ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΚΑΙ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΥΣΚΟΛΙΕΣ To ΥπερΚινητικό Παιδί και οι υσκολίες του υσλεξία Υπερκινητικότητα ιαταραχές προσοχής ιαταραχές διαγωγής Προβλήµατα συµπεριφοράς Προβλήµατα οµιλίας Τραυλισµός Προβλήµατα νοητικής ανάπτυξης Φοβίες Ψυχολογικά προβλήµατα ΙΑΓΝΩΣΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ιεύθυνση: Π ΑΤ Η Σ Ι Ω Ν & Μ Ι Σ Τ ΡΙΩΤΟΥ 4 ( ΠΛ. Κ ΟΛ Ι ΑΤ Σ Ο Υ ) Τηλέ φωνα : 0 1 0-2 2 34785 & 0 1 0-2 288837, FAX : 0 1 0-2 1 3 8 4 8 8 E-MAIL: info@arsi.gr Website: www.arsi.gr 2
Το παρόν έντυπο: Συντάχθηκε από τη διεπιστηµονική οµάδα του Ψυχολογικού Κέντρου Αναπτυξιακών και Μαθησιακών υσκολιών «ΑΡΣΗ» µε βάση την πολύχρονη κλινική εµπειρία της σε θέ- µατα αναπτυξιακής ψυχοπαθολογίας καθώς και τα δεδοµένα της σύγχρονης επιστηµονικής έρευνας. Απευθύνεται κυρίως σε γονείς, δασκάλους αλλά και σε ο- ποιονδήποτε ενδιαφέρεται να κατανοήσει τις δυσκολίες των παιδιών µε διαταραχή προσοχής και υπερκινητικότητα. Έχει ως βασικό στόχο την παροχή έγκυρης ενηµέρωσης σχετικά µε τη φύση και τα χαρακτηριστικά της διαταραχής αυτής. Παραθέτει σύντοµες οδηγίες για την αντιµετώπιση των δυσκολιών των παιδιών µε διαταραχή προσοχής και υπερκινητικότητα στο σχολικό πλαίσιο. 3 Η ιαταραχή Ελλειµµατικής Προσοχής-Υπερκινητικότητα ( ΕΠ- Υ) σύµφωνα µε την επιστηµονική ορολογία, χαρακτηρίζεται βασικά από συµπτώµατα απροσεξίας, υπερκινητικότητας και παρορµητικότητας (APA, 1994). Επιδηµιολογικά στοιχεία Στις δυτικές κοινωνίες, το ποσοστό των παιδιών σχολικής ηλικίας που παρουσιάζει ΕΠ-Υ κυµαίνεται περίπου στο 7%. Στα αγόρια, η διαταραχή εµφανίζεται περίπου 3 φορές πιο συχνά σε σύγκριση µε τα κορίτσια (Barkley, 1998. Kakouros, Tzima-Tsitsika, Tsitsika, & Balourdos, 1996). Ηλικία εµφάνισης της ΕΠ-Υ Τα προβλήµατα που συνδέονται µε τη ΕΠ-Υ µπορεί να εµφανιστούν ήδη από τη νηπιακή ηλικία αλλά εντείνονται, και συνήθως ε- πισηµαίνονται, µε την έναρξη του σχολείου, οπότε και οι απαιτήσεις για συγκέντρωση της προσοχής και προσαρµογή στο κοινωνικό πλαίσιο είναι αυξηµένες. Συνήθως η διάγνωση της ΕΠ-Υ δε γίνεται νωρίτερα από τη νηπιακή ηλικία (Κάκουρος & Μανιαδάκη, 2000β). Ωστόσο, έχει διαπιστωθεί ότι πολλά παιδιά µε ΕΠ-Υ είχαν «δύσκολη ιδιοσυγκρασία» όταν ήταν µωρά. Τα «δύσκολα µωρά» παρουσιάζουν υψηλά επίπεδα κινητικής δραστηριότητας, εκδηλώνουν έντονες και απρόβλεπτες αντιδράσεις, βρίσκονται συχνά σε κακή διάθεση, µε οξύ, έντονο και παρατεταµένο κλάµα, κάνουν ανήσυχο και ακατάστατο ύ- πνο, δυσκολεύονται στη µετάβαση από το γάλα στη στερεά τροφή και υποφέρουν από συχνούς κωλικούς. Αυτές οι «δύσκολες µορφές συ- µπεριφοράς» που εκδηλώνονται κατά τη βρεφική ηλικία δεν αποτελούν παρά µόνον ενδείξεις πιθανής εµφάνισης της διαταραχής σε µεγαλύτερη ηλικία (Κάκουρος & Μανιαδάκη, 2000). 4
