σιδηρόδροµου. Παράλληλα, οι περιοχές των Μεσογείων εξυπηρετούνται από λεωφορειακές γραµµές της Ε.ΘΕ.Λ. που τις συνδέουν µε τους κοντινούς σταθµούς του µετρό (Εθνική Άµυνα & Πλακεντίας), του προαστιακού, µε το Αεροδρόµιο αλλά και µεταξύ τους. Στην περιοχή αυτή δηµιουργούνται όλες οι προϋποθέσεις για την αειφόρο προσπελασιµότητα, ευνοείται η µικτή (οικιστική & εµπορική) χρήση της γης και δηµιουργούνται αναπτυξιακές ευκαιρίες. Η λειτουργία των µέσων σταθερής τροχιάς όµως δε δηµιουργεί µόνο επέκταση των δοµηµένων περιοχών αλλά βελτιώνει κατά το δυνατόν και την κατάσταση στις ήδη υπάρχουσες αστικές ζώνες. Σε περιοχές µε ακατάλληλες υποδοµές, κακή ποιότητα του αστικού περιβάλλοντος, εγκαταλελειµµένες ζώνες, πυκνή οδική κυκλοφορία και συµφόρηση, η βελτίωση της προσπελασιµότητας µε τα Μ.Μ.Μ.
δηµιουργεί ευνοϊκές προοπτικές για µια πιο βιώσιµη ανάπτυξη και βελτιωµένη κατά το δυνατόν ποιότητα ζωής. Ήδη έχει ανασχεδιαστεί και λειτουργεί χωρίς ιδιαίτερα προβλήµατα το τοπικό δίκτυο που αναπτύσσεται στους δήµους γύρω από τους σταθµούς του µετρό στο Αιγάλεω(8 τοπικές & κυκλικές γραµµές) και στον Άγιο Αντώνιο Περιστερίου (9 τοπικές & κυκλικές γραµµές) ενώ ο σταθµός του Ελαιώνα θα συµβάλλει σηµαντικά στην αξιοποίηση και την ανάπτυξη της υποβαθµισµένης αυτής περιοχής. Βέβαια, τα µέσα σταθερής τροχιάς προϋποθέτουν πολεοδοµικές παρεµβάσεις, σύνθετες κατασκευές και λειτουργικές υποδοµές που δεν µπορούν να υλοποιηθούν σε σύντοµο χρονικό διάστηµα. Στην Αθήνα, όπως και στη Θεσσαλονίκη τελευταία, κρίσιµος παράγοντας για τα χρονοδιαγράµµατα υλοποίησης των έργων είναι τα αρχαιολογικά ευρήµατα ιδιαίτερης αξίας στα οποία οι κατασκευαστικές εργασίες συχνά σκοντάφτουν. Επίσης, βέβαιο είναι πως όσο και αν επεκταθούν τα δίκτυα των µέσων σταθερής τροχιάς είναι πολύ δύσκολο να καλύψουν όλο το ευρύτερο πολεοδοµικό συγκρότηµα της Αθήνας λόγω της πολύ µεγάλης έκτασης του. Χαρακτηριστικό είναι ότι, σύµφωνα µε πρόσφατη έρευνα του Ο.Α.Σ.Α., το 45% των µετακινήσεων στο λεκανοπέδιο Αττικής πραγµατοποιείται µε λεωφορείο της Ε.ΘΕ.Λ., έναντι 25% µε τα µέσα σταθερής τροχιάς και µόλις 1% µε δηµοτική συγκοινωνία. Μετά τις επεκτάσεις του µετρό, του τραµ και του ηλεκτρικού είναι βέβαιο πως θα αυξηθεί σηµαντικά το µερίδιο των µέσων σταθερής τροχιάς αλλά είναι επίσης σίγουρο πως τα αστικά λεωφορεία θα συνεχίσουν να αποτελούν βασικό συγκοινωνιακό µέσο στην Αθήνα. Βέβαια, είναι αλήθεια πως οι πολίτες δεν εµφανίζονται ιδιαίτερα ικανοποιηµένοι από τα αστικά λεωφορεία της Αθήνας και αυτό είναι µια παγιωµένη αλλά συχνά άδικη αντίληψη. Στόχος της Ε.ΘΕ.Λ., του Ο.Α.Σ.Α. και του Υ.Μ.Ε. µε την ανανέωση του στόλου, την υιοθέτηση περιβαλλοντικών πολιτικών και τον ανασχεδιασµό του συγκοινωνιακού χάρτη µε βάση τα νέα δεδοµένα που κάθε φορά δηµιουργούνται, είναι η βελτίωση της ποιότητας των παρεχόµενων υπηρεσιών στον πολίτη. Πολύ απλά αυτά σηµαίνει πιο άνετα λεωφορεία, πιο πολλές γραµµές, πιο συχνά δροµολόγια.
Συνολικά, το µεγάλο στοίχηµα για τα Μ.Μ.Μ. της Αθήνας είναι η συνολική αύξηση του µεριδίου τους στις µετακινήσεις έναντι του Ι.Χ. αυτοκινήτου, η αύξηση της αναλογίας των µαζικών έναντι των ατοµικών µεταφορών. Παράλληλα, πρέπει στο σχεδιασµό των αειφόρων αστικών µεταφορών να ενταχθούν και να ενισχυθούν οι οικολογικές, εναλλακτικές µετακινήσεις µε την δηµιουργία δικτύου ποδηλατοδρόµων και πεζοδρόµων. Η κατασκευή τέτοιων υποδοµών όµως πρέπει απαραίτητα να συνοδευτεί από την αλλαγή των καταναλωτικών προτύπων. Η οικονοµική κρίση και η άνοδος της τιµής των καυσίµων ήδη έχουν οδηγήσει τους καταναλωτές στην αγορά αυτοκινήτων µικρότερου κυβισµού, µικρότερης κατανάλωσης και µειωµένων εκποµπών, ενώ όλο και περισσότερες αυτοκινητοβιοµηχανίες «ρίχνουν» στην αγορά οχήµατα υβριδικής τεχνολογίας. Αυτό όµως που ο πολίτης χρήστης του Ι.Χ. δεν «πληρώνει» άµεσα, είναι το τεράστιο κόστος της ρύπανσης του περιβάλλοντος και των αρνητικών επιπτώσεών της στη φύση, στην ανθρώπινη υγεία αλλά και στα ιστορικά µνηµεία. Η αλλαγή των καταναλωτικών προτύπων και συνηθειών είναι µια αργή διαδικασία που θα έχει αποτελέσµατα µόνο αν οι περιβαλλοντικές αξίες ενσωµατωθούν στο εκπαιδευτικό σύστηµα και στη λειτουργία της αγοράς.