Μονάδα Ενδοκρινολογίας Αναπαραγωγής Α Μαιευτική Γυναικολογική Κλινική ΑΠΘ Μετα-ανάλυση Δημήτριος Γ. Γουλής Αναπληρωτής καθηγητής Ενδοκρινολογίας Αναπαραγωγής Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Τι είναι η μετα-ανάλυση; Στατιστική ανάλυση, που συνδυάζει τα αποτελέσματα πολλών ανεξάρτητων μελετών, οι οποίες θέτουν το ίδιο ερευνητικό ερώτημα Βασίζεται στην ανασκόπηση όλων των διαθέσιμων δεδομένων
Γιατί κάνουμε μετα-αναλύσεις; Για να συνθέσουμε όλα τα δεδομένα σχετικά με ένα πεδίο, ώστε να αποκτήσουμε μία, κατά το δυνατόν, σφαιρική άποψη Για να αυξηθεί η στατιστική ισχύς, σε σχέση με τις επί μέρους μελέτες Για να βελτιωθεί η εκτίμηση της επίδρασης μιας παρέμβασης Για να επιλυθούν διχογνωμίες, όταν τα αποτελέσματα των επί μέρους μελετών δεν συμφωνούν μεταξύ τους Για να απαντηθούν νέα ερωτήματα, που δεν τέθηκαν στις επί μέρους μελέτες
Είδη ανασκοπικών μελετών Ανασκόπηση (narrative review) Συστηματική ανασκόπηση (systematic review) Μετα-ανάλυση (meta-analysis)
Η μετα-ανάλυση απαιτεί: Σκοπός Κριτήρια εισόδου και αποκλεισμού μελετών Στρατηγικές αναζήτησης Στατιστικές μέθοδοι
Στρατηγικές αναζήτησης
Cochrane Databaseof SystematicReviews Antioxidantsfor male subfertility (Review) Showell MG, Mackenzie-Proctor R, Brown J, Yazdani A, StankiewiczMT, Hart RJ Showell MG, Mackenzie-Proctor R, Brown J, Yazdani A, StankiewiczMT, Hart RJ. Antioxidantsfor malesubfertility. CochraneDatabaseof SystematicReviews 2014, Issue12. Art. No.: CD007411. DOI: 10.1002/14651858.CD007411.pub3. www.cochranelibrary.com Antioxidants for male subfertility (Review) Copyright 2014The CochraneCollaboration. Published by John Wiley &Sons,Ltd.
Σύνθεση των εκτιμήσεων Ψηφοφορία (Vote counting) Δοκιμασία προσήμου (Sign test) Συνδυασμός τιμών p (Combining p values) Ζύγισμα των εκτιμήσεων της επίδρασης (Weighting effect estimates)
Weighting effect estimates
Weighting effect estimates
Forest plot
Ετερογένεια (Heterogeneity)
Σημαντικότητα ετερογένειας
Πηγές ετερογένειας Διαφορές στη θεραπεία (δόσεις, επιπρόσθετες θεραπείες) Διαφορές στους ασθενείς (φύλο, ηλικία, διάγνωση) Διαφορές στα είδη των μελετών (παράλληλη έναντι διασταυρούμενης, κοόρτης έναντι ασθενών - μαρτύρων)
Αντιμετώπιση ετερογένειας Ανάλυση σταθερής και τυχαίας επίδρασης (Fixed and random effect) Ανάλυση ευαισθησίας (Sensitivity analysis) Μετα-παλινδρόμηση (Meta-regression)
Fixed effect model
Random effect model
Fixed effect model
Random effect model
Ανάλυση ευαισθησίας
Fixed effect model
Meta-regression
Σφάλμα δημοσίευσης Πηγές σφάλματος δημοσίευσης (Publication bias) Στατιστική σημαντικότητα Ερευνητής - Συγγραφέας Εκδότης Δημοτικότητα και «Κατεστημένο» Χορηγία (Sponsorship) Γλώσσα δημοσίευσης
Funnel plot
Trim and Fill
Trim and Fill
Independent patient data (IPD) Δυσκολίες εκπόνησης IPD μετα-ανάλυσης Δεδομένα από παλαιές μελέτες έχουν εκλείψει Οι συγγραφείς έχουν μετακινηθεί σε άλλο ίδρυμα ή δεν είναι προσβάσιμοι Οι συγγραφείς από άλλη χώρα έχουν αποθηκεύσει τα δεδομένα σε άλλο format ή γλώσσα Μερικοί συγγραφείς δεν επιθυμούν να διαθέσουν τα δεδομένα ή δεν τους επιτρέπεται να το κάνουν
Τι συνιστά μια καλή μετα-ανάλυση; Η μετα-ανάλυση θέτει ένα σαφές ερώτημα Όλες οι σχετικές μελέτες έχουν συγκεντρωθεί Όλες τα αποτελέσματα των επί μέρους μελετών έχουν εκτιμηθεί, ώστε να έχει επιβεβαιωθεί ότι οι μελέτες είναι αρκετά όμοιες, ώστε να μπορούν να αναλυθούν μαζί Το σφάλμα δημοσίευσης έχει αναζητηθεί, εκτιμηθεί και αντιμετωπισθεί Τα δεδομένα έχουν αναλυθεί και παρουσιασθεί με ορθό τρόπο
Όταν εκπονείτε μια μετα-ανάλυση: Συγκροτήστε μια κατάλληλη ομάδα από διαφορετικά πεδία (multi-disciplinary) Γράψτε ένα αυστηρό και αναλυτικό πρωτόκολο Δοκιμάστε, πιλοτικά, τις φάσεις αναζήτησης των μελετών και απόσπασης των δεδομένων (data extraction) Αφήστε αρκετό χρόνο για κάθε φάση της μετα-ανάλυσης Αφιερώστε χρόνο για την κατανόηση των εννοιών της μεταανάλυσης (context-specific issues) Αντιμετωπίστε τα θέματα που προκύπτουν από το σφάλμα δημοσίευσης
Όταν κρίνετε μια μετα-ανάλυση: Ελέγξτε τη στρατηγική αναζήτησης, τα κριτήρια εισόδου / αποκλεισμού, την επιλογή των δεδομένων που αναλύθηκαν, τις ενδείξεις για σφάλμα δημοσίευσης, καθώς και τη συνολική ποιότητα των μελετών που αναλύθηκαν Είναι μεθοδολογικά ορθή η ανάλυση των δεδομένων; Εφόσον υπάρχει ετερογένεια, εκτιμήθηκε και αντιμετωπίσθηκε αποτελεσματικά;