ΕΙΑΓΩΓΗ ΣΗ ΦΙΛΟΟΦΙΑ Σομέας Ανθρωπιστικών Κοινωνικών Επιστημών και Δικαίου χολή Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών ΕΝΟΣΗΣΑ 6. ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΣΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΛΟΓΙΚΗ Κώστας Θεολόγου
ΑΔΕΙΑ ΧΡΗΗ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται ςε άδειεσ χριςθσ Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπωσ εικόνεσ, που υπόκειται ςε άδεια χριςθσ άλλου τφπου, αυτι πρζπει να αναφζρεται ρθτϊσ.
3 1. Για τισ Επιχειρθματολογίεσ και τθ Λογικι Το κφριο μζλθμα τθσ λογικισ είναι θ εγκυρότθτα (validity) και όχι θ ορκότθτα (soundness) των επιχειρθμάτων. Η αλικεια των προκειμζνων ενόσ επιχειριματοσ (argument) δεν είναι ηιτθμα λογικισ, αλλά των επιςτθμϊν (ι του κοινοφ νου). Αυτόσ ο καταμεριςμόσ εργαςίασ δεν είναι γόνιμοσ, διότι μποροφμε να διακρίνουμε τουσ ζγκυρουσ από τουσ άκυρουσ ςυλλογιςμοφσ χωρίσ να γνωρίηουμε τθν αλικεια για τον κόςμο. Άλλωςτε, θ γνϊςθ τθσ τελικισ αλικειασ για τον κόςμο μπορεί να αποτελεί ζναν υπερφιλόδοξο ςτόχο, που υπερβαίνει τισ γνωςιολογικζσ αξιϊςεισ μασ. 2. Τα επιχειριματα αποτελοφνται από προκείμενες (=premises, αξιϊςεισ αλικειασ) και από ζνα ςυμπέραςμα. Ασ ποφμε ότι ζχουμε τισ προκείμενεσ: p q p.. q Αυτό ςθμαίνει ότι εάν θ προκείμενθ p q είναι αληθήσ (True) και θ δεφτερθ προκείμενθ p είναι (True) επίςθσ αλθκισ, τότε και το ςυμπζραςμα q πρέπει να είναι αληθέσ.
4 3. Εξθγϊ τθν ζννοια του υποκετικοφ λόγου (p q conditional) με υπόκεςθ και απόδοςθ. Εάν εκλεγεί ο Τςίπρασ Πρωθυπουργόσ, θα καταργήςει τον ΕΝΦΙΑ Εξελζγθ ο Τςίπρασ (T) αλλά ο ΕΝΦΙΑ δεν καταργικθκε (F) κάτι που διαψεφδει τον υποκετικό λόγο Θα επιβεβαίωνε τθν αλικεια του (Τ) μόνο εάν είχε καταργιςει τον ΕΝΦΙΑ, αφοφ είχε εκλεγεί Εάν δεν είχε εκλεγεί (F) και δεν είχε καταργθκεί o ΕΝΦΙΑ (F) τότε ο υποκετικόσ λόγοσ κα ιταν αλθκισ (Τ) (δεν είχε υποςχεκεί κάτι για τθν μθ εκλογι του). Αυτό το βλζπετε διατυπωμζνο ςτθν τρίτθ ςτιλθ του παρακάτω πίνακα. 4. Μποροφμε να αποδείξουμε, αν τοφτο το επιχείρθμα είναι ζγκυρο ι όχι με ζνα πίνακα αλθκοτιμϊν ι αληθοπίνακα (truth table) εκκινϊντασ από αυτι τθν πλιρθ διατφπωςθ του επιχειριματοσ: [(p q) p] q. Ο πλιρθσ πίνακασ αλθκοτιμϊν είναι ο εξισ:
5 (1) Προθγουμζνθ (antecedent) & (2) Επομζνθ (consequent) εάν λοιπόν αυτι θ διλωςθ (=επιχείρθμα) αποδειχτεί ταυτολογία δθλαδι κάτι που είναι ςε κάκε περίπτωςθ αληθές. Εάν λοιπόν αποδείξουμε τθν ταυτολογία, τότε ζχουμε ορθό επιχείρθμα αλλιϊσ ζχουμε μια λογικι πλάνθ (fallacy). Η τζταρτθ ςτιλθ διατυπϊνει τθ ςφηευξθ (1) εάν είναι αλθκισ θ προκείμενθ p q ωσ υποκετικόσ λόγοσ και ςυνάμα είναι αλθκισ και θ προκείμενθ p τότε ζχουμε αλθκινι τιμι (Τ) μόνο ςτθν πρϊτθ ςειρά. Η πζμπτθ ςτιλθ που αποτελεί και πάλι ζναν υποκετικό λόγο εκλαμβάνει ϊσ προθγοφμενθ (1) όλθ τθ ςφηευξθ τθσ 4 θσ ςτθλθσ και ωσ απόδοςθ (2) τθν επόμενθ q και αςχζτωσ τθσ αλικειασ ι του ψεφδουσ των p & q ο ςυλλογιςμόσ μασ είναι ςε κάκε περίπτωςθ αλθκισ. Ο υποκετικόσ λόγοσ είναι ψευδισ αν θ προθγοφμενθ είναι αλθκισ και θ επόμενθ ψευδισ. Αυτι θ επιχειρθματολογία (ωσ ζγκυρθ που ονομάηεται και modus ponens = τρόποσ τησ επιβεβαιωςησ) κακίςταται λογικά εςφαλμζνθ ωσ άτυποσ παραλογιςμόσ (fallacy) όταν διατυπωκεί ωσ ςτοιχθματικι πικανολόγθςθ (παραλογιςμόσ του τηογαδόρου ι του χαρτοπαίχτθ). 