Η άνοια είναι μια κλινική συνδρομή που μπορεί να προκληθεί από ένα ευρύ φάσμα ασθενειών και τραυματισμών του εγκεφάλου. Ανεξάρτητα από την αιτία η πορεία της νόσου είναι χρόνια (μέση διάρκεια 3-4 έως 10-12 έτη) οπότε τίθεται ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας που αφορά τόσο τον άσθενη όσο και την οικογένεια. Κλινικά πέρα από τις διαταραχές των νοητικών λειτουργιών, χαρακτηρίζονται και από σοβαρού βαθμού νευροψυχιατρικά συμπτώματα και έκπτωση της λειτουργικότητας. Τα BPSD συμβάλλουν σημαντικά τόσο στην επιβάρυνση του φροντιστή, όσο και στο κόστος της νόσου.
Ασθενείς με άνοια σε ποσοστό 61% έχουν τουλάχιστον κάποια διαταραχή συμπεριφοράς, ενώ 31% σοβαρή (NPI>6) (Lyketsos et al, 2000) Το 64% είχε κάποια ΒPSD κατά την αρχική αξιολόγηση (Devanand, 1997) 40 φορές πιο συχνές οι διαταραχές αυτές απ ότι στο γενικό πληθυσμό (Lyketsos et al, 2000) Το θετικό αν μπορεί κάποιος να χρησιμοποιήσει αυτόν τον όρο είναι ότι είναι σε μεγάλο βαθμό αντιμετωπίσιμα καθώς ανταποκρίνονται καλύτερα στη θεραπεία, ανακουφίζοντας έτσι ασθενείς και φροντιστές.
Πότε συμβαίνουν : Οποιοδήποτε σύμπτωμα μπορεί να εμφανιστεί σε οποιοδήποτε στάδιο της ανοϊκής διεργασίας Γενικά τείνουν να αυξάνουν πρίν τα προχωρημένα στάδια. Οι διαταραχές του συναισθήματος συνήθως συμβαίνουν πιο νωρίς κατά την εξέλιξη της νόσου. (Reisberg, 1989) Ανησυχία και ψυχωτικά συμπτώματα συμβαίνουν συνήθως στα μέτρια στάδια της νόσου. Κάποια από αυτά τείνουν να επιμένουν πιο πολύ από άλλα, κυρίως η περιπλάνηση και η ανησυχία. (Devanand, 1997)
BPSD και μορφή άνοιας: Έχει αναφερθεί μεγαλύτερο ποσοστό κατάθλιψης στους ασθενείς με αγγειακή άνοια ( Lyketsos, 2000) ενώ στους ασθενείς με AD είναι συχνότερες το παραλήρημα. Στην μικτή άνοια φένεται ότι υπάρχει μεγαλύτερη συχνότητα, εως και 30% στις ψυχιατρικές διαταραχές. Οπτικές ψευδαισθήσεις είναιι συχνότερες στην LBD (80% αντί για 20% στην AD) Στην μετωποκροταφική συναντάμε συχνά παρορμητικότητα, υπερσεξουαλικότητα, αισχρολογία και επίταση της καλλιτεχνικης ικανότητας όταν εμπλέκεται ο αριστερός κροταφικός λοβός. Επίσης πιο συχνές είναι οι BPSD στην Huntington και Creutzfeld-Jakob
Χωρίς επαρκή αντιμετώπιση : πρώιμη εισαγωγή σε ίδρυμα αυξημένο κόστος φροντίδας αρνητικά επηρεασμένη ποιότητα ζωής, για ασθενείς και φροντιστές αυξημένο ψυχολογικό φορτίο φροντιστών αυξημένη επιβάρυνση των επαγγελματιών υγείας ιδίως του νοσηλευτικού προσωπικού σε ιδρύματα και κλινικές επίταση της προκαλούμενης από τη νόσο αναπηρίας
Αιτιολογία : Γενετική Βιολογική εγκεφαλική βλάβη (βλέπε αίτα) νευροδιαβιβαστές Ψυχολογική δυσχέρεια προσαρμογής και επίγνωση των δυσκολιών περιορισμός της ικανότητας έκφρασης και επικοινωνίας επίταση χαρακτηριστικών προνοσηρής προσωπικότητας ήδη προβληματική σχέση με τους φροντιστές Περιβαλλοντική ακατάλληλες συνθήκες (υπερβολικά πολλά ή πολύ λίγα ερεθίσματα, άγνωστο ή ανασφαλές περιβάλλον) ατυχής τρόπος φροντίδας (κόπωση, άγχος, άγνοια των φροντιστών)
Αιτιολογία : Κάθε ασθενής με άνοια είναι ξεχωριστός σαν προσωπικότητα. Επίσης το περιβάλλον στο οποίο ζει και λαμβάνει φροντίδα είναι και αυτό διαφορετικό για τον κάθε ασθενή. Ο ειδικός οφείλει να διερευνήσει τα παραπάνω ώστε να επέμβει όπου μπορεί και να τα λάβει υπόψιν στην αντιμετώπιση Επίσης σωματικά προβλήματα υγείας που μπορεί να προκαλούν ενόχληση αλλά να μην γίνονται αντιληπτά μπορεί να προκαλούν προβλήματα συμπεριφοράς. Συνεπώς προτείνεται η καλή λήψη του ιστορικού και η λεπτομερής κλινική εξέταση του ασθενούς.
