ΠΡΟΛΟΓΟΣ VΙΙ ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ 1. Από το δίκαιο στο Αστικό Δίκαιο και σε άλλα «συστήματα» ρύθμισης της κοινωνικής συμβίωσης 1 Ι.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ...... VΙΙ ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ 1. Από το δίκαιο στο Αστικό Δίκαιο και σε άλλα «συστήματα» ρύθμισης της κοινωνικής συμβίωσης 1 Ι. Το δίκαιο ως κοινωνικό φαινόμενο... 1 ΙΙ. Ο ορισμός του δικαίου... 1 ΙΙΙ. Από το δίκαιο στο ιδιωτικό και στο αστικό δίκαιο... 1 ΙV. Η κατάταξη των κλάδων του ιδιωτικού και του δημοσίου δικαίου... 2 V. Από το αστικό δίκαιο στον αστικό κώδικα... 2 VI. Άλλες μορφές ρύθμισης της κοινωνικής συμβίωσης... 3 1. Οι κανόνες ηθικής... 3 2. Οι κανόνες εθιμοτυπίας... 3 3. Οι κανόνες δεοντολογίας... 4 2. Οι «πηγές» του δικαίου και του αστικού δικαίου... 4 Ι. Εννοιολογική προσέγγιση... 4 ΙΙ. Διακρίσεις των πηγών του αστικού δικαίου... 5 ΙΙΙ. Πρωτογενείς πηγές του αστικού δικαίου από το εσωτερικό δίκαιο... 6 1. Ο νόμος... 6 2. Το έθιμο... 6 ΙV. Δευτερογενείς πηγές του αστικού δικαίου από το εσωτερικό δίκαιο... 6 1. Η καλή πίστη... 6 2. Τα συναλλακτικά ήθη... 7 3. Τα χρηστά ήθη... 7 4. Οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας και οι διαιτητικές αποφάσεις... 8 V. Πηγές του αστικού δικαίου από το διεθνές δίκαιο... 9 1. Πρωτογενείς πηγές του διεθνούς δικαίου... 9 2. Δευτερογενείς πηγές του διεθνούς δικαίου... 9 VI. Η κοινοτική έννομη τάξη... 9 1. Γενικά... 9 2. Διάκριση σε πρωτογενές και δευτερογενές ή παράγωγο κοινοτικό δίκαιο... 10

α. Πρωτογενές κοινοτικό δίκαιο... 10 β. Δευτερογενές ή παράγωγο κοινοτικό δίκαιο... 10 3. Οι κανόνες δικαίου και οι διακρίσεις τους... 11 Ι. Έννοια και μορφή των κανόνων δικαίου... 11 ΙΙ. Διακρίσεις των κανόνων δικαίου... 11 1. Διακρίσεις των κανόνων δικαίου με βάση την ιεραρχική τους τάξη... 11 2. Διακρίσεις των κανόνων δικαίου με βάση την έκταση ισχύος τους: κανόνες καθολικής ισχύος και τοπικοί κανόνες 12 3. Διακρίσεις των κανόνων δικαίου με βάση το υποκειμενικό πεδίο εφαρμογής τους: κανόνες κοινού και ειδικού δικαίου 12 4. Διακρίσεις των κανόνων δικαίου με βάση το αντικειμενικό πεδίο εφαρμογής τους: κανόνες κοινού, ειδικού και εξαιρετικού δικαίου 12 5. Διακρίσεις των κανόνων δικαίου με βάση το περιεχόμενό τους... 12 α. Αυτοτελείς και μη αυτοτελείς κανόνες δικαίου... 12 β. Επιτακτικοί - επιτρεπτικοί και απαγορευτικοί κανόνες δικαίου... 12 γ. Ερμηνευτικοί κανόνες δικαίου... 13 δ. Κανόνες δικαίου που εισάγουν τεκμήρια... 13 ε. Κανόνες δικαίου που εισάγουν πλάσματα... 14 6. Διακρίσεις των κανόνων δικαίου με βάση την ευχέρεια απόκλισης του υποκειμένου από τη ρύθμισή τους: κανόνες ενδοτικού και κανόνες αναγκαστικού δικαίου... 14 7. Διακρίσεις των κανόνων δικαίου με βάση την ευχέρεια, η οποία παρέχεται στον δικαστή: κανόνες αυστηρού και επιεικούς δικαίου 14 8. Διακρίσεις των κανόνων δικαίου με βάση την ύπαρξη έννομης συνέπειας: Τέλειοι και ατελείς κανόνες δικαίου 15 4. Τα χρονικά όρια ισχύος των κανόνων δικαίου... 15 Ι. Έναρξη και λήξη της ισχύος των κανόνων δικαίου... 15 1. Η έναρξη της ισχύος των κανόνων δικαίου... 15 α. Ο ουσιαστικός νόμος... 15 β. Το έθιμο... 16 2. Η λήξη της ισχύος των κανόνων δικαίου... 16 α. Ο ουσιαστικός νόμος... 16 αα) Ρητή κατάργηση... 16 ββ) Σιωπηρή κατάργηση... 16 β. Το έθιμο... 16 ΙΙ. Διαχρονικό δίκαιο... 17

1. Γενικά... 17 2. Διακρίσεις της αναδρομής... 17 α. Γνήσια και καταχρηστική αναδρομή... 17 β. Ρητή και σιωπηρή αναδρομή... 17 3. Ο κανόνας της ΑΚ 2 περί μη αναδρομικής ισχύος του νόμου... 18 5. Η ερμηνεία των κανόνων δικαίου... 18 Ι. Η επιστημονική ή δογματική και η αυθεντική ερμηνεία... 18 ΙΙ. Οι μέθοδοι ερμηνείας: η υποκειμενική και η αντικειμενική θεωρία... 18 ΙΙΙ. Τα κριτήρια της ερμηνείας των κανόνων δικαίου... 19 1. Το γράμμα του νόμου: γραμματική ερμηνεία... 19 2. Το σύστημα των κανόνων δικαίου: συστηματική ερμηνεία... 19 3. Τα λογικά επιχειρήματα: λογική ερμηνεία... 19 4. Ο σκοπός του νόμου: τελολογική ερμηνεία... 19 5. Η διόρθωση του γράμματος του νόμου: διορθωτική ερμηνεία... 20 6. Η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία... 20 7. Η σύμφωνη με το κοινοτικό δίκαιο ερμηνεία... 20 6. Η διάπλαση των κανόνων δικαίου... 21 Ι. Τα κενά του δικαίου και η πλήρωσή τους... 21 1. Η έννοια και οι διακρίσεις των κενών του δικαίου... 21 2. Η πλήρωση των κενών του δικαίου: Αναλογία νόμου - αναλογία δικαίου και ανάλογη εφαρμογή 21 7. Η εφαρμογή των κανόνων δικαίου... 22 Ι. Έννοια 22 ΙΙ. Ο δικανικός συλλογισμός... 22 IΙΙ. Η συρροή των κανόνων δικαίου... 22 8. Η Νομική Επιστήμη και η Νομολογία... 23 Ι. Νομική επιστήμη και επιστήμη του δικαίου... 23 ΙΙ. Νομολογία... 23 9. Η έννομη σχέση: Το δικαίωμα και η υποχρέωση... 24 Ι. Η έννομη σχέση... 24

