H ΙΣΠΑΝΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΙ ΠΟΤΩΝ

H ΙΣΠΑΝΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΙ ΠΟΤΩΝ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΓΕΝΙΚΑ 2. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΚΑΙ ΝΕΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΓΟΡΩΝ 3. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ 4. ΚΥΡΙΟΤΕΡΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΙ ΠΟΤΩΝ - Κρέας, πουλερικά. - Γαλακτοκομικά - Ελιές και ελαιόλαδο. - Ψάρια και Θαλασσινά. - Κρασί και άλλα αλκοολούχα ποτά. 5. ΛΙΑΝΕΜΠΟΡΙΟ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΙ ΠΟΤΩΝ 1

1. ΓΕΝΙΚΑ Η Ισπανική βιομηχανία τροφίμων και ποτών είναι η πέμπτη μεγαλύτερη στην Ευρωπαϊκή Ένωση (με κριτήριο το μέγεθος του κύκλου εργασιών των αντίστοιχων βιομηχανιών). Οι 31.106 επιχειρήσεις που ασχολούνται στον κλάδο αυτό στην Ισπανία, κατέχουν το 20,8% του συνολικού αριθμού των επιχειρήσεων. Ο αριθμός των επιχειρήσεων αλλά και των εμπορικών καταστημάτων που πραγματοποιούνται οι πωλήσεις παρουσιάζει τα τελευταία έτη μικρές αλλά σταθερές μειώσεις που δείχνουν την αύξηση της συγκεντροποίησης της εν λόγω βιομηχανίας και σε επίπεδο παραγωγής και σε επίπεδο εμπορίας. Ο τομέας των τροφίμων και ποτών αντιστοιχεί στο 17% της βιομηχανικής παραγωγής, παράγει το 12% της προστιθέμενης αξίας και απασχολεί το 14.5% του ανθρώπινου δυναμικού στην μεταποίηση. Η παραγωγή των τροφίμων το 2008 σε σχέση με το 2007 παρέμεινε ουσιαστικά αμετάβλητη (μείωση 0.1%) που δείχνει ότι ο τομέας αυτός δεν έχει ουσιαστικά επηρεασθεί από την οικονομική κρίση. Μάλιστα η παραγωγή των ποτών αυξήθηκε κατά 0.8% λόγω κυρίως της αύξησης που παρατηρήθηκε στην παραγωγή μπύρας (3.4%). Η συνολική αξία των αγορασθέντων τροφίμων και ποτών έφθασε το 2008 τα 90.3 δις ευρώ αυξημένη κατά 3.8% έναντι του 2007 (πίνακας 1). Αν και η συνολική ποσότητα αγορασθέντων τροφίμων [κιλών, λίτρων ή μονάδων (αυγά)] μειώθηκε κατά 0.5%, η μεγαλύτερη σε ποσοστιαία βάση αύξηση των μέσων τιμών (6.6%) * οδήγησε στην παραπάνω αναφερομένη αύξηση της συνολικής δαπάνης. Η παρατηρούμενη αύξηση τη δαπάνης για τρόφιμα και ποτά είναι τρεις φορές μεγαλύτερη από την αύξηση του ΑΕΠ που έφθασε για το 2008 το 1.2%. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει για άλλη μία φορά τις χαμηλές τιμές της εισοδηματικής ελαστικότητας των τροφίμων. Όσον αφορά την διάρθρωση της συνολικής δαπάνης για τρόφιμα και ποτά παρατηρούμε ότι για το 2007 η δαπάνη των νοικοκυριών για το σπίτι κατέλαβε το 72.4%, ενώ οι δαπάνες εκτός σπιτιού (καφετέριες, εστιατόρια, ξενοδοχεία, άλλα κέντρα εστίασης) το 25%. Το υπόλοιπο ποσοστό κατανέμεται στις αγορές που πραγματοποιήθηκαν είτε στις λαϊκές αγορές είτε μέσω διαδικτύου είτε μέσω άλλων τρόπων (αυτοκατανάλωση, αγορές μέσω συνεταιρισμών, αγορές από πλανόδιους πωλητές). Το 2008 λόγω της οικονομικής κρίσης μειώθηκαν οι έξοδοι των καταναλωτών εκτός σπιτιού με αποτέλεσμα οι μεν δαπάνες για την σπιτική κατανάλωση να σημειώσουν άνοδο καταλαμβάνοντας το 73.3%, ενώ οι δαπάνες εκτός σπιτιού να μειωθούν στο 23.7%. Η κατανάλωση εκτός σπιτιού είναι μεγαλύτερη αυτής στο σπίτι μόνο στις υποκατηγορίες των αλκοολούχων και μη αλκοολούχων ποτών. Αντιθέτως οι κατηγορίες * O πληθωρισμός στην Ισπανία για το 2008 έφθασε το 4.1% 2

