Εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Παρασκευή 9 Σεπτεμβρίου 2016 Ελληνική Οικονομία Ένα από τα βασικά ζητήματα σχετικά με το μέλλον της ελληνικής οικονομίας, καθώς η χώρα οδηγείται σταδιακά προς την έξοδο από την ύφεση κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2016, αφορά στην αποκατάσταση και περαιτέρω βελτίωση του επιπέδου παραγωγικότητας της εργασίας. Σε μεσοχρόνιο ορίζοντα το ζήτημα αυτό θα πρέπει να τεθεί στο επίκεντρο του σχεδιασμού της οικονομικής πολιτικής προκειμένου να ενισχυθεί η θέση της χώρας στον διεθνή καταμερισμό της εργασίας. Η επιτάχυνση της παραγωγικότητας μπορεί να στηριχθεί, πρώτον, στην προσέλκυση επενδυτικής δραστηριότητας, ιδιαίτερα εκείνης που ενσωματώνει νέα τεχνολογία, και δεύτερον, στην καταπολέμηση της ανεργίας των νέων έτσι ώστε να εμπλουτισθεί το ανθρώπινο κεφάλαιο και στην προσέλκυση εργασίας υψηλής εξειδικεύσεως καθώς και επιστημονικού δυναμικού που τα χρόνια της επταετούς οικονομικής κρίσεως ακολουθεί τάσεις φυγής εκτός Ελλάδος. Ο συνδυασμός των ανωτέρω παραγόντων δύναται να μετατρέψει το brain drain που χαρακτήρισε τη χώρα τα προηγούμενα έτη σε brain gain. Ας δούμε λοιπόν ποιά είναι η κατάσταση σήμερα σε αυτά τα δύο μέτωπα. Ι. O δείκτης παραγωγικότητας της εργασίας στην Ελλάδα μειώθηκε στα χρόνια της κρίσεως ταχύτερα σε σχέση με τον αντίστοιχο μέσο δείκτη της Ευρωζώνης. Μεγαλύτερη πτώση σημειώνει ο δείκτης παραγωγικότητας στην Ελλάδα έναντι των χωρών του Ευρωπαϊκού Νότου όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία. Από το 2010 έως σήμερα η παραγωγικότητα της εργασίας ακολουθεί συνεχή φθίνουσα πορεία, ενώ στο πρώτο εξάμηνο του 2016 παρατηρείται επιτάχυνση αυτής της πτωτικής πορείας (Γράφημα 1). Η εξέλιξη κατά το τρέχον έτος είναι εν πολλοίς το τεχνικό αποτέλεσμα της αυξήσεως της απασχολήσεως παρά το γεγονός ότι παραμένουμε σε καθεστώς, έστω και ήπιας, υφέσεως. 106 104 102 100 98 96 94 92 Γράφημα 1. Δείκτης Παραγωγικότητας Εργασίας (2010=100) 90 2010 2011 2012 2013 2014 2015 H1 2016 ΖτΕ Ελλάδα Ισπανία Πορτογαλία Πηγή : Eurostat, Σημείωση: Για την Ευρωζώνη Α τρίμηνο 2016 Συγκεκριμένα, ο δείκτης παραγωγικότητας της εργασίας, δηλαδή ο λόγος ΑΕΠ ανά απασχολούμενο μειώθηκε στο πρώτο εξάμηνο του 2016 κατά 2,5%, λόγω της επιταχύνσεως της απασχολήσεως κατά 2,5% στο πρώτο εξάμηνο σε ετήσια βάση - σε κλάδους χαμηλής παραγωγικότητας εργασίας - και της υποχωρήσεως της οικονομικής δραστηριότητας κατά 0,96%. Παράλληλα, η πτωτική πορεία της παραγωγικότητας της εργασίας αποτυπώνει σε μεγάλο βαθμό την αποεπένδυση στην περίοδο της τελευταίας επταετίας που οδήγησε σε μία άνευ προηγουμένου αποδυνάμωση του συντελεστή παραγωγής με τον οποίο συνδυάζεται η εργασία, δηλαδή το φυσικό κεφάλαιο της χώρας. Όπως προκύπτει από το Γράφημα 2, στην περίοδο της οικονομικής κρίσεως παρουσιάσθηκε σημαντική υποχώρηση των επενδύσεων που συνδυάστηκε με επιδείνωση της παραγωγικότητας στην ελληνική οικονομία. Συνεπώς, ο πρώτος βασικός άξονας μιας στρατηγικής βελτιώσεως της παραγωγικότητας της εργασίας σε εθνικό επίπεδο θα πρέπει να κατευθύνεται στην προσέλκυση νέων επενδύσεων. Η τελευταία έχει ως άμεσο αποτέλεσμα την αύξηση του ΑΕΠ, καθώς αποτελεί μια από τις βασικές συνιστώσες του. Στην παρούσα φάση θα μπορούσε να αποτελέσει κινητήρια δύναμη της αναπτύξεως δεδομένου ότι η ιδιωτική κατανάλωση εκτιμάται ότι θα παραμείνει υποτονική στα επόμενα τρίμηνα. Επιπλέον, οι επενδύσεις έχουν και έμμεσο θετικό αντίκτυπο στην οικονομία, αφού έχουν ισχυρότερες πολλαπλασιαστικές επιδράσεις στην επιτάχυνση της αναπτύξεως ενισχύοντας την απασχόληση μέσω της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας και αυξημένων εισοδημάτων των νοικοκυριών και κερδών των επιχειρήσεων. ΙΙ. Από την άλλη πλευρά, ένας από τους παράγοντες που εμπειρικά φαίνεται να αποτρέπουν την αύξηση της παραγωγικότητας συνδέεται με τη γήρανση του εργατικού δυναμικού. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του ΔΝΤ 1, στην Ευρωζώνη, το ποσοστό των 106 104 102 100 98 96 94 92 90 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 H1 2015 Πηγή : Eurostat, ΕΛΣΤΑΤ Γράφημα 2. Ελλάδα: Δείκτης Παραγωγικότητας Εργασίας (2010=100) & Επενδύσεις Επενδύσεις, δεξ.άξονας H1 2016 εκατ. 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 Παραγωγικότητα, αριστ.άξονας 0 1 IMF: The Euro Area Workforce is Aging, Costing Growth, Aug.2016
απασχολουμένων ηλικίας 55-64 στο σύνολο του εργατικού δυναμικού εκτιμάται ότι θα ανέλθει στο 20% σε δύο δεκαετίες, έναντι του 15% σήμερα. Σύμφωνα με αυτή τη μελέτη, η αύξηση του άνω ποσοστού κατά πέντε εκατοστιαίες μονάδες συνδέεται με μείωση της παραγωγικότητας της εργασίας κατά περίπου τρεις εκατοστιαίες μονάδες. 12% 11% 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 2000 2003 2006 2009 2012 2015 Πηγή : Eurostat Γράφημα 3. Ελλάδα: Λόγος Εργατικού Δυναμικού Ηλικίας 15-24 και 55-64 στο Σύνολο του Εργατικού Δυναμικού 15-24 55-64 Το μεγαλύτερο πρόβλημα της γηράνσεως του εργατικού δυναμικού θα αντιμετωπίσουν οι χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου, οι οποίες ωστόσο έχουν ελάχιστα περιθώρια δημοσιονομικών ελιγμών καθώς διαθέτουν υψηλό λόγο χρέους προς ΑΕΠ. Στην Ελλάδα, πάντως, η γήρανση του εργατικού δυναμικού δεν είναι αποτέλεσμα αποκλειστικά δημογραφικών παραγόντων. Άλλωστε, το ποσοστό συμμετοχής της ηλικιακής ομάδας 55-64 στο εργατικό δυναμικό ανέρχεται με ιδιαίτερα αργό ρυθμό (Γράφημα 3). Η αποδυνάμωση του ανθρώπινου κεφαλαίου συνδέεται με την τάση φυγής από τη χώρα των νέων με υψηλή εκπαίδευση για αναζήτηση εργασίας, εξαιτίας της υψηλής ανεργίας που διογκώθηκε σε μεγάλο βαθμό λόγω της μακροχρόνιας οικονομικής κρίσεως. Ο σχεδιασμός των πολιτικών απασχολήσεως και προσελκύσεως επενδύσεων, όπως προαναφέρθηκε, οφείλει να αξιοποιήσει το δυναμικό των ελλήνων επιστημόνων και εργαζομένων στην αλλοδαπή για την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας και την υλοποίηση επενδυτικών σχεδίων εντάσεως εργασίας υψηλής εξειδικεύσεως και τεχνολογίας. Αξίζει να τονισθεί ότι οι προσέλκυση παραγωγικών επενδύσεων εντάσεως εξειδικευμένης εργασίας δύναται να μεταβάλλει το παραγωγικό μοντέλο της χώρας αναβαθμίζοντας το φυσικό κεφάλαιό της. Ενδεικτικό της τρέχουσας διαρθρώσεως της ελληνικής οικονομίας είναι το γεγονός ότι η παραγωγή μη διεθνώς εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών συνιστά ένα συγκριτικά μεγάλο τμήμα του ΑΕΠ. Συγκεκριμένα, ο τομέας των Υπηρεσιών απέδωσε στο πρώτο εξάμηνο του 2016 το 82,5% της συνολικής προστιθέμενης αξίας της οικονομίας (Γράφημα 4) έναντι 81% συνολικά το 2015 και 74% που διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο στην περίοδο 2000-2008. Η μετάβαση της οικονομίας σε ένα περιβάλλον αναπτύξεως και αυξήσεως της παραγωγικότητας θα οδηγήσει στην ισόρροπη ανάπτυξη των τομέων της οικονομίας μέσω της αυξήσεως της ποσοστιαίας αναλογίας του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα στη συνολική προστιθέμενη αξία της οικονομίας και της υποχωρήσεως του μεριδίου του τριτογενούς τομέα στην οικονομική δραστηριότητα. Γράφημα 4. Προστιθέμενη Αξία Ανά Τομέα Δραστηριότητας Πρώτο Εξάμηνο του 2016 82,5% Πρωτογενής Τομέας Τριτογενής Τομέας Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ 4,5% 13,0% Δευτερογενής Τομέας Περαιτέρω μείωση της ανεργίας: Σύμφωνα με τα μηνιαία και εποχικά διορθωμένα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, το ποσοστό των ανέργων μειώθηκε στο 23,4% του εργατικού δυναμικού τον Ιούνιο 2016, έναντι 23,6% τον Μάιο 2016 και 24,9% τον Ιούνιο του 2015. Σε επίπεδο πρώτου εξαμήνου, το μέσο ποσοστό ανεργίας περιορίσθηκε στο 23,8% στο πρώτο εξάμηνο του 2016, έναντι 25,4% και 27,0% στα αντίστοιχα χρονικά διαστήματα του 2015 και 2014. Η θετική αυτή εξέλιξη προήλθε, (α) από τη μείωση των ανέργων κατά 6,1%, σε ετήσια βάση, τον περασμένο Ιούνιο, έναντι μείωσης κατά 7,1% τον Ιούνιο του 2015. Σημειωτέον ότι στο πρώτο εξάμηνο 2016 οι άνεργοι κατά μέσο όρο μειώθηκαν κατά 6,2%, έναντι μείωσης κατά 6,5% στην αντίστοιχη περίοδο του 2015 και (β) από τη συνεχιζόμενη άνοδο της απασχολήσεως κατά 2,5% κατά μέσο όρο στο πρώτο εξάμηνο του 2016, έναντι αισθητά μικρότερης αύξησης κατά 1,5% στο πρώτο εξάμηνο του 2015. Η αύξηση της απασχόλησης οφείλεται στη σημαντική άνοδο της μισθωτής απασχόλησης, η οποία ωστόσο συνοδεύθηκε από αξιόλογη αύξηση των αμοιβών της εξηρτημένης εργασίας κατά 3,7% σε ετήσια βάση (πρώτο εξάμηνο 2016: 30,2 δισ., πρώτο εξάμηνο 2015: 29,1 δισ.). Ο Δείκτης Υπευθύνων Προμηθειών στο 8μηνο 2016: Ο βιομηχανικός δείκτης PMI, ο οποίος παρέχει τις πιο πρόσφατες εξελίξεις για τον ιδιωτικό τομέα, 2
επανήλθε σε θετικό τον Αύγουστο 2016 ανερχόμενος στις 50,4 μονάδες (Ιούλιος 2016: 48,7) καταγράφοντας επομένως άνοδο 11,3 μονάδων, έναντι του Αυγούστου του 2015. Από τους επιμέρους δείκτες του PMI, σημειώνεται η αύξηση του δείκτη της παραγωγής στις 50,4 μονάδες (από 47,9 τον Ιούλιο), των νέων παραγγελιών στις 50,3 μονάδες (από 45,3) για πρώτη φορά μετά από δύο έτη, των παραγγελιών εξωτερικού στις 51,4 (από 51,3) και των αδιεκπεραίωτων εργασιών στις 47,0 (από 46,3). Σε θετικό έδαφος κινήθηκε και ο δείκτης της απασχόλησης σταθεροποιημένος πάνω από τις 50 μονάδες (Αύγουστος 2016: 51,2, Ιούλιος 2016: 52,3) υποδηλώνοντας βελτίωση των προσδοκιών απασχόλησης στον δευτερογενή τομέα. Επισημαίνεται ότι ο PMI ξεπέρασε το όριο του 50 τρείς φορές εντός του οκταμήνου 2016 και στους περισσότερους μήνες κινήθηκε λίγο χαμηλότερα του ορίου του 50, με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί στις 49,4 μονάδες κατά μέσο όρο στο οκτάμηνο του 2016, έναντι των 44,5 μονάδων στην αντίστοιχη σύγκριση του 2015. 60 50 40 30 Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV Ι ΙΙ ΙΙΙ 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, ΤτΕλλάδος Γράφημα. ΑΕΠ (% ετήσιες μεταβολές) και Δείκτης ΡΜΙ στη Μεταποίηση Δείκτης ΡΜΙ στη μεταποίηση, αριστερός άξονας ΑΕΠ (% ετήσια μεταβολή), δεξιός άξονας Οι ευνοϊκή εξέλιξη του δείκτη των Υπευθύνων Προμηθειών δείχνει αποκλιμάκωση των αρνητικών πιέσεων στην ελληνική οικονομία, καθώς η διαχρονική εξέλιξη του ΑΕΠ και του PMI καταδεικνύει σημαντικό βαθμό συσχέτισης μεταξύ των δύο μεγεθών. Το λιανικό εμπόριο στο πρώτο εξάμηνο του 2016: Δοκιμάζονται οι μεταβλητές που προσδιορίζουν την ιδιωτική κατανάλωση στο πρώτο εξάμηνο του 2016 και παρουσιάζουν μάλιστα χειρότερες επιδόσεις έναντι του 2015. Ειδικότερα, ο γενικός δείκτης του κύκλου των εργασιών στο λιανικό εμπόριο (ΕΛΣΤΑΤ) μειώθηκε σημαντικά τον Ιούνιο του 2016 κατά 5,2%, σε ετήσια βάση, έναντι μείωσης κατά 1,7% στον ίδιο μήνα του προηγουμένου έτους. Είναι ενδεικτικό ότι γενικός δείκτης διαμορφώθηκε στις 72,9 μονάδες τον Ιούνιο 2016 έναντι των 100 του έτους βάσης 2010. Αφαιρούμενης της αρνητικής επίπτωσης των καυσίμων, τότε η πτώση του γενικού δείκτη 4% 2% 0% -2% -4% -6% -8% -10% -12% περιορίζεται στο 2,3%, έναντι μείωσης κατά 1,1% τον Ιούνιο του 2015. Σημειώνεται ότι όλες οι κύριες κατηγορίες των καταστημάτων του λιανικού εμπορίου εμφανίζουν στο πρώτο εξάμηνο του 2016 αμιγώς αρνητικές ποσοστιαίες μεταβολές με εξαίρεση τα πολυκαταστήματα. Σε όρους πρώτου εξαμήνου, ο κύκλος εργασιών στο λιανικό εμπόριο (εκτός καυσίμων) μειώθηκε κατά 3,2%, έναντι οριακής αύξησης 0,6% και μείωσης κατά 2,5% στο αντίστοιχα εξάμηνα του 2015 και 2014. Η μείωση του κύκλου εργασιών στο πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους αντανακλά τη μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης, καθώς σύμφωνα με τους Εθνικούς Λογαριασμούς (ΕΛΣΤΑΤ) η ιδιωτική κατανάλωση μειώθηκε κατά 1,4%, σε ετήσια βάση, στο πρώτο εξάμηνο του 2016, έναντι αύξησης κατά 1,2% στην αντίστοιχη περίοδο του 2015. Όσον αφορά στους επιμέρους υποκλάδους των καταστημάτων λιανικού εμπορίου κατά το πρώτο εξάμηνο του 2016, ουσιαστικά μόνο ο κλάδος των πολυκαταστημάτων