Τα προβλήµατα των παιδιών µε ΕΠ-Υ Τα αίτια της ΕΠ-Υ Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα κυρίαρχα συµπτώµατα της ΕΠ-Υ Η αιτιολογία της ΕΠ-Υ δεν έχει προσδιοριστεί µε ακρίβεια µέχρι τώρα. Ωστόσο, οι περισσότερες έρευνες συγκλίνουν στη διαπίστωση ότι νευρολογικοί και γενετικοί παράγοντες έχουν τον κύριο λόγο στην εµφάνιση της διαταραχής: καθώς και οι συνέπειες αυτών στη συµπεριφορά του παιδιού στο οικογενειακό περιβάλλον, τη σχολική τάξη αλλά και τις παρέες των συνοµηλίκων. Πρέπει να τονιστεί ότι ο τρόπος εκδήλωσης αλλά και η σοβαρότητα των συµπτωµάτων µπορεί να διαφέρουν σηµαντικά από νευρολογικοί παράγοντες: τα ευρήµατα δείχνουν ότι τα άτοµα µε ΕΠ-Υ παρουσιάζουν συνήθως διαταραχές στη βιοχηµεία του πρoµετωπιαίου φλοιού του εγκεφάλου. Η περιοχή αυτή είναι υ- πεύθυνη για τη ρύθµιση της προσοχής, τις συναισθηµατικές αντιδράσεις, τα κίνητρα καθώς και την οργάνωση της συµπεριφοράς στο χρόνο. γενετικοί παράγοντες: έχει διαπιστωθεί ότι οι γονείς ή άλλοι στενοί συγγενείς των παιδιών µε ΕΠ-Υ παρουσιάζουν σε υψηλά ποσοστά την ίδια διαταραχή ή κάποιου άλλου είδους ψυχοπαθολογία, όπως διαταραχές διαγωγής, κατάθλιψη ή κατάχρηση ουσιών. Στην περίπτωση που ο ένας γονέας παρουσιάζει ΕΠ-Υ, η πιθανότητα να εµφανιστεί το πρόβληµα και στο παιδί είναι περίπου 57%. Παρολ αυτά, δεν υπάρχουν µέχρι τώρα επαρκή ευρή- µατα που να καταδεικνύουν χρωµοσωµικές ανωµαλίες στα άτοµα µε ΕΠ-Υ, όπως για παράδειγµα συµβαίνει στην περίπτωση των παιδιών µε σύνδροµο Down (Barkley, 1998). παιδί σε παιδί, καθώς επηρεάζονται σε µεγάλο βαθµό από τις συνθήκες του οικογενειακού και σχολικού περιβάλλοντος. (Ι) Yπερκινητικότητα: συνίσταται στην αυξηµένη και µη ελεγχόµενη ανάγκη για κινητική δραστηριότητα, η οποία εκδηλώνεται ακόµη και σε περιστάσεις και χώρους που δεν προσφέρονται για ανάλογες δραστηριότητες. Ως αποτέλεσµα της υπερκινητικότητάς του, το παιδί µε ΕΠ-Υ συχνά: κουνά νευρικά τα χέρια και τα πόδια του ή στριφογυρίζει στη θέση του σηκώνεται από τη θέση του στην τάξη ή σε άλλες περιστάσεις στις οποίες αναµένεται να παραµείνει στο ίδιο σηµείο τρέχει εδώ κι εκεί, χοροπηδά ή σκαρφαλώνει σε χώρους όπου η συµπεριφορά αυτή είναι εντελώς ακατάλληλη (π.χ. σε µία επίσκεψη ή σε µία αίθουσα αναµονής) Εποµένως, φαίνεται ότι οι βιολογικοί παράγοντες δηµιουργούν την προδιάθεση για την εµφάνιση της διαταραχής. Πρέπει να επισηµάνουµε πειράζει, ενοχλεί τους άλλους και κάνει φασαρία ωστόσο ότι η έκταση και, προπάντων, η εξέλιξή της θα καθορι- στούν κυρίως από τον τρόπο µε τον οποίο οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί θα αντιληφθούν, θα ερµηνεύσουν και θα αντιδράσουν στις δυσκολίες του παιδιού (Κάκουρος & Μανιαδάκη, 2000). µιλά πολύ και ακατάπαυστα παρουσιάζει δυσκολίες στο συντονισµό των αδρών και λεπτών κινήσεων. Αυτό έχει ως συνέπεια να είναι συχνά αδέξιο, µε αποτέλεσµα την πρόκληση αναστάτωσης και υλικών ζηµιών 5 6