5. Ασ δοφμε και τθ μορφι τθσ άκυρθσ επιχειρθματολογίασ που οδθγεί ςε λογικι πλάνθ (fallacy). Δείτε αυτό το επιχείρθμα: Αν ο Θανάςθσ κζρδιηε το Λόττο χτζσ βράδυ, ςιμερα κα ερχόταν ςτθ Σχολι με μια Λαμποργκίνι. Ο Θανάςθσ ιρκε ςιμερα ςτθ Σχολι με μία Λαμποργκίνι.. Ο Θανάςθσ χτεσ κζρδιςε το Λόττο
6 που μπορείτε να αντιλθφκείτε ότι είναι άκυρο ίςωσ (επειδι θ αλικεια των προκειμζνων δεν εγγυάται τθν αλικεια του ςυμπεράςματοσ) και μοιάηει με το παρακάτω: Οι προκείμενεσ και το ςυμπζραςμα του επιχειριματοσ Αν το ΠΑΣΟΚ ιταν κυβζρνθςθ το 1983, τότε θ ΝΔ ιταν αντιπολίτευςθ το 1983 Η ΝΔ ιταν αντιπολίτευςθ το 1983.. Το ΠΑΣΟΚ ιταν κυβζρνθςθ το 1983 είναι αλθκείσ προτάςεισ (με τθν προχπόκεςθ ότι το ΠΑΣΟΚ και θ ΝΔ δεν είναι το ίδιο πολιτικό κόμμα και ότι μόνον ζνα κόμμα ιταν κυβζρνθςθ το 1983 κτλ). Εντοφτοισ, το επιχείρθμα αυτό είναι άκυρο: είναι δυνατόν να ιταν τισ οι προκείμενεσ αλθκείσ και το ςυμπζραςμα ψευδζσ (π.χ. να ιταν το ΚΚΕ κυβζρνθςθ το 1983). Τι ςθμαίνει ότι είναι δυνατόν να ιταν τισ οι προκείμενεσ αλθκείσ και το ςυμπζραςμα ψευδζσ, όταν, ςτθν πραγματικότθτα, το ςυμπζραςμα είναι αλθκζσ; Σθμαίνει ότι θ λογικι μορφι του εν λόγω επιχειριματοσ επιδζχεται αντιπαράδειγμα (counter example): υπάρχει επιχείρθμα που ταιριάηει απόλυτα ςτθ μορφι αυτι αλλά ζχει τισ τισ προκείμενεσ αλθκείσ και το ςυμπζραςμα ψευδζσ. Πράγματι, ςε πρϊτθ προςζγγιςθ, θ λογικι μορφι του γράφεται: Αν p τότε q q.. p
7 όπου p και q είναι ςφμβολα που αντιπροςωπεφουν προτάςεισ και ζνα αντιπαράδειγμα ςε φυςικι γλϊςςα προκφπτει εφκολα αντικακιςτϊντασ τισ p και q με τισ προτάςεισ: «Το Βερολίνο είναι πρωτεφουςα τθσ Γαλλίασ» και «Το Βερολίνο βρίςκεται ςτθν Ευρϊπθ» αντίςτοιχα. Ο πλιρθσ πίνακασ αλθκοτιμϊν του επιχειριματοσ είναι ο εξισ ζχοντασ πάντα υπόψθ ότι ο υποκετικόσ λόγοσ είναι ψευδισ αν θ προθγοφμενθ είναι αλθκισ και θ επόμενθ ψευδισ. Τισ φαίνεται από τα παραπάνω, θ αλικεια ι το ψεφδοσ του ςυμπεράςματοσ δεν κακορίηει τθν εγκυρότθτα ι τθν ακυρότθτα του επιχειριματοσ. Οφτε θ εγκυρότθτα του επιχειριματοσ εξαςφαλίηει τθν αλικεια του ςυμπεράςματοσ. Μόνο θ ορκότθτα (soundness) τισ επιχειριματοσ το επιτυγχάνει αυτό: ζνα επιχείρθμα λζγεται ορκό (sound), αν και μόνο αν είναι ζγκυρο και, επιπλζον, ζχει τισ προκείμενεσ αλθκείσ (οπότε, αναγκαςτικά, και το ςυμπζραςμα είναι αλθκζσ)
ΧΡΗΜΑΣΟΔΟΣΗΗ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό ζχει αναπτυχκεί ςτα πλαίςια του εκπαιδευτικοφ ζργου του διδάςκοντα. Το ζργο «Ανοικτά Ακαδθμαϊκά Μακιματα Ε.Μ.Π.» ζχει χρθματοδοτιςει μόνο τθν αναδιαμόρφωςθ του εκπαιδευτικοφ υλικοφ. Το ζργο υλοποιείται ςτο πλαίςιο του Επιχειρθςιακοφ Προγράμματοσ «Εκπαίδευςθ και Δια Βίου Μάκθςθ» και ςυγχρθματοδοτείται από τθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εκνικοφσ πόρουσ.