κατέγραψε αύξηση του κύκλου εργασιών, όπως προαναφέρθηκε (βλ Πίνακα). Επισημαίνεται ότι ακόμα και κλάδοι του λιανικού εμπορίου που συνδέονται με μη διαρκή και κυρίως αναγκαία αγαθά, όπως τα τρόφιμα και τα φαρμακευτικά είδη κατέγραψαν μείωση του κύκλου εργασιών τους. Ειδικότερα, τα πολυκαταστήματα αύξησαν σημαντικά τον κύκλο εργασιών τους κατά 7,1% στο πρώτο εξάμηνο του 2016, έναντι μείωσης κατά 6,1% στην ίδια περίοδο του 2015. Επιπλέον και τον Ιούνιο οι πωλήσεις των πολυκαταστημάτων αυξήθηκαν κατά 10,9%. Αντίθετα, οι λοιποί κλάδοι του λιανεμπορίου υπέστησαν πτώση ή μείωση του κύκλου εργασιών τους. Επισημαίνεται η μείωση του κύκλου των εργασιών: (α) στα καταστήματα καυσίμων (εξάμηνο 2016:- 15,6%, εξάμηνο 2015: -9,2%), (β) στα καταστήματα ειδών διατροφής (-3,6%) εκ των οποίων στα μεγάλα καταστήματα τροφίμων ο κύκλος εργασιών μειώθηκε κατά 3,9%, ακολουθούμενα από μικρή μείωση του κύκλου εργασιών των μικρότερων καταστημάτων τροφίμων (-1,3%), ενώ τα τελευταία σημείωσαν και τον περασμένο Ιούνιο σημαντική αρνητική μεταβολή (-5,0%, Ιούνιος 2015: -2,9%), (γ) στα καταστήματα φαρμακευτικών ειδών (εξάμηνο 2016: -2,8%, εξάμηνο 2015: -1,7%), (δ) των επίπλων, ηλεκτρικών ειδών και οικιακού εξοπλισμού (εξάμηνο 2016: - 4,9%, εξάμηνο 2015: -3,2%), (ε) των λαϊκών αγορών (εξάμηνο 2016: -18,8%, εξάμηνο 2015: +13,8%). Σε οριακά θετικό επίπεδο έμειναν οι πωλήσεις των καταστημάτων ένδυσης και υπόδησης (εξάμηνο 2016: +0,6%, εξάμηνο 2015: +3,1%%). 3
Ετήσιες % Mεταβολές τoυ Mέσου Δείκτη Κύκλου Εργασιών στο Λιανικό Εμπόριο Κατηγορίες Καταστημάτων Ιανουάριος- Ιανουάριος- Ιούνιος 2016 Ιούνιος 2015 Μεγάλα Kαταστήματα Tροφίμων -3,9 0,1 Μικρά Καταστήματα Τροφίμων -1,3-4,8 Πολυκαταστήματα 7,1-6,1 Φαρμακευτικά-Καλλυντικά -2,8-1,7 Ένδυση-Υπόδηση 0,6 3,1 Έπιπλα-Ηλεκτρ. Είδη -4,9-3,2 Βιβλία-Χαρτικά-Λοιπά είδη -3,5 4,4 Καύσιμα και λιπαντικά αυτοκινήτων -15,6-9,2 Γενικός Δείκτης -5,4-1,4 Γενικός Δείκτης εκτός Καυσίμων και Λιπαντικών Αυτοκινήτων Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ. Οι προοπτικές του λιανικού εμπορίου, σύμφωνα με το ΙΟΒΕ, παρουσιάζουν μικτή εικόνα, καθώς το ισοζύγιο των εκτιμήσεων για τις πωλήσεις στο επόμενο τρίμηνο ήταν θετικό και τον Αύγουστο (+6,0) στο ύψος σχεδόν του Ιουλίου (+6,3), επίσης θετικό ήταν και το ισοζύγιο των παραγγελιών τον Αύγουστο (+3,0) οριακά βελτιωμένο έναντι του Ιουλίου (+2,6). Από πλευράς καταναλωτικής εμπιστοσύνης, ο σχετικός δείκτης μειώθηκε στις - 70,1 μονάδες τον Αύγουστο, από τις -69,2 μονάδες τον Ιούλιο. Μείωση σημείωσε και ο δείκτης κύκλου εργασιών στο Χονδρικό Εμπόριο. Συγκεκριμένα, ο δείκτης υποχώρησε στο δεύτερο τρίμηνο του 2016 κατά 3,8%, έναντι ισοϋψούς σχεδόν μείωσης στο αντίστοιχο τρίμηνο του 2015 (-3,3%). Διαμορφώθηκε δε στο χαμηλό επίπεδο των 65,7 μονάδων, έναντι των 100 το 2010. Σε όρους πρώτου εξαμήνου, ο κύκλος εργασιών του χονδρικού εμπορίου μειώθηκε κατά 4,2%, έναντι μείωσης κατά 2,8% στην αντίστοιχη περίοδο του 2015. Εκτέλεση Προϋπολογισμού 2016: -3,2 0,6 Το πρωτογενές πλεόνασμα του κρατικού προϋπολογισμού στο επτάμηνο Ιανουαρίου-Ιουλίου 2016 διαμορφώθηκε στα 3,55 δισ., δηλαδή υψηλότερα έναντι του στόχου που είχε τεθεί ( 0,87 δισ.) και χαμηλότερα κατά 162 εκατ. έναντι του επταμήνου του 2015. Τα καθαρά έσοδα του τακτικού προϋπολογισμού αυξήθηκαν κατά 4,5% στο επτάμηνο 2016 στα 25,95 δισ., ενώ διαμορφώνονται και υψηλότερα σε σχέση με τον στόχο που είχε τεθεί για το διάστημα αυτό. Η ικανοποιητική επίδοση των εσόδων αποδίδεται στο γεγονός ότι μέχρι και τον Μάιο 2016 τα έσοδα διαμορφώνονταν υψηλότερα έναντι των στόχων. Ωστόσο, από τον Ιούνιο και κυρίως τον Ιούλιο 2016, τα έσοδα που συλλέγονται υστερούν σημαντικά έναντι του στόχου, παρά τις πρόσθετες φορολογικές επιβαρύνσεις που έχουν επιβληθεί (βλ. Γράφημα).. Ειδικότερα, στον τομέα των Καθαρών Εσόδων του τακτικού προϋπολογισμού σημειώνονται τα ακόλουθα: α) τα έσοδα από τον φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων (ΦΕΦΠ) αυξήθηκαν κατά 6,4% σε ετήσια βάση στο πρώτο επτάμηνο του 2016, αν και διαμορφώνονται χαμηλότερα έναντι του στόχου κατά 187 εκατ. Επίσης, σημαντική αύξηση κατά 22,5% σημειώθηκε στον φόρο εισοδήματος νομικών προσώπων (ΦΕΝΠ), καθώς τα έσοδα αυτά ανήλθαν στα 1,061 δισ. έναντι μόλις 866 εκατ. το επτάμηνο του 2015. 3,0 3,0 Πορεία Εσόδων του Τακτικού Προϋπολογισμού ( δισ.) 5,4 5,0 3,5 3,4 3,6 3,4 3,4 3,4 3,0 3,4 3,1 3,2 3,33,4 3,4 2,9 2,5 2,7 Μάρτιος 2016 Απρίλιος 2016 Μάιος 2016 Ιούνιος 2016 Ιούλιος 2016 Καθαρά Έσοδα Στόχος Εσόδων Πρωτογενείς Δαπάνες Στόχος Π.Δαπανών Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών β) Τα έσοδα από τους φόρους στην περιουσία το επτάμηνο του 2016 ανήλθαν στα 1,08 δισ. και κινούνται εντός του στόχου που έχει τεθεί. Με βάση τις εκτιμήσεις του Προϋπολογισμού 2016 στο τέλος του έτους τα έσοδα από αυτήν την πηγή αναμένεται να ανέλθουν στα 3,79 δισ., αυξημένα κατά 608 εκατ. σε σχέση με τα έσοδα του 2015. γ) Αύξηση τόσο των άμεσων όσο και των έμμεσων φόρων παρελθόντων οικονομικών ετών στο πρώτο επτάμηνο του 2016, σε σχέση με τον στόχο που είχε τεθεί για το διάστημα αυτό. Μάλιστα, οι έμμεσοι φόροι παρελθόντων ετών διαμορφώνονται στα 538 εκατ., ενώ ο στόχος για τον 2016 συνολικά ήταν για είσπραξη 385 εκατ. Οι έμμεσοι φόροι σημείωσαν πολύ σημαντική αύξηση και αποτελούν τον κύριο λόγο αύξησης των εσόδων του τακτικού προϋπολογισμού, αφού αντιστοιχούν στο 52,8% των συνολικών εσόδων. δ) τα έσοδα από ΦΠΑ αυξήθηκαν κατά 11% σε ετήσια βάση στο πρώτο επτάμηνο του 2016, ενώ υπερέβησαν και τον στόχο κατά 170 εκατ. Ωστόσο, τον Ιούλιο 2016 συγκεκριμένα, τα έσοδα αυτά μειώθηκαν κατά 3,4% σε ετήσια βάση. Επίσης, σημαντική ήταν η αύξηση στα έσοδα από τον Ειδικό Φόρο Κατανάλωσης καυσίμων και καπνού κατά 6,7% σε ετήσια βάση στο πρώτο επτάμηνο του 2016, τα οποία διαμορφώθηκαν και υψηλότερα από τον στόχο. Στον τομέα των Πρωτογενών Δαπανών του τακτικού προϋπολογισμού, σημειώνεται αύξηση των πρωτογενών δαπανών κατά 4,1% σε ετήσια βάση στο επτάμηνο του 2016, ενώ οι δαπάνες αυτές εξακολουθούν και διαμορφώνονται πολύ χαμηλότερα έναντι του στόχου που έχει τεθεί (κατά 2,0 δισ.). Η αύξηση των δαπανών σε ετήσια βάση προέρχεται κυρίως από αύξηση λειτουργικών δαπανών κατά 7,6%. 4