με τα μεγαλύτερα ποσοστά κατανάλωσης εντός του σπιτιού είναι τα γαλακτοκομικά με 82.5%, τα αρτοσκευάσματα με 81.5% και τα κρέατα με 80.4%. Προϊόντα (σημαντικότερες κατηγορίες) Κρέατα και παρασκευάσματα Θαλασσινά και ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Η ΙΣΠΑΝΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ (Αξία αγορασθέντων τροφίμων σε εκατ. ευρώ) 2007 2008 Οικιακή Εστιατόρια Άλλες Σύνολο Οικιακή Εστιατό Άλλες Σύνολο κατανάλωση κλπ αγορές* κατανάλω ρια κλπ αγορές ση 14.439,1 3456,1 475,1 18.370,4 15117,4 3.135,7 546,9 18800,1 8918,7 2501,9 288,2 11.708,9 8925,3 2.211 344,9 11481,3 παρασκευάσματα Γαλακτοκομικά 7745,7 1435,9 258,6 9440,3 8458 1464,2 335,7 10258 Αρτοσκευάσματα 6557 1355,7 232 8144,7 7190 1319 318 8827 Σοκολάτες, κακάο, καφές 1433,8 687 50 2170,8 1542 766 74 2382 Λάδια 1467 495 65 2027 1542 460 81 2083 Φρέσκα λαχανικά 4124 544 128 4796 4175 464 155 4794 Φρούτα φρέσκα 5693 327 128 6148 599 293 140 6432 Φρούτα και λαχανικά μεταποιημένα 1152 262 83 1497 1238 275 95 1608 Έτοιμα φαγητά 1896,5 370 105 2371,5 1995 595 134 2724 Οίνος 891 1291,4 12,5 2194,9 910 1314 17,9 2241,9 Μπύρες 771 2840,5 17 3628,5 826,5 2908,5 28 3763 Άλλα αλκοολούχα 435 1864 5 2303 412 2023,5 7 2442,5 Εμφιαλωμένα νερά 488 337 28 853 510 365 37 912 Αναψυκτικά 1463 1874 39 3376 1510 1930 52 3492 ΣΥΝΟΛΟ 62992 21805 2160 86957 66189 21442 2672 90303 Πηγή: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και τροφίμων Για το 2007 τα κρέατα και τα παρασκευάσματα αυτών καταλαμβάνουν το 21.1% της συνολικής δαπάνης για τρόφιμα και ποτά ακολουθούμενα από τα θαλασσινά με 13.5%, τα γαλακτοκομικά προϊόντα με 10.8%, τα αρτοσκευάσματα με 9.3% και τα φρέσκα φρούτα με 7.1%. Τα ποσοστά των ιδίων κατηγοριών για το 2008 ήταν αντιστοίχως 20.8%, 12.7%, 11.3%, 9.8% και 7.1%. Τα ποσοστά των δύο πρώτων κατηγοριών είναι μικρότερα σε σχέση με τα προηγούμενα έτη καθώς η οικονομική κρίση επηρεάζει περισσότερο τις δαπάνες για τρόφιμα που συγκριτικά με άλλα έχουν υψηλότερη εισοδηματική ελαστικότητα. Με βάση την δαπάνη την σημαντικότερη αύξηση παρουσιάζουν οι πατάτες (19%), το ελαιόλαδο (18%), τα κρασιά (14%), τα είδη ζαχαροπλαστικής (8.5%), η μπύρα (7.6%), τα αποξηραμένα φρούτα (7.5%) και τα θαλασσινά (7.2%). Τις μεγαλύτερες μειώσεις στην δαπάνη είχαν η μαργαρίνη (7%), τα επιτραπέζια κρασιά (6.6%), τα γάλατα (5.3%), τα λαχανικά (4.2%), και τα αυγά (1.3%). Περιλαμβάνει λοιπούς τρόπους αγορών τροφίμων (λαϊκές αγορές, διαδίκτυο κλπ) 3

Όσον αφορά τις τιμές οι μεγαλύτερες αυξήσεις που παρατηρήθηκαν μεταξύ 2007 και 2008 στις επιμέρους κατηγορίες των τροφίμων ήταν στην παρασκευή προϊόντων με βάση τα άλευρα με 24%, στις ζωοτροφές με 17.5% και στα γαλακτοκομικά με 11%. Αντιθέτως οι μικρότερες αυξήσεις σημειώθηκαν στα κρέατα και τα παρασκευάσματα αυτών με 2.7% και στις αντίστοιχες κατηγορίες των θαλασσινών με 3.7%. Η μέση αύξηση τιμών στα τρόφιμα ανήλθε στο 8.1% αρκετά υψηλότερα του ετήσιου δείκτη τιμών καταναλωτού για το 2008. Αντιστοίχως στα ποτά η μεγαλύτερη αύξηση σημειώθηκε στα αλκοολούχα ποτά με υψηλή περιεκτικότητα σε αλκοόλ με 7% ενώ η μικρότερη στις μπύρες με 3.5%.Η μέση αύξηση τιμών στα ποτά ανήλθε στο 4.1% δηλαδή ακριβώς στο ποσοστό του ετησίου δείκτη τιμών καταναλωτού. Γενικότερα ο τομέας των τροφίμων όπως και ο τομέας της ενέργειας παρουσίασαν τις εντονότερες πληθωριστικές πιέσεις αν και οι τάσεις που διαμορφώθηκαν προς το τέλος του 2008 δείχνουν ότι η οικονομική ύφεση που εξαπλώνεται σε όλη την οικονομία έχει αρχίσει να επηρεάζει έντονα πτωτικά τον μηχανισμό των τιμών στην υπό εξέταση αγορά Με βάση την ποσότητα οι κυριότερες αυξήσεις που σημειώθηκαν το 2008 σε σχέση με το 2007 ήταν στις κατεψυγμένες πατάτες με 5.5%, στα ζυμαρικά με 4.5%, στις επιτραπέζιες ελιές με 3.7% και στο εμφιαλωμένο νερό (2.5%). Αντιθέτως την μεγαλύτερη μείωση με βάση την ποσότητα παρουσιάζουν τα επιτραπέζια κρασιά 4.8%, το ηλιέλαιο με 5.3%, το ρύζι με 4.8%, και τα αρτοσκευάσματα με -3.5% (αποτέλεσμα των μεγάλων ανατιμήσεων που σημειώθηκαν στα εν λόγω προϊόντα). Για το σύνολο των τροφίμων και ποτών παρατηρήθηκε μία μέση αύξηση της τάξεως του 0.5%. Η κατά κεφαλή κατανάλωση των κυριοτέρων κατηγοριών για το 2008 διαμορφώθηκε ως ακολούθως : ΠΙΝΑΚΑΣ 2 2008 Κιλά/λίτρα/άτομο Κρέατα και παρασκευάσματα 63.3 Θαλασσινά και παρασκευάσματα 35.6 Γάλα 88.2 Προϊόντα γάλακτος 40.9 Αρτοσκευάσματα 65.4 ελαιόλαδο 11.3 Σπορέλαια 6.4 Φρέσκα λαχανικά 66.4 Φρούτα φρέσκα 101 Φρούτα και λαχανικά μεταποιημένα 17.6 Έτοιμα φαγητά 14.7 Οίνος 12.6 Μπύρες 51.7 Άλλα αλκοολούχα 4.7 Εμφιαλωμένα νερά 76 Αναψυκτικά 66.5 Πηγή: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και τροφίμων 4