ΙΙ. Διάκριση της έννομης σχέσης από συγγενείς έννοιες... 24 1. Η έννομη κατάσταση... 24 2. Ο θεσμός... 24 IΙI. Το δικαίωμα... 24 ΙV. Η υποχρέωση... 24 V. Το βάρος... 25 10. Οι διακρίσεις των δικαιωμάτων... 25 Ι. Διάκριση των δικαιωμάτων με βάση την κατάταξη της ύλης σε ένα από τα βιβλία του Αστικού Κώδικα: Ενοχικά - εμπράγματα - οικογενειακά και κληρονομικά δικαιώματα... 25 1. Ενοχικά δικαιώματα... 25 2. Εμπράγματα δικαιώματα... 26 3. Οικογενειακά δικαιώματα... 26 4. Κληρονομικά δικαιώματα... 26 ΙΙ. Διάκριση των δικαιωμάτων με κριτήριο τη φύση της παρεχόμενης εξουσίας: απόλυτα εξουσιαστικά - δικαιώματα τα οποία περιέχουν απαίτηση και διαπλαστικά δικαιώματα... 27 1. Απόλυτα εξουσιαστικά δικαιώματα... 27 2. Δικαιώματα τα οποία περιέχουν απαίτηση... 28 3. Διαπλαστικά δικαιώματα... 28 α. Έννοια και χαρακτηριστικά... 28 β. Διακρίσεις των διαπλαστικών δικαιωμάτων... 29 IΙΙ. Διάκριση των δικαιωμάτων με βάση τον περιουσιακό ή μη χαρακτήρα τους: περιουσιακά - προσωπικά και μικτά δικαιώματα 31 ΙV. Διάκριση των δικαιωμάτων με βάση τη δυνατότητα μεταβίβασής τους: Μεταβιβαστά και αμεταβίβαστα δικαιώματα 31 V. Διάκριση των δικαιωμάτων με βάση τη σύνδεσή τους με ορισμένο πρόσωπο ή ορισμένο πράγμα: προσωποπαγή και πραγματοπαγή δικαιώματα... 32 VI. Διάκριση των δικαιωμάτων με βάση την πλήρωση των προϋποθέσεων τις οποίες τάσσει ο νόμος για τη σύστασή τους: Ολοκληρωμένα και ατελή δικαιώματα - προσδοκία δικαιώματος... 32 VII. Διάκριση των δικαιωμάτων με βάση τη δυνατότητα κτήσης από περισσότερους δικαιούχους: Διαιρετά και αδιαίρετα δικαιώματα 33 VIΙI. Διάκριση των δικαιωμάτων με βάση την αυτοτέλειά τους: Κύρια και παρεπόμενα δικαιώματα 34 ΙΧ. Διάκριση των δικαιωμάτων με βάση το ικανοποιούμενο έννομο συμφέρον: Κοινά και λειτουργικά δικαιώματα 34 Χ. Διάκριση των δικαιωμάτων με βάση το ορισμένο των απονεμόμενων εξουσιών: Δικαιώματα απλά και δικαιώματα - πλαίσια 35 11. Η αξίωση, η αγωγή και η ένσταση... 35

Ι. Αξίωση... 35 1. Έννοια της αξίωσης... 35 2. Είδη αξιώσεων... 36 3. Συρροή αξιώσεων... 37 ΙΙ. Αγωγή 37 ΙΙΙ. Ένσταση... 38 12. Η σύσταση - η κτήση - η αλλοίωση και η απώλεια των δικαιωμάτων... 40 Ι. Σύσταση και κτήση των δικαιωμάτων... 40 ΙΙ. Πρωτότυπη και παράγωγη κτήση του δικαιώματος... 40 ΙΙΙ. Αλλοίωση των δικαιωμάτων... 41 IV. Απώλεια των δικαιωμάτων... 41 13. Η άσκηση - η σύγκρουση και η κατάχρηση των δικαιωμάτων... 42 Ι. Η άσκηση των δικαιωμάτων... 42 ΙΙ. Η σύγκρουση των δικαιωμάτων... 42 ΙΙΙ. Η κατάχρηση των δικαιωμάτων... 42 14. Η προστασία των δικαιωμάτων... 44 Ι. Η έννοια και οι μορφές της προστασίας... 44 ΙΙ. Η αυτοδύναμη προστασία των δικαιωμάτων... 45 1. Αυτοδικία... 45 2. Άμυνα... 45 3. Κατάσταση ανάγκης... 46 15. Η νομική αντιμετώπιση των προσώπων στο Δίκαιο... 47 Ι. Γενικά 47 ΙΙ. Το φυσικό πρόσωπο... 48 1. Η έναρξη και η παύση της ύπαρξης του φυσικού προσώπου... 48 2. Ο κυοφορούμενος... 48 3. Η αφάνεια του φυσικού προσώπου... 49 4. Η εξατομίκευση του φυσικού προσώπου... 50 α. Το όνομα... 50

β. Η κατοικία... 51 γ. Το φύλο... 52 δ. Η συγγένεια... 52 ε. H ηλικία... 52 στ. Η ιθαγένεια... 53 5. Η ικανότητα για δικαιοπραξία του φυσικού προσώπου... 53 6. Η έλλειψη ικανότητας για δικαιοπραξία του φυσικού προσώπου... 54 7. Η περιορισμένη ικανότητα για δικαιοπραξία του φυσικού προσώπου... 54 8. Η ικανότητα για αδικοπραξία του φυσικού προσώπου... 55 ΙΙΙ. Το νομικό πρόσωπο... 55 1. Η έννοια... 55 2. Διακρίσεις των νομικών προσώπων: Νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου - ιδιωτικού δικαίου και μικτής φύσης 56 3. Η σύσταση των νομικών προσώπων του αστικού δικαίου... 57 4. Η ικανότητα δικαίου των νομικών προσώπων του αστικού δικαίου... 58 5. Η επωνυμία των νομικών προσώπων του αστικού δικαίου... 58 6. Η έδρα των νομικών προσώπων του αστικού δικαίου... 58 7. Η διοίκηση των νομικών προσώπων του αστικού δικαίου... 59 8. Οι δικαιοπραξίες των νομικών προσώπων του αστικού δικαίου... 59 9. Η ευθύνη των νομικών προσώπων του αστικού δικαίου για πράξεις και παραλείψεις των οργάνων τους 60 10. Το τέλος των νομικών προσώπων του αστικού δικαίου: λύση και εκκαθάριση... 60 11. Η τύχη της περιουσίας των νομικών προσώπων του αστικού δικαίου μετά τη διάλυση 61 12. Τα κατιδίαν νομικά πρόσωπα του Αστικού Κώδικα... 61 α. Το σωματείο... 61 i. Τα εννοιολογικά στοιχεία των σωματείων... 61 ii. Οι αρχές που διέπουν τα σωματεία... 63 iii. Τα μέλη των σωματείων... 63 iv. Τα όργανα των σωματείων: ιδίως η Διοίκηση και η Γενική Συνέλευση των μελών 65 v. H διάλυση των σωματείων... 67 β. Το ίδρυμα... 68

i. Η έννοια και η σύσταση... 68 ii. Η διοίκηση... 71 iii. Τα ωφελούμενα πρόσωπα... 71 iv. Η μεταβολή του σκοπού του ιδρύματος... 71 v. Το τέλος του ιδρύματος... 72 γ. Οι επιτροπές εράνων... 72 i. Η έννοια και η σύσταση... 72 ii. Η διάλυση... 73 δ. Η αστική εταιρία με νομική προσωπικότητα... 74 IV. Το δικαίωμα στην προσωπικότητα φυσικών και νομικών προσώπων... 74 1. Η προσωπικότητα ως «αντικείμενο» δικαιώματος κατά τις ΑΚ 57-60... 74 2. Η προστασία της προσωπικότητας... 75 16. Ο χρόνος και ο υπολογισμός του στο Δίκαιο... 76 Ι. Η σημασία του χρόνου στο δίκαιο... 76 ΙΙ. Η έννοια και οι διακρίσεις των προθεσμιών... 76 ΙΙΙ. Ο υπολογισμός του χρόνου: συναπτός και ωφέλιμος χρόνος - φυσικός και πολιτικός υπολογισμός 77 ΙV. Η έναρξη και η λήξη των προθεσμιών... 77 17. Η παραγραφή των αξιώσεων... 79 Ι. Η έννοια και οι προϋποθέσεις της παραγραφής... 79 II. Οι απαράγραπτες αξιώσεις... 79 III. Ο χρόνος της παραγραφής... 80 ΙV. Η αναστολή της παραγραφής: διακρίσεις και συνέπειες... 81 V. Η διακοπή της παραγραφής: έννοια και λόγοι διακοπής... 82 18. Οι αποσβεστικές προθεσμίες: έννοια - διακρίσεις - εφαρμοστέες διατάξεις... 84 19. Τα νομικά γεγονότα και οι νομικές πράξεις - η δικαιοπραξία... 85 Ι. Τα νομικά γεγονότα και οι νομικές πράξεις... 85 ΙΙ. Η δικαιοπραξία... 86 1. Η έννοια και η κατάταξη της δικαιοπραξίας στις νομικές πράξεις... 86 2. Το υπό στενή και το υπό ευρεία έννοια πραγματικό της δικαιοπραξίας... 87

