ΤΟ Μ Ο Ι Ρ Ο Λ Ο Γ Ι ΤΗΣ Φ Ω Κ Ι Α Σ

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 03 (ΚΝΛ Β, σσ. 68-71) Αλ. Παπαδιαμάντης ΤΟ Μ Ο Ι Ρ Ο Λ Ο Γ Ι ΤΗΣ Φ Ω Κ Ι Α Σ Ποιες αφηγηματικές τεχνικές χρησιμοποιεί ο συγγραφέας; Πρόκειται για αρκετά ευρύ όρο, αφού σχετίζεται με: το ποιος αφηγείται (αφηγητής) πού εστιάζει (εστίαση) τι αφηγείται (αφηγηματικό περιεχόμενο / υλικό) με ποιο τρόπο το αφηγείται ( εκφραστικοί τρόποι) το χώρο και το χρόνο της αφήγησης 1. Ποιος αφηγείται; Τι είδους αφηγητής είναι; Στο κείμενο έχουμε έναν κύριο αφηγητή που δεν παίρνει μέρος στην ιστορία. Άρα ο αφηγητής είναι εξωδιηγητικός ετεροδιηγητικός. 2. Ποια είναι η εστίαση της αφήγησης; Ο αφηγητής είναι παντογνώστης, γνωρίζει τα πάντα: α) τις κινήσεις όλων των ηρώων χωρίς να είναι παρών, αλλά και β) τις σκέψεις τους. Άρα έχουμε αφήγηση με μηδενική εστίαση. 3. α) Πόσο σύνθετη είναι η ιστορία που αφηγείται; Η πλοκή στο διήγημα «Το μοιρολόι της φώκιας» δεν είναι καθόλου σύνθετη: Περιλαμβάνει την περιγραφή μίας συνηθισμένης καθημερινής κίνησης για καθένα από τα τρία πρόσωπα της ιστορίας: α) το πλύσιμο των ρούχων στην θάλασσα [γριά-λούκαινα], β) το βραδινό παίξιμο της φλογέρας [βοσκός], γ) την ελεύθερη αναζήτηση ενός μικρού παιδιού στην ύπαιθρο [Ακριβούλα]. Οι κινήσεις περιγράφονται παράλληλα και αφορούν σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (την ώρα του σούρουπου μια μέρα) και η κανονικότητά τους διακόπτεται μόνο από ένα αναπάντεχο: το ατύχημα της Ακριβούλας. Και αυτό, όμως, το ατύχημα περιγράφεται λιτά, ενώ οι συνέπειές του αποσιωπώνται. β) Ποιο συμπέρασμα βγάζετε για το είδος της πλοκής στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη; (συγκρίνετε με Βιζυηνό). Στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη δεν ενδιαφέρει το αίνιγμα, το καλά κρυμμένο μυστικό που όταν αποκαλύπτεται δημιουργεί περιπέτεια και σπάει τις προσδοκίες του αναγνώστη. Η πλοκή δεν είναι περίτεχνη, μοιάζει αραχνοϋφαντη, σαν αυτοσχεδιαστική κίνηση του νου. Η υπόθεση είναι ισχνή, σαν κάποιος παππούς να διηγείται ελεύθερα υλικό από μνήμες και στις διηγήσεις του αυτές να μετράει κάθε απλή περιγραφή αυτή καθ αυτή. Η όλη εξέλιξη της πλοκής σαν να υπάρχει εκεί από την αρχή και απλώς σιγά-σιγά αποκαλύπτεται. γ) Από πού προκύπτει τελικά η συγκίνηση που κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη; 1. Εσχατολογική προέκταση στο καθημερινό δράμα. Κάτω από την απλοϊκή, την κατανυκτική, την χριστιανική, την ποιητική επιφάνεια, υπάρχει κάτι το δαιμονικό και το αβυσσαλέο, που ρυθμίζει τις σχέσεις και τις τύχες των προσώπων. Το κακό εμφανίζεται με ποικίλες μορφές και δηλητηριάζει τα πάντα. Ο μόνος τρόπος εξαγνισμού είναι η επιστροφή στις παιδικές αναμνήσεις, στην φύση του νησιού, στις αγνές και παρθενικές καταστάσεις που ζουν τα παιδιά μέσα της, μπολιασμένα από την ομορφιά και την αθωότητά της, πριν μολυνθούν ακόμα από την ενήλικη ζωή. 1