Αξιοσημείωτη είναι η υψηλή κατανάλωση ανά άτομο που παρατηρείται στην μπύρα, στα κρέατα και στα θαλασσινά. Στο εξωτερικό εμπόριο το εμπορικό ισοζύγιο του τομέα των τροφίμων και των ποτών είναι πλεονασματικό σε αντίθεση με το γενικό εμπορικό ισοζύγιο που είναι παραδοσιακά έντονα ελλειμματικό. Πιο συγκεκριμένα οι εξαγωγές για το 2008 έφθασαν τα 27.3 δις ευρώ ενώ οι εισαγωγές τα 25.3 δις ευρώ. Το θετικό εμπορικό ισοζύγιο οφείλεται σε μεγάλο βαθμό αφενός στην χαμηλή εισαγωγική διείσδυση (που οφείλεται στις παραδοσιακές καταναλωτικές προτιμήσεις που λειτουργούν υπέρ των εγχωρίων προϊόντων) και αφετέρου στην πολύ καλή θέση που έχουν αποκτήσει στις κύριες αγορές της Βορείου Ευρώπης παραδοσιακά προϊόντα όπως τα φρούτα και τα λαχανικά. Οι κατηγορίες με τις σημαντικότερες εξαγωγές είναι τα φρούτα με 4.9 δις, τα λαχανικά με 3.7 δις, τα κρέατα με 2.77 δις, τα αλκοολούχα ποτά με 2.7 δις (εκ των οποίων τα 2 δις προέρχονται από τις εξαγωγές των κρασιών), και τα λάδια με 2.6 δις ευρώ. Όμως η σημασία των παραδοσιακών αγροτικών και μεταποιημένων αγροτικών προϊόντων, που θεωρούνται χαμηλής προστιθέμενης αξίας, στην ανάπτυξη του εξωτερικού εμπορίου της Ισπανίας είναι φθίνουσα. Το μερίδιο αυτών στις συνολικές εξαγωγές για το 2008 έφθασε το 12%. Στις πρώτες 15 κατηγορίες ανευρίσκονται στην 9 η θέση οι καρποί και τα φρούτα [08] και στην 11 η τα λαχανικά [07]. Οι κατηγορίες των φρούτων και λαχανικών κατέχουν το 4.6% επί του γενικού συνόλου ή το 37% των εξεταζόμενων εξαγωγών. Το μερίδιο δε των εν λόγω δύο κατηγοριών είναι σαφώς μεγαλύτερο στην Γερμανία (10%) και το Ην. Βασίλειο (9%), όπου δεν υπάρχει τοπική ανταγωνιστική παραγωγή. Πέραν αυτών στην 16 η εμφανίζονται τα κρέατα [02], στην 17 η τα ποτά [22], στην 19 η τα λάδια [15], στην 26 η τα παρασκευάσματα λαχανικών [20], στην 27 η τα ψάρια και μαλακόστρακα [03], στην 36 η άλλα παρασκευάσματα διατροφής 21], και στην 38 η τα γαλακτοκομικά [04]. Αντιστοίχως οι κατηγορίες που παρουσιάζουν την μεγαλύτερη εισαγωγική διείσδυση είναι τα θαλασσινά με 4.3 δις ευρώ, τα δημητριακά με 2.6 δις, τα γαλακτοκομικά με 1.8 δις και τα αλκοολούχα ποτά με 1.8 δις ευρώ. Τα θαλασσινά εμφανίζονται στην 13 η θέση των εισαγωγών ή με 1.5% επί του συνόλου αυτών. Οι ελληνικές εξαγωγές του εν λόγω προϊόντος, που σημειωτέον αποτελεί το σημαντικότερο εξαγωγικό προϊόν μας στην Ισπανία, κατέχουν μόνο το 1.6% των ισπανικών εισαγωγών. 5

2. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΚΑΙ ΝΕΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΓΟΡΩΝ Την τελευταία δεκαετία η σημασία των παραδοσιακών παντοπωλείων μειώθηκε σημαντικά. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο αριθμός αυτών το 1999 ήταν 44374 και το 2007 μειώθηκε στο 27423. Το φαινόμενο αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι οι υπεραγορές και τα πολυκαταστήματα έχουν κατορθώσει με την μεγάλη ποικιλία των προσφερομένων προϊόντων, και τις διαφοροποιήσεις στην τιμή τους να προσελκύουν όλο και περισσότερους καταναλωτές. Επιπλέον το μέγεθος αυτών τους επιτρέπει να ασκούν αδιαλείπτως μία πολιτική προσέλκυσης των καταναλωτών μέσω συνεχούς διαφήμισης και ποικιλόμορφων προσφορών που φθάνουν έως και την έκδοση πιστωτικών καρτών ή και καρτών επιβράβευσης της συχνότητας των αγορών που πραγματοποιούνται. Παρατηρούμε ότι μόνο σε ορισμένες κατηγορίες (κρέατα, θαλασσινά, φρέσκα φρούτα και λαχανικά και είδη άρτου) εξακολουθούν τα παραδοσιακά καταστήματα να προσελκύουν ένα αξιοσέβαστο ποσοστό της καταναλωτικής δαπάνης. Ο παράγοντας που συνηγορεί υπέρ της επιλογής των πολυκαταστημάτων και των υπεραγορών είναι αυτός της τυποποίησης. Όσο πιο μεγαλύτερη είναι η κάλυψη της τυποποίησης στην συνολική προσφερόμενη ποσότητα τόσο μεγαλύτερο είναι το ποσοστό των αγορών που πραγματοποιείται στα πολυκαταστήματα και τις υπεραγορές. ΠΙΝΑΚΑΣ 3 (ποσοστό δαπάνης των νοικοκυριών στις σπουδαιότερες κατηγορίες του τομέα των τροφίμων και ποτών) Συμβατικοί τρόποι αγορών Προϊόντα Παραδοσιακά καταστήματα Πολυκαταστήματα Υπεραγορές 2007 2008 2007 2008 2007 2008 Κρέατα και 39.4 40.1 37.2 37.5 13.2 13.1 παρασκευάσματα Θαλασσινά και 38.4 38.7 42.3 42 15 14.8 παρασκευάσματα Γάλα 3.6 3.6 65 66 26.5 25.8 Προϊόντα γάλακτος 7.2 7.5 65.5 66 23 22.3 Είδη άρτου 53.7 53.7 33 33 7.5 7.6 Είδη ζαχαροπλαστικής 16.3 16.6 55 56 23 22.6 Λάδια 2.6 2.6 56 57 30 30 Φρέσκα λαχανικά 36.6 38 31.6 31.4 10.3 10 Φρούτα φρέσκα 43.7 44.5 30.9 30.6 9.7 10 Φρούτα και λαχανικά 8 7.8 63.4 64.4 23 22.5 μεταποιημένα Οίνος 9.5 10.6 51.8 52.5 20 20 Μπύρες 1.8 2 66.3 65.7 28 28.4 Εμφιαλωμένα νερά 4 4 67.7 67 22.5 22 Αναψυκτικά 1.8 1.7 67.5 68 27 26.4 Πηγή: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και τροφίμων Το ποσοστό αγορών επιτραπέζιου οίνου αυξάνεται στα παραδοσιακά καταστήματα στο 16%. 6

