Όνομα: Άντρη Σάββα Τμήμα: Α 1 Σχ. Έτος:

1 Όνομα: Άντρη Σάββα Τμήμα: Α 1 Σχ. Έτος: 2008 2009

Περιεχόµενα Εισαγωγή σελ.2 Ακεραµική περίοδο σελ.3 i. Χοιροκοιτία σελ.4 ii. Καλαβασός Τέντα σελ.5 Κεραµική περίοδος σελ.6 i. Σωτήρα σελ.7 ii. Καλαβασός Ά σελ.8 Επίλογος σελ.9 Παράρτηµα i. Χοιροκοιτία σελ.10 ii. Καλαβασός Τέντα σελ.11 iii. Σωτήρα σελ.12 Βιβλιογραφία σελ.13 2

Εισαγωγή Η ζωή στην Κύπρο πιστεύεται πως άρχισε από την Νεολιθική εποχή περίπου την 6η χιλιετία π.χ. Η Νεολιθική εποχή χωρίζεται στην Ακεραµική περίοδο που έκαναν χρήση του λίθου και στην Κεραµική που χρησιµοποιούσαν τον πηλό. Οι κάτοικοι ήρθαν στο νησί από τους γειτονικούς λαούς της Μικράς Ασίας. ηµιουργούσαν τους οικισµούς τους στη Βόρεια και Νότια πλευρά του νησιού. Ακόµη επειδή ήθελαν να έχουν κοντά νερό, να µπορούν να τραφούν και να είναι ασφαλείς επέλεγαν λόφο για να έχουν φυσική οχύρωση και προστασία από τις πληµµύρες, κοντά σε ποταµό για να έχουν νερό, εύφορη γη, οικοδοµικά υλικά για το χτίσιµο των κατοικιών και για να µπορούν να ψαρεύουν. Επίσης κοντά σε δάσος για κυνήγι και για ξυλεία αλλά όχι µέσα σ αυτό και τέλος κοντά σε θάλασσα για ψάρεµα. Οι σηµαντικότεροι οικισµοί που δηµιουργήθηκαν ήταν οι οικισµοί της Χοιροκοιτίας, Καλαβασού Τέντας, Σωτήρας και Καλαβασού Α Από τους σκελετούς που βρέθηκαν µαθαίνουµε ότι οι άντρες είχαν ύψος περίπου 1:60 και οι γυναίκες περίπου 1:50. Ο µέσος όρος ζωής των αντρών ήταν 35 χρονών και των γυναικών 33.5. Οι άνθρωποι δεν ζούσαν πολλά χρόνια γιατί είχαν κακές συνθήκες διαβίωσης, σκληρές συνθήκες ζωής και εργασίας, κακή διατροφή, έλλειψη ιατροφαρµακευτικής περίθαλψης και επειδή υπήρχαν πολλές επιδηµίες. Τέλος η απουσία πολεµικών όπλων µας δείχνουν πως για να λύσουν τις διαφορές τους κατέφευγαν σε συµβούλια που τα αποτελούσαν µέλη της κοινότητας. 3

Ακεραµική περίοδος Στην Ακεραµική περίοδο τα αντικείµενα καθηµερινής χρήσης και τα αγγεία ήταν φτιαγµένα από πέτρα και µερικά είχαν κάποιου είδους διακόσµηση που µας δείχνει πως είχαν ανεπτυγµένη την καλαισθησία. Τα εργαλεία που βρέθηκαν ήταν χειρόµυλοι, γουδιά, σκαπτικά εργαλεία, λεπίδες για δρεπάνια και µαχαίρια. Όµως επειδή δεν υπήρχε διαχωρισµός εργασιών σε αντρικές και γυναικείες βρέθηκαν εργαλεία και σε γυναικείους τάφους αλλά και γυναικεία εργαλεία όπως βελόνια σε αντρικούς τάφους. Οι άνθρωποι της ακεραµικής περιόδου ταύτιζαν τη γυναίκα µε τη γη γιατί η γυναίκα έφερνε την ζωή και η γη την τροφή. Ακόµη είχαν λίθινα ειδώλια. Τα ταφικά έθιµα όπως και ο τρόπος ταφής των νεκρών τους είχαν πολλές οµοιότητες µε τον ελληνικό χώρο και τη Μικρά Ασία. Τους τάφους του χαρακτηρίζει η λιτότητα. Κυρίως ήταν κάτω από το πάτωµα του σπιτιού ή µπροστά από την είσοδό του. Οι νεκροί θάβονταν σε συνεσταλµένη στάση σε λακκοειδείς τάφους. Μέσα στον τάφο βρέθηκαν διάφορα αγαπηµένα τους αντικείµενα (τα κτερίσµατα) όπου φαίνεται πως πίστευαν στη µεταθανάτια ζωή και στο κεφάλι του νεκρού τοποθετούσαν µία µεγάλη πέτρα. Οι άνθρωποι είχαν νεκροφοβία γι αυτό τους έβαζαν τα αγαπηµένα τους αντικείµενα για να µην σηκωθούν να τα πάρουν αλλά και την πέτρα για να µην µπορούν να βγουν από τον τάφο. 4