2. Εσχατολογική υπέρβαση του θανάτου ως μόνιμου, φυσικού ρυθμού της ζωής. Ο μηχανισμός της πεζογραφίας του Παπαδιαμάντη, στα βαθύτερα στρώματά της, λειτουργεί κατά τρόπο ανάλογο με την ποίηση. Μια μακρόσυρτη ελεγεία θανάτου συνυφαίνεται με την ομορφιά της φύσης και την θεία φύση του έρωτα. Πίσω από τις απλές ιστορίες του κρύβεται το αιώνιο ζητήματα της τραγικότητας της ύπαρξης σε συνδυασμό με την απαράμιλλη ομορφιά της ζωής. Η ζωή και ο θάνατος στον Παπαδιαμάντη βρίσκονται παντού δίπλα-δίπλα, συνυφαίνονται σε ένα γαϊτανάκι και το πέρασμα από την μία κατάσταση στην άλλη είναι «μία στιγμούλα» και μόνο. Η ανατριχιαστική αυτή αίσθηση της «στιγμούλας» δεν αναιρείται ακόμα και όταν η θεία Πρόνοια επεμβαίνει την τελευταία στιγμή για να σώσει την κατάσταση. Άλλωστε δεν επεμβαίνει πάντα. Ο θάνατος καραδοκεί και η ζωή συνεχίζεται. 3. Εκτενείς λυρικές περιγραφές της φύσης Ο Παπαδιαμάντης είναι συγγραφέας του ανοιχτού χώρου, με την έννοια ότι τα δρώμενά του τοποθετούνται και εξελίσσονται όχι μέσα σε κλειστά δωμάτια, όπως στον Βιζυηνό, αλλά στον ανοιχτό χώρο, στην φύση. Ο Παπαδιαμάντης αντιλαμβάνεται αισθησιακά τον κόσμο και έτσι τον περιγράφει: σε κάθε στιγμή ομολογεί, εγκωμιάζει, εκθειάζει τα επίγεια αγαθά αφήνοντας να φανεί η απόλαυση των αισθήσεων. Αυτό το κάνει μέσα από αλλεπάλληλες εικόνες, μέσα από τις οποίες φαίνεται ο ψυχικός αναβρασμός, η χαρά και η ευφροσύνη του, η ανάγκη του για αισθησιακή ηδονή. Δεν είναι, όμως, απλός θεατής του κόσμου δια των αισθήσεων, αλλά μυστικός δημιουργός: αποκαλύπτει ό,τι ένας κοινός θεατής δεν συλλαμβάνει, ακόμα και στο πιο ασήμαντο. Η σχέση του Παπαδιαμάντη με την φύση δεν είναι μονάχα αισθητική αλλά κυρίως ηθική: φύση και άνθρωπος αλληλοεξαρτώνται και αλληλοεπηρεάζονται η φύση καθορίζει εν πολλοίς τα δρώμενα, αλλά και τα δρώμενα επενεργούν στο ήθος της φύσης. 4. α) Να προσδιορίσετε το χώρο και το χρόνο του διηγήματος και να ερμηνεύσετε τη λειτουργία τους στην πλοκή του διηγήματος. Στον Παπαδιαμάντη ο συγκεκριμένος, κάθε φορά, χώρος και χρόνος είναι πολύ βασικά στοιχεία, όχι μόνο για την σκηνοθεσία, αλλά και για την εξέλιξη της υπόθεσης και τις τύχες των προσώπων. Το διήγημα ξεκινά με έναν διεξοδικό προσδιορισμό του χώρου: πρόκειται για την περιγραφή μιας παραλίας που έχει σχήμα κοχυλιού κάτω από έναν μεγάλο γκρεμό, στην μία πλευρά της οποίας βρίσκεται ένας ανεμόμυλος (συγκεκριμένος και αυτός, είναι του Μαμογιάννη) και το μονοπάτι πρόσβασης