α. Το υπό στενή έννοια πραγματικό... 87 β. Το υπό ευρεία έννοια πραγματικό... 87 γ. Άλλα στοιχεία έξω από το υπό στενή έννοια πραγματικό της δικαιοπραξίας και πριν από το υπό ευρεία έννοια πραγματικό της 87 i. Τα ουσιώδη στοιχεία της δικαιοπραξίας κατά τη βούληση των δικαιοπρακτούντων... 87 ii. Τα επουσιώδη στοιχεία της δικαιοπραξίας... 88 αα. Τα φυσικά ή συνήθη στοιχεία (naturalia negotii)... 88 ββ. Τα τυχαία στοιχεία (accidentalia negotii)... 88 4. Άλλα στοιχεία έξω από το υπό ευρεία έννοια πραγματικό της δικαιοπραξίας: οι όροι του ενεργού 88 ΙΙΙ. Οι δικαιοπρακτικές παραλείψεις... 89 ΙV. Οι οιονεί δικαιοπραξίες... 89 1. Ανακοινώσεις βουλήσεως... 90 2. Ανακοινώσεις παραστάσεως... 90 3. Ανακοινώσεις συναισθήματος... 90 V. Οι υλικές πράξεις... 90 VI. Οι μικτές υλικές πράξεις... 91 20. Οι διακρίσεις των δικαιοπραξιών... 91 I. Moνοπρόσωπες και πολυπρόσωπες δικαιοπραξίες... 91 II. Μονομερείς και πολυμερείς δικαιοπραξίες... 91 1. Μονομερείς δικαιοπραξίες... 91 α. Απευθυντέες μονομερείς δικαιοπραξίες... 92 β. Μη απευθυντέες μονομερείς δικαιοπραξίες... 92 2. Πολυμερείς δικαιοπραξίες... 92 α. Η Σύμβαση... 92 β. Η Συλλογική πράξη... 93 ΙII. Δικαιοπραξίες εν ζωή και αιτία θανάτου... 93 1. Δικαιοπραξίες εν ζωή... 93 2. Δικαιοπραξίες αιτία θανάτου... 93 ΙV. Δικαιοπραξίες προσωπικού και περιουσιακού δικαίου... 94 1. Δικαιοπραξίες προσωπικού δικαίου... 94

2. Δικαιοπραξίες περιουσιακού δικαίου... 94 V. Δικαιοπραξίες επίδοσης και δικαιοπραξίες χωρίς επίδοση... 94 1. Δικαιοπραξίες επίδοσης... 94 2. Δικαιοπραξίες χωρίς επίδοση... 94 VΙ. Ενοχικές και εμπράγματες δικαιοπραξίες... 94 1. Ενοχικές δικαιοπραξίες... 94 2. Εμπράγματες δικαιοπραξίες... 95 VIΙ. Υποσχετικές και εκποιητικές δικαιοπραξίες... 95 1. Υποσχετικές δικαιοπραξίες... 95 α. Δικαιοπραξίες επαχθείς και χαριστικές... 95 i. Δικαιοπραξίες επαχθείς... 95 ii. Δικαιοπραξίες χαριστικές... 95 β. Ετεροβαρείς και αμφοτεροβαρείς συμβάσεις... 95 i. Ετεροβαρείς συμβάσεις... 95 ii. Αμφοτεροβαρείς συμβάσεις... 96 2. Εκποιητικές δικαιοπραξίες... 96 VIII. Αιτιώδεις και αναιτιώδεις δικαιοπραξίες... 96 1. Έννοια και είδη της «αιτίας»... 96 2. Αιτιώδεις και αναιτιώδεις δικαιοπραξίες... 97 α. Η αιτιώδης δικαιοπραξία... 97 β. Η αναιτιώδης δικαιοπραξία... 97 ΙX. Τυπικές και άτυπες δικαιοπραξίες... 97 X. Δικαιοπραξίες συναινετικές και παραδοτικές... 98 XI. Καταπιστευτικές δικαιοπραξίες... 98 21. Η έννοια και το περιεχόμενο της δηλώσεως βουλήσεως... 99 Ι. Ο ορισμός της δηλώσεως βουλήσεως... 99 II. Απευθυντέα και μη απευθυντέα δήλωση βουλήσεως... 99 III. Άμεση - έμμεση - σιωπηρή δήλωση βουλήσεως - η σιωπή και η πράξη βουλήσεως... 99 IV. Η ανάκληση της δηλώσεως βουλήσεως... 100

V. Ο θάνατος ή η δικαιοπρακτική ανικανότητα του δηλούντος... 101 VI. Η δήλωση βουλήσεως προς ανίκανο για δικαιοπραξία... 101 22. Η ερμηνεία της δηλώσεως βουλήσεως... 101 Ι. Η ερμηνεία - οι ερμηνευτικοί κανόνες των ΑΚ 173 και ΑΚ 200 και η συμπληρωτική ερμηνεία 101 23. Ο τύπος της δικαιοπραξίας... 101 Ι. Γενικά 101 ΙΙ. Διακρίσεις του τύπου των δικαιοπραξιών... 102 1. Νόμιμος και δικαιοπρακτικός τύπος... 102 2. Συστατικός και αποδεικτικός τύπος... 102 IΙΙ. Μορφές του συστατικού τύπου των δικαιοπραξιών... 103 1. Το ιδιωτικό έγγραφο... 103 α. Η έννοια του ιδιωτικού εγγράφου... 103 β. Το «ηλεκτρονικό έγγραφο»... 103 2. Το συμβολαιογραφικό έγγραφο... 104 3. Η δήλωση ενώπιον Αρχής... 104 IV. Άλλες διατάξεις στις Γενικές Αρχές του Αστικού Κώδικα για τον τύπο της δικαιοπραξίας. 105 V. Ίαση της ακυρότητας της δικαιοπραξίας λόγω έλλειψης του απαιτούμενου τύπου αυτής... 105 1. Επί νόμιμου συστατικού τύπου... 106 2. Επί δικαιοπρακτικού συστατικού τύπου... 106 24. Το προσυμβατικό στάδιο και η ευθύνη από τις διαπραγματεύσεις... 106 Ι. Το προσυμβατικό στάδιο και το στάδιο των διαπραγματεύσεων... 106 ΙΙ. Η επιβαλλόμενη από το νόμο συμπεριφορά κατά το στάδιο των διαπραγματεύσεων... 107 IΙΙ. Η ευθύνη των διαπραγματευόμενων προσώπων κατά την ΑΚ 198... 107 25. Προκαταρκτικές και προπαρασκευαστικές δικαιοπραξίες... 108 Ι. Η συμβατική ρύθμιση δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των διαπραγματευόμενων μερών κατά το στάδιο των διαπραγματεύσεων 108 ΙΙ. Το σύμφωνο προαιρέσεως... 109 ΙΙΙ. Το σύμφωνο προτιμήσεως... 109 ΙV. Το προσύμφωνο... 109 V. Η σύμβαση - πλαίσιο... 110