Χοιροκοιτία Το όνοµα της Χοιροκοιτίας πιθανόν να προήλθε από τη λέξη χειρογητιά που υποδηλώνει άσκηση της χειροµαντείας. Κατά άλλη άποψη ίσως προήλθε από την πιθανή αρχική ονοµασία Ιεροκοιτίδα (Ιερός χώρος) ή ακόµη και από τις λέξεις γύρος και οικία λόγω του ότι οι κατοικίες που ανακαλύφθηκαν εκεί ήταν στρογγυλές. Πιστεύεται πως υπήρχε οργανωµένη κοινοτική ζωή επειδή βρέθηκε µεγάλη κατοικία περίπου στο κέντρο που πιθανόν να άνηκε στον αρχηγό. Οι κατοικίες είχαν κυκλικό σχήµα µε επίπεδες ή µε θολωτές στέγες. Η διάµετρός τους ήταν περίπου 6 µέτρα. Στη βάση τους είχαν πέτρες για να είναι στερεές ενώ πιο πάνω ήταν φτιαγµένες µε πηλό, κλαδιά, καλάµια και ξύλο. Στο κέντρο κάθε κατοικίας υπήρχε εστία. Τα κρεβάτια ήταν κτισµένα στους τοίχους για εξοικονόµηση χώρου. Οι περισσότερες είχαν µεσοπάτωµα. ίπλα από µερικές κατοικίες υπήρχαν άλλες µικρότερες βοηθητικές που ήταν αποθηκευτικοί χώροι. Στη στέγη υπήρχε µια µικρή τρύπα για εξαερισµό. Οι πόρτες ήταν χαµηλές επειδή οι ίδιοι ήταν µικροκαµωµένοι, για να προστατεύονται από τα µεγάλα άγρια ζώα, για να µπορούν να τις κλείνουν εύκολα µε δέρµα ζώου για να προστατεύονται από το κρύο και από τις πληµµύρες. Ακόµη οι κατοικίες ήταν πολύ κοντά η µία στην άλλη για εξοικονόµηση χώρου, για αλληλοβοήθεια και για ασφάλεια. Στη µέση του οικισµού υπήρχε τείχος χαµηλό για προστασία από τα ζώα. Στη Χοιροκοιτία βρέθηκε το πρώτο ανθρώπινο ειδώλιο από ανδεσίτη και γυναικείο κεφάλι από άψητο πηλό. Με τα δύο αυτά ειδώλιο βλέπουµε πως οι άνθρωποι άρχισαν να προσπαθούν να φτιάξουν έργα µε ανθρώπινο σχήµα. 5

Καλαβασός Τέντα Η τοποθεσία Tέντα ονοµάζεται έτσι επειδή η Αγία Ελένη, µητέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου, έριξε τη σκηνή (tent) της στην περιοχή αυτή, όταν επέστρεψε στην Κύπρο το 327 µ.χ από την Ιερουσαλήµ φέροντας το Σταυρό της Σταύρωσης, πριν από την κατασκευή του µοναστηριού στο Σταυροβούνι, 20 χλµ βορειοανατολικά της Τέντας. Οι κατοικίες ήταν κυκλικές µε παρόµοια κατασκευή όπως την Χοιροκοιτία. Οι εσωτερικοί τοίχοι ήταν επενδυµένοι για πρώτη φορά µε πηλό για να είναι πιο ανθεκτικοί. Ακόµη υπήρχε και πάλι οργανωµένη κοινοτική ζωή γιατί στο κέντρο βρέθηκε µεγάλη κατοικία που πιθανόν να ήταν του αρχηγού του οικισµού. Γύρω από το σπίτι του αρχηγού υπήρχε τάφος αλλά και τείχος για να προστατεύεται ο αρχηγός. Ακόµη στον οικισµό της Καλαβασού Τέντας βρέθηκε η αρχαιότερη τοιχογραφία του νησιού που έγινε στις αρχές της 7 ης χιλιετίας π.χ. Η τοιχογραφία παριστάνει µια µορφή µε υψωµένα τα χέρια και φανερώνει πως οι κάτοικοι του οικισµού είχαν ανεπτυγµένο το καλλιτεχνικό αίσθηµα. 6