στην παραλία, ενώ στην άλλη βρίσκεται το νεκροταφείο, με ένα δύσβατο, κατηφορικά και απότομο μονοπάτι, όπως αναφέρει ο συγγραφέας παρακάτω. Τρεις φορές περιγράφεται το νεκροταφείο στην πρώτη σκηνή. Ο χώρος είναι προσεκτικά επιλεγμένος για να λειτουργήσει ως προσήμανση του δαιμονικού και αβυσσαλέου: κάτω από την ομορφιά του σκιαθίτικου τοπίου και από τον συνηθισμένο, τον καθημερινό χώρο υπάρχει κάτι το δαιμονικό και αβυσσαλέο που ρυθμίζει τις σχέσεις και τις τύχες των προσώπων. Ιδιαίτερη μέριμνα δείχνει ο Παπαδιαμάντης κατά τον προσδιορισμό και του χρόνου: Στην πρώτη σκηνή, στην πρώτη κιόλας περίοδο γράφει Στην δεύτερη σκηνή επανέρχεται Δεν είναι τυχαίο το ότι ο Παπαδιαμάντης επιλέγει την ώρα του δειλινού, ούτε το ότι την επαναλαμβάνει πέντε φορές. Η ώρα αυτή λειτουργεί ως προοικονομία για τον πνιγμό της Ακριβούλας, αφού η έλλειψη φωτός καθιστά πολύ πιθανό το ατύχημα και ερμηνεύει και την απουσία πολλών ανθρώπων (οι χωρικοί είχαν γυρίσει από τις δουλειές τους). Άλλωστε το μεταίχμιο μεταξύ μέρας και νύχτας προσημαίνει και εκείνη την τραγική στιγμούλα του περάσματος από την ζωή στον θάνατο, όπως από το φως περνάμε στο σκοτάδι. β) Ποια είναι τα πρόσωπα; Πώς συνδέονται με το συγκεκριμένο χώρο και χρόνο; Τα πρόσωπα του διηγήματος είναι: 2

η γριά Λούκαινα, η οποία αποτελεί οργανικό στοιχείο του χώρου από την άποψη της ηθογραφίας: είναι μια γυναίκα του χωριού που συχνά επισκέπτεται το Κοχύλι για να πλύνει, άρα είναι απόλυτα εξοικειωμένη με τον χώρο. Το νεκροταφείο, όμως, συνεχώς τραβά την προσοχή της, σαν να μην το βλέπει καθημερινά, σαν να μην το έχει συνηθίσει, αφού το βλέπει στην μεταφυσική του διάσταση, σαν «αλώνι του Χάρου», ακριβώς γιατί έχει θάψει εκεί τα παιδιά της. ο μικρός βοσκός, ο οποίος, χωρίς ενδοιασμούς, «ξαπλώνεται» στο νεκροταφείο για να γιορτάσει παίζοντας την φλογέρα του το τέλος μια ακόμη μέρας. Και ο βοσκός, ως παιδί του νησιού είναι εξοικειωμένος με τον τόπο, αλλά με την αψηφισιά της νιότης, με την ζωντάνια και την αθωότητα της ψυχής ενός ανθρώπου ανέγγιχτου ακόμη από τον θάνατο, αδιαφορεί για το νεκροταφείο, σαν να μην το βλέπει. η Ακριβούλα, το εννιάχρονο κορίτσι που θα είχε ξεφύγει από την επιστασία της μητέρας της και άλλες φορές και θα είχε αρχίσει να εξερευνεί και να μαθαίνει το νησί ακόμη όμως όχι τόσο καλά. Η Ακριβούλα, παγιδεύεται κατ αρχήν από τον βοσκό, ωστόσο ο συγκεκριμένος τόπος και χρόνος συντείνουν στην παγίδευση: έχει βρεθεί στην λάθος πλευρά του Κοχυλιού, βλέπει το μονοπάτι, δεν αξιολογεί σωστά την επικινδυνότητά του στην αμφιλύκη του νυκτώματος και βρίσκεται τελικά παγιδευμένη σε αδιέξοδο: δεν μπορεί να πάει ούτε μπροστά ούτε πίσω. 5. Σε τι συνίσταται