Στην κατανάλωση των νοικοκυριών περιλαμβάνονται όμως και οι ακόλουθες υποκατηγορίες που διαφοροποιούν σε κάποιο βαθμό τον κυρίαρχο τρόπο των αγορών όπως αυτός έχει διαμορφωθεί μέσω των πολυκαταστημάτων και των υπεραγορών: 1. Λαϊκές αγορές Αντιπροσωπεύουν περίπου το 1.25% της συνολικής δαπάνης των νοικοκυριών (στοιχεία 2008). Οι κυριότερες αγορές πραγματοποιούνται στα φρέσκα φρούτα με 6.3% των συνολικών δαπανών για την εν λόγω κατηγορία και αντιστοίχως στα φρέσκα λαχανικά με 5.5%, στις επιτραπέζιες ελιές με 5.2% και στις πατάτες με 4.3%. 2. Αυτοκατανάλωση Για το 2008 υπολογίζεται ότι πρέπει να αντιπροσωπεύει το 2.56% της συνολικής δαπάνης των νοικοκυριών. Οι κυριότερες αγορές πραγματοποιούνται στα αυγά με 12.9%, στα φρέσκα λαχανικά με 12%, στις πατάτες με 11%, στο μέλι με το εντυπωσιακό 27%, στους ξηρούς καρπούς με 14.5%, στα φρούτα με 5%, στο επιτραπέζιο κρασί με 4.4% και στα κρέατα με 3.6%. 3. Μέσω Διαδικτύου Οι αγορές μέσω του διαδικτύου καταλαμβάνουν το 1.9% με συνεχώς αυξανόμενη τάση. Οι αγορές αυτές επικεντρώνονται κυρίως στο παρθένο ελαιόλαδο, το μέλι και τα ποιοτικά κρασιά. 3. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ Η θεαματική βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, η αυξανόμενη σημασία του τουρισμού τις τελευταίες δεκαετίες και πάνω από όλα η παγκοσμιοποίηση έχουν δημιουργήσει μία σταδιακή σύγκλιση των διατροφικών συνηθειών με εκείνες της Βορείου Ευρώπης. Παρόλο όμως τις συγκλίσεις που παρατηρούνται προσφάτως, η διατροφή των Ισπανών παραμένει στις βασικές της αρχές μεσογειακή με διαφοροποιήσεις προς την κατανάλωση περισσοτέρων πρωτεϊνών και λιπών και κατ επέκταση μεγαλύτερων ποσοτήτων θερμίδων. Ένα γεγονός που διαφοροποιεί την Ισπανία από την Βόρεια Ευρώπη είναι η μεγάλη αύξηση του πληθυσμού λόγω της μετανάστευσης. Το εν λόγω δημογραφικό φαινόμενο έχει αφενός διαφοροποιήσει τις καταναλωτικές δαπάνες και αφετέρου έχει μεγεθύνει την εσωτερική αγορά. Η κατανάλωση εκτός σπιτιού βαίνει αυξανόμενη τα τελευταία έτη ευνοούμενη σε μεγάλο βαθμό από την οικονομική ανάπτυξη της χώρας αλλά και την βελτίωση και διαφοροποίηση των παρεχομένων υπηρεσιών σε εστιατόρια, νυκτερινά κέντρα αναψυκτήρια και ξενοδοχεία. Διάρθρωση δαπάνης για τρόφιμα και ποτά Στις αγορές που πραγματοποιούνται για το σπίτι οι πέντε πρώτες κατηγορίες είναι τα κρέατα και τα υποπροϊόντα αυτών με 23.3%, τα θαλασσινά με 14.4%, τα φρούτα με 8.7%, τα γαλακτοκομικά με 7.7% και τα αρτοσκευάσματα με 6.7%. 7