Κεραµική περίοδος Στην Κεραµική περίοδο υπάρχει ανάπτυξη της αγγειοπλαστικής κι έτσι κατασκευάζονταν περισσότερα αντικείµενα πιο εύκολα και πιο γρήγορα. Αρχικά ήταν από άψητο πηλό ενώ µετά τα έβαζαν στον ήλιο η σε φωτιά για να ψηθούν και να είναι πιο ανθεκτικά. Είχαν κοκκινωπή διακόσµηση από φυτικές ουσίες και κτενωτή διακόσµηση µε κάθετες, οριζόντιες ή και κυµατοειδείς γραµµές πάνω στα λευκά αγγεία. Τα εργαλεία τους ήταν κατασκευασµένα µε πηλό κι έτσι µπορούσαν να κάνουν αντικείµενα µε περισσότερες λεπτοµέρειες που τους βοηθούσαν στις εργασίες που έκαναν. Ακόµη τα ειδώλια τους τα έφτιαχναν αρχικά από άψητο πηλό. Παρ όλα αυτά όµως συνέχισαν να φτιάχνουν και τα λίθινα ειδώλια που έφτιαχναν στην ακεραµική περίοδο. Τα ταφικά έθιµα και ο τρόπος ταφής των νεκρών έµοιαζε µε την ακεραµική περίοδο. Σε πολλούς τάφους βρέθηκαν σπασµένα αγγεία που πιστεύεται πως ήταν κάποιου είδους ιεροτελεστία. Τα περισσότερα κτερίσµατα βρέθηκαν σε γυναικείους τάφους και λιγότερα σε αντρικούς κι έτσι βλέπουµε τη σηµαντική θέση που είχε η γυναίκα στους οικισµούς της Κεραµικής περιόδου αφού πρόσφερε σε όλους τους τοµείς της εργασίας. Επίσης βρέθηκαν κάποια νεκροταφεία και κάποια νέα ταφικά έθιµα και καινοτοµίες στην ταφική αρχιτεκτονική. Ακόµη βρέθηκαν µερικοί θαλαµοειδείς τάφοι ή ακόµη και ταφές µέσα σε αγγεία όπως συνηθιζόταν στην Μικρά Ασία. Αυτά σηµειώθηκαν προς το τέλος της κεραµικής περιόδου προς την αρχή της χαλκολιθικής εποχής. 7

Οικισµός Σωτήρας Ο οικισµός της Σωτήρας είναι ο σηµαντικότερος οικισµός της κεραµικής περιόδου. Οι κάτοικοι του οικισµού και πάλι ενδιαφέρονταν για ασφάλεια, νερό και τροφή γι αυτό και βρισκόταν πάνω σε λόφο, κοντά σε θάλασσα, ποταµό και κοντά σε δάσος. Οι κατοικίες είχαν τετράπλευρο σχήµα αλλά ακανόνιστο. Για την κατασκευή των κατοικιών χρησιµοποιούσαν πηλό, καλάµια, κλαδιά, και ξύλο. Οι τοίχοι ήταν λεπτοί και υπήρχε κεντρικός πάσσαλος αλλά και τέσσερις πάσσαλοι στις γωνίες για να στηρίζεται η στέγη. Και πάλι είχαν πατάρι και δίπλα από κάθε κατοικία υπήρχαν βοηθητικοί χώροι. Έχει παρατηρηθεί ότι η πρόσοψη και η πόρτα όλων των κατοικιών της Σωτήρας ήταν στραµµένη στο Νότο για να ζεσταίνει το σπίτι το Χειµώνα και να το προστατεύει από ανέµους και κακοκαιρίες. Τα ζώα που βρέθηκαν από τις ανασκαφές ήταν Canis familiaris (σκύλος), µικρό κυνοειδές (ίσως τσακάλι), χοίρος, δάµα, µικρό ελάφι, κατσίκα, πρόβατο, γαϊδούρι ή ηµίονος, πτηνό, και ψάρι ή ερπετό (βρέθηκε µικρό αιχµηρό δόντι χωρίς ρίζα). Από την πανίδα αυτή η κατσίκα και ο σκύλος ήταν σίγουρα εξηµερωµένα. 8

