Η ΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ ΕΠΑ.Λ. ΛΙΒΑΔΕΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: 2012-2013 ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ : ΗΛΙΑΣ ΖΙΑΚΑΣ & ΓΕΩΡΓΙΑ ΖΕΡΒΑ

Η ΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ ΕΠΑ.Λ. ΛΙΒΑΔΕΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: 2012-2013 ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ : ΗΛΙΑΣ ΖΙΑΚΑΣ & ΓΕΩΡΓΙΑ ΖΕΡΒΑ ΜΑΘΗΤΕΣ : ΑΒΡΑΜΠΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡΥΣΑ ΖΑΙΤΣΕΒΑ ΕΛΕΝΗ ΚΑΓΙΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΚΙΩΝΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΚΟΥΤΟΥΛΟΥΚΗΣ ΛΟΥΚΑΣ ΚΟΒΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΜΑΝΤΑΡΑΣ ΑΛΕΚΟΣ ΜΑΝΤΟΥΛΙΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΥΤΑΡΧΟΥ ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΕΠΠΑΣ ΑΡΓΥΡΗΣ ΣΥΜΕΩΝΙΔΟΥ ΕΙΡΗΝΗ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΧΟΝΤΖΑΣ ΘΑΝΑΣΗΣ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Με την παρούσα εργασία επιχειρούμε να μελετήσουμε το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού που επηρεάζει αρνητικά το σχολικό κλίμα που επικρατεί στα σχολεία. Αρχικά, θα προσπαθήσουμε να ορίσουμε το φαινόμενο και να παρουσιάσουμε τις μορφές του. Στη συνέχεια θα αναλύσουμε τα αίτια, τις συνέπειες του φαινομένου στο θύτη, στο θύμα και στους αυτόπτες μάρτυρες μαθητές και θα προτείνουμε τρόπους αντιμετώπισης ή έστω περιορισμού του δυσάρεστου αυτού φαινομένου. Επίσης, είναι σημαντικό να δώσουμε και τα χαρακτηριστικά του θύτη και του θύματος αντίστοιχα. Τέλος θα παρουσιάσουμε και τα στατιστικά στοιχεία που προκύπτουν από την ανάλυση των ερωτηματολογίων που μοιράστηκαν στους μαθητές του σχολείου μας. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Βία είναι το φαινόμενο κατά το οποίο κάποιο άτομο ή ομάδα προσπαθεί με ποικίλους τρόπους καταναγκασμού να επιβληθεί στο σωματικό, ψυχοπνευματικό, οικονομικό, κοινωνικό επίπεδο του άλλου με το να επιβάλλει τη θέλησή της και να στερεί από άλλους την ελευθερία τους ή να τους επηρεάζει προς ίδιον όφελος. Πολλές φορές μάλιστα η βία χρησιμοποιείται και ως μέσο για την επίτευξη καλών σκοπών, επιβεβαιώνοντας έτσι το ρητό, ο σκοπός αγιάζει τα μέσα...οι εκδηλώσεις βίας στη σχολική κοινότητα εκφράζονται με διάφορες μορφές. Οι κυριότερες μορφές βίας είναι η λεκτική, η σωματική, η ψυχολογική - συναισθηματική, η σεξουαλική και ο βανδαλισμός.

Θύτες και θύματα προέρχονται από κάθε κοινωνική ομάδα της σχολικής κοινότητας περιλαμβάνοντας και άτομα από τον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο. Συχνά η έκφραση της βίας έχει στόχο το σχολικό κτίριο, τη σχολική περιουσία και τον περιβάλλοντα χώρο. Η αίσθηση μεγαλύτερης σωματικής δύναμης από τη μεριά του θύτη ή η αριθμητική δύναμη του δημιουργεί περισσότερη αυτοπεποίθηση, σιγουριά, αποφασιστικότητα. Επίσης η μεγαλύτερη γλωσσική επιδεξιότητα δίνει τη δυνατότητα στο δράστη να πληγώσει ή να απειλήσει το θύμα με την επιλογή των λέξεων ή τον τρόπο ομιλίας, ή ακόμη εκμεταλλευόμενος σε κάποιες περιπτώσεις και την ανώτερη κοινωνική του θέση. Έτσι, η επιθετική συμπεριφορά του θύτη είναι αδικαιολόγητη και το κίνητρο του είναι η ευχαρίστηση από την άσκηση κυριαρχίας. Μπορούμε να διακρίνουμε δυο είδη εκφοβισμού: τον άμεσο που εκφράζεται με ευθείες σωματικές ή λεκτικές επιθέσεις προς το θύμα και τον έμμεσο, που περιλαμβάνει τη συκοφαντία, τη χειραγώγηση των συμμαθητών τους και τον σκόπιμο αποκλεισμό τους από μια ομάδα. Παρόλα αυτά μέχρι πρόσφατα, τα διάφορα περιστατικά βίας αντιμετωπίζονταν ως μεμονωμένα γεγονότα. Σκοπός αυτής της εργασίας είναι να φωτίσει κάποιες σημαντικές πτυχές του φαινομένου της σχολικής βίας που ταλαιπωρεί και προβληματίζει τόσο τους μαθητές, όσο και τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς. Η όξυνση του φαινομένου τα τελευταία χρόνια δημιουργεί την ανάγκη να εξηγήσουμε τι το προκαλεί, ώστε να μπορέσουμε να το αντιμετωπίσουμε πιο αποτελεσματικά. Η ερευνά μας είναι ποσοτική και γι αυτό χρησιμοποιήσαμε το ερωτηματολόγιο που δημιουργήσαμε στηριζόμενοι και στο ερωτηματολόγιο του Olweus. Οι ερωτήσεις ήταν κλειστές, εκτός από αυτή που αναφερόταν στις προτάσεις για τους τρόπους αντιμετώπισης της σχολικής βίας. Οι περιορισμοί αυτής της έρευνας είναι ότι τα ερωτηματολόγια δόθηκαν μόνο σε μαθητές του σχολείου μας και όχι σε μαθητές άλλων λυκείων, γυμνασίων ή δημοτικών σχολείων. Έτσι, τα αποτελέσματα της ερευνάς μας δεν αναφέρονται σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, ούτε σε άλλες πόλεις της Ελλάδας.

ΟΡΙΣΜΟΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ Η σχολική βία αναφέρεται στην επιβολή της βούλησης κάποιου μαθητή σε κάποιον άλλο με σκοπό την πρόκληση ζημιάς ή βλάβης. Η σχολική βία συνεπάγεται τον εκφοβισμό και απειλεί το αίσθημα ασφάλειας που πρέπει να νιώθουν οι μαθητές στο σχολείο τους. Η βία συνδέεται στενά καθώς οι μαθητές επηρεάζονται από το πολιτισμικό πλαίσιο και τις εκάστοτε κοινωνικές, πολιτικές και ιστορικές συνθήκες στις οποίες ζουν. Είναι δηλαδή ένα φαινόμενο διεθνές που απασχολεί σήμερα όλα σχεδόν τα σχολεία του κόσμου.. Η ζωή μας καθημερινά, οι σχέσεις μας με πρόσωπα και πράγματα είναι γεμάτη βία. Η ιστορία της ανθρωπότητας είναι γεμάτη από πράξεις βίας. Για παράδειγμα στην αρχαία Ελλάδα η βία λατρευόταν σαν θεότητα. Προσωποποιούσε τη μέγιστη δύναμη. Είναι η θεά που εκτέλεσε τη διαταγή του οργισμένου Δία κατά του Προμηθέα. Ο όρος <<ΒΙΑ>> παράγεται από ινδοευρωπαϊκή ρίζα που θα πει ζωή (βίος-βιάζομαι, vivos- vis). Αναλυτικότερα, η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός μεταξύ των μαθητών έχει αρχίσει να γίνεται αντικείμενο προσοχής, συζήτησης και μελέτης και στην Ελλάδα. Θεωρείται πλέον κοινωνικό πρόβλημα, σύμφωνα με τα αποτελέσματα σχετικών ερευνών που διεξάγονται σε σχολεία της χώρας μας. Η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός έχει πολλές και σοβαρές επιπτώσεις τόσο

στην σωματική και ψυχική υγεία όσο και στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των μαθητών. Η σχολική βία συνδέεται και με άλλα αρνητικά κοινωνικά φαινόμενα όπως τη φτώχεια που ωθεί τους νέους να ξεσπούν βίαια εκφράζοντας έτσι την κοινωνική αδικία που αισθάνονται. Η βία, λοιπόν, είναι μια μορφή έκφρασης του θυμού ή του φόβου του ατόμου και αποτελεί μια φυσιολογική ανθρώπινη αντίδραση, ενώ μαθαίνεται σε μικρή ηλικία και γι αυτό μπορεί να αποφευχθεί μέσα από πρώιμες θετικές εμπειρίες. Επομένως η βία είναι ένα φαινόμενο πολύ παλιό, αλλά δυστυχώς σήμερα έχει λάβει ανησυχητικές διαστάσεις και καταστρέφει το αίσθημα ασφάλειας των μαθητών και των δασκάλων στο σχολείο. ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ Συνήθως θεωρούμε βία τις βασικές μορφές της που είναι εύκολα ορατές, όμως πολύ συχνά η βία δεν είναι και τόσο ορατή. Η βία συμπεριλαμβάνει όλες τις παρακάτω μορφές, χωρίς ωστόσο ο κατάλογος να είναι πλήρης. Σωματική Μπορεί να είναι από ένα χαστούκι μέχρι βαριά σωματική βλάβη, συμπεριλαμβάνοντας καθετί που προξενεί πόνο, τραυματισμό, ακρωτηριασμό ή που έχει πρόθεση να προξενήσει σωματική ζημιά. Και o βιασμός και κάθε άλλη βίαιη και καταπιεστική συμπεριφορά προς το σώμα όπως χτυπήματα, κλωτσιές σπρωξίματα συνιστά επικίνδυνη μορφή σωματικής βίας. Ψυχολογική Αναφέρεται σε υποτιμητικές και προσβλητικές συμπεριφορές όπως ταπείνωση και εξευτελισμός που οδηγούν μέχρι και σε σοβαρή ψυχολογική βλάβη, ιδίως όταν το άτομο εκτίθεται σε

μακρόχρονη ή και έντονη ψυχολογική βία. Το διαρκές κριτικάρισμα, η υποτίμηση και οι κοροϊδίες εαυτού, οικογένειας, φίλων, άτυχων στιγμών του παρελθόντος. Συχνές είναι και οι προσπάθειες εξευτελισμού με ψέματα, συκοφαντίες και υπονόμευση της αυτοεκτίμησης και κοινωνική απομόνωση. Συναισθηματική Με τον όρο αυτό αναφερόμαστε ιδιαίτερα στην καταπίεση και στους εξαναγκασμούς που εκμεταλλεύονται την ψυχολογική και συναισθηματική μας εξάρτηση από κάποια πιο ισχυρά από μας άτομα. Αυτό πραγματοποιείται πιθανώς με απειλές και εκβιασμούς. Η ψυχολογική βία είναι ιδιαίτερα σοβαρή και επικίνδυνη για τα παιδιά, γιατί στερεί από τα "αποκλεισμένα" άτομα την κοινωνικότητά τους και την υγιή συναναστροφή με τους συνομηλίκους τους. Αυτό συχνά οδηγεί σε στέρηση και απομόνωση. Λεκτική Περιλαμβάνει φωνές, βρισιές, εξευτελισμούς, απειλές και τρομοκράτηση με στόχο το ίδιο το θύμα ή και οικείους του. Αποτελεί τμήμα της ψυχολογικής & συναισθηματικής βίας, συνήθως συμπεριλαμβάνει τις απειλές, ενώ η τρομοκράτηση συνήθως χρησιμοποιεί κι άλλους τρόπους βίας όπως η σωματική. Άλλοτε ο θύτης καταφεύγει και σε σκληρή συκοφάντηση των αντιπάλων του ή όσων δε συμπαθεί ή νομίζει ότι του στέκονται εμπόδιο στην πραγματοποίηση των παράλογων επιθυμιών τους. Καταστροφές υλικές Τέλος συχνά οι βίαιοι μαθητές ξεσπούν την οργή τους στο σχολικό κτίριο κάνοντας βανδαλισμούς, σπάζοντας θρανία, καρέκλες, τζάμια, πίνακες ή ό,τι άλλο βρουν μπροστά τους θέτοντας πολλές φορές σε κίνδυνο τη ζωή και την ασφάλεια των συμμαθητών ή των δασκάλων τους.

ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ Ένα από τα κυριότερα αίτια για την πρόκληση βίας είναι η οικογένεια στην οποία μεγαλώνει το κάθε παιδί. Πολύ συχνά οι μαθητές διαμαρτύρονται για την έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας και ειλικρινούς διαλόγου ανάμεσα σε αυτούς και τους γονείς τους. Επίσης σε σχέση με την οικογένεια θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο συνδυασμός της χαλαρής πειθαρχίας και της εχθρικής στάσης από μέρους και των δύο γονιών ενθαρρύνει την έντονη επιθετική και ελάχιστα ελεγχόμενη συμπεριφορά των παιδιών. Δηλαδή, ο χαλαρός έλεγχος στο πλαίσιο της οικογένειας και η έλλειψη επικοινωνίας ανάμεσα στο γονιό και το παιδί ευνοούν την παραβατικότητα. Εάν λείπει το στοιχείο επικοινωνίας με τους γονείς αντίστοιχα το παιδί αδιαφορεί για το σχολείο και εμπλέκεται σε ομάδες άλλων νεαρών που μπορεί να εκδηλώσουν παραβατική συμπεριφορά. Επιπλέον, όταν οι γονείς ή οι δάσκαλοι επιβάλλουν συχνά διάφορες μεθόδους τιμωρίας, ενώ παράλληλα είναι απορριπτικοί και εχθρικοί, τότε οδηγούμαστε στη δημιουργία επιθετικών συμπεριφορών. Αυτές οι μέθοδοι είναι συχνά μία επίδειξη ισχύος. Οι γονείς επιδεικνύουν και κρατούν την εξουσία, ασκώντας κυρίως αυταρχικό έλεγχο και χρησιμοποιώντας

σωματικές τιμωρίες, σκληρά και άσχημα λόγια, απειλές και στέρηση προνομίων. Βέβαια, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η οικογένεια όπως και η κοινωνία είναι συστήματα που επιδρούν στον έφηβο, αλλά και ο έφηβος λειτουργεί σαν εκφραστής του προβλήματος του όποιου συστήματος εκπροσωπεί. Αυτό μπορεί να τον εναλλάσσει σε ρόλους από θύτη σε θύμα, που όμως είναι και τα δύο εκφράσεις της ευαλωτότητάς του, που τον κάνει να εκτονώνει αυτά που οι άλλοι αρνούνται. Μεγάλος λόγος γίνεται και για την έκθεση σε σκηνές βίας από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και η διαμόρφωση πρότυπων από αυτά. Η έκθεση αυτή μπορεί να συνηγορήσει και να υποβοηθήσει ένα προϋπάρχον υπόβαθρο βίας. Δυστυχώς οι περισσότερες τηλεοπτικές εκπομπές προβάλλουν ανελλιπώς το πρότυπο του ήρωα που επιτυγχάνει τους στόχους του ασκώντας βία στους άλλους που τον περιβάλλουν. Ακόμη και οι παιδικές εκπομπές είναι γεμάτες από βίαιες σκηνές, με αποτέλεσμα να εθίζονται τα παιδιά από τη νεαρή τους ηλικία στην άσκηση βίας. Ένα ακόμη αίτιο που γεννά τη βία είναι τα ατομικά χαρακτηριστικά των παιδιών σε συνδυασμό με το οικογενειακό και σχολικό τους περιβάλλον. Στην Ελλάδα έχει παρατηρηθεί ότι τα αγόρια εμπλέκονται περισσότερο σε περιστατικά σωματικής βίας σε σύγκριση με τα κορίτσια που εμπλέκονται σε περιστατικά λεκτικής βίας. Μαθητές με χαμηλή βαθμολογία συνήθως εμπλέκονται σε βίαιες πράξεις, είτε ως θύτες, είτε ως θύματα. Τέλος και η φτώχεια σε αρκετές περιπτώσεις προκαλεί τη βία, χωρίς όμως αυτό να ισχύει πάντα, αφού παιδιά από κατώτερα κοινωνικά και οικονομικά στρώματα επιτυγχάνουν στη ζωή τους.

ΠΡΟΦΙΛ ΘΥΤΗ Γενικά το ρόλο του θύτη διαδραματίζουν αγόρια ή κορίτσια είτε μεμονωμένα, είτε σε ομάδες. Οι δράστες είναι διασπαστικά άτομα που τους αρέσει να αρχίζουν καβγάδες και διακρίνονται από επιθετικότητα. Αν και φαίνονται σίγουροι για τον εαυτό τους, έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. Ακόμη διακρίνονται από αισθήματα ανεπάρκειας και διακατέχονται από χαμηλό πνεύμα συνεργασίας. Το άγχος των θυτών κινείται σε χαμηλότερα επίπεδα από τους μη θύτες, γι αυτό νιώθουν μια άνεση, επικαλύπτοντας την ανεπάρκεια που νιώθουν. Έτσι δείχνουν σκληροί, δημοφιλείς και με αυτοπεποίθηση. Είναι ενεργητικοί και υπερδραστήριοι, επιθετικοί, επιρρεπείς σε παραβίαση κανόνων και αντικοινωνικές συμπεριφορές. Είναι ικανοί να ξεφεύγουν από δύσκολες καταστάσεις, ενώ δεν έχουν ηθικούς ενδοιασμούς ή τύψεις για τις πράξεις τους. Τέλος, τα θύματα αναφέρουν ότι οι θύτες τους είναι μαθητές που κάνουν φασαρία, δεν παρουσιάζουν υψηλές επιδόσεις και φέρονται άσχημα στους συμμαθητές τους. Αντλούν λοιπόν ικανοποίηση και νιώθουν μια αίσθηση κύρους βλάπτοντας τους άλλους και βλέποντας τους να υποφέρουν.