προβαίνει πολλές φορές σε παράτολµες πράξεις µε αποτέλεσµα να παθαίνει συχνά µικροατυχήµατα δυσκολεύεται να παίζει ή να συµµετέχει ήσυχα σε δραστηριότητες κατά τον ελεύθερο χρόνο του (ΙΙ) Aπροσεξία: πρόκειται για αδυναµία συγκέντρωσης και παρατετα- µένης διατήρησης της προσοχής, ιδιαίτερα σε δραστηριότητες αυξη- µένης δυσκολίας, οι οποίες µάλιστα δεν παρουσιάζουν ενδιαφέρον για το ίδιο το παιδί. Σαν συνέπεια της απροσεξίας του, το παιδί µε ΕΠ-Υ συνήθως: αποσπάται εύκολα είτε από εξωτερικά ερεθίσµατα είτε από δικές του σκέψεις παρακολουθεί µε διαλείψεις το συνοµιλητή του ή τη ροή του µαθήµατος και µοιάζει αφηρηµένο και ονειροπόλο παρουσιάζει δυσκολία στην εφαρµογή συγκεκριµένων κανόνων και οδηγιών, ακόµη και στην περίπτωση που τους γνωρίζει καλά. Αυτό φαίνεται ιδιαίτερα στις σχολικές εργασίες: στην ίδια εργασία µία λέξη µπορεί να είναι γραµµένη µε σωστή ορθογραφία σε µία σειρά αλλά µε λανθασµένη ορθογραφία στην επόµενη βαριέται εύκολα και εγκαταλείπει γρήγορα τις προσπάθειές του. Κατά συνέπεια, εναλλάσσει συνεχώς τις δραστηριότητές του και δυσκολεύεται να ολοκληρώσει τις εργασίες του σχολείου ξεχνά πολύ εύκολα τις υποχρεώσεις του και µπορεί να χαρακτηρίζεται από µειωµένη υπευθυνότητα δυσκολεύεται να οργανώσει τη σκέψη του µε βάση λογικούς κανόνες και να προγραµµατίσει τις ενέργειες και τις δραστηριότητές του χάνει συχνά τα πράγµατά του και ο προσωπικός του χώρος είναι συνήθως ακατάστατος (ΙΙΙ) Παρορµητικότητα: αναφέρεται στην αδυναµία οργάνωσης και ελέγχου των αντιδράσεων. Η έλλειψη αυτοελέγχου εντοπίζεται τόσο στο επίπεδο των λόγων και των πράξεων όσο και στο συναισθηµατικό επίπεδο. Εξαιτίας της παρορµητικότητάς του, το παιδί µε ΕΠ-Υ: παρεµβαίνει και διακόπτει τις συζητήσεις των άλλων, αναφέροντας µάλιστα πολλές φορές κάτι άσχετο µε το θέµα βιάζεται να απαντήσει στις ερωτήσεις που του απευθύνονται. Συνήθως ξεκινά να απαντά πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση, µε αποτέλεσµα να µην την ακούει µέχρι τέλους, να την παρερµηνεύει και τελικά να δίνει λανθασµένη απάντηση, ενώ γνωρίζει τη σωστή «πετάγεται» στο µάθηµα δεν έχει την υποµονή να ακολουθήσει τους κανόνες στο παιχνίδι δεν µπορεί να περιµένει τη σειρά του στα παιχνίδια και δε σέβεται τη σειρά των άλλων παιδιών απαιτεί επίµονα την ικανοποίηση των επιθυµιών του «εδώ και τώρα» 7 8