Αντιστοίχως στις αγορές που πραγματοποιούνται εκτός σπιτιού οι πέντε πρώτες κατηγορίες είναι κατά σειρά τα κρέατα και τα υποπροϊόντα αυτών με 15.9%, οι μπύρες με 13.9%, τα θαλασσινά με 11%, τα κρασιά με 9% και τα αναψυκτικά με 8.5%. 4. ΚΥΡΙΟΤΕΡΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΙ ΠΟΤΩΝ Κρέας, πουλερικά. Ο τομέας της παραγωγής κρέατος και προϊόντων αυτού είναι ο σημαντικότερος υποτομέας της βιομηχανίας τροφίμων αφού καταλαμβάνει το 20,3% της συνολικής παραγωγής τροφίμων και το 21% της απασχόλησης του κλάδου. Ο αριθμός των εταιρειών ανέρχεται στο 2,2% του συνόλου των ισπανικών επιχειρήσεων. Με κατά κεφαλή κατανάλωση 63,3 κιλά ετησίως τα προϊόντα κρέατος αντιπροσωπεύουν το 20,8% των δαπανών για τρόφιμα. Το χοιρινό εμφανίζει κατά κεφαλή κατανάλωση 29.7 κιλά ετησίως, τα πουλερικά 16,1, το βόειο 10.2 και τα αιγοπρόβειο 3.2 κιλά. Η επεξεργασία του χοιρινού κρέατος καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της ισπανικής παραγωγής του υπό εξέταση τομέα. ΠΙΝΑΚΑΣ 4 (παραγωγή κρέατος, τόνοι) Έτος Χοιρινό Μοσχάρι Αιγοπρόβατα Πουλερικά 2006 3.183.920 672.710 226.000 1,281,302 2007 3.447.832 639.568 238.700 1.375.017 2008 3.451.863 661.732 148.515 1.347.947 Πηγή: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και τροφίμων Τα τελευταία έτη η εσωτερική αγορά δείχνει σημάδια ωρίμανσης. Οι κοινωνικόοικονομικές τάσεις δείχνουν ότι η κατανάλωση θα παραμείνει περίπου στα ίδια επίπεδα. Οι κυριότεροι λόγοι είναι: 1. Οι σύγχρονες διατροφικές τάσεις δεν ευνοούν την κατανάλωση κρέατος σε μεγάλες ποσότητες 2. Η πληθυσμιακά αυξανόμενη συμμετοχή των μεταναστών στον συνολικό πληθυσμό μειώνει την μέση κατανάλωση καθώς το εισόδημά τους είναι κατά βάση μικρότερο εκείνου των Ισπανών Όσο αφορά το εξωτερικό εμπόριο η Ισπανία εμφανίζει θετικό εμπορικό ισοζύγιο στα προϊόντα κρέατος που είναι ένα από τα κυριότερα εξαγώγιμα προϊόντα του τομέα των τροφίμων (πίνακας 5). Το κυριότερο προϊόν είναι το ζαμπόν από χοιρινό. Οι κυριότερες χώρες όπου κατευθύνονται οι Ισπανικές εξαγωγές κρέατος είναι η Γαλλία, η Πορτογαλία, η Ιταλία, η Γερμανία και η Ρωσία. 8

ΠΙΝΑΚΑΣ 5 (σε εκ. ευρώ) Ισπανικές Εξαγωγές κρέατος 2003 2004 2005 2006 2007 2008 1,438,97 1.638,39 1934,68 2213,22 2317,15 2772,14 Ισπανικές εισαγωγές κρέατος 2003 2004 2005 2006 2007 2008 779,52 820,12 918,52 1109,58 1269,97 1087,7 Πηγή: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και τροφίμων Γαλακτοκομικά Είναι ο δεύτερος σε σπουδαιότητα κλάδος εμφανίζει δε υψηλή συγκέντρωση καθώς οι 18 μεγαλύτερες εταιρείες επεξεργάζονται το 75% της συνολικής παραγωγής. Το μέγεθος της παραγωγής γαλακτοκομικών προϊόντων παρουσιάζει τα τελευταία έτη πτωτικές τάσεις. Τοιουτοτρόπως ο δείκτης παραγωγής το 2007 έφθασε το 96.5 (έτος βάσης το 2005=100) και το 2008 υποχώρησε στο 95.6. Το μεγαλύτερο μέρος του γάλατος ήτοι το 87% είναι αγελαδινό και είναι κυρίως μακράς διαρκείας, το 6% πρόβειο και το 7% κατσικίσιο. Το παραγόμενο γάλα αγοράζεται σχεδόν αποκλειστικά από τα πολυκαταστήματα και τις υπεραγορές όπου πραγματοποιείται το 89% των συνολικών αγορών (στοιχεία 2008). Οι Ισπανοί καταναλώνουν ετησίως 88 λίτρα γάλα (όλων των κατηγοριών), 11,3 κιλά γιαούρτι και 7,5 κιλά τυρί και 24 κιλά σε άλλα γαλακτοκομικά προϊόντα. Η συνολική δαπάνη για τα γαλακτοκομικά εμφανίζεται ελαφρά ανοδική τα τελευταία έτη. Σύμφωνα με τα στοιχεία του 2008 το παραγόμενο γάλα για τελική κατανάλωση έφθασε τα 3.578 χιλ. τόνους εκ των οποίων οι 1.620 ήταν γάλα με πλήρη λιπαρά, οι 1248 με μικρά ποσοστά λιπαρών και οι 710 με καθόλου λιπαρά. Όσον αφορά τα κυριότερα γαλακτοκομικά προϊόντα για μεν το τυρί η συνολική παραγωγή του έφθασε το 2008 τους 317 χιλ. τόνους. Εξ αυτών οι 131 χιλ. ήταν εξ ολοκλήρου από αγελαδινό, οι 42.7 χιλ. από πρόβειο, οι 21.6 χιλ. από κατσικίσιο και οι 121 χιλ. από μίξεις των ανωτέρω κατηγοριών γάλακτος. Υπάρχουν δε 24 προστατευμένες ονομασίες γεωγραφικής προέλευσης. Η παραγωγή όλων των κατηγοριών γιαουρτιού, που παράγεται εξ ολοκλήρου από αγελαδινό γάλα, έφθασε το 2008 τις 760 χιλ. τόνους. Όσον αφορά το εξωτερικό εμπόριο η Ισπανία εμφανίζει ελλειμματικό εμπορικό ισοζύγιο. Οι κυριότερες χώρες από όπου πραγματοποιούνται εισαγωγές είναι η Γαλλία, η Γερμανία, η Ολλανδία, η Πορτογαλία και η Δανία. Οι εξαγωγές κατευθύνονται κυρίως στην Γαλλία, Πορτογαλία, Ιταλία, Γερμανία, Αγγλία. 9