ΠΡΟΦΙΛ ΘΥΜΑΤΟΣ Τα θύματα είναι συνήθως άτομα ντροπαλά και συνεσταλμένα, επιφυλακτικά, ευαίσθητα με περισσότερες αγωνίες και ανασφάλειες από το μέσο μαθητή. Έχουν αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους σε σημείο που αναγκάζονται να νιώθουν αποτυχημένοι. Αυτή η χαμηλή αυτοεκτίμηση τα συνοδεύει και στην ενήλικη ζωή τους. Διακατέχονται από χαμηλό πνεύμα συνεργασίας και έχουν λίγους φίλους στο σχολείο. Δύσκολα διεκδικούν αυτό που θέλουν από τους άλλους, γεγονός που διευκολύνει τη θυματοποίηση τους Νιώθουν έντονο άγχος και αισθήματα ανασφάλειας, έχουν φοβίες, παρουσιάζουν σχολική άρνηση, και απουσιάζουν συχνά από το σχολείο. Επίσης, εμφανίζουν μαθησιακές δυσκολίες ή ψυχοσωματικά προβλήματα, όπως πονοκεφάλους, πόνους στην κοιλιά, διαταραχές ύπνου, ενούρηση και κατάθλιψη. Πάντως είναι αξιοσημείωτο ότι οι μαθητές που ξεχωρίζουν από τους άλλους είτε σωματικά, είτε επειδή έχουν μια εμφανή αδυναμία είναι εύκολα θύματα για βίαια ξεσπάσματα. Εν κατακλείδι η στάση τους απέναντι στη βία είναι αρνητική. ΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ Το φαινόμενο της σχολικής βίας έχει λάβει ανησυχητικές διαστάσεις παγκοσμίως και έχει κατά συνέπεια προκαλέσει το

διεθνές ενδιαφέρον όλων όσων συμμετέχουν στη μαθησιακή διαδικασία. Τα δεδομένα διαφόρων ερευνών φανερώνουν ότι το 10% του συνόλου των μαθητών έχει γίνει θύμα διαφόρων μορφών βίας στο σχολείο. Οι μαθητές που ασκούν βία, δηλαδή οι θύτες υπολογίζεται ότι ανέρχονται στο 5% του συνόλου των μαθητών. Η σχολική βία προβληματίζει όλες τις χώρες του κόσμου όπως την Αυστραλία, όπου, μόνο το 2008, αποβλήθηκαν 55.οοο μαθητές εξαιτίας της βίαιης συμπεριφοράς τους στο σχολικό περιβάλλον. Στη Βουλγαρία λόγω της έκτασης του φαινομένου της σχολικής βίας θεσπίστηκαν αυστηρότερες ποινές για την αντιμετώπιση των δραστών. Η όξυνση του φαινομένου προβληματίζει και το υπουργείο Παιδείας στην Ιαπωνία. Στη Νότια Αφρική το 40% των μαθητών δηλώνει ότι έχει υποστεί στο σχολείο έστω για μία φορά βίαιη συμπεριφορά από τους συμμαθητές τους. Παρόμοια είναι η κατάσταση και στη Μεγάλη Βρετανία και στις Η.Π.Α., καθώς η βία συνιστά ένα σοβαρό κοινωνικό φαινόμενο. Έτσι βλέπουμε ότι η βία στα σχολεία, ιδιαίτερα στις τάξεις του νηπιαγωγείου και του δημοτικού είναι κάτι σύνηθες. Σύμφωνα με τις έρευνες κάθε χρόνο 30% με 60% των παιδιών γίνονται δέκτες βίαιης συμπεριφοράς από άλλα παιδιά. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ Οι αρνητικές συνέπειες της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού στα παιδιά είναι σοβαρές και καθοριστικές για την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και εξέλιξη. Οι επιπτώσεις της βίας είναι αρνητικές για το παιδί, επιδρώντας τόσο στην παροντική του σχολική ζωή, γιατί μπορεί να μην θέλει να πηγαίνει στο σχολείο όσο και στη μελλοντική του. Έτσι τα παιδιά που είναι θύματα της σχολικής βίας μπορεί να μισήσουν το σχολείο, να έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση σε όλη τους τη ζωή, να είναι μοναχικά και απομονωμένα, να παρουσιάσουν κατάθλιψη ή να χρησιμοποιήσουν και αυτά βίαιη συμπεριφορά στο μέλλον. Επίσης τα παιδιά θύτες που εκφοβίζουν τους συμμαθητές τους κινδυνεύουν να απομακρυνθούν από τη σχολική ζωή, να εμφανίσουν τάσεις φυγής από το σπίτι τους και να αποκτήσουν παραβατική συμπεριφορά στην ενήλικη ζωή τους. Η βίαιη συμπεριφορά συνδέεται στενά και με τη σχολική διαρροή καθώς και με την υιοθέτηση επικίνδυνων συνηθειών όπως είναι η χρήση αλκοόλ, ναρκωτικών ουσιών, ενώ οδηγεί ακόμη και στην κατάθλιψη. Γι αυτό λοιπόν κρίνεται αναγκαία η