η ιδιομορφία της γλώσσας του Παπαδιαμάντη; Ο Δ. Πλάκας (Τετράδια Ευθύνης, αρ. 15 στο κείμενό του «Η ρομαντική διάσταση του Παπαδιαμάντη») σχολιάζει: «Θα έλεγα ότι υπάρχουν στη γλώσσα του [Παπαδιαμάντη] τρεις αναβαθμοί. Στους διαλόγους χρησιμοποιεί σχεδόν φωτογραφικά αποτυπωμένη την ομιλούμενη λαϊκή γλώσσα για πολλές φορές και με τους σκιαθίτικους ιδιωματισμούς, υπάρχει μια άλλη γλώσσα για την αφήγηση με βάση βέβαια την καθαρεύουσα αλλά και με πρόσμειξη πολλών στοιχείων της δημοτικής και αυτό αποτελεί το πιο προσωπικό του ύφος και τέλος η παραδεδομένη από την παλιότερη γενιά της πεζογραφίας, που ο Παπαδιαμάντης την επιφυλάσσει στις περιγραφές, καθώς και στις λυρικές του παρεκβάσεις». Να βρείτε ένα (1) παράδειγμα από το κείμενο για κάθε έναν από τους αναβαθμούς της γλώσσας του Παπαδιαμάντη. στους διαλόγους δημοτική: «Κείνος ο Σουραυλής θα είναι, [...]. Δεν του φτάνει να ξυπνά τους πεθαμένους με τη φλογέρα του, μόνο ρίχνει και βράχια στο γιαλό για να χαζεύη... Σημαδιακός κι αταίριαστος είναι.» στην αφήγηση ήπια, προσωπική, καθαρεύουσα: «Η μικρά κατέβη ολίγα βήματα κάτω, είτα είδεν ότι ο δρομίσκος εγίνετο ακόμη πλέον απόκρημνος. Έβαλε μίαν φωνήν, κι επροσπάθει ν' αναβή, να επιστρέψη οπίσω.» κίνηση με ρήματα, με απλές παρατακτικές προτάσεις, χωρίς την πυκνότητα της μετοχικής σύνταξης της καθαρεύουσας. στις περιγραφές αυστηρή καθαρεύουσα: «Κάτω από τον κρημνόν, οπού βρέχουν τα κύματα, όπου κατέρχεται το μονοπάτι, το αρχίζον από τον ανεμόμυλον του Μαμογιάννη, οπού αντικρίζει τα Μνημούρια, και δυτικώς, δίπλα εις την χαμηλήν προεξοχήν του γιαλού, την οποίαν τα μαγκόπαιδα του χωρίου, οπού δεν παύουν από πρωίας μέχρις εσπέρας, όλον το θέρος, να κολυμβούν εκεί τριγύρω, ονομάζουν το Κοχύλι φαίνεται να έχη τοιούτον σχήμα κατέβαινε το βράδυ βράδυ η γρια- Λούκαινα...» μεγαλοπερίοδη, μετοχική σύνταξη, με αλλεπάλληλες υποτάξεις του λόγου και παρενθετική (χρήση διπλής παύλας) πύκνωση. 6. α) Ποια είναι τα μέρη που συνθέτουν την ιστορία; β) Από ποιες σκηνές αποτελείται κάθε μέρος; 3

Σ Κ Η Ν Η 1 Η Θ Α Ν Α Τ Ο Σ «Η Κ Α Τ Α Β Α Σ Η» Μέρος 1ο : εξωτερική περιγραφή από «Κάτω από τον κρημνόν» ως «τας τελευταίας του ακτίνας.» Μέρος 2ο : εσωτερική αναπόληση από «Ενθυμείτο» ως «θανάτου λάφυρα.» Σ Κ Η Ν Η 2 Η Ζ Ω Η «Ο Β Ο Σ Κ Ο Σ, Η Γ Ο Λ Ε Τ Α, Η Φ Ω Κ Ι Α» από «Υπεράνω της κεφαλής της» ως «κι ελικνίζετο εις τα κύματα.» Σ Κ Η Ν Η 3 Η Ζ Ω Η Κ Α Ι Θ Α Ν Α Τ Ο Σ / Η Σ Τ Ι Γ Μ Ο Υ Λ Α Μέρος 1ο : η παγίδευση από «Μία μικρά κόρη» ως «και είχε νυκτώσει ήδη» Μέρος 2ο : ο πνιγμός από «Η μικρά κατέβη» ως «να μην ακουσθεί η κραυγή.» Μέρος 3ο : οι αντιδράσεις στον πνιγμό από «Ο βοσκός ήκουσεν» ως το τέλος. Οι σκηνές συνδέονται