ΠΙΝΑΚΑΣ 6 (Εκ. ευρώ) Ισπανικές εξαγωγές γαλακτοκομικών (εκατ. ευρώ) 2006 2007 2008 725,26 910,9 874 Ισπανικές εισαγωγές γαλακτοκομικών (εκατ. ευρώ) 2006 2007 2008 1447,71 1788 1832,31 Πηγή : Ισπανικά Τελωνεία Ελιές και ελαιόλαδο. Η Ισπανία είναι η μεγαλύτερη παραγωγός ελαιολάδου στον κόσμο. Το 2007/2008 η παραγωγή έφτασε τα 1,26 εκ. τόνους. Η ισπανική παραγωγή ελαιολάδου καλύπτει σταθερά το 30-35% της παγκόσμιας παραγωγής ενώ σε χρονιές με καλή παραγωγή μπορεί να φθάσει και το 45% της παγκόσμιας παραγωγής. Το μεγαλύτερο μέρος αυτής παράγεται στην περιοχή της Ανδαλουσίας που καλύπτει το 86% της συνολικής παραγωγής (κυρίως στην επαρχία του Jaen ),και ακολουθούν η Castilla La Mancha με 7% και η Extremadura με 4.5% ΠΙΝΑΚΑΣ 7 ( σε χιλ. τόνους ) 2006 2007 2008 Ελαιόλαδο 1055 1258 1033 Επιτραπέζιες ελιές 440 498 464.5 Πηγή: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και τροφίμων Στην Ισπανία καλλιεργούνται 260 διαφορετικά είδη ελιάς που επιτρέπουν την παραγωγή και ανάμειξη ποικιλιών ώστε να βελτιωθεί το τελικό προϊόν. Υπάρχουν 24 προστατευμένες ονομασίες προέλευσης. Η μέση κατανάλωση ανά άτομο ανέρχεται για το 2008 στα 11.3 λίτρα το έτος παρουσιάζει δε πτωτικές τάσεις. Από την άλλη πλευρά υπάρχει μια στροφή των καταναλωτών προς στο παρθένο ελαιόλαδο. Η εξέλιξη αυτή είναι συνέπεια πρωτίστως της μικρής διαφοράς που υπάρχει μεταξύ των τιμών του παρθένου και των άλλων κατηγοριών ελαιόλαδου, αλλά και της δημοσιότητας που αναπτύσσεται γύρω από τις ευεργετικές ιδιότητες του πρώτου. Χαρακτηριστικά μπορούμε να αναφέρουμε ότι το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο με οξύτητα μικρότερη από 0,8 βαθμούς περιοχής Jaen είχε διαμορφωθεί στο τέλος του 2008 στα 2,13 /κιλό ενώ το ελαιόλαδο παρθένο 0,8 2 βαθμούς της ιδίας περιοχής στα 2,04 /κιλό. 10

Επίσης υπάρχει αυξητική τάση στην τυποποίηση παρθένου και extra παρθένου ελαιολάδου, ενώ οι λοιποί τύποι ελαιολάδων παρουσιάζουν σημαντική πτώση με τη μεγαλύτερη πτωτική τάση στον τύπο ελαιολάδου οξύτητας 1 ο. Εδώ και αρκετά έτη οι μεγάλες εταιρείες εμφιάλωσης ελαιολάδου με σκοπό να αυξήσουν τις οικονομίες κλίμακας στην παραγωγή και στο μάρκετινγκ βρίσκονται στην διαδικασία συγχώνευσης και εξαγορών. Για παράδειγμα μία από τις κορυφαίες εξαγορές έγινε το 2008 όταν η ισπανική εταιρεία SOS Cuetara συμφώνησε με την Unilever για την εξαγορά της Ιταλικής εταιρείας Bertolli. Μετά από την εξαγορά η Ισπανική εταιρεία αναμένει να κατακτήσει το 22% της παγκόσμιας αγοράς ελαιολάδου. Το εμπορικό ισοζύγιο της Ισπανίας είναι θετικό. Το ελαιόλαδο εξάγεται κυρίως στην Ιταλία (χύμα), Γαλλία, Πορτογαλία, Η.ΠΑ. Οι εξαγωγές συσκευασμένου ισπανικού ελαιολάδου επικεντρώνονται κυρίως στις ΗΠΑ, Αυστραλία, Ην. Βασίλειο και Ιαπωνία. Οι ελιές εξάγονται κυρίως στις Η.Π.Α, Ρωσία, Σαουδική Αραβία, Καναδά, Αυστραλία. Ψάρια και Θαλασσινά. ΠΙΝΑΚΑΣ 8 (εκατ. ευρώ) Ισπανικές εξαγωγές ελαιολάδου 2006 2007 2008 2079,5 2271,16 2594,5 Ισπανικές εισαγωγές ελαιολάδου 2006 2007 2008 881,45 844 1224,12 Πηγή : Ισπανικά Τελωνεία Η παραγωγή των ψαριών και μαλακόστρακων εμφανίζει τα τελευταία έτη μία σημαντική πτωτική τάση. Με έτος βάσης το 2005 η παραγωγή για το 2007 διαμορφώθηκε στο 86.6 ενώ το 2008 στο 76.5 Από την άλλη πλευρά η συνολική κατανάλωση αλιευμάτων παρουσιάζει τάσεις σταθεροποίησης, γεγονός που μας ωθεί στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για μία ώριμη αγορά. Οι μεγάλες λιανεμπορικές αλυσίδες αποτελούν, λόγω του υψηλού βαθμού συγκέντρωσης του λιανεμπορίου, τα κυριότερα κανάλια διανομής. Ο επί μέρους δείκτης τιμών καταναλωτή έχει παρουσιάσει τα τελευταία έτη αξιόλογες μεν αυξήσεις, μικρότερες δε σε σχέση με τον αντίστοιχο για τα τρόφιμα. Τοιουτοτρόπως για το 2007 και με έτος αναφοράς το 2005 ο δείκτης ήταν στο 107.5 ενώ για το 2008 στο 111.6. Το 47% καταναλώνεται φρέσκο ενώ το 14% κονσερβοποιημένο η ημικονσερβοποιημένο, τα δε υπόλοιπα καταναλώνονται κατεψυγμένα, αλατισμένα ή καπνιστά. Η τάση που έχει παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια είναι η αύξηση κατανάλωσης επεξεργασμένων αλιευμάτων σε βάρος των νωπών ή των κατεψυγμένων 11