λήψη μέτρων για την ουσιαστική αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας. ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ Η έκταση του φαινομένου της ενδοσχολικής βίας στα σχολεία και οι σοβαρές επιπτώσεις του στη σωματική και ψυχική υγεία των παιδιών καθιστούν επιτακτική την ανάγκη λήψης μέτρων για την πρόληψη και την αποτελεσματική αντιμετώπιση του μετά από συστηματική διερεύνηση και καταγραφή του. Ουσιαστικό ρόλο στη πρόληψη και αντιμετώπιση του προβλήματος μπορούν να διαδραματίσουν οι εκπαιδευτικοί και τα στελέχη της εκπαίδευσης, με την υλοποίηση προγραμμάτων Αγωγής Υγείας στα σχολεία και με τη συνεργασία άλλων κοινωνικών φορέων όπως είναι ο Συνήγορος του παιδιού, η Εταιρία ψυχοκοινωνικής Υγείας του παιδιού (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.) κ.ά. Πιο συγκεκριμένα ο συνήγορος του πολίτη την περασμένη χρονιά έκανε μια έρευνα για το πώς μπορεί να προληφθεί και να αντιμετωπιστεί η σχολική βία και ενημέρωσε σχετικά το Υπουργείο Παιδείας. Σύμφωνα με τις διαπιστώσεις που έγιναν αυτό που χρειάζεται πρωτίστως είναι η διαμόρφωση καλού σχολικού κλίματος και επικοινωνίας, διάλογου και εμπιστοσύνης ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς και μαθητές. Αυτό θεωρείται ότι είναι το πρώτο και πιο σημαντικό βήμα. Μεγάλη ευθύνη για αυτό έχει ο διευθυντής-διευθύντρια της κάθε σχολικής μονάδας, που θα πρέπει να βρίσκεται κοντά στους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές, με αίσθημα αλληλεγγύης και κατανόησης. Αναλυτικότερα, χρειάζεται να ακούει τακτικά τις απόψεις τους, να τους εμπνέει, να τους καθοδηγεί στις δυσκολίες και να εγγυάται τη σωστή λειτουργία του σχολείου. Επιπλέον, θα πρέπει τα σχολεία να προχωρήσουν στη διεξαγωγή προγραμμάτων και βιωματικών εργαστηρίων που στόχο θα

έχουν την βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων και των διαπροσωπικών σχέσεων, ώστε να υπάρξει ένα κλίμα αρμονικής συνύπαρξης και συνεργασίας. Μια ακόμη πρόταση είναι να υπάρχουν σε κάθε σχολική μονάδα εκπαιδευτικοί, που έχοντας λάβει την κατάλληλη εκπαίδευση θα λειτουργούν ως διαμεσολαβητές μεταξύ των μαθητών που έχουν εμπλακεί σε διαμάχη. Μέσω της διαδικασίας της ακρόασης θα πρέπει οι μαθητές να εξηγούν τα κίνητρα που τους οδήγησαν στις συγκεκριμένες συμπεριφορές και μαζί με τους καθηγητές τους θα προσπαθούν να βρουν μια λύση. Σε περίπτωση που κρίνεται απαραίτητο, προτείνεται η συμμετοχή υποστηρικτών μηχανισμών, για την επίλυση σοβαρών ζητημάτων που σχετίζονται και με παράγοντες εξωτερικούς των σχολείων, όπως προσωπικά ή οικογενειακά προβλήματα. Τέλος, πρέπει να δημιουργηθεί μεταξύ γονιών και εκπαιδευτικών ένας δίαυλος επικοινωνίας, συνεχώς ανοιχτός, που θα επιτρέπει στους γονείς να συζητούν του προβληματισμούς τους ή να βρίσκουν λύσεις στις απορίες τους. Επομένως θα πρέπει με λίγα λόγια, τα σχολεία να είναι ένας χώρος ανοιχτός, έτοιμος να υποδεχτεί τους γονείς και να τους αντιμετωπίσει με τη δέουσα προσοχή. Εξάλλου, μη λησμονούμε ότι είναι κοινή παρατήρηση όσων έρχονται σε επαφή με έφηβους ότι τα τελευταία χρόνια η επιθετικότητα μεταξύ τους έχει αυξηθεί. Κι αυτό είναι ένα πρόβλημα που συνεχώς αυξάνεται κι οι επιπτώσεις του επηρεάζουν τόσο το σχολικό περιβάλλον, όσο και την κοινωνία.

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Στην έρευνα δόθηκαν 64 ερωτηματολόγια στους μαθητές του ΕΠΑ.Λ. Λιβαδειάς κυρίως της Α Λυκείου τα οποία επιστράφηκαν συμπληρωμένα. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ Από τους συμμετέχοντες στην έρευνα το 59% ήταν αγόρια και το 41% ήταν κορίτσια. ΦΥΛΟ ΑΓΟΡΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ Το 16% ήταν 15 χρονών, το 61% ήταν 16 χρονών, το 18% απάντησε ότι είναι 17 χρονών, το 3% ότι είναι 18 χρονών και το 2% ότι είναι 20 χρονών. ΗΛΙΚΙΑ 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Α)15 Β)16 Γ)17 Δ)18 Ε)20 Σειρά1 Το 60% απάντησε ότι κατοικεί σε πόλη, το 24% ότι κατοικεί σε κωμόπολη και το 16% ότι κατοικεί σε χωριό.