Το ενδιαφέρον των επενδυτών είναι στραμμένο στη διήμερη συνάντηση (7-8 Σεπτεμβρίου) του Διοικητικού Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τραπέζης (ΕΚΤ) και ειδικότερα στην συνέντευξη τύπου του επικεφαλής της ΕΚΤ, η οποία ως είθισται, πραγματοποιείται μετά το πέρας των εργασιών, να εκτιμήσουν την οικονομική πορεία της Ευρωζώνης. Η μέχρι σήμερα ακολουθούμενη νομισματική πολιτική και ειδικότερα το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης, το οποίο την περασμένη εβδομάδα μετά από 78 εβδομάδες συνεχών παρεμβάσεων στις αγορές κρατικών χρεογράφων, άγγιξε το 1 τρισ. δεν έχει αποδώσει τα αναμενόμενα σε επίπεδο ανάπτυξης, πληθωρισμού και απασχόλησης, όπως μαρτυρούν τα οικονομικά δεδομένα. Η ετήσια μεταβολή του ΑΕΠ της Ζώνης του Ευρώ το δεύτερο τρίμηνο του 2016 υποχώρησε οριακά στο 1,6% έναντι 1,7% που ήταν στο πρώτο τρίμηνο. Πρόκειται για τη χαμηλότερη μεταβολή των τελευταίων 18 μηνών. Η οικονομική συγκυρία δοκιμάζεται από την απόφαση εξόδου του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), ενώ υπάρχουν πολλές πολιτικές εκκρεμότητες τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ που μπορεί να επιδράσουν αρνητικά την οικονομική δραστηριότητα. Αναλυτικότερα στην Ευρώπη, το δημοψήφισμα στην Ουγγαρία για την ποσόστωση των προσφύγων, το δημοψήφισμα για τη συνταγματική μεταρρύθμιση στην Ιταλία, οι νέες εθνικές εκλογές στις οποίες θα οδηγηθεί πιθανότατα η Ισπανία, οι προεδρικές εκλογές στη Γαλλία τον ερχόμενο Μάιο του 2017 και οι εθνικές εκλογές στη Γερμανία τον Σεπτέμβριο του 2017. Τέλος, προσθετικά έρχονται και οι προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ τον ερχόμενο Νοέμβριο. Ο δομικός (core) πληθωρισμός, υποχώρησε τον Αύγουστο στο 0,8% από 0,9% τον Ιούλιο, χωρίς να εμφανίζει σημεία ενίσχυσης, κινούμενος την τελευταία διετία εντός ενός εύρους διακυμάνσεως που ορίζεται μεταξύ 0,6%-1,1%. Η πτωτική πορεία του δομικού πληθωρισμού προμηνύει μια παράλληλη πορεία και για τον εναρμονισμένο δείκτη τιμών καταναλωτή (HICP), με αποτέλεσμα η ΕΚΤ να αναγκασθεί να προβεί σε αναθεώρηση προς χαμηλότερο επίπεδο των προβλέψεων της μελλοντικής του πορείας. Ο στόχος της ΕΚΤ για πληθωρισμό στο επίπεδο του 2% υπό την παρούσα οικονομική συγκυρία δεν είναι εφικτός. Όσον αφορά την ανεργία, το ποσοστό της μπορεί να έχει υποχωρήσει από το 12,1% στο 10,1% τους τελευταίους τέσσερεις μήνες, ωστόσο αδυνατεί να κινηθεί χαμηλότερα. Οι αγορές πάντως έχουν ήδη αρχίσει να προεξοφλούν την επέκταση του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης και πέραν του Μαρτίου του 2017. Άλλωστε, πρόκειται για μια διαδικασία της οποίας το τέλος προσαρμόζεται ανάλογα των συνθηκών. Εκτιμάται ότι μέχρι το τέλος του Μαρτίου του 2017 το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης θα προσεγγίσει τα 1,3 τρισ. Υπό τις επικρατούσες συνθήκες δεν κρίνεται σκόπιμο η ΕΚΤ να προκαταλάβει τις αγορές για τις προθέσεις της έξι μήνες νωρίτερα της εκπνοής του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης. Μη λησμονούμε ότι βρισκόμαστε σε μια διαδικασία αξιολόγησης των συνεπειών αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ και το πρόγραμμα αγοράς περιουσιακών στοιχείων επιχειρήσεων έχει διάρκεια ζωής μόλις 13 εβδομάδες. Το Brexit αν και μέχρι σήμερα δείχνει σημεία ήπιας επίδρασης στην οικονομική δραστηριότητα της Ευρωζώνης, στο Ηνωμένο Βασίλειο το Εθνικό Ινστιτούτο Οικονομικής και Κοινωνικής Έρευνας (NIESR), επισημαίνει ότι οικονομία του Ηνωμένου Βασιλείου έχει αυξημένη πιθανότητα εκδήλωσης μιας τεχνικής ύφεσης πριν το τέλος του 2017. Η ΕΚΤ ενδεχομένως στη διήμερη συνάντηση να συζητήσει την αναπροσαρμογή του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης σχετικά με το είδος των αποδεκτών περιουσιακών στοιχείων στο πρόγραμμα αγορών. Άλλωστε η επέκταση του προγράμματος πέραν του Μαρτίου του 2017 προϋποθέτει τον εμπλουτισμό του με νέα περιουσιακά στοιχεία, καθώς θα αρχίσει να καταγράφεται στενότητα ομολογιακών τίτλων, εφόσον το πρόγραμμα στηριχθεί στους υφιστάμενους επιλέξιμους ομολογιακούς τίτλους. Η αλλαγή των χαρακτηριστικών του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ αποτελεί αναγκαίο μέτρο προκειμένου να ενισχυθεί περαιτέρω η πραγματική οικονομία της Ευρωζώνης, με την προϋπόθεση να μη τεθεί υπό αμφισβήτηση η σταθερότητα της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ. ΗΠΑ Ποσοστό ανεργίας Το ποσοστό ανεργίας παρέμεινε αμετάβλητο τον Αύγουστο, στο 4,9%, Το γεγονός ότι το ποσοστό ανεργίας βρίσκεται στο 4,9% για τρεις συνεχόμενους μήνες. Το γεγονός ότι το ποσοστό ανεργίας κινείται περί το 4,9% κατά τους τελευταίους ένδεκα μήνες, ενδεχομένως δεικνύει ότι η αγορά εργασίας έχει φθάσει στο σημείο πλήρους απασχόλησης. Σχετικά με τα εισοδήματα από εργασία τον Αύγουστο, σε ετήσια βάση, οι μέσες ωριαίες αποδοχές αυξήθηκαν κατά 2,4% αλλά οι μέσες εβδομαδιαίες ώρες απασχόλησης μειώθηκαν περαιτέρω, κατά 0,9%, με αποτέλεσμα οι μέσες εβδομαδιαίες αποδοχές να αυξηθούν κατά 1,5%. Επιπλέον, τον Αύγουστο, το 5