26. Η κατάρτιση της σύμβασης... 110 Ι. Η πρόταση - η αποδοχή και η συμφωνία... 110 ΙΙ. Η καθυστερημένη αποδοχή... 112 ΙΙΙ. Ο χρόνος και ο τόπος κατάρτισης της σύμβασης... 112 IV. Η ασυμφωνία... 113 1. Έννοια... 113 2. Φανερή ασυμφωνία... 113 3. Λανθάνουσα ασυμφωνία... 114 27. Iδιαίτερoι τρόποι κατάρτισης των συμβάσεων... 114 Ι. Η σύμβαση προσχώρησης... 114 ΙΙ. H αναγκαστική σύμβαση... 115 ΙΙΙ. Συμβάσεις συναπτόμενες με πλειστηριασμό ή διαγωνισμό... 115 ΙV. Ηλεκτρονικά καταρτιζόμενες συμβάσεις... 115 28. Η πλάνη... 116 Ι. Η έννοια της πλάνης και η ρύθμισή της στον Αστικό Κώδικα... 116 II. Ειδικές διατάξεις για την πλάνη... 116 29. Η έννοια και η ρύθμιση της απάτης στον ΑΚ... 117 30. Η απειλή... 118 31. Η εικονική δικαιοπραξία... 118 Ι. Η έννοια της εικονικής δικαιοπραξίας... 118 ΙΙ. Τα είδη της εικονικότητας: απόλυτη και σχετική - υποκειμενική και αντικειμενική - πλήρης και μερική 119 ΙΙΙ. Δικαιοπραξίες ανεπίδεκτες εικονικότητας... 119 ΙV. Η κρυψιβουλία... 120 V. Ο αστεϊσμός... 120 32. Η απαγορευμένη δικαιοπραξία... 120 Ι. Η απαγορευμένη δικαιοπραξία κατά την ΑΚ 174... 120 ΙΙ. Οι απαγορεύσεις διαθέσεως των ΑΚ 175-177... 121 1. Απαγόρευση διαθέσεως εκ του νόμου... 121

2. Απαγόρευση διαθέσεως από δικαστική απόφαση... 121 3. Απαγόρευση διαθέσεως από δικαιοπραξία... 121 ΙΙI. Η προς καταστρατήγηση του νόμου δικαιοπραξία (in fraudem legis)... 122 33. H ανήθικη δικαιοπραξία... 122 Ι. Η ανήθικη δικαιοπραξία κατά την ΑΚ 178... 122 ΙΙ. Η ανήθικη δικαιοπραξία κατά την ΑΚ 179... 122 34. Η έννοια και οι μορφές της ελαττωματικής δικαιοπραξίας... 123 35. Η άκυρη δικαιοπραξία... 124 Ι. Η έννοια και οι λόγοι της ακυρότητας... 124 ΙΙ. Τα είδη της ακυρότητας... 125 1. Αρχική και επιγενόμενη ακυρότητα... 125 2. Απόλυτη και σχετική ακυρότητα... 125 3. Oλική και μερική ακυρότητα... 125 4. Δυνητική ακυρότητα... 125 5. Ηρτημένη ακυρότητα... 126 ΙΙΙ. Η ενέργεια της ακυρότητας... 126 ΙV. Η θεραπεία της άκυρης δικαιοπραξίας... 126 V. Η επέκταση της μερικής ακυρότητας σε ολική... 127 VI. Η μετατροπή της άκυρης δικαιοπραξίας... 127 VII. Η επικύρωση της άκυρης δικαιοπραξίας... 127 36. Η ακυρώσιμη δικαιοπραξία... 128 Ι. Η έννοια της ακυρώσιμης δικαιοπραξίας... 128 ΙΙ. Διατάξεις για την ακυρώσιμη δικαιοπραξία στις Γενικές Αρχές του Αστικού Κώδικα... 128 37. Οι αιρέσεις... 12 8 Ι. Έννοια 128 ΙI. Γνήσιες και καταχρηστικές αιρέσεις... 129 ΙΙΙ. Είδη γνησίων αιρέσεων... 129 1. Αναβλητικές και διαλυτικές αιρέσεις... 129 2. Θετικές και αρνητικές αιρέσεις... 130

3. Εξουσιαστικές - τυχαίες και μικτές αιρέσεις... 130 4. Αδύνατες - ακατανόητες - αντιφατικές - παράνομες και ανήθικες αιρέσεις... 130 ΙV. Δικαιοπραξίες ανεπίδεκτες αιρέσεων... 131 V. Στάδια των αιρέσεων... 131 38. Η αντιπροσώπευση... 132 Ι. Η έννοια και τα είδη της αντιπροσώπευσης... 132 ΙI. Η αυτοδικαιοπραξία... 133 ΙII. Η έλλειψη εξουσίας αντιπροσώπευσης... 133 39. Η πληρεξουσιότητα... 133 Ι. Η έννοια και οι διακρίσεις της πληρεξουσιότητας... 133 1. Έννοια της πληρεξουσιότητας... 133 2. Διακρίσεις της πληρεξουσιότητας... 134 α. Γενική και ειδική πληρεξουσιότητα... 134 β. Πληρεξουσιότητα μετακλητή και αμετάκλητη... 134 γ. Ρητή και σιωπηρή πληρεξουσιότητα... 134 δ. Εσωτερική και εξωτερική πληρεξουσιότητα... 134 ε. Δικαστική και εξώδικη πληρεξουσιότητα... 134... 135 στ. Κληρονομητή πληρεξουσιότητα και πληρεξουσιότητα με μεταθανάτια ενέργεια ζ. Πληρεξουσιότητα προς το αποκλειστικό συμφέρον του αντιπροσωπευομένου και πληρεξουσιότητα και προς το συμφέρον του πληρεξουσίου... 135 ΙΙ. Η εξουσιοδότηση... 135 ΙII. Η φαινόμενη πληρεξουσιότητα... 135 IV. Η πληρεξουσιότητα ανοχής... 136 V. Η μεταπληρεξουσιότητα... 136 VI. Ο τύπος της πληρεξουσιότητας... 136 VΙΙ. Η κατάχρηση της πληρεξουσιότητας... 136 VΙΙI. Η παύση της πληρεξουσιότητας... 136 IX. Οι δικαιοπραξίες μετά την παύση της πληρεξουσιότητας... 137 X. Η έλλειψη της πληρεξουσιότητας... 137 40. Η συγκατάθεση - η συναίνεση - η έγκριση και η διάθεση αντικειμένου από μη δικαιούχο... 138

ΒΙΒΛΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΕΝΟΧΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΜΕΡΟΣ Α : ΓΕΝΙΚΟ ΕΝΟΧΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ 41. Από την έννοια της ενοχής στο ενοχικό δίκαιο... 141 Ι. Η ενοχή... 141 ΙΙ. Το ενοχικό δίκαιο... 141 ΙΙΙ. Οι θεμελιώδεις αρχές του ενοχικού δικαίου... 141 IV. Ο εξαναγκασμός της ενοχής και η φυσική ή ατελής ενοχή... 142 42. Τα είδη των ενοχών... 142 Ι. Είδη ενοχών κατά το αντικείμενό τους... 142 1. Ενοχή γένους και ενοχή είδους... 142 2. Διαζευκτική ενοχή... 143 3. Ενοχή προς αποζημίωση... 143 4. Χρηματική ενοχή... 145 5. Ενοχή τόκου... 146 ΙΙ. Είδη ενοχών κατά το υποκείμενό τους: μονοπρόσωπες και πολυπρόσωπες ενοχές... 147 1. Μονοπρόσωπες και πολυπρόσωπες ενοχές... 147 2. Μορφές πολυπρόσωπων ενοχών... 147 α. Πολυπρόσωπες ενοχές με διαιρετή παροχή... 147 β. Πολυπρόσωπες ενοχές με αδιαίρετη παροχή... 147 γ. Ενοχή εις ολόκληρο... 147 43. Η αστική ευθύνη των προσώπων... 148 Ι. Από την ευθύνη στην αστική ευθύνη... 148 ΙΙ. Είδη της αστικής ευθύνης... 148 1. Υποκειμενική ευθύνη... 148 2. Αντικειμενική ευθύνη... 148 3. Νόθος αντικειμενική ευθύνη... 148 4. Δικαιοπρακτική ευθύνη... 149 5. Εξωδικαιοπρακτική ευθύνη... 149 III. Γενικές προϋποθέσεις της αστικής ευθύνης... 149 IV. Συμφωνίες για επίταση ή για μετριασμό της ευθύνης και πρόστηση... 150