ΜΟΥΣΙΚΗ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΘΕΑΤΡΟ- ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦ ΟΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΕΣ ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ: ΠΟΛΗ ΚΩΜΟΠΟΛΗ ΧΩΡΙΟ 27 μαθητές απάντησαν ότι τους αρέσει η μουσική, 37 μαθητές απάντησαν ότι τους αρέσει ο αθλητισμός, 8 μαθητές απάντησαν ότι τους αρέσει το θέατροκινηματογράφος και 19 μαθητές ότι τους αρέσουν οι υπολογιστές. ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ: 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Σειρά1

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Στην ερώτηση 1 το 13% των παιδιών απάντησε ότι δεν του αρέσει καθόλου το σχολείο. Το 13% των παιδιών απάντησε ότι απλά δεν του αρέσει, το 28% απάντησε ότι ούτε του αρέσει ούτε δεν του αρέσει, το 44% απάντησε ότι του αρέσει και το 2% ότι του αρέσει πάρα πολύ. ΣΟΥ ΑΡΕΣΕΙ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΟΥ ΔΕΝ ΜΟΥ ΑΡΕΣΕΙ ΚΑΘΟΛΟΥ ΔΕΝ ΜΟΥ ΑΡΕΣΕΙ ΟΥΤΕ ΜΟΥ ΑΡΕΣΕΙ,ΟΥΤΕ ΔΕ ΜΟΥ ΑΡΕΣΕΙ ΜΟΥ ΑΡΕΣΕΙ ΜΟΥ ΑΡΕΣΕΙ ΠΑΡΑ ΠΟΛΎ Στην ερώτηση 2 το 5% απάντησε ότι δεν έχει κανέναν φίλο, το 6% απάντησε ότι έχει έναν, το 32% απάντησε ότι έχει 2-3,το 21% απάντησε ότι έχει 4-5 και το 36% απάντησε ότι έχει 6 και πάνω. ΠΟΣΟΥΣ ΚΑΛΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΕΧΕΙΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ; ΚΑΝΕΝΑ ΕΧΩ ΈΝΑΝ ΕΧΩ 2-3 ΕΧΩ 4-5 6 ΚΑΙ ΠΑΝΩ

Στην ερώτηση 3 το 60% απάντησε ότι ποτέ δεν έχει δεχθεί βία, το 33% απάντησε ότι έχει δεχθεί 2-3 φορές, το 2% απάντησε ότι έχει δεχθεί 2-3 φορές τον μήνα, το 5 % έχει δεχθεί πολλές φορές την εβδομάδα. ΠΟΣΟ ΣΥΧΝΑ ΕΧΕΙΣ ΔΕΧΘΕΙ ΒΙΑ ΣΤΗΝ ΣΧΟΛΙΚΗ ΣΟΥ ΖΩΗ; ΠΟΤΕ 1-2 ΦΟΡΕΣ 2-3 ΤΟΝ ΜΗΝΑ 1 ΦΟΡΑ ΤΗΝ ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΠΟΛΛΕΣ ΦΟΡΕΣ ΤΗΝ ΕΒΔΟΜΑΔΑ Στην ερώτηση 4 το 41% απάντησε ότι δεν του έχει συμβεί ποτέ, το 52% ότι του έχει συμβεί 1-2 φορές, το 5% του έχει συμβεί 2-3 φορές τον μήνα και το 2% του έχει συμβεί κάθε εβδομάδα. ΜΕ ΑΠΟΚΑΛΟΥΝ ΜΕ ΚΟΡΟΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΥΣ,ΜΕ ΠΕΙΡΑΖΟΥΝ,ΜΕ ΒΡΙΖΟΥΝ ΔΕΝ ΜΟΥ ΕΧΕΙ ΣΥΜΒΕΙ ΠΟΤΕ 1-2 ΦΟΡΕΣ 2-3 ΦΟΡΕΣ ΤΟΝ ΜΗΝΑ ΚΆΘΕ ΕΒΔΟΜΑΔΑ

Στην ερώτηση 5 το 75% ότι δεν του έχει συμβεί ποτέ, το 20% απάντησε ότι του έχει συμβεί 1-2 φορές, το 3% απάντησε ότι του έχει συμβεί 2-3 φορές τον μήνα, το 2% απάντησε ότι του συμβαίνει κάθε εβδομάδα. ΜΕ ΕΧΟΥΝ ΚΛΩΤΣΗΣΕΙ,ΜΕ ΕΧΟΥΝ ΣΠΡΩΞΕΙ,Μ'ΕΧΟΥΝ ΧΤΥΠΗΣΕΙ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΔΕΝ ΜΟΥ ΕΧΕΙ ΣΥΜΒΕΙ ΠΟΤΕ 1-2 ΦΟΡΕΣ 2-3 ΦΟΡΕΣ ΤΟΝ ΜΗΝΑ ΚΆΘΕ ΕΒΔΟΜΑΔΑ Στην ερώτηση 6 το 78% απάντησε ότι δεν του έχει συμβεί ποτέ, το 17% απάντησε ότι του έχει συμβεί 1-2 φορές, το 3% ότι του έχει συμβεί 2-3 φορές τον μήνα, το 3% του συμβαίνει κάθε εβδομάδα. ΟΙ ΣΥΜΜΑΘΗΤΕΣ ΜΟΥ ΛΕΝΕ ΨΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΜΕΝΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΝ ΝΑ ΜΕ ΚΑΝΟΥΝ ΑΝΤΙΠΑΘΗ ΣΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ ΔΕΝ ΜΟΥ ΕΧΕΙ ΣΥΜΒΕΙ ΠΟΤΕ 1-2 ΦΟΡΕΣ 1-3 ΦΟΡΕΣ ΤΟΝ ΜΗΝΑ ΚΆΘΕ ΕΒΔΟΜΑΔΑ

Στην ερώτηση 7 το 78% απάντησε ότι δεν του έχει συμβεί ποτέ, το 19% ότι του έχει συμβεί 1-2 φορές, το 13% απάντησε ότι του συμβαίνει κάθε εβδομάδα. ΜΟΥ ΕΚΛΕΨΑΝ ΧΡΗΜΑΤΑ Η ΑΛΛΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΔΕΝ ΜΟΥ ΕΧΕΙ ΣΥΜΒΕΙ ΠΟΤΕ 1-2 ΦΟΡΕΣ 2-3 ΤΟΝ ΜΗΝΑ ΚΆΘΕ ΕΒΔΟΜΑΔΑ Στην ερώτηση 8 το 76% απάντησε ότι δεν του έχει συμβεί ποτέ, το 22% απάντησε ότι του έχει συμβεί 1-2 φορές, το 2% απάντησε ότι του συμβαίνει κάθε εβδομάδα. Μ'ΕΧΟΥΝ ΚΟΡΟΙΔΕΨΕΙ,ΜΟΥ ΕΧΟΥΝ ΑΣΚΗΣΕΙ ΒΙΑ ΜΕΣΩ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ Η ΜΕΣΩ ΚΙΝΗΤΟΥ ΤΗΛΕΦΩΝΟΥ ΔΕΝ ΜΟΥ ΕΧΕΙ ΣΥΜΒΕΙ ΠΟΤΕ 1-2 ΦΟΡΕΣ 2-3 ΤΟΝ ΜΗΝΑ ΚΆΘΕ ΕΒΔΟΜΑΔΑ