Αιτιολογία : Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο ανοικός ασθενής έχει μικρότερο threshold και ένα εξωτερικό ερέθισμα μπορεί πιο εύκολα να προκαλέσει μια προβληματική συμπεριφορά Καθώς το γνωστικό έλλειμμα μεγαλώνει τοσο το περιβάλλον για τον ασθενή μας γίνεται όλο και πιο στρεσογόνο Πολλές φορές η υπερβολική ενασχόληση του φροντιστή με μια συγκεκριμένη προβληματική συμπεριφορά μπορει να την επιδεινώσει καθώς προκαλεί στρες και ανησυχία. Για το λόγο αυτό τονίζουμε συνεχώς την ανάγκη για εκπαίδευση του φροντιστή.
Αιτιολογία : Γενετικοί παράγοντες O πολυμορφισμός ενός τύπου σεροτονεργικού υποδοχέα σχετίζεται με επιθετικη συμπεριφορα και ανησυχία (Sukonick,1997) Κάτι αντιστοιχό και με τους ντοπαμινεργικούς υποδοχείς (Sweet,1998) Συσχέτιση θετικού οικογενειακού ιστορικού κατάθλιψης με αυξημένη συχνότητα BPSD (Holmes,2000) Μέσα σε μια οικογένεια με μετάλλαξη στην tau υπήρχαν ψυχωτικά συμπτάματα κατά την έναρξη της νόσου (Bird, 1997)
Αιτιολογία : Νευροδιαβιβαστές Σημαντικές και πολλαπλές διαταραχές στη νόσο Alzheimer, Lewy bodies και την αγγειακή άνοια. Ακετυλοχολίνη,ντοπαμίνη,νορεπινεφρί νη, σεροτονίνη και γλουταμίνη οι κύριοι νευροδιαβιβαστές που επηρεάζονται.
Αιτιολογία : Αλλαγές στο χολινεργικό συστημα Μπορεί να προκαλέσουν διαταραχές στην μνήμη, σύγχυση και παραλήρημα Αλλαγές στο ντοπαμινεργικό συστημα Συσχέτιση με παρκινσονικά συμπτώματα, γνωστικά ελλείμματα και πιθανόν επιθετική συμπεριφορά Αλλαγές στο συστημα της νορεπινεφρίνης Συσχέτιση με καταθλιπτικά συμπτώματα
Αιτιολογία : Αλλαγές στο σεροτονεργικό συστημα Συσχέτιση με καταθλιπτικά συμπτώματα, άγχος, υποβουλησία, σύγχυση και επιθετικότητα Η χρήση αντικαταθλιπτικών μπορει να συμβάλλει στην ελάττωση των συμπτωμάτων αυτών. Αλλαγές στο γλουταμινεργικό συστημα Συσχέτιση με ψυχωτικά συμπτώματα.
Αιτιολογία : Νευροπαθολογοανατομικά αίτια
Ταξινόμηση : Πολλοί τρόποι έχουν προταθεί για την ταξινόμηση των BPSD
Συμπτωματολογία : Ψυχολογικές διαταραχές Παραληρημα 10-73% Κυρίως παρανοϊκού τύπου Η πιο συχνή είναι ότι τους κλέβουν πράγματα (18-43%) Άλλη πολύ συχνή παραληρητική ιδέα είναι η ιδέα της εγκατάλειψης. Πιστεύουν ότι θέλουν να τους κλέβουν σε ίδρυμα.σχετίζεται πιθανόν με το ότι νιώθουν ότι έχουν γίνει βάρος. Άλλα συχνά παραληρήματα είναι το ζηλοτυπικό, πιστεύουν ότι ο φροντιστής είναι απατεώνας και συχνά δεν τον θέλουν με αποτέλεσμα να γίνονται επιθετικοί και τέλος παραληρητικες ιδέες αναγνώρισης πχ του σπιτιού τους.