μεταξύ τους χρονικά (συμβαίνουν παράλληλα) και χωρικά ( συμβαίνουν σε διαφορετικά σημεία του ίδιου κόλπου, χωρίς να υπάρχει οπτική επαφή). Σε κάθε σκηνή αλλάζει το κεντρικό πρόσωπο. Η πλοκή δένεται πάνω στην κεντρική ιδέα του διηγήματος που είναι η συνύπαρξη ζωής και θανάτου την ίδια στιγμή. Στην πρώτη σκηνή κυριαρχεί ο θάνατος, στην δεύτερη η ζωή και στην τρίτη συνυπάρχουν, χωρίς η ζωή να γνωρίζει τον θάνατο. Βλέπουμε ότι η πλοκή δεν στηρίζεται στο αίνιγμα ή στο μυστήριο, δεν είναι περίτεχνη, αλλά μοιάζει με αυτοσχεδιαστική κίνηση του νου. Η όλη εξέλιξη σαν να υπάρχει εκεί από την αρχή και σιγά σιγά αποκαλύπτεται. 7. Πώς αποδίδεται στο διήγημα η σκηνή του θανάτου της Ακριβούλας και γιατί; προϊούσα αγωνία και ένταση καθώς το παιδί κάνει το μοιραίο λάθος πολύ συγκεκριμένες αναφορές στο ύψος του γκρεμού και στο βάθος της θάλασσας πολύ μεγάλη έμφαση στην απουσία φωτός εξαιρετικά λακωνική η στιγμή του πνιγμού: τρεις λέξεις: εγλίστρησε, έπεσε, μπλουμ! έμμεση αναφορά στην κραυγή καμιά περαιτέρω λεπτομέρεια, καμία λύση απορίας (πώς πέθανε, χτύπησε, πάλεψε), σαν να αφήνει τον αναγνώστη του σε μια κατάσταση όπου δεν μπορεί να πιστέψει ότι ο πνιγμός είναι τετελεσμένος παρόλο που τόσο προσεκτικά έχει προετοιμαστεί με προσημάνσεις, με την ανατριχίλα της μοιραίας στιγμής που κάθε φορά που το διαβάζει κανείς! Μια τέτοια λακωνική απόδοση του πνιγμού υπογραμμίζει το στιγμιαίο του περάσματος από την ζωή στον θάνατο. 4

8. Ποιος είναι ο ρόλος της γολέτας στο διήγημα; Μετά την αφήγηση των ενεργειών του βοσκού, που κάθεται δίπλα στο νεκροταφεία, ψηλά στον βράχο που περιβάλλει το Κοχύλι, η ματιά του αφηγητή απλώνεται στον κόλπο και ατενίζει μια γολέτα, ένα ψαράδικο πλοιάριο που έχει σηκώσει τα πανιά του προσπαθώντας να βγει από τον κολπίσκο και να ανοιχθεί στην θάλασσα. Η εικόνα είναι πανέμορφη, καθώς υπάρχει απόλυτη νηνεμία και η γολέτα κάνει μικρές βόλτες μέσα στο λιμάνι χωρίς να μπορεί να βγει από αυτό. Από πλευράς αφηγηματικής προοικονομίας η γολέτα χρειάζεται για να υπογραμμίσει την άπνοια: ο Παπαδιαμάντης θέλει παρακάτω να ακουστεί η βουτιά της Ακριβούλας για να δημιουργήσει τραγική ειρωνεία. Ξέρουμε, επίσης, ότι στον Παπαδιαμάντη οι περιγραφές έχουν χαρακτήρα συμβολικό, είναι συνυποδηλωτικές της αφήγησης. Έτσι και εδώ μαζί με την πανέμορφη εικόνα της γολέτας σε μια ήρεμη θάλασσα δίνεται και το στοιχείο της παγίδευσής της, προσήμανση για την παγίδευση της Ακριβούλας. 