χωρίς επεξεργασία που οφείλεται στην άνοδο των εισοδημάτων των ισπανών καταναλωτών. Τα θαλασσινά αποτελούν σημαντικό μέρος της διατροφής των Ισπανών τόσο λόγω διατροφικών συνηθειών όσο και της αυξανόμενης επιθυμίας για υγιεινότερη διατροφή. Ιδιαίτερα καταναλώνονται μύδια, ορισμένες κατηγορίες ψαριών ιχθυοκαλλιέργειας και επίσης ορισμένα μαλάκια. Οι αντσούγιες και ο τόνος καταλαμβάνουν σημαντικό μέρος των κονσερβοποιημένων αλιευμάτων που καταναλώνονται. Τα τελευταία χρόνια η εγχώρια ζήτηση θαλασσινών αυξάνεται με ετήσιο ρυθμό μικρότερο της αύξησης του πληθυσμού και της ανόδου του εισοδήματος των τελευταίων χρόνων. Η ζήτηση ποιοτικών αλιευμάτων αυξάνεται κυρίως στα εστιατόρια. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην αύξηση των επισκέψεων των Ισπανών καταναλωτών σε εστιατόρια που προσφέρουν κυρίως εδέσματα που βασίζονται στα θαλασσινά.. Η κατά κεφαλήν κατανάλωση θαλασσινών για το 2008 ήταν 35,6 κιλά το έτος με πτωτικές τάσεις τα τελευταία χρόνια. Στην συντριπτική πλειοψηφία τους τα πολυκαταστήματα διαθέτουν ιχθυοπωλεία όπου πραγματοποιείται σχεδόν το σύνολο των πωλήσεων των αλιευμάτων. Το εξωτερικό εμπόριο είναι ελλειμματικό οι δε μεγαλύτερες εισαγωγές προέρχεται από το Μαρόκο, Αργεντινή, Γαλλία, Πορτογαλία, Ην. Βασίλειο. Οι εξαγωγές κατευθύνονται κυρίως στην Ιταλία, Πορτογαλία, Γαλλία, Ιαπωνία και Ελλάδα. Κρασί και άλλα αλκοολούχα ποτά. ΠΙΝΑΚΑΣ 9 (εκατ. ευρώ) Ισπανικές εξαγωγές θαλασσινών 2006 2007 2008 1778,9 1887,83 1813,97 Ισπανικές εισαγωγές θαλασσινών 2006 2007 2008 4653,96 4668,48 4309,66 Πηγή : Ισπανικά Τελωνεία Η παραγωγή των αλκοολούχων ποτών εμφανίζει τα τελευταία έτη μία μικρή ανοδική τάση. Με έτος βάσης το 2005 η παραγωγή για το 2007 διαμορφώθηκε στο 101.6 ενώ το 2008 στο 102.5. Σε αυτή την εξέλιξη έχει συμβάλει αποφασιστικά ο κλάδος της ζυθοποιίας που κατέχει το μεγαλύτερο κομμάτι της παραγωγής των αλκοολούχων ποτών. Ο επί μέρους δείκτης τιμών καταναλωτή έχει παρουσιάσει τα τελευταία έτη ηπιότερες αυξήσεις σε σχέση με τον αντίστοιχο για τα τρόφιμα. Τοιουτοτρόπως για το 2008 και με έτος αναφοράς το 2005 ο μεν δείκτης των ποτών ήταν στο 112.2 ενώ ο αντίστοιχος των τροφίμων στο 116.3 12

Η δαπάνη για κατανάλωση μπύρας ευρίσκεται, με μεγάλη διαφορά από τα άλλα ποτά, στην πρώτη θέση. Για το 2008 η δαπάνη για μπύρα έφθασε τα 3.8 δις ευρώ ενώ εκείνη για τα κρασιά τα 2 δις εκ των οποίων τα 1.5 δις σε κρασιά με ονομασία προέλευσης. Σύμφωνα με στοιχεία από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων η κατανάλωση κρασιού φτάνει τα 14.2 λίτρα το χρόνο ανά κάτοικο. Παρουσιάζει μια μικρή τάση μείωσης σε ποσότητα όμως η αξία των πωλήσεων παρουσιάζει μικρότερη πτώση λόγω της κατανάλωσης καλύτερης ποιότητας εμφιαλωμένων κρασιών που έχουν υψηλότερη τιμή,. Το 58,8% της συνολικής κατανάλωσης κρασιού καταναλώνεται εκτός σπιτιού ενώ το 41,2% στο σπίτι. Έως το 2008 υπήρχαν 68 προστατευόμενες ονομασίες προέλευσης και 42 προστατευόμενης γεωγραφικής ένδειξης. Αντιθέτως η κατά κεφαλήν κατανάλωση μπύρας είναι 51.7 λίτρα, εμφανίζει δε αξιοπρόσεκτους ρυθμούς αύξησης. Συγχρόνως σημαντική αύξηση παρατηρείται και στην κατανάλωση μη-αλκοολούχου μπύρας. Το γεγονός αυτό αποδίδεται στην αύξηση του μουσουλμανικού πληθυσμού λόγω του μεταναστευτικού ρεύματος. Υπολογίζεται ότι το 10% της συνολικής κατανάλωσης της μπύρας αφορά την μη αλκοολούχο μπύρα. Η Ισπανία είναι η τρίτη παραγωγός μπύρας μετά την Γερμανία και την Αγγλία, και η παραγωγή της αντιστοιχεί στο 0,7% του Α.Ε.Π της χώρας. Το ποσοστό κατανάλωσης μπύρας εκτός σπιτιού έφθασε το 2008 στο 78%. Το εξωτερικό εμπόριο είναι πλεονασματικό κυρίως λόγω των εξαγωγών του κρασιού. Το σύνολο των εξαγωγών για το 2008 διαμορφώθηκε στα 2.78 δις ευρώ ενώ οι εισαγωγές στα 1.8 δις ευρώ. Οι εξαγωγές κρασιού έφθασαν το 2008 στα 1.98 δις ευρώ παρουσιάζουν δε μεγάλη συγκέντρωση σε ορισμένες χώρες. Το 50% των εξαγωγών κατευθύνονται στο Ην. Βασίλειο, Γερμανία, Η.Π.Α, ενώ το 70% κατευθύνεται σε 7 χώρες (Ην. Βασίλειο, Γερμανία, Η.Π.Α, Γαλλία, Ελβετία, Ολλανδία, Ρωσία). Το 51% των εξαγωγών αποτελείται από κρασιά με προστατευμένες ονομασίες προέλευσης, το 20% από επιτραπέζια κρασιά και το υπόλοιπο είναι σε συσκευασία χύδην. Οι εισαγωγές επικεντρώνονται κυρίως στα αλκοολούχα ποτά με μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε αλκοόλ όπου το μεγαλύτερο μερίδιο κατέχει το ουίσκι με ποσοστό 31,1%, στην συνέχεια το λικέρ με 15,8% και το ρούμι με 15,2%. Αντιθέτως οι εισαγωγές κρασιού είναι ασήμαντες καθώς το 2008 έφθασαν τα 0.23 δις ευρώ. 5. ΛΙΑΝΕΜΠΟΡΙΟ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΙ ΠΟΤΩΝ Η παρούσα δομή των κέντρων διανομής τροφίμων και ποτών χαρακτηρίζεται από μία ισχυρή τάση συγκεντροποίησης αυτών στις μεγάλες αλυσίδες που κυριαρχούν στον υπό εξέταση τομέα. Οι δέκα πρώτοι διανομείς κατέχουν το 63% του συνόλου της συγκεκριμένης αγοράς με τάσεις περαιτέρω μεγέθυνσης. Το υπόλοιπο 37%, που βαίνει μειούμενο με την πάροδο του χρόνου, μοιράζεται σε 460 άλλους διανομείς. 13