44. Η σύσταση της ενοχής... 151 Ι. Δικαιοπρακτικές ενοχές... 151 ΙΙ. Εξωδικαιοπρακτικές ενοχές... 151 45. Η ενίσχυση της ενοχής με παρεπόμενες συμφωνίες: ο αρραβώνας και η ποινική ρήτρα... 151 Ι. Ο αρραβώνας... 151 ΙΙ. Η ποινική ρήτρα... 151 46. Η εκπλήρωση της παροχής... 152 Ι. Καλόπιστη εκπλήρωση της παροχής... 152 ΙΙ. Μερική εκπλήρωση της παροχής... 153 IΙΙ. Εκπλήρωση της παροχής από τρίτο πρόσωπο... 153 ΙV. Tόπος εκπλήρωσης της παροχής... 153 V. Χρόνος εκπλήρωσης της παροχής... 154 47. Η αναβολή εκπλήρωσης της παροχής: το δικαίωμα επίσχεσης... 154 48. Η ανώμαλη εξέλιξη της ενοχής... 154 Ι. Αδυναμία παροχής του οφειλέτη... 155 1. Αρχική αδυναμία παροχής του οφειλέτη... 155 2. Επιγενόμενη αδυναμία παροχής του οφειλέτη... 156 α. Υπαίτια... 156 i. Ολική... 156 ii. Μερική... 156 β. Ανυπαίτια ολική και μερική... 156 ΙΙ. Υπερημερία του οφειλέτη... 156 1. Έννοια... 156 2. Συνέπειες... 157 3. Άρση... 157 ΙΙΙ. Πλημμελής εκπλήρωση της παροχής... 157 IV. Υπερημερία του δανειστή... 158 1. Έννοια... 158

2. Συνέπειες... 158 3. Άρση... 158 49. Η ανώμαλη εξέλιξη της ενοχής στις αμφοτεροβαρείς συμβάσεις... 159 Ι. Η μη εκπλήρωση της σύμβασης και η ένσταση αυτής... 159 ΙΙ. Η αδυναμία παροχής στις αμφοτεροβαρείς συμβάσεις... 159 1. Ανυπαίτια αδυναμία παροχής... 159 2. Υπαίτια αδυναμία παροχής... 159 α. Η αδυναμία παροχής από υπαιτιότητα του οφειλέτη... 159 β. Η αδυναμία παροχής από υπαιτιότητα του δανειστή... 160 γ. Η υπερημερία οφειλέτη στις αμφοτεροβαρείς συμβάσεις... 160 δ. Η πλημμελής εκπλήρωση της παροχής στις αμφοτεροβαρείς συμβάσεις... 161 ε. Η απρόοπτη μεταβολή των συνθηκών στην ΑΚ 388... 161 50. Η μεταβίβαση της ενοχής: διαδοχή - εκχώρηση και αναδοχή... 161 Ι. Η διαδοχή της ενοχής και οι διακρίσεις της... 161 ΙΙ. Η εκχώρηση της απαίτησης... 162 ΙΙΙ. Η αναδοχή του χρέους... 163 51. Οι τρόποι απόσβεσης της ενοχής... 164 Ι. Εκπλήρωση...... 164 ΙΙ. Καταβολή...... 164 ΙΙΙ. Δόση αντί καταβολής... 164 ΙV. Δημόσια κατάθεση... 164 V. Ανανέωση... 165 VI. Συμψηφισμός...... 165 VII. Σύγχυση... 166 VIII. Άφεση χρέους... 166 ΜΕΡΟΣ Β : ΕΙΔΙΚΟ ΕΝΟΧΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ 52. Η δωρεά (ΑΚ 496-512)... 167 53. Η σύμβαση πώλησης (ΑΚ 513-572)... 168 I. Έννοια και χαρακτηριστικά... 168

II. Υποχρεώσεις των συμβαλλομένων... 168 1. Υποχρεώσεις του πωλητή... 168 α. Κύριες υποχρεώσεις... 168 β. Παρεπόμενες υποχρεώσεις... 169 2. Υποχρεώσεις του αγοραστή... 169 α. Κύρια υποχρέωση... 169 β. Παρεπόμενες υποχρεώσεις... 169 3. Ευθύνη των συμβαλλομένων μερών λόγω μη εκπλήρωσης των υποχρεώσεών τους... 169 α. Ευθύνη του πωλητή... 169 i. Ευθύνη για νομικό ελάττωμα... 169... 170 ii. Ευθύνη για πραγματικό ελάττωμα ή για έλλειψη συνομολογημένης ιδιότητας β. Ευθύνη του αγοραστή... 171 54. Η ανταλλαγή (ΑΚ 573)... 172 55. Η μίσθωση πράγματος (ΑΚ 574-618)... 172 Ι. Νομοθετικός ορισμός... 172 ΙΙ. Υποχρεώσεις των συμβαλλομένων... 172 ΙΙΙ. Ομαλή και ανώμαλη εκπλήρωση της σύμβασης - δικαιώματα και υποχρεώσεις των συμβαλλομένων 172 56. Η αγρομίσθωση (ΑΚ 619-640)... 174 57. Η επίμορτη αγροληψία (ΑΚ 641-647)... 175 58. Η σύμβαση εργασίας (ΑΚ 648-680)... 175 59. Η σύμβαση έργου (ΑΚ 681-702)... 176 60. Η σύμβαση μεσιτείας (ΑΚ 703-708)... 176 61. Η προκήρυξη (ΑΚ 709-712)... 176 62. Η σύμβαση εντολής (ΑΚ 713-728)... 177 63. Η συμβουλή ή σύσταση (ΑΚ 729)... 177 64. Η διοίκηση αλλοτρίων (ΑΚ 730-740)... 177 65. Η σύμβαση εταιρίας (ΑΚ 741-784)... 177 66. Η κοινωνία δικαιώματος (ΑΚ 785-805)... 178 67. Η σύμβαση δανείου (ΑΚ 806-809)... 178

68. Η σύμβαση χρησιδανείου (ΑΚ 810-821)... 179 69. Η σύμβαση παρακαταθήκης (ΑΚ 822-830)... 179 70. Η μεσεγγύηση (ΑΚ 831-833)... 179 71. Η ευθύνη των ξενοδόχων (ΑΚ 834-839)... 179 72. Η ισόβια πρόσοδος (ΑΚ 840-843)... 180 73. Το παίγνιο και το στοίχημα (ΑΚ 844-845)... 180 74. Το λαχείο (ΑΚ 846)... 180 75. Η σύμβαση εγγύησης (ΑΚ 847-870)... 180 76. Η σύμβαση συμβιβασμού (ΑΚ 871-872)... 181 77. Η σύμβαση αφηρημένης υπόσχεσης ή αναγνώρισης χρέους (ΑΚ 873-875)... 181 78. Η έκταξη (ΑΚ 876-887)... 181 79. Τα ανώνυμα χρεόγραφα (ΑΚ 888-900)... 182 80. Η επίδειξη πράγματος ή εγγράφου (ΑΚ 901-903)... 182 81. Ο αδικαιολόγητος πλουτισμός (ΑΚ 904-913)... 182 82. Η αδικοπραξία (ΑΚ 914-938)... 183 Ι. Ο κανόνας της ευθύνης... 183 ΙΙ. Η εξαίρεση του κανόνα... 184 1. Το ανεύθυνο... 184 2. Η εύλογη αποζημίωση... 184 ΙΙΙ. Η ευθύνη για ζημία αντίθετη με τα χρηστά ήθη... 184 ΙV. Η ευθύνη για διάδοση αναληθών ειδήσεων... 184 V. Η ευθύνη από πρόστηση... 185 VI. Η ευθύνη από εποπτεία... 185 VII. Η ευθύνη του κατόχου ζώου... 185 VIII. Η ευθύνη του κυρίου ή νομέα κτίσματος ή άλλου έργου το όποιο συνέχεται με το έδαφος 185 IX. Η ευθύνη περισσότερων προσώπων... 185 X. Η ευθύνη για ικανοποίηση της ηθικής βλάβης... 186 XI. Η παραγραφή της αξίωσης από αδικοπραξία... 186 XII. Η υποχρέωση της απόδοσης του περιελθόντος... 186