ποσοστό συμμετοχής του εργατικού δυναμικού (participation rate) παρέμεινε αμετάβλητο στο 62,8%. το έλλειμμα εμπορικού ισοζυγίου παρέμεινε σχεδόν αμετάβλητο συγκριτικά με το πρώτο εξάμηνο του 2015, μειωμένο μόλις κατά 0,2%. Αγορά κατοικίας Οι επικείμενες πωλήσεις κατοικιών, τον Ιούλιο, αυξήθηκαν κατά 1,3% σε μηνιαία βάση και κατά 1,4% σε ετήσια. Η ζήτηση για αγορά κατοικίας αναμένεται να διατηρηθεί σε ικανοποιητικό επίπεδο καθώς το κόστος δανεισμού βρίσκεται σε ιστορικό χαμηλό και οι συνθήκες στην αγορά εργασίας στηρίζουν τα εισοδήματα των νοικοκυριών. Μόνος ανασταλτικός παράγοντας αποβαίνει η μείωση των διαθεσίμων κατοικιών προς πώληση, γεγονός που αυξάνει τις τιμές πώλησης. Εντούτοις, τα στοιχεία δείχνουν ότι οι κατασκευαστές έχουν μειώσει το μέσο μέγεθος των νέων κατοικιών, καθιστώντας τες προσιτές στη ζήτηση. Δείκτης PMI Markit για τη μεταποίηση Ο δείκτης PMI Markit για τη μεταποίηση μειώθηκε στις 52,0 μονάδες τον Αύγουστο έναντι 52,9 μονάδων τον Ιούλιο, αλλά εξακολουθεί να παραμένει υψηλότερα των 50 μονάδων, γεγονός που σηματοδοτεί μεγέθυνση του κλάδου. Τα στοιχεία της έρευνας δείχνουν ενδυνάμωση των εξαγωγών του κλάδου αλλά μειωμένη εγχώρια ζήτηση. Επιπλέον, παρατηρείται υποχώρηση των παραγγελιών, με αποτέλεσμα να έχει επιβραδυνθεί ο ρυθμός δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας στον κλάδο της μεταποίησης. Έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου Το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου διαμορφώθηκε στα $39,5 δισ. τον Ιούλιο, από $44,7 δισ. τον Ιούνιο. Η συρρίκνωση του ελλείμματος προήλθε κυρίως από την αισθητή αύξηση των εξαγωγών αγαθών, οι οποίες ανήλθαν στα $124 δισ. τον Ιούλιο (μηνιαία αύξηση $3,4 δισ. ή, 2,9%), ενώ διαμορφωνόταν από $117 δισ. έως $120 δισ. από τον Δεκέμβριο του 2015 έως τον Ιούνιο του 2016. Περαιτέρω, οι εισαγωγές αγαθών μειώθηκαν, κατά $1,9 δισ. (- 1,0%). Εάν συνεχισθεί η συρρίκνωση του εμπορικού ισοζυγίου, θα ενισχυθεί η συμβολή των καθαρών εξαγωγών στην άνοδο του ΑΕΠ, η οποία διαμορφώθηκε στις 10 πμ στο δεύτερο τρίμηνο. Εντούτοις, η μείωση των εισαγωγών προήλθε κυρίως από τη μειωμένη ζήτηση για εισαγόμενα καταναλωτικά αγαθά, γεγονός που εγείρει ανησυχίες για το εάν προμηνύει εξασθένηση της καταναλωτικής δαπάνης, η οποία αποτελεί τον βασικό πυλώνα ανάπτυξης στη συγκεκριμένη συγκυρία. Σε ετήσια βάση, το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου μειώθηκε κατά 1,1% τον Ιούλιο, ενώ στο επτάμηνο του 2016, Ζώνη του Ευρώ (ΖτΕ) ΑΕΠ Στο δεύτερο τρίμηνο 2016, το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 0,3% σε τριμηνιαία βάση, έναντι 0,5% το πρώτο τρίμηνο, όσο προέβλεπε η πρώτη εκτίμηση της Eurostat. Σε ετήσια βάση, ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ μειώθηκε στο 1,6%, στο δεύτερο 6
τρίμηνο 2016, από 1,7% στο πρώτο τρίμηνο, λόγω της επιβράδυνσης των μεγαλυτέρων οικονομιών της ΖτΕ, όπως της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Ισπανίας, ενώ η οικονομική δραστηριότητα της Γαλλίας παρέμεινε στάσιμη. Αναφορικά με τα επιμέρους στοιχεία του ΑΕΠ (στο δεύτερο τρίμηνο 2016 έναντι του πρώτου τριμήνου), αυξήθηκε η συμβολή της δημόσιας κατανάλωσης και μειώθηκε η αρνητική συμβολή των καθαρών εξαγωγών. Επιπλέον, παρά την επιβράδυνση του ρυθμού αύξησης της ιδιωτικής κατανάλωσης, σε τριμηνιαία και σε ετήσια βάση, η ιδιωτική κατανάλωση εξακολουθεί να συμβάλει σημαντικά στο ΑΕΠ, κατά 0,9 πμ. Πληθωρισμός Ο πληθωρισμός σε ετήσια βάση (πρώτη εκτίμηση) διαμορφώνεται στο 0,2% τον Αύγουστο, όσο και τον Ιούλιο. Η άνοδος του πληθωρισμού προήλθε εξ ολοκλήρου εκ του ότι επιβραδύνθηκε ο ρυθμός μείωσης της τιμής της ενέργειας, στο -5,7% τον Αύγουστο, από -6,7% τον Ιούλιο. Επιπλέον, επιβραδύνθηκε ο ρυθμός αύξησης των τιμών για τις υπόλοιπες κατηγορίες αγαθών (τρόφιμα-ποτάκαπνός, υπηρεσίες και μη ενεργειακά βιομηχανικά αγαθά). Αποτέλεσμα των ανωτέρω ήταν η μείωση του δομικού πληθωρισμού, στο 0,8% τον Αύγουστο, έναντι 0,9% τον Ιούλιο. Ποσοστό ανεργίας Τον Ιούλιο, το ποσοστό ανεργίας παρέμεινε στο 10,1%, για τέταρτο συνεχόμενο μήνα, το χαμηλότερο επίπεδο από τον Ιούλιο του 2011. Σημειώνεται ότι, το ποσοστό ανεργίας αποκλιμακώνεται από τον Μάρτιο του 2013, όταν ανερχόταν στο 12,1%. Αξίζει να σημειωθεί ότι, το επίπεδο της ανεργίας στη Γερμανία βρίσκεται σε ιστορικό χαμηλό (4,2%). Επιπλέον, ο αριθμός των ανέργων στη ΖτΕ μειώθηκε κατά 43 χιλ. άτομα σε σχέση με τον Ιούνιο, διαμορφούμενος στα 16,31 εκατ. άτομα. Αναφορικά με το ποσοστό ανεργίας των νέων κάτω των 25 ετών, παρέμεινε αμετάβλητο τον Ιούλιο, στο 21,1% του εργατικού δυναμικού των νέων κάτω των 25 ετών, έναντι 22,1% τον Ιούνιο του 2015. Δείκτης PMI Markit Ο ενοποιημένος δείκτης PMI Markit μειώθηκε στις 52,9 μονάδες τον Αύγουστο, έναντι 53,1 μονάδων τον Ιούλιο, ευρισκόμενος σε χαμηλό 19 μηνών. Η κάμψη του ενοποιημένου δείκτη προήλθε κυρίως από τη μείωση του επιμέρους δείκτη για τις υπηρεσίες εξαιτίας της σημαντικής πτώσης του αντίστοιχου δείκτη στη Γερμανία. Το επίπεδο του ενοποιημένου δείκτη PMI Markit στη ΖτΕ προοιωνίζεται σταθερή αλλά μέτρια αύξηση του ΑΕΠ κατά το τρίτο τρίμηνο του 2016, περί το 0,3% σε τριμηνιαία βάση, όσο και στο πρώτο. Σε επίπεδο κράτους-μέλους, τα στοιχεία για τον ενοποιημένο δείκτη PMI Markit διαφέρουν σημαντικά. Πιο συγκεκριμένα, ο ενοποιημένος δείκτης PMI Markit στη Γερμανία διαμορφώθηκε σε χαμηλό 15 μηνών, στις 53,3 μονάδες τον Αύγουστο, έναντι 55,3 μονάδων τον Ιούλιο. Η μείωση προήλθε από την πτώση του υποδείκτη για τις υπηρεσίες. Στη Γαλλία, ο ενοποιημένος δείκτης PMI Markit, τον Αύγουστο, ανήλθε σε υψηλό δέκα μηνών, στις 51,9 μονάδες, αποτέλεσμα της αύξησης του υποδείκτη των υπηρεσιών. Αναφορικά με τον δείκτη PMI Markit για τις λιανικές πωλήσεις στη ΖτΕ, αυξήθηκε στις 51,0 μονάδες τον Αύγουστο, από 48,9 μονάδες τον Ιούλιο, ευρισκόμενος σε υψηλό δέκα μηνών. Σημειώνεται η σημαντική αύξηση του αντίστοιχου δείκτη στη Γερμανία και τη Γαλλία, κατά 2,1 και 1,4 μονάδες αντίστοιχα, έναντι του Ιουλίου. Ειδικότερα για τη Γαλλία, ο δείκτης MPI Markit για τις λιανικές πωλήσεις αυξήθηκε για τέταρτο συνεχόμενο μήνα και βρίσκεται στο υψηλότερο επίπεδο από τον Οκτώβριο του 2011. Η άνοδος του δείκτη οφείλεται εν μέρει στις ευνοϊκές καιρικές συνθήκες κατά τους μήνες των διακοπών και στις χαμηλότερες τιμές χονδρικής που ενθάρρυναν το λιανικό εμπόριο. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, τον Ιούλιο, οι λιανικές πωλήσεις αυξήθηκαν κατά 1,1% σε μηνιαία βάση και κατά 2,9% σε ετήσια. 7