9. Τι εξυπηρετεί το γεγονός ότι το μοιρολόι της Ακριβούλας το λέει μια φώκια; Ο θάνατος της Ακριβούλας περνά απαρατήρητος από τους ανθρώπους που βρίσκονται γύρω της, οι οποίοι εξακολουθούν τις συνήθεις ασχολίες τους. Για τον Παπαδιαμάντη αυτή είναι η μεγάλη αλήθεια της τραγικότητας της ύπαρξης: ο θάνατος και η ζωή βρίσκονται δίπλα-δίπλα - ζούμε την ώρα που άλλοι πεθαίνουν ο θάνατος υπάρχει παντού και δηλητηριάζει τα πάντα. Ο μόνος τρόπος εξαγνισμού είναι η ομορφιά της φύσης. Αυτόν το ρόλο παίζει στο διήγημα η φώκια: της κάθαρσης του αναπότρεπτου θανάτου με την υπαγωγή του στην φυσική νομοτέλεια. 10. Σε ποιο σημείο του διηγήματος αποκαλύπτεται η τραγική ειρωνεία που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και τι πετυχαίνει με αυτήν; Να σχολιάσετε την χρήση της και στα ονόματα των προσώπων που αναφέρονται στο διήγημα. Ο συγγραφέας από την αρχή του διηγήματος έχει 1μεθοδεύσει μία τραγική ειρωνεία: θέλει τα ο βοσκός και κυρίως η γρια Λούκαινα να ακούσουν το πέσιμο του παιδιού στην θάλασσα και 2να μην καταλάβουν ότι κάτι συμβαίνει, ενώ ο αναγνώστης να γνωρίζει ότι το παιδί πνίγηκε. Για τον σκοπό αυτό φροντίζει να τονίσει την άπνοια που υπάρχει στην θάλασσα και την απόλυτη ησυχία του ηλιοβασιλέματος, όπου το μόνο που ακούγεται είναι το μοιρολόγι της Λούκαινας και η φλογέρα του βοσκού, και να βάλει τον βοσκό να κάθεται εντός μικράς κρυπτής λάκκας. Έτσι, όταν η γρια Λούκαινα ανεβαίνει πια το μονοπάτι για να επιστρέψει ακούει το «μπλούμ!» αλλά το αποδίδει στον βοσκό, κάνοντας δηλ. και άστοχο σχόλιο, που επιτείνει την τραγική ειρωνεία, ενώ ο βοσκός παρόλο που ακούει τον πλαταγισμό δεν δίνει σημασία. Με την τραγική ειρωνεία ο συγγραφέας πετυχαίνει να κορυφώσει την συναισθηματική ένταση του αναγνώστη (τον έλεο και τον φόβο) και να τονίσει 4την τραγική αλήθεια της ύπαρξης: το ότι ζωή και θάνατος συνυπάρχουν την ίδια στιγμή, το ένα ερήμην του άλλου! Από πλευράς αφηγηματικής επιτυγχάνεται η απουσία των ανθρώπων από το θάνατο της Ακριβούλας 5ώστε το μοιρολόγι να το πει η φώκια που αποτελεί και ο κύριο λυρικό εύρημα του συγγραφέα. Η τραγική ειρωνεία υπάρχει και στο όνομα της Ακριβούλας: ενώ το όνομά της δηλώνει το πόσο ξεχωριστή και μονάκριβη είναι, 6η ζωή της τελικά δεν στοιχίζει παρά μία στιγμούλα και χάνεται χωρίς κανείς απ όσους την θεωρούν το πιο σημαντικό πρόσωπο της ζωής να το αντιληφθεί. 11.α) Προσδιορίστε τα χαρακτηριστικά της γριάς-λούκαινας μέσα από τις εκδηλώσεις της (κατά την πορεία της προς την θάλασσα, την αφήγηση των αναμνήσεών της και κατά την 5