Στην ερώτηση 9 το 16% απάντησε ότι του έχει ασκήσει βία 1 κορίτσι, το 16% απάντησε ότι του έχει ασκήσει βία μία ομάδα κοριτσιών, το 36% απάντησε ότι του έχει ασκήσει βία 1 αγόρι, το 18 % ότι του έχει ασκήσει βία μια ομάδα αγοριών και το 16% απάντησε ότι του έχουν ασκήσει βία και αγόρια και κορίτσια μαζί. ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΣΟΥ ΕΧΟΥΝ ΑΣΚΗΣΕΙ ΒΙΑ ΕΙΝΑΙ ΈΝΑ ΚΟΡΙΤΣΙ ΟΜΑΔΑ ΚΟΡΙΤΣΙΩΝ ΈΝΑ ΑΓΟΡΙ ΟΜΑΔΑ ΑΓΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΑΓΟΡΙΑ ΚΑΙ ΚΟΡΙΤΣΙΑ ΜΑΖΙ Στην ερώτηση 10 το 12% έχει απαντήσει ότι τους έχουν ασκήσει βία στις τουαλέτες, το 15% ότι τους έχουν ασκήσει βία στους διαδρόμους/σκάλες, το 15% στο προαύλιο, το 10% στην τάξη και το 48% αλλού. ΠΟΥ ΣΟΥ ΕΧΟΥΝ ΑΣΚΗΣΕΙ ΒΙΑ; ΣΤΙΣ ΤΟΥΑΛΕΤΕΣ ΣΤΟΥΣ ΔΙΑΔΡΟΜΟΥΣ/ΣΚ ΑΛΕΣ ΣΤΟ ΠΡΟΑΥΛΙΟ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ ΑΛΛΟΥ

Στην ερώτηση 11 το 15% έχει απαντήσει ότι το έχει αναφέρει στους γονείς, το 38% σε κοντινούς φίλους, το 2% σε δασκάλους, το 11% σε αδέρφια-συγγενείς και το 34% σε κανέναν. ΣΕ ΠΟΙΟΝ ΕΧΕΙΣ ΠΕΙ ΟΤΙ ΣΟΥ ΕΧΟΥΝΕ ΑΣΚΗΣΕΙ ΒΙΑ; ΓΟΝΕΙΣ ΚΟΝΤΙΝΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΔΑΣΚΑΛΟΥΣ ΑΔΕΡΦΙΑ- ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ ΚΑΝΕΝΑΣ Στην ερώτηση 12 το 22% απάντησε ότι ασκεί βία για μαγκιά, το 30% για να κάνει πλάκα, το 33% για να ξεσπάσει και το 15% για να είναι αρεστός στους φίλους του. ΓΙΑ ΠΟΙΟ ΛΟΓΟ ΑΣΚΕΙΣ ΒΙΑ; ΓΙΑ ΜΑΓΚΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΝΕΙΣ ΠΛΑΚΑ ΓΙΑ ΝΑ ΞΕΣΠΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΑΡΕΣΤΟΣ ΣΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΣΟΥ

Στην ερώτηση 13 το 63% ασκεί βία σε φίλους, το 5% σε συγγενείς και το 32% στους αδύναμους. ΣΕ ΠΟΙΟΥΣ ΑΣΚΕΙΣ ΒΙΑ; ΣΕ ΦΙΛΟΥΣ ΣΕ ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΑΔΥΝΑΜΟΥΣ Στην ερώτηση 14 το 38% απάντησε ότι ασκεί βία μέσω Internet, το 27% μέσω κινητού και το 35% μέσω μηνυμάτων. ΜΕ ΠΟΙΟ ΤΡΟΠΟ ΑΣΚΕΙΣ ΒΙΑ; ΤΟΝ ΕΝΟΧΛΕΙΣ ΣΤΟ ΙΝΤΕΡΝΕΤ ΤΟΝ ΕΝΟΧΛΕΙΣ ΣΤΟ ΚΙΝΗΤΟ ΤΟΥ ΣΤΕΛΝΕΙΣ ΑΠΕΙΛΗΤΙΚΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ

Στην ερώτηση 15 το 60% απάντησε ότι έχει ασκήσει βία μια φορά τον μήνα, το 11% κάθε δύο εβδομάδες, το 3% κάθε εβδομάδα και το 26% κάθε μέρα. ΚΑΘΕ ΠΟΤΕ ΑΣΚΕΙΣ ΒΙΑ; ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΤΟΝ ΜΗΝΑ ΚΆΘΕ ΔΥΟ ΕΒΔΟΜΑΔΕΣ ΚΆΘΕ ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΚΆΘΕ ΜΕΡΑ Στην ερώτηση 16 το 42% απάντησε ότι δεν έχει ασκήσει σωματική βία σε συμμαθητή του ποτέ, το 41% 1-2 φορές, το 8% 2-3 φορές τον μήνα και 8% κάθε εβδομάδα. ΕΧΕΙΣ ΧΤΥΠΗΣΕΙ,ΚΛΩΤΣΗΣΕΙ,Η ΑΣΚΗΣΕΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΑ ΣΕ ΣΥΜΜΑΘΗΤΗ ΣΟΥ; ΠΟΤΕ 1-2 ΦΟΡΕΣ 2-3 ΦΟΡΕΣ ΤΟΝ ΜΗΝΑ ΚΆΘΕ ΕΒΔΟΜΑΔΑ