Αριθμός συμβολαίων Φεβ-15 Μαρ-15 Απρ-15 Μαϊ-15 Ιουν-15 Ιουλ-15 Αυγ-15 Σεπ-15 Οκτ-15 Νοε-15 Δεκ-15 Ιαν-16 Φεβ-16 Μαρ-16 Απρ-16 Μαϊ-16 Ιουν-16 Ιουλ-16 Αυγ-16 Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων Ισοτιμίες ΚΙΝΑ Η ακολουθούμενη από την κυβέρνηση δημοσιονομική και νομισματική πολιτική για την τόνωση της ανάπτυξης φαίνεται ότι αποδίδει καρπούς, παρά το μέτρο παύσης της παραγωγής σε βιομηχανίες στην περιοχή της πόλης Hangzhou, όπου πραγματοποιήθηκε η συνάντηση των ηγετών του G20 στις 4 και 5 Σεπτεμβρίου, προκειμένου να περιορισθεί η ατμοσφαιρική ρύπανση. Αυτό δείχνουν τα στοιχεία που αφορούν στον επίσημο δείκτη της στατιστικής υπηρεσίας PMI στη μεταποίηση, ο οποίος, αντίθετα από αυτό που ανέμεναν οι αναλυτές, σημείωσε άνοδο πάνω από το επίπεδο του 50,0 και διαμορφώθηκε στο 50,4, το υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων 22 μηνών. Αντιθέτως, ο δείκτης Markit PMI στη μεταποίηση, που αφορά μικρομεσαίες επιχειρήσεις και όχι μεγάλες επιχειρήσεις όπως ο επίσημος δείκτης, παρουσίασε μείωση αλλά διαμορφώθηκε στο 50,0, καθώς φαίνεται ότι τα μέτρα της κυβέρνησης για την τόνωση της ανάπτυξης επιδρούν θετικά περισσότερο στις μεγάλες επιχειρήσεις συγκριτικά με τις μικρότερες. Με αυτά τα δεδομένα οι αναλυτές εκτιμούν ότι η κυβέρνηση δεν χρειάζεται να προβεί μέχρι το τέλος του έτους σε μείωση του βασικού της επιτοκίου ή του ποσοστού των υποχρεωτικών τραπεζικών διαθεσίμων. Η κυβέρνηση εκτιμά ότι θα επιτευχθεί ο στόχος για την ανάπτυξη το 2016 6,5%-7,0%, με τον ρυθμό ανάπτυξης στο δεύτερο και στο πρώτο τρίμηνο 2016 να έχει διαμορφωθεί στο 6,7%. Η επικεφαλής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, Christine Lagarde, τόνισε τρεις ημέρες πριν τη συνάντηση των G20, ότι η σταθεροποίηση της ανάπτυξης στην Κίνα, ακόμα και σε χαμηλότερα επίπεδα έναντι των προηγουμένων ετών, είναι θετική μακροπρόθεσμα για την παγκόσμια οικονομία. 52,0 Σταθεροποίηση της βιομηχανικής παραγωγής Σύμφωνα με τα στοιχεία του Χρηματιστηρίου του Σικάγο, οι τοποθετήσεις στο δολάριο ΗΠΑ (USD+DXY) για μη εμπορικές συναλλαγές (specs) την εβδομάδα που έληξε στις 30.8.2016 μειώθηκαν. Οι συνολικές καθαρές (αγορές μείον πωλήσεις) θέσεις διαμορφώθηκαν σε θετικό επίπεδο για δέκατη πέμπτη εβδομάδα. Αναμένεται σταθεροποίηση των specs θέσεων εναντίον (short) του ευρώ 0-50000 -100000-150000 -200000-250000 Πηγή: CFTC,IMM, Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Alpha Bank Οι τοποθετήσεις κατά του ευρώ για μη εμπορικές συναλλαγές (specs), την εβδομάδα που έληξε στις 30.8.2016, αυξήθηκαν κατά 5.267 συμβόλαια, με αποτέλεσμα οι συνολικές καθαρές (αγορές μείον πωλήσεις) θέσεις να διαμορφωθούν στα -81.925 συμβόλαια από -76.658 την προηγούμενη εβδομάδα. Σημειώνεται ότι πρόκειται για την πρώτη εβδομαδιαία αύξηση από τις 26 Ιουλίου. Ευρώ: Το ευρώ, εμφανίζει τάση σταθεροποίησης στην αρχή της εβδομάδας, έναντι του δολαρίου- ΗΠΑ. Η ισοτιμία δολαρίου-ευρώ στις 5 Σεπτεμβρίου διαμορφωνόταν περί τα 1,1156 USD/EUR από 1,1145 USD/EUR που ήταν στις 31 Αυγούστου, με αποτέλεσμα το ευρώ να καταγράφει από την αρχή του έτους κέρδη 2,7% έναντι του δολαρίου. Το δολάριο, ωστόσο εμφανίζεται αδύναμο και αναφορικά με το σταθμισμένο δείκτη Dollar Index- DXY, ο οποίος μετρεί την αξία του δολαρίου, έναντι των έξι σημαντικότερων νομισμάτων (ευρώ, γιεν, στερλίνα, δολάριο Καναδά, κορώνα Σουηδίας, φράγκο Ελβετίας). Ειδικότερα, ο σταθμισμένος δείκτης καταγράφει σωρευτικά απώλειες από την αρχή του έτους κατά 2,9%. 51,0 50,0 49,0 48,0 47,0 46,0 50,6 50,2 50,4 50,1 50,1 49,7 49,8 49,8 49,6 49,7 49,8 50,0 49,0 49,9 50,0 49,7 49,4 49,2 48,3 48,6 48,4 48,6 48,2 48,0 47,3 47,2 Αυγ-15 Οκτ-15 Δεκ-15 Φεβ-16 Απρ-16 Ιουν-16 Αυγ-16 PMI Markit PMI Πηγές: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Κίνας, Markit Η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS) στην πρόσφατα δημοσιευθείσα τριετή έκθεση της για τις αγορές συναλλάγματος και παραγώγων προϊόντων (OTC-over the counter) στην οποία διαπιστώνει ότι ο μέσος ημερήσιος τζίρος τον Απρίλιο του 2016 διαμορφώθηκε στα $5,1 τρισ. από $5,4 τρισ. που ήταν τον Απρίλιο του 2013. Σημειώνεται ότι πρόκειται για την πρώτη μείωση που καταγράφεται στον ημερήσιο τζίρο από το 2001. Αντιθέτως αύξηση καταγράφηκε στον μέσο ημερήσιο τζίρο παραγώγων 8
(OTC), καθώς τον Απρίλιο του 2016 ανήλθε στα $2,7 τρισ. από $2,3 τρισ. που ήταν τον Απρίλιο του 2013. Σύμφωνα με την έκθεση, το δολάριο ΗΠΑ διατηρεί το υψηλότερο ποσοστό στις ημερήσιες συναλλαγές, έχοντας ωστόσο υποχωρήσει στο 88% από 90% που ήταν το 2001. Αισθητή η υποχώρηση του ευρώ που από 38% των συναλλαγών το 2001 υποχώρησε τον Απρίλιο του 2016 στο 31%. Σημαντική ενίσχυση της θέσης τους κατέγραψαν στην περίοδο 2001-2016 το δολάριο Αυστραλίας και το γιουάν Κίνας. Ελβετικό φράγκο: Το ευρώ, εμφανίζει τάση εξασθένισης έναντι του φράγκου στην αρχή της εβδομάδας, κινούμενο στην περιοχή των 1,0926 φράγκων. Σημειώνεται, ότι το ευρώ καταγράφει απώλειες από την αρχή του έτους έναντι του φράγκου 0,3%. Σύμφωνα με τα δημοσιευθέντα νομισματικά στοιχεία της ΤτΕλβετίας (SNB), την προηγούμενη εβδομάδα, δεν υπήρξε παρέμβαση της στην αγορά συναλλάγματος για αποτροπή ενίσχυσης του φράγκου, καθώς το ποσό των μετρητών που οι εμπορικές τράπεζες της Ελβετίας είχαν καταθέσει στην SNB, ανήλθε στα 515,77 δισ. φράγκα για την εβδομάδα που έληξε στις 2 Σεπτεμβρίου από 515,59 δισ. φράγκα που ήταν την εβδομάδα που έληξε στις 26 Αυγούστου. Στερλίνα: Θετική η εβδομαδιαία εικόνα της στερλίνας, καθώς στις 5 Σεπτεμβρίου, καταγράφει κέρδη τόσο έναντι του δολαρίου-ηπα (1,3328 USD/GBP), όσο και έναντι του ευρώ (0,8397 GBP/EUR). Σωρευτικά η στερλίνα διαπραγματεύεται από την αρχή του έτους χαμηλότερα κατά 13,6% έναντι του ευρώ και 9,6% έναντι του δολαρίου. Ωστόσο, αρνητικά αναμένεται να επιδράσει στην στερλίνα η ανακοίνωση υποχώρησης του προϊόντος μεταποίησης τον Ιούλιο κατά 0,9% σε μηνιαία βάση, έναντι αναμενόμενης πτώσης κατά 0,4%. Οι επενδυτές όπως υποδεικνύει