επιστροφή της). β) Έχει ο άνθρωπος απεριόριστες δυνατότητες ως προς την αντοχή στους πόνους; Να συνδέσετε την απάντησή σας με την μορφή της γριάς-λούκαινας. Ο αφηγητής, καθώς μας δίνει την κατάβαση της γριάς Λούκαινας προς την θάλασσα, σχολιάζει ο ίδιος τα χαρακτηριστικά της «χαροκαμένη πτωχή γραία». Η αφήγηση μας δίνει πρώτα στοιχεία για το 1πτωχή: αναγκάζεται σε μεγάλη ηλικία να δουλεύει όλη μέρα στις δύσκολες δουλειές του σπιτιού που δεν τελειώνουν ούτε το βράδυ, αφού την ώρα του ηλιοβασιλέματος προφανώς ευκαίρησε να κατεβεί στην θάλασσα με μια αγκαλιά ρούχα να τα πλύνει δουλειά πολύ σκληρή και κουραστική. Ο αφηγητής μας παρουσιάζει την γριά Λούκαινα να τραγουδάει μοιρολόγι και στην συνέχεια εισχωρεί στις αναμνήσεις της για να μας αποδείξει το χαρακτηρισμό «χαροκαμένη»: έχει χάσει πέντε παιδιά μικρά έχει χάσει τον άντρα της Από την αφήγηση των αναμνήσεών της μαθαίνουμε ακόμη ότι: είναι μόνη, οι δύο γιοι που της απέμειναν και θα μπορούσαν να την συντηρήσουν λείπουν στην ξενιτειά και στα καράβια ζει με την κόρη της (δηλ. στο σπίτι του γαμπρού της) άρα «δεν είναι νοικοκυρά στο σπίτι της» Από την αφήγηση των αντιδράσεων και των λόγων της γριάς Λούκαινας κατά την επιστροφή της καταλαβαίνουμε ότι έχει χάσει κάθε αίσθηση ομορφιάς της ζωής, είναι τσακισμένη ψυχολογικά, σε βαθμό ώστε και η πιο απλή εκδήλωση απόλαυσης αυτής της ομορφιάς (ένα χαρούμενο τραγούδι για να γιορτάσει ο μικρός βοσκός το τέλος άλλης μιας κοπιαστικής μέρας και να χαλαρώσει) να της φαίνεται παράταιρη. Στην πραγματικότητα η γρια Λούκαινα είναι τυπική ηρωίδα του Παπαδιαμάντη: η γυναίκα, που αντιπροσωπεύει καλύτερα από τον άντρα την τραγικότητα της ύπαρξης, ακριβώς γιατί διαθέτει μια αρετή που οι άντρες δεν διαθέτουν: την καρτερικότητα. Έτσι η γριά Λούκαινα επιλέγεται να σηκώσει όλο το υπαρξιακό δράμα του ανθρώπου, ο οποίος δεν έχει άλλη επιλογή ή διέξοδο [γενικά οι ήρωες στον Παπαδιαμάντη είναι αντικείμενα μέσα στον χώρο που τους έχει προκαθορίσει, λειτουργούν μέσα στις περιορισμένες δυνατότητες τους ] εκτός από την αυτοκτονία - από την απεριόριστη αντοχή στους πόνους. 12. Η γριά-λούαινα ως το τέλος δεν αντιλαμβάνεται τον πνιγμό. Νομίζετε ότι αυτό είναι αρετή ή αδυναμία του διηγήματος. Ο συγγραφέας από την αρχή του διηγήματος έχει μεθοδεύσει μία τραγική ειρωνεία: θέλει η γρια Λούκαινα να ακούσει το πέσιμο του παιδιού στην θάλασσα και να μην καταλάβει ότι κάτι συμβαίνει, ενώ ο αναγνώστης να γνωρίζει ότι το παιδί πνίγηκε. Για τον σκοπό αυτό φροντίζει να τονίσει την άπνοια που υπάρχει στην θάλασσα και την απόλυτη ησυχία του ηλιοβασιλέματος, όπου το μόνο που ακούγεται είναι το μοιρολόγι της Λούκαινας και η φλογέρα του βοσκού. Έτσι, όταν η γρια Λούκαινα ανεβαίνει πια το μονοπάτι για να επιστρέψει ακούει το «μπλούμ!» αλλά το αποδίδει στον βοσκό. Με την τραγική ειρωνεία ο συγγραφέας πετυχαίνει να κορυφώσει την συναισθηματική ένταση του αναγνώστη (τον έλεο και τον φόβο) και να τονίσει την τραγική αλήθεια της ύπαρξης: το ότι ζωή και θάνατος συνυπάρχουν την ίδια στιγμή, το ένα ερήμην του άλλου! 6