Καλαβασός Α Για τον οικισµό της Καλαβασού Α δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες όµως είναι αξιοσηµείωτη γιατί για πρώτη φορά στην Κύπρο βρέθηκαν ηµιυπόγειες κατοικίες όπως ήταν και οι κατοικίες της Παλαιστίνης. Έτσι βλέπουµε πως οι κάτοικοι είχαν επαφές µε γειτονικούς λαούς. Οι κατοικίες ήταν λαξευµένες σε φυσικό βράχο µε κεντρικό πάσσαλο που στήριζε την οροφή. Έτσι βλέπουµε πως οι άνθρωποι ανάπτυξαν την τέχνη τους στην αρχιτεκτονική και στο κτίσιµο των κατοικιών αφού είναι πολύ πιο δύσκολο να δηµιουργήσουν τέτοιου είδους κατοικίες παρά τις κατοικίες που έφτιαχναν µέχρι τότε και κυρίως στην Ακεραµική περίοδο. 9

Επίλογος Αρχικά παρατηρούµε πως από την αρχή ο άνθρωπος φρόντιζε να είναι ασφαλισµένος και να έχει νερό και τροφή για να ζήσει. Έτσι έκτιζαν τους οικισµούς τους σε περιοχές που πληρούσαν αυτές τις προδιαγραφές. Επιπρόσθετα βλέπουµε πως από τα πανάρχαια χρόνια οι άνθρωποι ήθελαν να εξελίσσονται και να δηµιουργούν πιο δύσκολα αντικείµενα που θα τους βοηθούσαν στην εργασία τους. Ακόµη είδαµε πως έδειχναν ενδιαφέρον στο να φτιάχνουν όµορφα αγγεία και άλλα περίτεχνα αντικείµενα µε τα υλικά που διέθεταν. Έτσι µάθαµε πως είχαν αναπτυγµένη την καλαισθησία και γι αυτό ενδιαφέρονταν όχι µόνο για το σχήµα και το χρώµα του κάθε αντικειµένου που δηµιουργούσαν αλλά και για τη διακόσµηση του. Επίσης βλέπουµε πως είχαν επιδράσεις από τους γειτονικούς λαούς που πιθανολογείται να συναντιόντουσαν στη θάλασσα την ώρα που ψάρευαν. 10

Παράρτηµα Χοιροκοιτία Κατοικίες Χοιροκοιτίας Ανθρώπινο Ειδώλιο Αντικείμενα από πέτρα Εσωτερικό κατοικίας (μεσοπάτωμα, εστία) 11

Καλαβασός Τέντα Ταφικά Έθιμα Περιοχή οικισμού Κατοικία Πρώτη τοιχογραφία στην Κύπρο 12

Οικισµός Σωτήρας Τμήμα οικισμού της Σωτήρας Αγγείο με διακόσμηση 13

Βιβλιογραφία www.google.com http://www.cyprusinfo.gr/kyprosplirofories/kyprosistoria/neolithiki epoxi/index.html http://www.pilavakis.net/new_page_30.htm http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%a7%ce%bf%ce%b9%cf%81%ce %BF%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CF%84%CE%AF%CE%B1 http://www.kalavasos.org/arxaio_xoroi_tenta.shtm http://www.livepedia.gr/index.php/%ce%9a%cf%8d%cf%80%cf% 81%CE%BF%CF%82_%5C%CE%A0%CF%81%CE%BF%CF%8A%CF%83 %CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1 http://www.ancientcyprus.ac.uk/papers/tsaliki1/tsaliki4.html Βιβλίο ιστορίας της Κύπρου 14