το ασφάλιστρο κινδύνου (CDS-credit default swaps) συνεχίζουν να διατηρούν μια επιφυλακτική στάση, καθώς στις 5 Σεπτεμβρίου το πενταετούς διάρκειας ασφάλιστρο διαμορφωνόταν στα 35,5 bps από 36,2 bps που ήταν στις 31 Αυγούστου και 21,4 bps στην αρχή του έτους. Αγορές ομολόγων Η πορεία του προγράμματος QE της ΕΚΤ Αγοραστικό ενδιαφέρον για τους τίτλους του Ισπανικού δημοσίου παρά το κλίμα της πολιτικής αβεβαιότητας που έχει προκληθεί από την αδυναμία αποδοχής του προτεινόμενου κεντροδεξιού σχηματισμού. Ο οίκος αξιολόγησης Moody s προειδοποίησε ότι ένα παρατεταμένο πολιτικό αδιέξοδο θα έχει αρνητικές συνέπειες στην πιστοληπτική αξιολόγηση της Ισπανίας. Οι επενδυτές ωστόσο εμφανίζονται αισιόδοξοι, καθώς εκτιμούν ότι τελικά θα υπάρξει πολιτική συναίνεση και δεν θα υπάρξει λόγος καταφυγής για τρίτη εκλογική αναμέτρηση. Σταθεροποιητικά επιδρούν στις αγορές οι προσδοκίες για περαιτέρω χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τραπέζης της οποίας το Διοικητικό Συμβούλιο συνεδριάζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Οι αγορές κρατικών ομολόγων από την ΕΚΤ την εβδομάδα μέχρι τις 2 Σεπτεμβρίου στα πλαίσια εφαρμογής του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης (QE), διαμορφώθηκαν στα 1.001,947 δισ. με αποτέλεσμα ο μέσος εβδομαδιαίος όρος από την έναρξη του προγράμματος να υπολογίζεται στα 12,8 δισ. Παράλληλα, στην ίδια περίοδο, η ΕΚΤ προέβη σε αγορές καλυμμένων ομολόγων, αξίας 1.526 εκ. και πωλήσεις ABS αξίας 74 εκ. Επίσης, την περασμένη εβδομάδα η ΕΚΤ προέβη σε αγορές εταιρικών και ασφαλιστικών ομολογιακών τίτλων αξίας 1.164 εκ. δισ. 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων ΕΚΤ Εφαρμογή προγράμματος: 78 εβδομάδες Πηγή: Ευρωπαική Κεντρική Τράπεζα, Διεύθυνση Oικονομικών Μελετών-Alpha Bank Στην Ελληνική αγορά ομολόγων, το εύρος τιμών (αγορά) του 10ετούς ομολόγου λήξης 24 Φεβρ. 2026 στις 5 Σεπτεμβρίου διαμορφωνόταν μεταξύ 70,59-70,71 ήτοι απόδοση 8,20%-8,23%. Υπενθυμίζεται ότι στις 10.6.2014 το 10ετές ομόλογο είχε καταγράψει χαμηλό αποδόσεως 5,475% και στις 8.7.2015 υψηλό αποδόσεως 19,27%. Ρευστοποιήσεις στην αγορά των δεκαετών ομολόγων στη ΖτΕ (Αποδόσεις 10ετών ομολόγων) -0,08-0,06 Γερμανία Ολλανδία 0,04 0,01 0,16 Γαλλία 0,17 3,05 Πορτογαλία 3,05 1,12 Ιταλία 1,16 0,97 Ισπανία 1,01 8,12 Ελλάδα 8,22-2 0 2 4 6 8 10 31/8/2016 5/9/2016 Πηγή: Reuters, Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Alpha Bank Η διαφορά απόδοσης μεταξύ των ελληνικών 10ετών και γερμανικών ομολόγων (spread) ανήλθε στις 828 μονάδες βάσης. Η απόδοση του 10ετούς γερμανικού ομολόγου, ως σημείο αναφοράς του κόστους δανεισμού της Ζώνης του Ευρώ, ανήλθε στο -0,06%. Η 10ετία της Πορτογαλίας στις 5 Σεπτεμβρίου εμφάνιζε απόδοση 3,05%, της Ισπανίας 1,01% και της Ιταλίας 1,16%. Η διαφορά απόδοσης του 10ετούς πορτογαλικού ομολόγου σε σχέση με την αντίστοιχη του γερμανικού, διατηρήθηκε σε εβδομαδιαία βάση, στις 311 μ.β. ενώ του 10ετούς ιταλικού ομολόγου ανήλθε στις 121 μ.β. Στις ΗΠΑ, η απόδοση του 10-ετούς ομολόγου διαμορφωνόταν στο 1,614% στις 5.9.2016. Όσον αφορά την προσφορά στην πρωτογενή αγορά την τρέχουσα 9
εβδομάδα, υπολογίζεται περί τα 7 δισ. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο μέσος δανεισμός για την συγκεκριμένη εβδομάδα τα τελευταία τρία έτη διαμορφώνεται στα 18 δισ. Ειδικότερα, το Γερμανικό δημόσιο θα δανεισθεί μέσω των υφιστάμενων εκδόσεων DBR 04/2026 στις 6 Σεπτεμβρίου περί το 1δισ. και μέσω της εκδόσεως 08/26 περί τα 5 δισ. Επιπλέον, το Αυστριακό δημόσιο θα δανεισθεί στις 6 Σεπτεμβρίου, μέσω των υφιστάμενων εκδόσεων RAGB 10/26 και 10/23, περί τα 1,32 δισ. τροφίμων και των μη αλκοολούχων ποτών (5,7%). Ο εναρμονισμένος πληθωρισμός διαμορφώθηκε σε - 0,6% τον Αύγουστο από -0,4% τον Ιούλιο, ενώ στο οκτάμηνο του 2016, ήταν, σε μέσο επίπεδο, -1,6%. Η σημαντικότερη μείωση παρουσιάσθηκε στις τιμές των μεταφορών (-8,2%), ενώ η μεγαλύτερη αύξηση σημειώθηκε στις τιμές των τροφίμων και των μη αλκοολούχων ποτών (5,0%). Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Μάιος 2016), ο εναρμονισμένος πληθωρισμός θα συνεχίσει να είναι αρνητικός το 2016 στο -0,7% και θα διαμορφωθεί σε θετικό επίπεδο το 2017 στο 1,0% από -1,5% το 2015. 0,0 Ο εναρμονισμένος πληθωρισμός διαμορφώθηκε για δεύτερο στη σειρά μήνα οριακά κάτω από το 0,0% Βουλγαρία Ρυθμός ανάπτυξης Οριακή επιτάχυνση σημείωσε ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ στο 3,0%, σε ετήσια βάση, στο δεύτερο τρίμηνο 2016 από 2,9% στο πρώτο τρίμηνο του 2016. Στο δεύτερο τρίμηνο του τρέχοντος έτους, θετική συμβολή στο ΑΕΠ είχαν η κατανάλωση (75,1% του ΑΕΠ), που αυξήθηκε κατά 1,8%, έναντι 2,1% στο πρώτο τρίμηνο 2016 και οι εξαγωγές που αυξήθηκαν κατά 2,4%, έναντι 0,3% στο πρώτο τρίμηνο 2016. Αντιθέτως, αρνητική συμβολή στο ΑΕΠ είχαν οι επενδύσεις (21,6% του ΑΕΠ), οι οποίες υποχώρησαν κατά 4,4%, έναντι μείωσης κατά 3,9% στο πρώτο τρίμηνο 2016 και οι εισαγωγές που αυξήθηκαν κατά 3,4%, έναντι μείωσης κατά 1,3% στο πρώτο τρίμηνο 2016. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Μάιος 2016), ο ρυθμός ανάπτυξης στη Βουλγαρία από 3,0% το 2015 θα επιβραδυνθεί στο 2,0% το 2016 και θα αυξηθεί στο 2,4% το 2017. 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,3 0,4 1,3 1,8 1,3 ΑΕΠ (ετήσια % μεταβολή) 1,9 1,6 2,1 2,9 2,9 0,0 1ο Τρ.2013 3ο Τρ.2013 1ο Τρ.2014 3ο Τρ.2014 1ο Τρ.2015 3ο Τρ.2015 1ο Τρ.2016 Πηγή: Στατιστική Αρχή 3,1 3,0 2,9 3,0-0,5-1,0-1,5-2,0-2,5-3,0 Αυγ-15 Νοε-15 Φεβ-16 Μαϊ-16 Αυγ-16 Πηγή: Στατιστική Αρχή Ρουμανία Ρυθμός ανάπτυξης Έντονη επιτάχυνση, στο υψηλότερο επίπεδο μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σημείωσε ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ στο δεύτερο τρίμηνο 2016. Συγκεκριμένα, το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 6,0%, σε ετήσια βάση, έναντι 4,3% στο πρώτο τρίμηνο 2016. Τη μεγαλύτερη συμβολή στην αύξηση του ΑΕΠ είχε η ιδιωτική κατανάλωση κατά 7,5 ποσοστιαίες μονάδες (π.