83. Η καταδολίευση των δανειστών (ΑΚ 939-946)... 186 I. Η διάρρηξη... 186 II. Η απαλλοτρίωση... 186 III. Η γνώση του τρίτου - αποκτώντος... 187 1. Ο κανόνας... 187 2. Η εξαίρεση... 187 IV. Τα αποτελέσματα της διάρρηξης... 187 V. Η παραγραφή της αγωγής διάρρηξης... 187 ΒΙΒΛΙΟ ΤΡΙΤΟ: ΕΜΠΡΑΓΜΑΤΟ ΔΙΚΑΙΟ 84. Τα πράγματα και οι διακρίσεις τους... 189 I. Γενικά χαρακτηριστικά... 189 II. Κινητά και ακίνητα... 189 III. Αντικαταστατά και μη αντικαταστατά... 189 IV. Αναλωτά και μη αναλωτά... 190 V. Απλά και Σύνθετα... 190 VI. Διαιρετά και αδιαίρετα... 190 VII. Κύρια και παρεπόμενα... 190 VIII. Εντός και εκτός συναλλαγής... 191 85. Συστατικά - παραρτήματα - καρποί - ωφελήματα πραγμάτων - βάρη... 191 I. Συστατικά... 191 II. Παραρτήματα... 192 III. Καρποί 192 IV. Ωφελήματα... 192 V. Βάρη... 192 86. Τα εμπράγματα δικαιώματα... 193 87. Η κατοχή... 193 88. Η νομή... 193 I. Έννοια 193

II. Κτήση 194 III. Άσκηση... 194 IV. Απώλεια... 194 V. Προσβολή... 194 VI. Προστασία... 195 1. Αυτοδύναμη προστασία της νομής... 195 2. Ένδικη προστασία της νομής... 195 α. Αγωγή αποβολής και αγωγή αποζημίωσης... 195 β. Αγωγή διατάραξης και αγωγή αποζημίωσης... 195 γ. Αγωγή αδικαιολογήτου πλουτισμού (ΑΚ 904)... 196 δ. Αναγνωριστική αγωγή (ΚΠολΔ 70)... 196 ε. Αίτηση ασφαλιστικών μέτρων προσωρινής ρύθμισης της κατάστασης (ΚΠολΔ 733-734) 196 3. Παραγραφή... 196 89. Το δικαίωμα κυριότητας... 196 Ι. Έννοια 196 ΙΙ Αντικείμενο... 196 ΙΙΙ. Διακρίσεις... 197 ΙV. Περιεχόμενο... 197 90. Οι περιορισμοί του δικαιώματος κυριότητας... 198 91. Η κτήση του δικαιώματος κυριότητας... 198 I. Η παράγωγη κτήση της κυριότητας... 198 1. Ακίνητου πράγματος με σύμβαση... 199 2. Κινητού πράγματος με σύμβαση... 200 α. Ο κανόνας... 200 β. Η εξαίρεση... 200 γ. Η επάνοδος στον κανόνα... 201 δ. Η επιστροφή στην εξαίρεση... 201 ε. Τα δικαιώματα τρίτων προσώπων στο κινητό το οποίο μεταβιβάστηκε... 201 II. Η πρωτότυπη κτήση της κυριότητας... 201

1. Χρησικτησία... 201 α. Έννοια... 201 β. Τακτική χρησικτησία... 202 γ. Έκτακτη χρησικτησία... 202 δ. Ενέργεια χρησικτησίας κατά τρίτου προσώπου... 202 2. Επιδίκαση ή προσκύρωση... 203 3. Ένωση - Ανάμιξη... 203 4. Ειδοποιΐα... 203 5. Κατάληψη αδέσποτου κινητού πράγματος... 204 6. Εύρεση «απολωλότος» πράγματος... 204 92. Η απώλεια του δικαιώματος κυριότητας... 204 93. Η προστασία του δικαιώματος κυριότητας... 204 Ι. Αυτοδύναμη προστασία του δικαιώματος κυριότητας... 204 ΙΙ. Ένδικη προστασία του δικαιώματος κυριότητας... 205 1. Διεκδικητική αγωγή... 205 2. Αρνητική Αγωγή... 205 3. Αγωγή καταστροφής - χειροτέρευσης - αδυναμίας απόδοσης του πράγματος... 205 4. Αγωγή για ωφελήματα... 205 5. Αγωγή για αποζημίωση... 205 6. Αναγνωριστική αγωγή (ΚΠολΔ 70)... 206 7. Αίτηση ασφαλιστικών μέτρων προσωρινής ρύθμισης της κατάστασης (ΚΠολΔ 731-732) 206 94. Οι δουλείες... 206 Ι. Έννοια 206 ΙΙ. Πραγματικές δουλείες... 207 1. Έννοια... 207 2. Περιεχόμενο... 207 3. Περιπτώσεις... 207 4. Σύσταση... 207

5. Έκταση εξουσιών... 207 6. Η αρχή της φειδούς... 208 7. Προστασία... 208 8. Απόσβεση... 208 ΙΙΙ. Προσωπικές δουλείες... 209 1. Έννοια... 209 2. Επικαρπία... 209 α. Έννοια... 209 β. Σύσταση... 20 9 γ. Περιεχόμενο... 209 δ. Αμεταβίβαστο... 210 ε. Έννομες συνέπειες - ψιλή κυριότητα... 210 στ. Προστασία... 210 ζ. Απόσβεση... 210 η. Παραγραφή... 211 θ. Επικαρπία ανώνυμων τίτλων... 211 ι. Επικαρπία μετοχών εταιρίας... 211 κ. Επικαρπία δικαιώματος... 211 λ. Επικαρπία ισόβιας προσόδου... 211 3. Οίκηση... 211 α. Έννοια... 211 β. Περιεχόμενο... 212 γ. Αμεταβίβαστο... 212 δ. Εφαρμοστέες διατάξεις... 212 4. Άλλες περιορισμένες προσωπικές δουλείες... 212 α. Έννοια... 212 β. Έκταση εξουσιών... 212 γ. Αμεταβίβαστο... 21 2

δ. Εφαρμοστέες διατάξεις... 212 95. Το δικαίωμα ενεχύρου... 212 Ι. Έννοια 212 ΙΙ. Ορολογία περί του ενεχύρου... 213 ΙΙΙ. Διακρίσεις... 213 ΙV. Σύσταση... 214 V. Ασφαλιζόμενο χρέος... 215 VI. Αδιαίρετο του ενεχύρου... 215 VII. Προστασία... 215 VIII. Απαγορευμένες συμφωνίες... 215 IX. Απόσβεση... 216 X. Παραγραφή... 216 XI. Ειδικές ρυθμίσεις... 216 1. Ενέχυρο ανωνύμων τίτλων... 216 2. Ενέχυρο μετοχών εταιρίας... 216 3. Νόμιμο ενέχυρο... 216 4. Ενέχυρο δικαιώματος... 216 5. Ενέχυρο τίτλου σε διαταγή... 217 96. Το δικαίωμα υποθήκης... 217 I. Έννοια 217 II. Σύσταση - παραχώρηση... 217 III. Από πότε υπάρχει η υποθήκη... 218 IV. Τάξη υποθηκών... 218 V. Τάξη προτεραιότητας ενυποθήκων δανειστών... 218 VI. Έλλειψη κυριότητας του προσώπου το οποίο παραχώρησε υποθήκη... 218 VII. Αδιαίρετο υποθήκης... 218 VII. Έκταση υποθήκης... 218 IX. Προστασία υποθήκης... 218 X. Απόσβεση και εξάλειψη υποθήκης... 219