λόγω της αδυναµίας του να αναστείλει τις ακατάλληλες µορφές συµπεριφοράς, µπορεί να επαναλαµβάνει πράξεις για τις οποίες έχει τιµωρηθεί επανειληµµένα είναι ευερέθιστο και οι συναισθηµατικές του αντιδράσεις είναι οξείες και δυσανάλογες µε την αιτία που τις προκάλεσε. Όταν αποτυγχάνει σε µία δραστηριότητα ή χάνει στα παιχνίδια, το παιδί µε ΕΠ-Υ µπορεί να εκνευρίζεται και να γίνεται αύθαδες και επιθετικό. Επιπλέον, το παιδί µε ΕΠ-Υ είναι πιθανό να εµφανίζει: Προβλήµατα Λόγου καθυστέρηση στην ανάπτυξη του λόγου δυσχέρεια στην ακουστική διάκριση, δηλαδή στην πρόσληψη, την ανάλυση, την οργάνωση και τη χρήση πληροφοριών που εµπεριέχονται στο λόγο προβλήµατα άρθρωσης: δεν προφέρει καθαρά ορισµένα σύµφωνα ή συµπλέγµατα συµφώνων (όπως π.χ. β, λ, δ, θ, ξ, ψ, τσ, κρ ) ελλείµµατα στη σύνταξη: η δοµή του γραπτού και του προφορικού λόγου είναι απλοϊκή, ενώ παρατηρούνται και συντακτικά σφάλµατα χαλαρή δοµή και ακανόνιστη ροή (κόµπιασµα). Αυτό κυρίως συµβαίνει σε περιπτώσεις που το παιδί απαιτείται να οργανώσει προηγουµένως το λόγο του (π.χ. όταν πρέπει να απαντήσει σε ένα ερώτηµα ή του ζητείται να περιγράψει κάτι). Προβλήµατα στις Σχέσεις µε τους Συνοµηλίκους Εξαιτίας της αδυναµίας του να ακολουθήσει συστηµατικά τους κανόνες του παιχνιδιού και της ιδιαίτερα οξύθυµης και επιθετικής συµπεριφοράς του όταν χάνει ή όταν δεν πραγµατοποιούνται άµεσα οι επιθυ- µίες του, το παιδί µε ΕΠ-Υ πολλές φορές δεν είναι αρεστό και ευπρόσδεκτο στις παρέες των συνοµηλίκων του. Χαµηλή Αυτοεκτίµηση Η σχολική αποτυχία, η απόρριψη από τους συνοµηλίκους καθώς και οι συνεχείς επιπλήξεις και τιµωρίες που δέχονται συχνά τα παιδιά µε ΕΠ-Υ, ενδέχεται να οδηγήσουν στη διαµόρφωση κακής εικόνας για τον εαυτό τους και µειωµένης εµπιστοσύνης στις δυνατότητές τους. H ΕΠ-Υ είναι µία διαταραχή που δεν ξεπερνιέται αυτόµατα καθώς το παιδί µεγαλώνει. Το αντίθετο µάλιστα, εάν δεν αντιµετωπιστεί έγκαιρα και µε τη βοήθεια ειδικών, τα συµπτώµατα που εµφανίστηκαν στην παιδική ηλικία όχι µόνο παραµένουν αλλά εντείνονται και περιπλέκονται στην εφηβεία και την ενήλικη ζωή. Οι έφηβοι που είχαν εκδηλώσει ΕΠ-Υ στην παιδική ηλικία, συχνά εµφανίζουν αυξηµένη ανησυχία και νευρικότητα, έχουν µειωµένες ακαδηµαϊκές επιδόσεις και συνήθως εγκαταλείπουν το σχολείο, αντιµετωπίζουν προβλήµατα κοινωνικής και συναισθηµατικής προσαρµογής, εκδηλώνουν ανώριµη, αντικοινωνική ή ακόµη και παραβατική συµπεριφορά και πολλές φορές καταφεύγουν στην κατάχρηση ουσιών (Barkley, 1998. Κάκουρος, 1998). Οι ενήλικες µε ΕΠ-Υ εµφανίζουν δυσκολία στην παρατεταµένη συγκέντρωση της προσοχής και την αναστολή των παρορµητικών αντιδράσεων, ενώ χαρακτηρίζονται από ανευθυνότητα, χαµηλό επίπεδο αυτοεκτίµησης, δυσκολία στη λήψη αποφάσεων και την ανάληψη πρωτοβουλιών και επαγγελµατική αστάθεια (Κάκουρος & Μανιαδάκη, 2000). 9 10