Στην ερώτηση 17 το 19% απάντησε ότι δεν έχει μιλήσει άσχημα ποτέ, το 39% 1-2 φορές, το 27% 2-3 φορές τον μήνα και το 15% κάθε εβδομάδα. ΕΧΕΙΣ ΚΟΡΟΙΔΕΨΕΙ,ΕΧΕΙΣ ΜΙΛΗΣΕΙ ΑΣΧΗΜΑ ΣΕ ΣΥΜΜΑΘΗΤΗ ΣΟΥ; ΠΟΤΕ 1-2 ΦΟΡΕΣ 2-3 ΦΟΡΕΣ ΤΟΝ ΜΗΝΑ ΚΆΘΕ ΕΒΔΟΜΑΔΑ Στην ερώτηση 18 το 73% απάντησε ότι δεν έχει στείλει απειλητικά η προσβλητικά μηνύματα μέσω διαδικτύου ποτέ, το 13% 1-2 φορές, το 4% 2-3 φορές τον μήνα και το 10% κάθε εβδομάδα. ΕΧΕΙΣ ΣΤΕΙΛΕΙ ΑΠΕΙΛΗΤΙΚΑ,ΠΡΟΣΒΛΗΤΙΚΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ ΜΕΣΩ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ Η ΚΙΝΗΤΟΥ ΤΗΛΕΦΩΝΟΥ; ΠΟΤΕ 1-2 ΦΟΡΕΣ 2-3 ΦΟΡΕΣ ΤΟΝ ΜΗΝΑ ΚΆΘΕ ΕΒΔΟΜΑΔΑ

Στην ερώτηση 19 ένας μαθητής απάντησε ότι πρέπει όποιος ασκεί βία να αποβληθεί από το σχολείο, 11 μαθητές απάντησαν να υπάρχει διάλογος και σεβασμός,5 μαθητές απάντησαν να υπάρχει περισσότερη βία,7 μαθητές απάντησαν να υπάρχει αυστηρή τιμωρία, 5 μαθητές απάντησαν να υπάρχουν μέτρα από τους δασκάλους,5 μαθητές απάντησαν να υπάρχει παρουσία ψυχολόγου, ένας μαθητής απάντησε απουσία σχολείου και 4 μαθητές απάντησαν να υπάρχει ενημέρωση για την βία. ΠΩΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΓΝΩΜΗ ΣΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΤΕΙ Η ΒΙΑ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ; ΑΠΟΒΟΛΗ ΑΠΌ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕ ΡΗ ΒΙΑ ΑΥΣΤΗΡΗ ΤΙΜΩΡΙΑ ΜΕΤΡΑ ΑΠΌ ΤΟΥΣ ΔΑΣΚΑΛΟΥ Σ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΨΥΧΟΛΟΓΩ Ν ΑΠΟΥΣΙΑ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΕΝΗΜΕΡΩΣ Η ΓΙΑ ΤΗΝ ΒΙΑ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από την παρουσίαση όλων των παραπάνω προκύπτει ότι πιο πολλά παιδιά ήταν τα αγόρια, στα περισσότερα από αυτά αρέσει το σχολείο, έχουν πάνω από 6 φίλους, οι μισοί από αυτούς έχουν δεχθεί βία πάνω από 1 με 2 φορές στη ζωή τους. Τα αγόρια ασκούν βία περισσότερο από τα κορίτσια, ενώ τα περιστατικά βίας σημειώνονται στις τουαλέτες κυρίως. Τις πιο πολλές φορές λένε ότι τα περιστατικά βίας που σημειώνονται στο χώρο του σχολείου τα εκμυστηρεύονται στους φίλους τους, ενώ συνήθως ασκούν βία για να ξεσπάσουν ή για να κάνουν πλάκα. Επίσης τις πιο πολλές φορές ασκούν βία μέσω διαδικτύου, συνήθως μια φορά το μήνα. Ως τρόπο αντιμετώπισης της βίας προτείνουν το διάλογο και συγχρόνως την αυστηρότητα. Συνεπώς η σχολική βία προβληματίζει τους μαθητές, ενώ κάποιους τους ταλαιπωρεί σε μεγάλο βαθμό και γι αυτό χρειάζεται η άμεση αντιμετώπισή του.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β., & Σακκά, Δ. (2005). «Ο άνδρας τό χει μέσα του»: απόψεις εφήβων για τη βία και την επιθετικότητα. Στο Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β., & Σακκά, Δ. (?με τις Ηρακλείδου, Μ. & Φρόση, Λ.?). Μεγαλώνοντας ως αγόρι: Διερεύνηση της ανάπτυξης της ανδρικής ταυτότητας στην εφηβική ηλικία. (σελ. 75-106). Αθήνα: Gutenberg. Καπατζιά, Αν., & Συγκολλίτου, Ε. (2009, Μάϊος). Ηλεκτρονικός εκφοβισμός: Διερεύνηση της φύσης και της έκτασης του φαινομένου σε εφήβους. Ανακοίνωση στο 12ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ψυχολογικής Έρευνας της ΕΛ.Ψ.Ε., Βόλος. Olweus, D. (1993). Understanding children s worlds: Bullying at School. What we know and what we can do. Oxford: Blackwell Publishing. Rigby, K. (2002). New Perspectives on Bullying. Μετάφραση: Δόμπολα, Β.. Επιστημονική Επιμέλεια: Γιοβαζολιάς, Α. (2008). Σχολικός Εκφοβισμός: Σύγχρονες Απόψεις. Αθήνα: Εκδόσεις Τόπος. Sapouna, M. (2008). Bullying in Greek primary and secondary schools. School Psychology International, 29(2), 199-213 Ψάλτη, Αν., & Κωνσταντίνου, Κ. (2007). Το φαινόμενο του εκφοβισμού στα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης: Η επίδραση του φύλου και της εθνοπολιτισμικής προέλευσης. Ψυχολογία, 14(4), 329-345

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