97. Η προσημείωση υποθήκης... 219 I. Έννοια 219 II. Σύσταση... 220 III. Τροπή προσημείωσης σε υποθήκη... 220 IV. Απόσβεση και εξάλειψη προσημείωσης υποθήκης... 220 ΒΙΒΛΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ 98. Η μνηστεία... 22 1 99. Ο γάμος... 221 I. Έννοια 221 II. Θετικές προϋποθέσεις έγκυρου γάμου... 221 III. Αρνητικές προϋποθέσεις (κωλύματα) έγκυρου γάμου... 223 1. Κώλυμα από γάμο ο οποίος υπάρχει... 223 2. Από συγγένεια εξ αίματος... 223 3. Από συγγένεια εξ αγχιστείας... 223 4. Από υιοθεσία... 223 IV. Ο ελαττωματικός γάμος... 223 100. Οι ρυθμίσεις για τις σχέσεις μεταξύ των συζύγων στον αστικό κώδικα κατά τη διάρκεια του γάμου 224 Ι. Ρυθμίσεις για τις σχέσεις μεταξύ των συζύγων κατά την έγγαμη συμβίωση... 224 1. Το δικαίωμα και η υποχρέωση για έγγαμη συμβίωση... 224 2. Το δικαίωμα και η υποχρέωση για από κοινού ρύθμιση του συζυγικού βίου... 225 3. Το δικαίωμα και η υποχρέωση κοινής συνεισφοράς στις οικογενειακές ανάγκες... 225 4. Το μέτρο της αμοιβαίας ευθύνης... 5. Η περιουσιακή αυτοτέλεια των συζύγων... 225 6. Η επιλογή της κοινοκτημοσύνης... 226 7. Το επώνυμο των συζύγων... 226 ΙΙ. Ρυθμίσεις για τις σχέσεις μεταξύ των συζύγων μετά τη διακοπή της έγγαμης συμβίωσης 227 1. Η διατροφή... 227 2. Η ρύθμιση της χρήσης της οικογενειακής στέγης... 227 3. Η κατανομή των κινητών... 227

4. Η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα σε περίπτωση διακοπής της συμβίωσης για 3 χρόνια 228 101. Το διαζύγιο... 228 Ι. Έννοια 228 ΙΙ. Διαζύγιο κατ αντιδικία... 228 1. Λόγω ισχυρού κλονισμού... 228 2. Λόγω αφάνειας... 229 ΙΙΙ. Συναινετικό διαζύγιο... 229 IV. Διατροφή μετά τη λύση του γάμου... 229 1. Προϋποθέσεις... 229 2. Τρόπος καταβολής... 230 3. Αποκλεισμός ή περιορισμός της διατροφής... 230 4. Παύση της διατροφής... 230 102. Η ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή (τεχνητή γονιμοποίηση)... 230 103. Η συγγένεια... 231 Ι. Έννοια - είδη και βαθμοί συγγένειας... 231 ΙΙ. Θεμελιώσεις της συγγένειας... 232 ΙΙΙ. Θέματα συγγένειας παιδιών γεννημένων εντός και εκτός γάμου των γονέων τους... 233 1. Τα τεκμήρια της πατρότητας... 233 2. Η προσβολή της πατρότητας... 233 3. Η εκούσια αναγνώριση της πατρότητας... 233 4. Η προσβολή της αναγνώρισης της πατρότητας... 234 5. Η δικαστική αναγνώριση της πατρότητας... 234 104. Οι περιπτώσεις εκ του νόμου υποχρέωσης διατροφής πλην συζύγων και πρώην συζύγων.. 234 Ι. Διατροφή μεταξύ ανιόντων και κατιόντων... 234 1. Η υποχρέωση... 234 2. Οι όροι της διατροφής... 235 3. Η σειρά των υποχρέων... 235 4. Η σειρά των δικαιούχων... 235 5. Το μέτρο και το περιεχόμενο της διατροφής... 236

6. Η μεταβολή των όρων της διατροφής... 236 7. Η ελαττωμένη διατροφή... 236 8. Ο χρόνος και ο τρόπος καταβολής της διατροφής... 236 9. Η παραίτηση από το δικαίωμα της διατροφής... 236 10. Η απόσβεση του δικαιώματος της διατροφής... 236 ΙΙ. Προσωρινή διατροφή τέκνου γεννημένου χωρίς γάμο των γονέων του... 236 ΙΙΙ. Δαπάνες τοκετού και διατροφής της άγαμης μητέρας από τον πατέρα του τέκνου το οποίο αναγνωρίστηκε δικαστικά 236 IV. Διατροφή μεταξύ αδελφών... 237 105. Ρυθμίσεις για τις σχέσεις γονέων και τέκνων... 237 Ι. Το επώνυμο των τέκνων... 237 1. Τέκνα γεννημένα σε γάμο των γονέων τους... 237 2. Τέκνα γεννημένα χωρίς γάμο των γονέων τους... 237 ΙΙ. Η αμοιβαία υποχρέωση για βοήθεια - στοργή και σεβασμό... 238 ΙΙΙ. Η υποχρέωση των τέκνων για παροχή υπηρεσιών στους γονείς τους... 238 ΙV. H γονική παροχή... 238 V. Η γονική μέριμνα του τέκνου... 238 VI. Το συμφέρον του τέκνου... 239 VII. Η επιμέλεια του προσώπου του τέκνου... 240 VIII. Η προσωπική επικοινωνία του γονέα με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο με το τέκνο... 240 IX. Η περιουσία του τέκνου από διαθήκη ή δωρεά... 240 X. Η ευθύνη των γονέων... 241 XI. Οι συνέπειες κακής άσκησης της γονικής μέριμνας... 241 XII. Η έκπτωση των γονέων από τη γονική μέριμνα... 241 XIII. Η παύση της γονικής μέριμνας... 241 XIV. Οι συνέπειες της παύσης της γονικής μέριμνας... 242 106. Η υιοθεσία... 242 Ι. Η έννοια της υιοθεσίας... 242 ΙΙ. Η υιοθεσία ανηλίκων... 242 1. Θετικές προϋποθέσεις τέλεσης της υιοθεσίας ανηλίκων... 242

2. Αρνητικές προϋποθέσεις τέλεσης της υιοθεσίας ανηλίκων... 243 IΙΙ. Η διαδικασία της υιοθεσίας... 244 ΙV. Η έναρξη των αποτελεσμάτων της υιοθεσίας... 244 VI. Η προσβολή της υιοθεσίας... 244 VΙI. Η λύση της υιοθεσίας... 245 1. Με δικαστική απόφαση... 245 α. Κατ αντιδικία... 245 β. Συναινετικά... 2 45 2. Αυτοδίκαιη... 245 3. Αποτελέσματα της λύσης της υιοθεσίας... 245 VΙΙΙ. Το επώνυμο του θετού τέκνου... 246 ΙX. Το επώνυμο του τέκνου μετά τη λύση της υιοθεσίας... 246 X. Η ανασύσταση της υιοθεσίας... 246 XI. Η υιοθεσία ενηλίκων... 246 107. Η επιτροπεία ανηλίκου... 247 108. Η αναδοχή ανηλίκου... 247 109. Η δικαστική συμπαράσταση προσώπων... 247 110. Η δικαστική επιμέλεια ξένων υποθέσεων... 248 ΒΙΒΛΙΟ ΠΕΜΠΤΟ: ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ 111. Η κληρονομία και η κληρονομική διαδοχή... 249 Ι. Η κληρονομία... 249 ΙΙ. Ο κληρονομούμενος... 249 ΙΙΙ. Ο κληρονόμος... 249 IV. Ο κληροδόχος... 249 V. Η κληρονομική διαδοχή... 250 VΙ. Η επαγωγή της κληρονομίας... 250 112. Η διαδοχή από διαθήκη... 250 Ι. Έννοια διαθήκης... 250 ΙΙ. Είδη διαθήκης... 250