Το παιδί µε ΕΠ-Υ δίνει στους άλλους συχνά την εντύπωση ότι είναι πολύ ζωηρό, απρόβλεπτο, αφηρηµένο, απείθαρχο, ανάγωγο και κάποιες φορές έξυπνο αλλά κακοµαθηµένο. Οι γονείς και οι δάσκαλοι πολύ συχνά ερµηνεύουν τέτοιου είδους συµπεριφορές ως αποτέλεσµα τεµπελιάς, αδιαφορίας και ελλιπούς προσπάθειας. Άµεσο αποτέλεσµα της ερµηνείας αυτής είναι να αντιδρούν προς το παιδί µε συνεχείς παρατηρήσεις, τιµωρίες και άσκηση πίεσης. Με αυτόν τον τρόπο όµως το µόνο που επιτυγχάνεται είναι η συνεχής µαταίωση και απογοήτευση του παιδιού και τελικά η επανάληψη και παγίωση της ανεπιθύµητης συµπεριφοράς. Είναι σηµαντικό να κατανοηθεί ότι η συµπεριφορά του παιδιού είναι αποτέλεσµα των ελλειµµάτων προσοχής και της αδυναµίας αυτοελέγχου που προκαλεί η διαταραχή. Το ίδιο το παιδί δεν είναι υπεύθυνο για τη συµπεριφορά του. Η υιοθέτηση της σωστής ερµηνείας για τη συµπεριφορά του παιδιού αποτελεί το πρώτο και καθοριστικό βήµα για τη δραστηριοποίηση των γονέων και των δασκάλων προς τη σωστή αντιµετώπιση του προβλήµατος. ώστε το παράδειγµα της συνέπειας. Προσπαθήστε να παρέχετε ένα δοµηµένο περιβάλλον και οι απαιτήσεις σας να είναι προβλεπόµενες από το παιδί. Προσπαθήστε να προβάλλετε τις ίδιες προσδοκίες και τα ίδια όρια όλη την ηµέρα, κάθε µέρα. Περιορίστε τη διάσπαση της προσοχής. Βάλτε το παιδί να καθίσει σε µέρος όπου οι δυνατότητες διάσπασης είναι περιορισµένες (π.χ. µακριά από την πόρτα ή τα παράθυρα), και η πιθανότητα να αυξηθεί η προσοχή του αυξηµένη (π.χ. κοντά στην έδρα). Επιτρέψτε «διαλείµµατα» για να απελευθερώνεται η περίσσια ενεργητικότητα του παιδιού. Τα υπερκινητικά παιδιά έχουν αυξηµένη ενεργητικότητα. Προσπαθήστε να χορηγείτε όσο το δυνατόν περισσότερες ευκαιρίες για φυσική δραστηριότητα. Για παράδειγµα, αφήστε το παιδί να σας βοηθήσει σε διάφορες µικροδουλειές που απαιτούν κάποιου είδους δραστηριοποίηση, όπως το σβήσιµο του πίνακα, το άδειασµα Οδηγίες για την Αντιµετώπιση της ΕΠ-Υ στην Τάξη των καλαθιών κλπ. Επιβραβεύστε τον µαθητή σας άµεσα και συχνά. Είναι Αναπτύξτε µια θετική ατοµική σχέση. Ο µαθητής µε ΕΠ- Υ συχνά συµπεριφέρεται καλύτερα όταν αισθάνεται ότι ο δάσκαλος ενδιαφέρεται προσωπικά. ιατηρήστε ξεκάθαρη επικοινωνία. Πείτε στο παιδί τι ακριβώς περιµένετε µε σαφήνεια. Συµφωνήστε µαζί του για τους κανόνες που ισχύουν στην τάξη και για τις συνέπειες που ε- πιφέρει η παραβίασή τους. αποτελεσµατικότερο να δίνετε µικρές και άµεσες αµοιβές, παρά να υπόσχεστε µεγαλύτερες αµοιβές για τις οποίες το παιδί θα χρειαστεί να περιµένει. Αµείψτε όχι µόνο την επιτυχία αλλά και την προσπάθεια για βελτίωση. Αγνοήστε τη διασπαστική συµπεριφορά. Επιβραβεύστε όµως αµέσως την επιθυµητή συµπεριφορά µόλις αυτή