μ.) που αυξήθηκε κατά 10,4%, ενώ κατά πολύ μικρότερη ήταν η συμβολή των επενδύσεων κατά 2,6 π.μ., οι οποίες αυξήθηκαν κατά 10,6%, των εξαγωγών κατά 1,6 π.μ. που αυξήθηκαν κατά 3,5%, ενώ η δημόσια κατανάλωση συνέβαλε κατά 0,1 π.μ. αυξανόμενη κατά 1,9%. Αντιθέτως, αρνητική συμβολή στην αύξηση του ΑΕΠ είχαν οι εισαγωγές κατά 5,0 π.μ. που αυξήθηκαν κατά 11,0%. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Μάιος 2016), ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ από 3,8% το 2015 θα σημειώσει επιτάχυνση σε 4,2% το 2016 και θα υποχωρήσει σε 3,7% το 2017. 8,0 ΑΕΠ (ετήσια % μεταβολή) Κύπρος Πληθωρισμός Ο πληθωρισμός, με βάση τον ΔΤΚ, διαμορφώθηκε σε -0,4% τον Αύγουστο από -0,2% τον Ιούλιο, ενώ στο οκτάμηνο του 2016 διαμορφώθηκε, σε μέσο επίπεδο, σε -1,7%. Τη μεγαλύτερη μείωση παρουσίασαν οι τιμές των μεταφορών (-5,5%), ενώ την εντονότερη αύξηση σημείωσαν οι τιμές των 6,0 6,0 5,3 4,0 4,3 4,2 4,3 4,3 3,4 3,6 3,8 3,2 2,8 2,2 2,0 1,6 1,7 0,0 1ο Τρ.2013 3ο Τρ.2013 1ο Τρ.2014 3ο Τρ.2014 1ο Τρ.2015 3ο Τρ.2015 1ο Τρ.2016 Πηγή: Στατιστική Αρχή 10
Εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Παρασκευή 9 Σεπτεμβρίου 2016 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ (ετήσιες εκατοστιαίες μεταβολές) Ετήσια στοιχεία 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 ΑΕΠ (σε σταθερές τιμές αγοράς) -4,3-5,5-9,2-7,3-3,1 0,7-0,3 Ιδιωτική Κατανάλωση -1,7-6,5-9,9-7,9-2,5 0,7 0,3 Δημόσια Κατανάλωση 2,0-4,2-7,0-7,1-5,5-2,4 0,0 Ακαθάριστες Επενδύσεις Παγίου Κεφαλαίου -13,8-19,3-20,7-23,4-9,3-2,7 0,7 Εξαγωγές -18,2 4,4 0,8 1,0 1,7 7,4-3,8 Εισαγωγές -20,2-3,4-8,2-9,4-2,9 7,8-6,9 Γενικός Δκτ Τιμών Καταναλωτή 1,2 4,7 3,3 1,5-0,9-1,3-1,7 Ανεργία (%) 9,6 12,7 17,9 24,4 27,5 26,5 24,9 Χρηματοδότηση Ιδιωτικού Τομέα 4,2 0,0-3,1-4,0-3,9-3,1-2,0 Πρωτογενές Ισοζύγιο της Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ) (1) -10,3-5,8-3,3-1,0 1,6 0,4 0,7 Χρέος Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ) 126,7 146,2 171,9 159,4 178,0 180,5 176,9 Ισοζύγιο Τρεχ. Συναλλαγών (% ΑΕΠ) -12,4-11,4-10,0-3,8-2,0-2,1-0,1 (1) Με βάση τον ορισμό του οικονομικού προγράμματος προσαρμογής της Ελλάδας 2013 2014 2015 2016 Δείκτες Οικονομικής Συγκυρίας Τελευταία διαθέσιμη έτος έτος Q1 Q2 Q3 Q4 περίοδος Οικονομική Δραστηριότητα Όγκος Λιανικών Πωλήσεων (εκτός καυσίμων & λιπαντικών) -8,4-0,7 1,4 0,6-2,7-1.1-2,2 (Ιαν-Ιούν.) Νέες εγγραφές ΙΧ Αυτοκινήτων 3,1 30,1 19,2 33,2-2,2 2,1 13,5 (Ιαν.-Ιούλ.) Ιδιωτική Οικοδομική Δραστηριότητα -25,6-5,8 29,2-5,6-22,2 5,9-21,2 (Ιαν-Mάιος) Μεταποίηση -1,1 1,8 5,9-1,0-0,8 1,4 4,3 (Ιαν.-Ιούν.) Δείκτης Υπευθύνων Προμηθειών ΡΜΙ στη μεταποίηση 46,0 49,9 48,5 47,1 37,5 48,6 50,4 (Αυγ.) Δείκτης Οικονομικού Κλίματος 90,6 99,5 96,8 91,6 79,9 86,7 92,5 (Αυγ.) Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στη Βιομηχανία 87,8 94,6 87,1 85,6 71,9 82,9 88,3 (Ιούλ.) Δείκτης Εμπιστοσύνης Καταναλωτών -69,0-54,0-37,0-44,0-61,0-62,0-70,1 (Αυγ.) Πιστωτική Επέκταση (τέλος περιόδου) Ιδιωτικός Τομέας -3,9-3,1-2,5-1,7-1,9-2,0-1,6 (Iούλ.) Επιχειρήσεις -4,9-3,7-2,2-0,5-0,8-0,9-0,4 (Iούλ.) - Βιομηχανία -2,8-3,3-0,9 2,7 2,8 2,4-0,1 (Iούλ.) - Κατασκευές 0,6-1,2 0,5 0,9 0,0-0,9 0,1 (Iούλ.) - Τουρισμός -2,6-0,6-1,2 0,4 0,6 0,6 0,9 (Iούλ.) Νοικοκυριά -3,5-2,9-3,0-3,1-3,2-3,1-2,8 (Iούλ.) - Καταναλωτικά Δάνεια -3,9-2,8-2,5-2,3-2,8-2,3-1,0 (Iούλ.) - Στεγαστικά Δάνεια -3,3-3,0-3,3-3,4-3,5-3,5-3,3 (Iούλ.) Τιμές Δείκτης Τιμών Καταναλωτή -0,9-1,3-2,4-2,1-1,8-0,6-1,0 (Ιούλ.) Δομικός Πληθωρισμός -1,7-0,7-0,7-0,9-0,5 0,3-0,3 (Ιούλ.) Δείκτης Τιμών Διαμερισμάτων -10,9-7,5-4,1-4,9-5,8-5,3-2,7 (2ο 3μηνο) ΑΕΠ σε σταθερές τιμές -3,1 0,7 0,3 0,9-1,7-0,8-0,9 (2ο 3μηνο) Ιδιωτική Κατανάλωση -2,5 0,7 0,7 1,7-0,3-0,9-1,7 (2ο 3μηνο) Δημόσια Κατανάλωση -5,5-2,4 0,4-1,5-2,0 2,8-2,7 (2ο 3μηνο) Επενδύσεις -9,3-2,6 9,9 0,1-11,4 5,7 7,0 (2ο 3μηνο) Εξαγωγές Αγαθών & Υπηρεσιών 1,7 7,4 3,3 1,5-10,3-8,8-11,4 (2ο 3μηνο) Εισαγωγές Αγαθών & Υπηρεσιών -2,9 7,8 9,3-3,3-19,8-12,5-7,1 (2ο 3μηνο) Ισοζύγιο Πληρωμών σε δισ. Εξαγωγές Αγαθών 26,9 26,8 6,1 6,5 6,0 6,2 11,6 (Ιαν-Ιούν.) Εισαγωγές Αγαθών 47,7 49,1 11,1 11,1 9,2 10,6 19,9 (Ιαν-Ιούν.) Εμπορικό Ισοζύγιο -20,8-22,3-5,0-4,6-3,3-4,4-8,3 (Ιαν-Ιούν.) Ισοζύγιο Τρεχ/σών Συναλλαγών -3,7-3,8-3,2-0,4 5,6-1,7-2,5 (Ιαν-Ιούν.) Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, ΕΛΣΤΑΤ, ΙΟΒΕ Το παρόν δελτίο έχει αποκλειστικά ενημερωτικό χαρακτήρα. Οι πληροφορίες που περιέχει προέρχονται από πηγές που θεωρούνται αξιόπιστες αλλά δεν έχουν επαληθευτεί από την Alpha Bank. Το παρόν δεν αποτελεί συμβουλή ή σύσταση ούτε προτροπή για την διενέργεια οποιασδήποτε συναλλαγής. Επίσης δεν συνιστά έρευνα στον τομέα των επενδύσεων κατά την έννοια της ισχύουσας νομοθεσίας και ως εκ τούτου δεν έχει συνταχθεί σύμφωνα με τις απαιτήσεις του νόμου για τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας της έρευνας στον τομέα των επενδύσεων. Η Alpha Bank δεν υποχρεούται να επικαιροποιεί ή να αναθεωρεί το δελτίο αυτό ούτε να προβαίνει σε ανακοινώσεις ή ειδοποιήσεις σε περίπτωση που οποιοδήποτε στοιχείο, γνώμη, πρόβλεψη ή εκτίμηση που περιέχεται σε αυτό μεταβληθεί ή διαπιστωθεί εκ των υστέρων ως ανακριβής. Η Alpha Bank και οι θυγατρικές της, καθώς επίσης τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, τα στελέχη και οι υπάλληλοι αυτών δεν παρέχουν καμία διαβεβαίωση ούτε εγγυώνται την ακρίβεια, την πληρότητα και την ορθότητα των πληροφοριών που περιέχονται και των απόψεων που διατυπώνονται στο παρόν ή την καταλληλότητά τους για συγκεκριμένη χρήση και δεν φέρουν καμία ευθύνη για οποιανδήποτε άμεση ή έμμεση ζημία θα μπορούσε τυχόν να προκύψει σε σχέση με οποιανδήποτε χρήση του παρόντος και των πληροφοριών που περιέχει εν όλω ή εν μέρει. Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή αναδημοσίευση αυτού του δελτίου ή τμήματος του πρέπει υποχρεωτικά να αναφέρει την Alpha Bank ως πηγή προελεύσεώς του.