1. Κοινές διαθήκες... 250 α. Ιδιόγραφη διαθήκη... 251 β. Δημόσια διαθήκη... 251 i. Τύπος σύνταξης - διαδικασία... 251 ii. Πρόσωπα τα οποία συμπράττουν... 252 iii. Όρκιση των μαρτύρων... 252 iv. Συμβολαιογραφική πράξη... 252... 253 v. Διαθέτης κουφός - τυφλός - αγράμματος - ή - αγνοών την ελληνική γλώσσα γ. Μυστική διαθήκη... 253 i. Τύπος σύνταξης... 253 ii. Έγγραφο το οποίο εγχειρίζεται... 253 iii. Σφράγιση του εγχειριζόμενου εγγράφου... 254 iv. Σημείωση του συμβολαιογράφου στο έγγραφο... 254 v. Συμβολαιογραφική πράξη... 254 vi. Διαθέτης ο οποίος δεν μπόρεσε να υπογράψει... 254 vii. Διαθέτης άλαλος - κωφάλαλος - ή - αγνοών την ελληνική γλώσσα... 254 viii. Μυστική διαθήκη η οποία ισχύει ως ιδιόγραφη... 255 ix. Ανικανότητα για σύνταξη μυστικής διαθήκης... 255 x. Έκτακτες διαθήκες... 255 ΙΙΙ. Τρόπος σύνταξης διαθήκης... 255 ΙV. Ικανότητα σύνταξης διαθήκης... 255 V. Περιεχόμενο διαθήκης... 256 VI. Ανάκληση διαθήκης... 257 VII. Μεταγενέστερη διαθήκη... 258 VIII. Δημοσίευση διαθήκης... 258 IX. Κήρυξη ιδιόγραφης διαθήκης ως «κυρίας»... 259 X. Ερμηνεία διαθήκης... 259 113. Η εκ του νόμου διαδοχή (εξ αδιαθέτου και αναγκαστική διαδοχή)... 261 Ι. Η εξ αδιαθέτου διαδοχή... 261

1. Στην πρώτη τάξη... 261 2. Στη δεύτερη τάξη... 261 3. Στην τρίτη τάξη... 261 4. Στην τέταρτη τάξη... 262 5. Στην πέμπτη τάξη... 262 6. Στην έκτη τάξη... 262 7. Δικαίωμα από περισσότερες ρίζες... 262 8. Διαδοχή τάξεων... 262 9. Σύζυγος ο οποίος επιζεί... 262 10. Αποκλεισμός του συζύγου... 263 11. Προσαύξηση... 263 12. Συνεισφορά... 263 ΙΙ. Η αναγκαστική διαδοχή (διαδοχή από νόμιμη μοίρα)... 263 1. Έννοια... 263 2. Ποσοστό της νόμιμης μοίρας... 264 3. Διαδοχή ή προσαύξηση στη νόμιμη μοίρα... 264 4. Συμπλήρωση της νόμιμης μοίρας... 264 5. Κληροδοσία στο μεριδούχο... 264 6. Περιορισμοί της νόμιμης μοίρας από διαθήκη... 264 7. Προσδιορισμός της μερίδας του νόμιμου μεριδούχου... 264 8. Προσδιορισμός και αποτίμηση της κληρονομίας για τον υπολογισμό της νόμιμης μοίρας 265 9. Τι καταλογίζεται στη νόμιμη μοίρα... 265 10. Υπολογισμός σε περίπτωση συνεισφοράς... 265 11. Μέμψη άστοργης δωρεάς... 266 114. Η νέμηση ανιόντος... 266 115. Η σχολάζουσα κληρονομία... 266 116. Το κληρονομητήριο... 267 Ι. Έννοια 267 ΙΙ. Περιεχόμενο της αίτησης... 267

ΙΙΙ. Απόδειξη του περιεχομένου της αίτησης για κληρονομητήριο... 267 IV. Περιεχόμενο του κληρονομητηρίου... 267 V. Τεκμήριο κληρονομικής ιδιότητας... 267 VI. Ισχύς των δικαιοπραξιών κληρονόμων από κληρονομητήριο... 268 VII. Ανακριβές κληρονομητήριο... 268 VIII. Αφαίρεση ή ακύρωση του κληρονομητηρίου... 268 117. Η αγωγή περί κλήρου... 268 118. Η αποδοχή και η αποποίηση της κληρονομίας... 269 Ι. Γενικά 269 ΙΙ. Η προθεσμία της αποποίησης... 269 ΙΙΙ. Η δήλωση της αποποίησης... 269 IV. Η ακυρότητα της αποποίησης λόγω προηγούμενης αποδοχής... 269 V. Η ακυρότητα της αποποίησης λόγω παρόδου προθεσμίας... 270 VI. Η αποδοχή και η αποποίηση της κληρονομίας χωρίς επαγωγή - από πλάνη - υπό αίρεση - ή υπό προθεσμία - ή για μέρος της κληρονομίας 270 VII. Η αποδοχή και η αποποίηση της κληρονομίας εξ άλλου λόγου... 270 VIII. Η αποδοχή και η αποποίηση περισσότερων κληρονομικών μερίδων... 270 IX. Οι κληρονόμοι του κληρονόμου... 270 X. Οι συνέπειες της αποποίησης της κληρονομίας... 270 XI. Το αμετάκλητο και το ακυρώσιμο της αποδοχής και της αποποίησης της κληρονομίας... 270 119. Η αποκλήρωση... 271 Ι. Η αποκλήρωση υπό στενή και υπό ευρεία έννοια... 271 ΙΙ. Οι λόγοι αποκλήρωσης υπό στενή έννοια υπέρ του ανιόντος... 271 ΙΙΙ. Οι λόγοι αποκλήρωσης υπό στενή έννοια υπέρ του κατιόντος... 271 IV. Οι λόγοι αποκλήρωσης υπό στενή έννοια υπέρ του συζύγου... 272 V. Ο χρόνος της ύπαρξης λόγου αποκλήρωσης υπό στενή έννοια... 272 VI. Η συγνώμη στην αποκλήρωση υπό στενή έννοια... 272 VII. Η αποκλήρωση υπό στενή έννοια για λόγους πρόνοιας... 272 120. Η κληρονομική αναξιότητα... 272

Ι. Η έννοια... 272 ΙΙ. Οι λόγοι κληρονομικής αναξιότητας... 272 ΙΙΙ. Η συγγνώμη στην κληρονομική αναξιότητα... 273 IV. Η κήρυξη της κληρονομικής αναξιότητας... 273 V. Οι συνέπειες της κληρονομικής αναξιότητας... 273 VI. Ο ανάξιος μεριδούχος ή κληροδόχος... 273 121. Ο κληρονόμος με απογραφή... 273 122. Η δικαστική εκκαθάριση της κληρονομίας... 274 Ι. Πότε διατάζεται η δικαστική εκκαθάριση της κληρονομίας... 274 ΙΙ. Η κληρονομία ως χωριστή ομάδα... 274 ΙΙΙ. Ο διορισμός εκκαθαριστών της κληρονομίας... 274 IV. Η πρόσκληση των δανειστών της κληρονομίας από τους εκκαθαριστές της... 275 V. Η αναγγελία των δανειστών της κληρονομίας στους εκκαθαριστές της... 275 VI. Το έργο των εκκαθαριστών της κληρονομίας... 275 VII. H αμοιβή των εκκαθαριστών της κληρονομίας... 275 VIII. H ανεπάρκεια της κληρονομίας... 275 IX... Οι δανειστές της κληρονομίας οι οποίοι δεν αναγγέλθηκαν στους εκκαθαριστές της... 276 X. Η δικαστική εκκαθάριση της κληρονομίας και ο περιορισμός της ευθύνης του κληρονόμου 276 123. Οι σχέσεις περισσότερων κληρονόμων... 276 124. Η δωρεά αιτία θανάτου... 277 ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ... 279