εµφανιστεί. Λειτουργείτε µε αποφασιστικότητα και σταθερότητα. Βοηθήστε το µαθητή να καταλάβει ότι όταν λέτε «όχι» το εννοείται και περάστε του το µήνυµα ότι µέσα στην τάξη οι κανόνες θα τηρούνται. Οδηγήστε το παιδί στην επιτυχία. Προσπαθήστε να αξιολογήσετε το επίπεδο των δυνατοτήτων του παιδιού και να προσαρµόσετε τις απαιτήσεις σας σε αυτό αυξάνοντας σταδιακά το βαθµό δυσκολίας. Να θυµάστε ότι το ζητούµενο είναι η προσαρµογή των απαιτήσεών σας και όχι η παντελής 11 12
έλλειψη απαιτήσεων, η επιείκεια και όχι η αποδοχή της έλλειψης συνέπειας από το µαθητή. Θέστε στόχους κατά προτεραιότητα. Ασχοληθείτε µε έναν ή δύο στόχους τη φορά και µην περνάτε στο επόµενο στάδιο αν δεν έχουν κατακτηθεί πλήρως οι στόχοι που έχετε θέσει. Ζητήστε από το παιδί να επαναλάβει τις οδηγίες. Οι µαθητές µε ΕΠ-Υ συχνά δεν προσέχουν εξαρχής ή δεν καταλαβαίνουν πλήρως τις οδηγίες. Ζητήστε τους να τις επαναλάβουν για να είστε σίγουροι ότι κατάλαβαν τι τους ζητήθηκε. Περιορίστε τις παρατηρήσεις σας. Ακόµα και όταν χρειαστεί να τις κάνετε, δώστε αµέσως στο παιδί την ευκαιρία να επανορθώσει και να εκδηλώσει την επιθυµητή συµπεριφορά. Επίσης οι παρατηρήσεις σας θα πρέπει να αφορούν τη συ- µπεριφορά και όχι το µαθητή. Μειώστε την ύλη. Χωρίστε τις δραστηριότητες που πρέπει να εκτελέσει ο µαθητής σε µικρότερες ενότητες και δώστε του περισσότερο χρόνο για την εκτέλεσή τους. Επιβλέψτε την εκτέλεση των δραστηριοτήτων. Επιδιώκετε συχνά τη βλεµµατική επαφή και βεβαιωθείτε ότι ο µαθητής κάνει αυτό που ζητάτε. Οι παραπάνω οδηγίες αποτελούν βασικές αρχές για την αντιµετώπιση των παιδιών µε ΕΠ-Υ στην τάξη και δεν µπορούν να υποκαταστήσουν τη θεραπευτική παρέµβαση την οποία συχνά έχουν ανάγκη αυτά τα παιδιά. Άλλωστε πολλές από τις αρχές αυτές είναι εποικοδοµητικές και στην περίπτωση των παιδιών χωρίς δυσκολίες. Η διαφορά όµως είναι ότι τα παιδιά χωρίς δυσκολίες καταφέρνουν να προσαρµόζονται ακόµα και σε ένα απαιτητικό περιβάλλον, ενώ τα παιδιά µε ΕΠ-Υ χρειάζονται ιδιαίτερη στήριξη για να τα καταφέρουν. Είναι γεγονός ότι τα παιδιά διαφέρουν σηµαντικά µεταξύ τους ως προς τη συµπεριφορά και τις αντιδράσεις τους. Ωστόσο, σε ορισµένες περιπτώσεις οι γονείς ή/και οι δάσκαλοι ενδέχεται να διαπιστώσουν ότι η συµπεριφορά του παιδιού αποκλίνει σηµαντικά από τη συµπερι- 13 φορά των συνοµηλίκων του και να διαισθανθούν ότι «κάτι δεν πάει καλά». Αν οι γονείς και οι δάσκαλοι αγνοήσουν µία τέτοια διαπίστωση ή προσπαθήσουν µόνοι τους να προσδιορίσουν το πρόβληµα και να το αντιµετωπίσουν µε συνεχείς συµβουλές, παρατηρήσεις ή τιµωρίες, τότε είναι πολύ πιθανό ότι µε την πάροδο του χρόνου η κατάσταση θα επιδεινωθεί και οι δυσκολίες του παιδιού θα πολλαπλασιαστούν. Αν όµως οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί απευθυνθούν στον ειδικό, ώστε να ενηµερωθούν επαρκώς για τα αίτια της συµπεριφοράς του παιδιού και για τους ενδεδειγµένους τρόπους αντιµετώπισής της, τότε αυξάνονται οι πιθανότητες για αποτελεσµατική αντιµετώπιση των δυσκολιών αυτών. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ American Psychiatric Association (1994). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (4 th ed.). Washington, DC: Author. Barkley, R.A. (1998). Attention Deficit/ Hyperactivity Disorder: A handbook for diagnosis and treatment (2 nd ed.). New York: Guilford Press. Κάκουρος, Ε. (1998). Η έκβαση των ειδικών µαθησιακών δυσκολιών στην εφηβεία. Αρχεία ΕΨΨΕΠ, 19, 89-91. Κάκουρος, Ε. & Μανιαδάκη, Κ. (2000). ιαταραχή Ελλειµµατικής Προσοχής-Υπερκινητικότητα. Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα. Κάκουρος, Ε. (Επιµέλεια) (2001). Το υπερκινητικό παιδί και οι δυσκολίες του στη µάθηση και τη συµπεριφορά. Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα. Kakouros, E., Tzima-Tsitsika, Ε., Tsitsika, Α. & Balourdos, D. (1996). Children referred to a diagnostic-consulting center with special reference to specific learning disorders. World Pediatrics and Child Care, 4, 44-49. 14
ΤΟ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ Το Ψυχολογικό Κέντρο Αναπτυξιακών και Μαθησιακών υσκολιών «ΑΡΣΗ» λειτουργεί από το 1990 και πλαισιώνεται από οµάδα ειδικευµένων επιστηµόνων µε πολύχρονη εµπειρία στην αντιµετώπιση των διαταραχών µάθησης και συµπεριφοράς. Οι συνεργάτες του Ψυχολογικού Κέντρου ασχολούνται επίσης µε τη συνεχή έρευνα στο χώρο των αναπτυξιακών και µαθησιακών δυσκολιών και συµµετέχουν σε ευρωπαϊκά και διεθνή συνέδρια µε την παρουσίαση εργασιών τους. Άρθρα τους δηµοσιεύονται σε ελληνικά και ξένα επιστηµονικά έντυπα. Στο Ψυχολογικό Κέντρο παρέχονται υπηρεσίες: ιάγνωσης των προβληµάτων τα οποία απασχολούν τα παιδιά και τους γονείς τους. Συµβουλευτικής και καθοδήγησης για την αντιµετώπιση των προβληµάτων αυτών. Θεραπευτικής αντιµετώπισης για παιδιά και εφήβους µε διαταραχές µάθησης και συµπεριφοράς. Το Ψυχολογικό Κέντρο «ΑΡΣΗ» εφαρµόζει τις πιο σύγχρονες µεθόδους και τεχνικές για την αντιµετώπιση των αναπτυξιακών και µαθησιακών δυσκολιών. Οι τεχνικές αυτές αντλούν τις βασικές τους αρχές από τη γνωσιακή - συµπεριφορική θεωρία (Cognitive Behavioral Theory), στηρίζονται στην πολυεπίπεδη προσέγγιση των προβληµάτων (Multi-Level Approach) και είναι προσανατολισµένες στην επιτυχία (Success Oriented). ιεύθυνση: Π ΑΤ Η Σ Ι Ω Ν & Μ Ι Σ Τ ΡΙΩΤΟΥ 4 ( ΠΛ. Κ ΟΛ Ι ΑΤ Σ Ο Υ ) Τηλέ φωνα : 2 1 0 2 2 34785 & 2 1 0 2288837, FAX : 2 1 0 2 1 3 8 488 E-MAIL: info@arsi.gr Website: www.arsi.gr 15 16