Η αλυσίδα με το μεγαλύτερο ποσοστό (17.5%) σε διατιθέμενο χώρο πωλήσεων είναι η Γαλλική εταιρεία Carrefour Στην Ισπανία υπάρχουν 75 εταιρείες με 19.422 καταστήματα πώλησης τροφίμων από και με συνολική επιφάνεια 11.404.000 τ.μ. Από αυτές οι έξι μεγαλύτερες έχουν χώρους πώλησης πάνω από 400.000 τ.μ. οι δε πρώτες 22 έχουν επιφάνεια πάνω από 200.000 τ.μ. Με κριτήριο τους χώρους πώλησης, οι πέντε μεγαλύτερες αλυσίδες διανομής τροφίμων της Ισπανίας με επιφάνεια πώλησης πάνω από 400.000 τ.μ. είναι: 1. Carrefour Η μεγαλύτερη λιανεμπορική αλυσίδα στην Ισπανία, Γαλλικής προέλευσης, με συνολικό χώρο πώλησης 2.030.000 τ.μ. και 3077 καταστήματα. Από αυτά 168 καταστήματα είναι υπεραγορές, τα δε υπόλοιπα είναι πολυκαταστήματα διαφόρων μεγεθών. Τα 999 πολυκαταστήματα έχουν την ονομασία DIA. Άλλωστε η ανάπτυξη του Carrefour γίνεται σε σημαντικό βαθμό μέσω της ονομασίας DIA. Η αλυσίδα καλύπτει όλη την Ισπανία, είναι δε η μεγαλύτερη στην Ανδαλουσία, στην Λεόν, στην Καταλονία στην Εξτρεμαδούρα και στην Μαδρίτη. 2. Mercadona S.A. Συνολική επιφάνεια 1.584.000 τ.μ. με 1210 καταστήματα σε όλη την Ισπανία εκτός από την χώρα των Βάσκων και την Ναβάρα. Η μεγαλύτερη αλυσίδα στις περιοχές της Μάντσας της Μούρθιας και της Βαλένθιας. 3. Eroski Group και Caprabo. Συνολική επιφάνεια 1.403.800 τ.μ. και 1789 καταστήματα σε όλη την Ισπανία εκτός Καναρίων Νήσων. Από αυτά τα είναι 114 υπεραγορές Ο Όμιλος είναι ο μεγαλύτερος στις Βαλεαρίδες νήσους, στην Γαλικία, στην περιοχή της Ριόχα στη Ναβάρα και στην χώρα των Βάσκων. 4. El Corte Ingles Συνολική επιφάνεια 521.000 τ.μ. και 356 καταστήματα σε όλη την Ισπανία εκτός από την περιοχή της Ριόχα. Από αυτά τα 36 είναι υπεραγορές,. 5. Auchan Η Γαλλική αλυσίδα διαθέτει στην Ισπανία συνολικούς χώρους πώλησης 412.000 τ.μ. και 295 καταστήματα σε όλη την Ισπανία εκτός από την περιοχή της Εξτρεμαδούρας. Από αυτά τα 74 είναι υπεραγορές. Άλλες σημαντικές, τοπικού χαρακτήρα, αλυσίδες με χώρους πώλησης μεταξύ 200.000 και 400.000 τ.μ. είναι : Consum : συνολική επιφάνεια 404.000 τ.μ. και 576 καταστήματα. Είναι αλυσίδα με μεγάλη παρουσία στην περιοχή της Βαλένθιας και Καταλονίας. Lidl : Η Γερμανική αλυσίδα διαθέτει στην Ισπανία συνολικούς χώρους πώλησης 394.000 τ.μ. και 469 καταστήματα. 14

Dinasol : συνολική επιφάνεια 326.000 τ.μ. και 435 καταστήματα. με καταστήματα στα κανάρια νησιά, στην Ανδαλουσία, και λίγα καταστήματα στη Μαδρίτη. Coviran : Συνολική επιφάνεια 289.000 τ.μ. και 1907 καταστήματα. Είναι αλυσίδα με μεγάλη παρουσία στην περιοχή της Ανδαλουσίας. Group el arbol : Συνολική επιφάνεια 209.000 τ.μ. και 341 καταστήματα. με παρουσία κυρίως στην περιοχή Λεόν και Αστούριας. 15