Συμπτωματολογία : Ψυχολογικές διαταραχές Ψευδαισθήσεις 12-49% Κυρίως οπτικές και σπάνια ακουστικές κυρίως στα προχωρημένα στάδια Η πιο συχνή είναι ότι βλέπουν άλλα άτομα μέσα στο σπίτι ή σκιές (παραγνώριση) Συχνά είναι πολύ ενοχλητικές, άλλες φορές σχεδόν καθόλου οπότε και δεν χρειάζονται παρέμβαση Συχνά σε προχωρημένα στάδια οι ανοικοί δεν μπορούν να καταλάβουν τη διαφορά στην φωτεινότητα.πιθανή συσχέτιση με τις οπτικές ψευδαισθήσεις
Συμπτωματολογία : Ψυχολογικές διαταραχές Παραισθήσεις Εδώ υπάρχει κάποιο εξωτερικό ερέθισμα (όχι όπως στις ψευδαισθήσεις όπου δεν υπάρχει) το οποίο όμως ο ανοικός παρεξηγεί Κυρίως 17% πιστεύουν ότι κάποιο τρίτο πρόσωπο είναι στο σπίτι 4% μιλάνε στον καθρέπτη 12% πιστεύει ότι οι άνθρωποι γύρω του είναι άλλοι από αυτοί που είναι στην πραγματικότητα. 6% πιστεύουν ότι οι άνθρωποι που βλέπουν στην τηλεόραση είναι μέσα στο σπίτι Συχνά πολύ ψυχοφθόρο για τον φροντιστή. (Burns, 1996)
Συμπτωματολογία : Ψυχολογικές διαταραχές Κατάθλιψη Πολύ συχνή. Η κατάθλιψη συχνά συνυπάρχει με άνοια τύπου Alzheimer. Η κατάθλιψη είναι πιο συχνή στις ήπιες μορφές της νόσου και λιγότερο συχνή στη βαριά άνοια. Η κατάθλιψη κυμαίνεται κατά τη διαδρομή της νόσου, όμως σε υψηλό ποσοστό (40%) επιμένει για διάστημα άνω των έξι μηνών. Προσοχή στη διάγνωση Απάθεια Η πιο συχνή (50%) διαταραχή. (Λυκέτσος, 2000) Εκφράζεται με έλλειψη ενδιαφέροντος για καθημερινές δραστηριότητες και την προσωπική υγιεινή, ελάττωση κοινωνικότητας, έκφραση προσώπου, ρηχό συναίσθημα και μειωμένη ένταση φωνής Συχνά δύσκολη ΔΔ από κατάθλιψη, κυρίως προσέχουμε αν η έλλειψη ενδιαφέροντος συνοδεύεται από δυσφορία ή όχι.
Συμπτωματολογία : Άλλες διαταραχές στην συμπεριφορά Περιπλάνησεις Πολύ συχνή διαταραχή στη συμπεριφορά και ιδιαίτερα σημαντική λόγο του βάρους που επιφέρει στον φροντιστη. Υ παρχει μια πληθώρα διαταραχών συμπεριφοράς κάτω από τον όρο Περιπλάνηση (Hope & Fairburn, 1990) Checking, trailing, rooting, aimless walking, night walking, wandering off, leaving house etc Άγχος Συχνά στα πλαίσια άλλων διαταραχών ή και μόνο του. Κυρίως αφορά οικονομικά, θέματα υγείας, το μέλλον ακόμα και την μνήμη
Επιθετική συμπεριφορά Ξαφνικές εκρήξεις θυμού Λεκτική επιθετικότητα Απειλές για σωματική επιθετικότητα Σωματική επιθετικότητα In one study of 90 mildly to moderately impaired patients with AD, caregivers reported sudden angry outbursts in 38% of the patients (Haupt, 1996).
Συχνά παράπονα Patients with dementia may complain repeatedly and even be accusatory. Caregivers can feel hurt or angry if they hear statements like, You stole my things, You are mean to me. or I want to go home. Of equal concern is a patient s inability to complain, for example, about painful conditions. Άρση αναστολών παρορμητικές ή απρόβλεπτες συμπεριφορές, απώλεια κοινωνικής χάρης Ευμεταβλητότητα ευερεθιστότητα, ανεξήγητη εναλλαγή συναισθημάτων, δυσκολία αναμονής και προσαρμογής σε πρόγραμμα
Αρνητισμος Άρνηση συνεργασίας. Συνήθως οι ασθενείς αντιδρούν έτσι επείδη δεν καταλαβένουν τι τους έχει ζητηθεί. Ο αρνητισμός μπορεί να οδηγήσει στην άρνηση για φροντίδα που πιο συχνά βλέπουμε στη μετωποκροταφική άνοια Διαταραχές ύπνου αϋπνία, πρώιμη αφύπνιση, περιπλανήσεις, σύγχυση, αναστροφή ύπνου Διαταραχές όρεξης και πρόσληψης τροφής ανορεξία, βουλιμία, εμμονές με συγκεκριμένες τροφές
Delirium : Είναι σημαντικό για τον ειδικό να αναγνωρίσει το delirium καθως μπορεί να εκφραστεί με όλα τα παραπάνω και φυσικά είναι συχνότερο στους ανοικούς ασθενείς απ ότι στο γενικο πληθυσμο Μια οξεία και αναστρέψιμη κατάσταση διαταραγμένης σύγχυσης. Το παραλήρημα χαρακτηρίζεται από αποπροσανατολισμό χωρίς υπνηλία ψευδαισθήσεις ή παραισθήσεις δυσκολία στην επικέντρωση της προσοχής αδυναμία ξεκούρασης ή ύπνου συναισθηματική, σωματική και αυτόνομη υπερδραστηριότητα.
Κλίμακες : Υπάρχουν πάρα πολλές κλίμακες που χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση των διαταραχών συμπεριφοράς και τις ψυχολογικές διαταραχές στους ανοικούς. Οι σημαντικότερες είναι : Behavioral and Emotional Activities Manifested in Dementia (BEAM-D) Cornell Scale for Depression in Dementia Neuropsychiatric Inventory (NPI)
Φροντιστής και BPSD : η νόσος του Alzheimer και οι άλλες μορφές άνοιας προκαλούν μεγάλη επιβάρυνση στα μέλη των οικογενειών των ασθενών. Να σημειωθεί πως οι φροντιστές ασχολούνταν με την φροντίδα για 10 ώρες την ημέρα κατά μέσο όρο. Φροντιστές μικρότερης ηλικίας, οι οποίοι έχουν πρόσθετες ασχολίες και συνήθως εργάζονται φαίνεται πως επηρεάζονται περισσότερο. Σημαντικός είναι ο ρόλος των διαταραχών συμπεριφοράς στο πλαίσιο της άνοιας, που εμφανίζεται στην συντριπτική πλειοψηφία των ασθενών με άνοια. Εξειδικευμένες παρεμβάσεις για τις διαταραχές συμπεριφοράς χρειάζονται, οι οποίες να απευθύνονται στους ασθενείς, αλλά και στους φροντιστές τους (εκπαίδευση για τη νόσο, συμβουλευτική, προγράμματα βοήθειας στο σπίτι, μέριμνα για ελάττωση των ωρών της φροντίδας κ.λπ.) είναι απαραίτητο να αναπτυχθούν. Η άνοια δεν αποτελεί μόνο ιατρικό πρόβλημα αλλά και κοινωνικό και οικονομικό με σοβαρές συνέπειες όχι μόνο στους ασθενείς αλλά και σε αυτούς που τους φροντίζουν. (Α. Μούγιας και συν. 2015)
Αντιμετώπιση : Είναι σημαντικό να διασφαλίσουμε πριν την έναρξη της φαρμακευτικής θεραπείας ότι ο ασθενής δεν έχει κάποιο άλλο πρόβλημα, είναι σε ένα άνετο περιβάλλον και δέχεται την σωστή φροντίδα Μη φαρμακευτικές θεραπείες μπορεί να φανούν πολύ χρήσιμες ώστε να αποφύγουμε τη χρήση των φαρμάκων. Δεν θα αναφερθώ αναλυτικά στις μεθόδους αυτές. Χαρ/κα αναφέρονται: Ασφαλές περιβάλλον με λίγα και φυσικά ερεθίσματα, σωστός τρόπος επικοινωνίας (αργά και δυνατά), καλός φωτισμός, κοινωνικές επαφές, ομάδες σε εξειδικευμένα κέντρα, ιατρική φροντίδα (όραση και ακοή, αντιμετώπιση πιθανού πόνου)
Αντιμετώπιση : Αναστολείς ακετυλχολινεστεράσης και μεμαντίνη Αντικαταθλιπτικά Αντιψυχωτικά Αγχολυτικά υπναγωγά Αντιεπιληπτικά Αλλα
Αντιμετώπιση :
Αντιμετώπιση :
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΠΟΛΥ