C M Y K Kωδικός 7908 Περιοδική έκδοση του Συλλόγου Προστασίας Βεγορίτιδας Φύλλο 23ο Έτος 7ο Ιούνιος 2011 O appleúôϊûùôúèîfi appleôïèùèûìfi ÙˆÓ ÙÂÛÛ ÚˆÓ ÏÈÌÓÒÓ ρ. Χρυσοστόµου Πανίκος Αρχαιολόγος της ΚΘ ΕΠΚΑ Ο Νοµός Φλώρινας και ειδικότερα η περιοχή του Αµυνταίου, προικισµένη µε µια ποικιλία εδαφοµορφολογίας και ενταγµένη σε µια από τις κυριότερες θέσεις του δυτικού νοτιοβαλκανικού επικοινωνιακού ι- Tελετουργικό αγγείο Νεκρόπολης ιαβάστε επίσης... - Ο Παρατηρητής...σελ. 2 - Η αµπελουργία στο Αµύνταιο στού, έχει να αναδείξει καθ όλη τη διάρκεια της Προϊστορίας αλλά και στα πρώιµα ιστορικά χρόνια, έναν ε- ντυπωσιακό πολιτισµό. Η χαρακτηριστική γεωφυσική κατάτµηση της περιοχής, µε την εναλλαγή ορεινών σχηµατισµών, κοιλάδων και υψιπέδων επέβαλε τη δια- µόρφωση γεωγραφικών ενοτήτων µε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ο- δ ή γ η σ ε στην ανάπτυξη ποικίλων τοπικών µικροπεριβαλλόντων. Βασικό γνώρισµά τους, η κ υ ρ ι α ρ χ ί α του υδάτινου στοιχείου. Η λιµναία, παραλίµνια ή παρόχθια διάταξη των ανθρώπινων εγκαταστάσεων αποτελεί σαφή ένδειξη της ιδιαίτερης του Στέφανου Ιωαννίδη...σελ. 2 σχέσης του πολιτισµού αυτού µε το νερό, ενώ η γειτνίαση των θέσεων µε πεδινές, λοφώδεις ή δασώδεις ε- κτάσεις αναδεικνύει τη σοφή επιλογή τους, για την ανάπτυξη µιας ι- σορροπηµένης πολλαπλής εκµετάλλευσης των περιβαλλοντικών πηγών. Τα αποτελέσµατα της προσπάθειας τοπογραφικής τεκµηρίωσης και οι περιστασιακές συσσωρεύσεις στοιχείων, οδήγησαν στον εντοπισµό 55 προϊστορικών θέσεων εγκατάστασης. Από αυτές οι 20 έγιναν γνωστές µόλις κατά την παρελθούσα 3ετία όταν εντάθηκε στην περιοχή η έρευνα πεδίου και η σωστική α- νασκαφική δραστηριότητα. Η πρωιµότερη νεολιθική ανθρώπινη παρουσία (6.500 5.800 π.χ.) στην περιοχή εντοπίστηκε, προς το παρόν, σε δυο µόνο θέσεις. Αυτή η αρχικά περιορισµένη κατοίκηση διευρύνθηκε στις επόµενες περιόδους (5.800 5.300 π.χ. / 5.300 3.100 π.χ.), καταλαµβάνοντας νέες και διαφορετικές περιβαλλοντικές εστίες γύρω από τις λεκάνες των λι- µνών ή στις όχθες των ποταµών. Οι ανασκαφές σε αρκετές από αυτές τις εγκαταστάσεις, αποκάλυψαν πολύτιµα στοιχεία για την οικιστική οργάνωσή τους, για τις επιλογές και τις λύσεις στο κτίσιµο των κατοικιών τους ή στην οργάνωση του νοικοκυριού τους αλλά και για τις τροφοπαρασκευαστικές ή συλλεκτικές τους δραστηριότητες και τις τεχνολογικές εφαρµογές ή καινοτο- µίες τους. Έτσι σε κάποιους οικισµούς, στους οποίους η α- νασκαφική έρευνα ήταν ε- κτεταµένη, φάνηκε ότι η χωροοργάνωση τους επιβαλλόταν από την µορφή και την ανάπτυξη επάλληλων τάφρων ή φρακτών. Ο ελεύθερος χώρος συνεπώς, που περιοριζόταν στα µεσοδιαστήµατα, χρησίµευε για το κτίσιµο των κατοικιών τους και την άσκηση των ποικίλων οικονοµικών ή άλλων δραστηριοτήτων τους, αλλά και για την προστασία του πολύτιµου ζωικού κεφαλαίου τους. Στους λιµναίους οικισµούς οι κατοικίες κατασκευάζονταν σε υπερυψωµένους πασσάλους είτε σε εξέδρες κατά οµάδες είτε ανεξάρτητες η µια δίπλα στην άλλη. Είχαν ορθογώνια κάτοψη και ήταν πασσαλόπηκτες και µονόχωρες µε διαστάσεις 6 Χ 8 µ. ενώ σπανιότερα ήταν κυκλικές ή κυκλικές υπόσκαφες (δηλ. σκαµµένες βαθιά στο έδαφος). Η στέγη σχεδόν σε όλες τις www.lakevegoritida.gr Σχεδιαστική αποκατάσταση γυναικείας ενδυµασίας, Νεκρόπολη περιπτώσεις ήταν δίριχτη. Στο εσωτερικό των κατοικιών, ό- πως φαίνεται από την διατήρηση ή την συγκόλληση των αποσπασµατικών µερών τους, υπήρχαν ανοικτές κυκλικές ή τετράγωνες εστίες και φούρνοι, που χρησίµευαν για τη IMNH BE OPITI A: 25 XPONIA PIN & TøPA... Από ρ. Μαριάνθη Στεφούλη (1) & Θωµά Γιαχουντή (2) Συνέχεια στην 3η σελ. - Το µωρό που έγινε σύννεφο του Παπαλαζάρου Ιωάννη...σελ.3 - Πρόγραµµα προστασίας & διαχείρισης Υγροτόπου Άγρα - Βρυτών - Νησίου της Ειρήνης Σκούλη...σελ.5 - Το γεωλογικό παρελθόν της Εορδαίας µέσα από τα παλαιοντολογικά ευρήµατα (Μέρος Β )...σελ.6 - Το «πρόβληµα» της αλεπούς του Στράτου Λαζάρου...σελ.7 Η σύγχρονη τεχνολογία προσφέρει ποικίλες δυνατότητες υποστήριξης θεµάτων διαχείρισης των υδατικών πόρων. Σκοπός του άρθρου είναι η περιγραφή των δυνατοτήτων ψηφιακού Άτλαντα σε θέµατα διαχρονικής παρακολούθησης µε δορυφορικές εικόνες της λίµνης Βεγορίτιδας, αλλά και της ευρύτερης περιοχής της λεκάνης απορροής της. Η λίµνη Βεγορίτιδα είναι η πλέον σηµαντική λίµνη του Υδατικού ιαµερίσµατος της υτικής Μακεδονίας και από τις σηµαντικότερες της Ελλάδας, Σχή- - Εκδηλώσεις στην Περαία, τον Άγιο Παντελεήµονα και την Άρνισσα... σελ.8 - Ορθοπεταλιές γύρο από τις λίµνες... σελ.8 - «TRANSNATURA-HORSE RIDING 2011»...σελ.8 Στάθµη Βεγορίτιδας 24 Ιουνίου 2011 (πηγή: ΥΗΣ Αγρα) 513,78 µ. µα 1. Σχήµα 1. Η Λεκάνη απορροής της Λίµνης Βεγορίτιδας στο πλαίσιο του Υδατικού ιαµερίσµατος της υτικής Μακεδονίας. Μια ανάλυση υδρολογικών στοιχείων δείχνει σηµαντική πτώση της στάθµης της Βεγορίτιδας. Στο άρθρο* που δηµοσιεύτηκε τη Τετάρτη 02 Ιουνίου του 2010, µε Τίτλο «Βεγορίτιδα: Και επί τον Ιµατισµό µου έβαλον κλήρο» της Οικολογικής Κίνησης Κοζάνης, αναφέρονται οι ανθρωπογενείς παράγοντες που επί χρόνια σε συνδυασµό µε την αλλαγή του υδρολογικού καθεστώτος της περιοχής έχουν σηµαντική επίπτωση στη λίµνη. Επίσης στο άρθρο διαπιστώνεται η ανάγκη της συστηµατι- Συνέχεια στην 4η σελ.
2 Ιούνιος 2011 H AÌappleÂÏÔ ÚÁ ÛÙÔ AÌ ÓÙ ÈÔ Το άρθρο είναι απόσπασµα από το βιβλίο µε τίτλο «Η Αµπελουργία στο Α- µύνταιο» του γεωπόνου Ιωαννίδη Στέφανου ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑΣ 1971-2008 Περιοδική έκδοση του Συλλόγου Προστασίας Βεγορίτιδας Ταχ. ιεύθυνση: 580 02 ΑΡΝΙΣΣΑ Τηλ. & Fax: 23810 32047 e-mail: kartasi@sch.gr kagkas@yahoo.com info@lakevegoritida.gr www.lakevegoritida.gr Ιδιοκτήτης Σύλλογος Προστασίας Βεγορίτιδας Εκδότης Κάρτας Ηλίας 6974 809371 Κωδικός ΕΛΤΑ 7908 Συντακτική Επιτροπή Κάγκας Μιχαήλ Κάρτας Ηλίας Κρητικός Γεώργιος Κύρκος Σωτήριος Μάτζος ηµήτριος Μούλας Νικόλαος Ντουµπάρατζης Πολίτης όκα Μαρία Ετήσια συνδροµή 10 Όσοι δεν είναι µέλη του συλλόγου Εκτύπωση Στέφανος Βαγουρδής Έδεσσα Τηλ. 23810 23964 Η έκδοση αυτή του Συλλόγου αποτελεί βήµα περιβαλλοντικών, ιστορικών, εκπαιδευτικών και αναπτυξιακών ανησυχιών. Καλούνται τα µέλη, οι φίλοι, οι επιστήµονες, οι εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης και οι φορείς να καταθέτουν τακτικά τα επιχειρήµατα και τους προβληµατισµούς τους από το βήµα αυτό. Η δεκαετία του 1970 είναι η αρχή της σύγχρονης εποχής για την αµπελουργία και την οινολογία στο Αµύνταιο. Αυτή την περίοδο έγιναν πολλές διαρθρωτικές αλλαγές στον τρόπο καλλιέργειας του αµπελιού (µηχανική καλλιέργεια, αναδιάρθρωση ποικιλιών, υποστυλωµένα σχήµατα διαµόρφωσης, συστηµατική αντιµετώπιση ασθενειών κτλ.), στην οινοποίηση και την αναγνώριση παραγωγής διαφόρων τύπων κρασιών µε την ένδειξη Ονοµασία Προέλευσης Ανωτέρας Ποιότητας <<ΑΜΥΝΤΑΙΟ>> (Ο.Π.Α.Π.) από την ποικιλία Ξινόµαυρο. Επίσης αυτήν την περίοδο γεννιέται ένα νέο προϊόν κρασιού στο οινοποιείο της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισµών Αµυνταίου, ο αφρώδης οίνος. Σύνθεση ποικιλιών Στα αµπέλια οινοποιίας κυρίαρχη ποικιλία το έτος 1971 είναι το Ξινό- µαυρο µε ποσοστό 62% στο νοµό. Καλλιεργούνται υβρίδια αυτόκαρπα σε ποσοστό 35% και λοιπές ποικιλίες 3% που χρησιµοποιούνται σε προσµίξεις κρασιών. Το ίδιο έτος οι επιτραπέζιες ποικιλίες αποτελούνται α- πό 42,8% Μοσχάτο Αµβούργου, 30% Ροζακί, 12,8% Σενζώ (Cinsaut) και 14,4% λοιπές ποικιλίες. Στο νοµό Φλώρινας το έτος 2008 οι ποικιλίες που καλλιεργούνται είναι στο σύνολο οινοποιήσιµες, µε κυρίαρχη το Ξινόµαυρο (610 εκτάρια) που καταλαµβάνει ποσοστό 58% της έκτασης. Από την ποικιλία Ξινόµαυρο παράγονται ερυθροί και ροζέ µη αφρώδεις οίνοι των τύπων ξηρός, η- µίξηρος και ηµίγλυκος και ροζέ φυσικά αφρώδεις οίνοι των τύπων ξηρός και ηµίγλυκος, µε την ένδειξη Ονο- µασία Προέλευσης <<ΑΜΥΝΤΑΙΟ>>. Η παραγωγή των οίνων ονοµασίας προέλευσης προϋποθέτει τα σταφύλια της ποικιλίας Ξινόµαυρο να προέρχονται από τους αµπελώνες των δηµοτικών διαµερισµάτων Αµυνταίου, Αγίου Παντελεήµονα, Βεγόρας, Λεβαίας, Κλειδίου, Αντιγόνου, Μανιακίου, Πετρών, Ξινού Νερού, Φανού, Πεδινού, Αετού, Ροδώνα, Αγραπιδιών, Αναργύρων και κοινότητας Βαρυκού του νοµού Φλώρινας. Οι υπόλοιπες ποικιλίες είναι οι ε- ξής: Ερυθρές ποικιλίες. Syrah µε 95 εκτάρια και ποσοστό 9%, Merlot µε 45 εκτάρια και ποσοστό 4,3%, Μαυροδάφνη,Barbera,Pinot Noir, Montepulciano, Tannat, Negro Amaro, Cabernet Franc,Cabernet Sauvignon, Ληµνιό,Σέφκα. Σύµφωνα µε δηµοσίευµα «εδεσσαϊκή 14/5/2011» ζητείται από τους δηµότες Βεγορίτιδας που έχουν φυτέψει δέντρα στις περιοχές που έχουν αποκαλυφθεί την τελευταία εικοσαετία - από την υποχώρηση των υδάτων της λίµνης- και έχουν κατακλυστεί πλέον από τα νερά, να προχωρήσουν στην αποµάκρυνση αυτών και των εγκαταστάσεών τους(λάστιχα, βάνες, τσιµεντοκολόνες κλπ.), για να αποφύγουν τις τυχόν νοµικές κυρώσεις που θα προκύψουν. Στις 20 Μαΐου εντοπίστηκε σε αυλή σπιτιού στην Άρνισσα τραυµατισµένο ζαρκάδι, ενός έ- Πίνακας 1. Αµπελουργικές εκµεταλλεύσεις και οι εκτάσεις τους σε σχέση µε το µέγεθός τους τα έτη 1971 και 2008 στο νοµό Φλώρινας. Ο Παρατηρητής τους περίπου. Η κινητοποίηση για την περίθαλψη του ήταν ά- µεση, µε τη συνεργασία του Δασαρχείου Έδεσσας, του Κυνηγετικού Συλλόγου Έδεσσας και του Συλλόγου Προστασίας Βεγορίτιδας. Το άτυχο ζαρκάδι µεταφέρθηκε µε όχηµα του Δασαρχείου, αρχικά στην Έδεσσα για την παροχή Πρώτων Βοηθειών και στη συνέχεια στην Κτηνιατρική Υπηρεσία του ΑΠΘ για επέµβαση. Δυστυχώς, µετά από λίγες µέρες ενηµερωθήκαµε ότι δεν άντεξε το έντονο στρεσάρισµα και πέθανε. Πηγή : ΑγροΝέα 31 Μαΐου 2011 Λευκές ποικιλίες (καλλιεργούνται 110 εκτάρια). Ροδίτης µε 28 εκτάρια και ποσοστό 2,7%, Sauvignon blanc µε 55 ε- κτάρια και ποσοστό 5,2%, Chardonnay µε 13 εκτάρια και ποσοστό 1,2%, Μαλαγουζιά, Ασύρτικο, Gewürztraminer και Riesling. Η επιλογή των ποικιλιών έγινε µε γνώµονα την άριστη προσαρµογή τους στις εδαφοκλιµατικές συνθήκες της περιοχής για την παραγωγή ποιοτικών προϊόντων. Οι παραπάνω ποικιλίες εγκαταστάθηκαν µε την παρότρυνση των οινοποιών, που δραστηριοποιούνται στην περιοχή, κατόπιν δοκιµών και πειρα- µατισµών στον αγρό και στην οινοποίηση. Το έτος Το µυαλό µας Σνφµύωα µε µαι έυρενα στο Πµανιπσητετο του Κµτρπιαιζ, δεν πζαιει ρλόο µε τι σρειά είναι τοθοπεµέτενα τα γτάµαµρα µσέα σε µία λξλέη, αρεκί το πώτρο κια το ταελείτυο γάµρµα να ενίαι στη στωσή θσέη. Τα υλοπιόπα µροπούν να ενίαι σε τχίυεας θιέεσς και να µροπετίε να τις δαβαιάεστε χρωίς πλβηµόρα. Ατυό γνίταει γαιτί ο απρώνθονις εκέγλφοας δεν δαεβζιάι γάµρµα γάµρµα κθάε λξηέ αλλά την λξηέ σαν σνύλοο. Α- τίπτσυεο ε; 2008 αναγνωρίστηκε το δικαίωµα χρήσης της ένδειξης Τοπικός Οίνος Φλώρινας για την περιγραφή λευκών, ερυθρών και ερυθρωπών ξηρών, ηµίξηρων, ηµίγλυκων και γλυκών οίνων καθώς και ηµιαφρωδών λευκών ξηρών και ηµίξηρων οίνων που παράγονται από σταφύλια αµπελώνων, που βρίσκονται στα διοικητικά όρια του νοµού Φλώρινας από τις ποικιλίες που α- ναφέρονται παραπάνω (εκτός από τη Σέφκα). Πρόσφατα επιτράπηκε η καλλιέργεια στο νοµό των ποικιλιών Αγιωργίτικο, Ληµνιώνα, Νεγκόσκα, Πρικνάδι, Σαββατιανό και Mourvedre. Αξιοποίηση παραγωγής Η παραγωγή γλεύκους το έτος 1971 ήταν 3.590 τόνοι, από τους ο- ποίους οι 2.890 τόνοι παρήχθησαν α- πό αµπελουργούς και οι υπόλοιποι 700 τόνοι από το οινοποιείο της Έ- νωσης Αγροτικών Συνεταιρισµών Α- µυνταίου. Από το έτος 2000 και µέχρι σήµερα η παραγωγή των σταφυλιών κυ- µαίνεται ετησίως µεταξύ 6.000 και 8.000 τόνων (4.000-5.000 τόνοι γλεύκος), ποσότητα που εξαρτάται από τις κλιµατολογικές συνθήκες. Από την παραπάνω ετήσια παραγωγή ποσότητα από 2.800 έως 3.500 τόνοι σταφυλιών αξιοποιείται από τα οινοποιεία. Η υπόλοιπη παραγωγή αξιοποιείται από τους α- µπελουργούς τόσο για χωρική οινοποίηση και απόσταξη (τσίπουρο), όσο και για πώληση σε ιδιώτες-καταναλωτές προκειµένου να καλυφθούν οι ανάγκες τους σε κρασί και τσίπουρο.
Ιούνιος 2011 Από τον Ιωάννη Παπαλαζάρου Εκπαιδευτικό Ú fiûâè - Ú ÏÔÈ ÙÔ ÙfiappleÔ Ì 3 Παραδόσεις ή θρύλοι είναι φανταστικές διηγήσεις, συνήθως µυθικού χαρακτήρα, που τις πλάθει ο λαός µας, µε βάση δοξασίες για τοπικά φαινόµενα, γεγονότα, όντα και φυσικούς χώρους, που µεταδίδονται από γενεά σε γενεά και τις πιστεύει για αληθινές. Ο θρύλος διαφέρει από το παραµύθι γιατί αναφέρεται σε συγκεκριµένο τόπο, χρόνο και γεγονός. Πηγάζει από τις τοπικές δεισιδαιµονίες και αντικατοπτρίζει τη ψυχοσύνθεση, την πνευµατικότητα, τη φαντασία και τα συναισθήµατα του λαού που τον έπλασε και τον πιστεύει. Η αρχαία ελληνική µυθολογία, πλουσιότατη σε παραδόσεις και θρύλους, ενέπνευσε και τη θρησκεία και την τέχνη της κλασικής εποχής. Και οι νεοελληνικοί θρύλοι όµως εµπνέουν πλουσιοπάροχα τη λαϊκή τέχνη, τη λογοτεχνία, το δηµοτικό µας τραγούδι και το χορό. Πολύ συχνά απεικονίσεις χριστιανών αγίων και διηγήσεις θαυµάτων από τα «συναξάριά» τους, ταυτίζονται ή θυµίζουν αρχαίους θρύλους και παραστάσεις. Ο Άϊ Γιώργης, για παράδειγµα, παριστάνεται έφιππος να λογχίζει µε το κοντάρι του έναν δράκο, µε ποικίλες λαϊκές ερµηνείες της παραστάσεως, που προκαλούν ενδιαφέρον και ευχάριστα συναισθήµατα κατά την αφήγηση ή την απεικόνιση και ενθαρρύνουν την πίστη των ορθοδόξων χριστιανών. Ανάλογο περιεχόµενο µε την παράσταση του Άϊ Γιώργη συναντάµε σε αρχαίους µύθους και θρύλους, όπως του Βελλερεφόντη που σκότωσε τη Χίµαιρα ή του Περσέα που γλίτωσε την Ανδροµέδα. 1 Τα παράξενα γεγονότα που περιγράφονται στη συνέχεια, διαδραµατίστηκαν TÔ ÌˆÚfi appleô ÁÈÓÂ Û ÓÓÂÊÔ (ÕÁÈÔ Aı Ó ÛÈÔ ) στον Παλαιό Άγιο Αθανάσιο (Τσέγανη) πριν από 150 χρόνια περίπου. Ελάχιστοι µόνο παππούδες τα θυµούνται κι αυτοί δυστυχώς αποσπασµατικά και µε πολλά κενά και ασάφειες. Ήταν µια ιστορία που αναστάτωσε για πολλά χρόνια τη ζωή στο χωριό. Στο δυτικό άκρο της Τσέγανης υπάρχει ένα µεγάλο χωράφι, εκτάσεως είκοσι τέσσαρων στρεµµάτων περίπου, σχεδόν επίπεδο, που ανήκει στην τοπική εκκλησία της Αναλήψεως και το ξέρουµε όλοι ως «βακούφικο» 2. Εδώ και πολλά χρόνια είναι χέρσο και αζήτητο για καλλιέργεια. Από τα πολύ παλιά χρόνια το χωράφι αυτό ανήκε στην οικογένεια Δηµούλτση. Είχε αρχίσει το θέρος στην περιοχή και ό- λη η οικογένεια βγήκε στο µεγάλο τους χωράφι, που το είχανε σπαρµένο µε σίκαλη, για θέρισµα. Είχανε κοντά και το µωρό τους, ένα αγοράκι αβάφτιστο, που ή- ταν δεν ήταν ενός έτους. Μέσα στην κάψα του καλοκαιριού, το άφησαν κάτω α- πό ένα µικρό δεντράκι στην άκρη του χωραφιού, φασκιωµένο στις πιλένες 3 του, να κοιµάται µέσα στο σαµάρι του γαϊδουριού. Το σαµάρι όταν το έβαζες ανάποδα, µε το κοίλο µέρος του επάνω, γινόταν έ- νας χώρος πολύ βολικός για να κοιµούνται τα µωρά, ιδίως στα χωράφια. Λίγο πριν από το µεσηµέρι, ενώ το θέρος συνεχιζότανε και το µωρό κοιµότανε ήρεµο στην αυτοσχέδια κούνια του, σηκώθηκε ξαφνικά ένας αέρας πολύ δυνατός, έτσι από το πουθενά, µε σκόνη και βουητό και µε διαθέσεις τόσο άγριες, λες και ήθελε να χαλάσει τον κόσµο. Οι θεριστές αφήσανε τα δρεπάνια και Η δυτική πλευρά της Τσέγανης και το «βακούφικο» χωράφι της Εκκλησίας το θέρισµα, αφού δε βλέπανε τίποτα πια µπροστά τους και κινδύνευαν να κόψουν κανένα χέρι. Άσε που άκουγαν και τα τσιριχτά κλάµατα του µωρού µέσα στο χαλασµό και ήταν και µακριά τους, γιατί, ό- πως είπαµε, το χωράφι ήταν πολύ µεγάλο. Τη στιγµή που κίνησαν, παραπατώντας και τρέχοντας, να φτάσουν κοντά του, έ- γινε το χειρότερο κακό. Ο δυνατός αέρας µεταµορφώθηκε ξαφνικά σ ένα δαιµονικό ανεµοστρόβιλο, µια ανεµορουφήχτρα (βετερούσκα) που δεν άφηνε τίποτα όρθιο. Τα πάντα γύρω σκοτείνιασαν, έγιναν κόλαση σωστή. Άνθρωποι και ζώα πέσανε κάτω. Ξύλα, φύλλα, θηµωνιές και σκόνη στριφογύριζαν σαν δαιµονισµένα. Δεν κράτησε ούτε πέντε λεπτά η πρωτοφανής θεοµηνία. Ύστερα όλα ξαφνικά ηρέµησαν, όπως ξαφνικά άρχισαν. Ο α- νεµοστρόβιλος υποχώρησε και διαλύθηκε, αφήνοντας πίσω του µια καταστροφή, έναν χαλασµό. Οι θεριστές σηκώθηκαν α- πό τις αυλακιές όπου είχαν σωριαστεί και έτρεξαν γρήγορα στο µωρό τους. Κι εκεί τους περίµενε ό, τι πιο δυσάρεστο µπορούσε να τους συµβεί. Τα σαµάρι ήταν ε- κεί, οι πιλένες (τα φασκιά) του µωρού ή- ταν εκεί, αλλά το µωρό ήταν άφαντο. Ψάξανε γύρω στους θάµνους, µέσα στις αυλακιές και στις θηµωνιές, τίποτα πουθενά. Καλέσανε και άλλους συγχωριανούς, κάνανε το χωράφι τους και τα γύρω χωράφια επί δύο-τρεις µέρες φύλλο και φτερό, τίποτα πουθενά. Δεν υπήρχε αµφιβολία, το µωρό το πήρε η ανεµορουφήχτρα και το σκόρπισε µέσα στα σύννεφα. Μαυρίλα απελπισίας έπεσε στην οικογένεια, βουβαµάρα στο χωριό. Μωρό να το εξαφανίσει η καταραµένη η βετερούσκα, δεν είχε ξανασυµβεί, δεν είχε ξανακουστεί ποτέ και πουθενά.μετά από µέρες άρχισαν να ανοίγουν δειλά-δειλά µερικά στόµατα στο χωριό. Ψιθυρίζοντας στην αρχή, κάποιοι χωριανοί που είχαν δει το µωρό του Δηµούλτση, δεν άργησαν να ορκίζονται ότι αυτό το παιδί είχε κάτι το παράδοξο, το αλλόκοτο επάνω του. Στους ώµους του, λέει, δεν είχε ακριβώς χεράκια όπως όλα τα παιδιά, αλλά κάτι περίεργα βλαστήµατα, που έµοιαζαν µε φτερά. Και οι φωνούλες που έ- βγαζε, δεν ήταν ακριβώς παιδικές, α- κούγονταν σαν κρωξίµατα πουλιού. Οι ψίθυροι πήραν διαστάσεις, γίνανε σούσουρο, γίνανε ειδήσεις και ταξίδευαν ταχύτατα από σπίτι σε σπίτι στο χωριό και στα γύρω χωριά: Το µωρό του Δη- µούλτση δεν ήταν ένα συνηθισµένο µωρό, ήταν ταλασίµι 4 µε φτερά και δεν το πήρε ο άνεµοστρόβιλος όπως πίστεψαν στην αρχή, αλλά πέταξε µόνο του στα σύννεφα, πήγε να βρει τα άλλα ταλασί- µια και έγινε ζµέι 5. Αρκετές ηµέρες µετά το τραγικό γεγονός, συννέφιασε ο ουρανός για βροχή και τότε οι χωριανοί είδαν ένα περίεργο σύννεφο πάνω ακριβώς από το χωριό, που είχε πάρει τη µορφή ενός φασκιωµένου µωρού. Δεν άργησαν να δώσουν την εξήγηση: ήταν το µωρό του Δηµούλτση που ήθελε να δει το χωριό του και τους γονείς του από ψηλά. Από τότε και για πολλά χρόνια, µέχρι που πέθαναν οι άτυχοι γονείς, κάθε φορά που συννέφιαζε, το συννεφάκι-µωρό ή- ταν εκεί, σε κάποια άκρη του ουρανού και αγνάντευε από ψηλά και προστάτευε το χωριό. Χαλάζι και κεραυνός δεν έπεσε ποτέ στην Τσέγανη, όσα χρόνια εµφανιζόταν το µωρό-ζµέι στον ουρανό. Το έ- βλεπαν όλοι και σταυροκοπιούνταν, έτσι βεβαιώνουν οι παλιοί. Όταν πέθαναν οι γονείς του, χάθηκε κι αυτό. Το µεγάλο χωράφι δεν το ξαναδούλεψαν άλλο πια οι Δηµούλτσηδες. Το χάρισαν στην εκκλησία του χωριού, στην Ανάληψη, έγινε βακούφικο. Έτσι παραµένει και έτσι λέγεται µέχρι σήµερα. 1 Λουκάτου Δηµ.: «Εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία», Αθήνα 1978. 2 Βακούφι, βακούφικο: αφιέρωµα, συνήθως κτήµα που είχε παραχωρηθεί από ιδιώτη σε ναό, µοναστήρι ή κοινωφελές ίδρυµα, προκειµένου να χρησιµοποιηθεί για κοινωφελείς σκοπούς, για να εξασφαλιστούν µέσω αυτού πρόσοδοι για δηµόσια έργα ή για να αποφευχθεί η δήµευση ή κατάσχεσή του.(τουρκ.vakif = αφιέρωµα) Γ. Μπαµπινιώτη: Λεξικό Νέας Ελληνικής Γλώσσας 3 Πιλένες: πάνες µάλλινες ή βαµβακερές, µε τις οποίες περιτύλιγαν και φάσκιωναν τα µωρά. 4 Ταλασίµι και τελεσίµι: απόκοσµο πλάσµα, νεράιδα, τελώνιο. Κατά τη λαϊκή παράδοση σε ταλασίµια µεταµορφώνταν τα µωρά που η σύλληψή τους γινόταν τη Μεγάλη Παρασκευή ή την ηµέρα του Ευαγγελισµού ( Ν. Πολίτης: «ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ» τ. Β ) 5 Ζµέι: (σλαβ.) Κάτι που πετάει ψηλά στα σύννεφα, χαρταετός, αλλά και φάντασµα, αερικό. O appleúôϊûùôúèîfi appleôïèùèûìfi ÙˆÓ ÙÂÛÛ ÚˆÓ ÏÈÌÓÒÓ Συνέχεια από την 1η σελ. θέρµανση και το φωτισµό των χώρων, αλλά και για την παρασκευή τροφής. Επίσης εντοπίστηκαν κυκλικές και τετράγωνες θήκες και µεγάλα σταθερά πιθοειδή αγγεία κατασκευασµένα από αχυροπηλό, µε σκοπό την αποθήκευση προϊόντων. Μέσα στις κατοικίες αλλά και στον περιβάλλοντα χώρο τους ή στα επάλληλα στρώµατα βρέθηκαν και ά- φθονα κατάλοιπα, τα οποία µπορούν να σχετιστούν µε τροφοπαραγωγικές και τροφοσυλλεκτικές δραστηριότητες (λίθινα και οστέινα εργαλεία για πολλές και ε- ξειδικευµένες εργασίες, πλήθος κεραµικών σκευών µε ή χωρίς διακόσµηση, α- γκίστρια, καµάκια, βλήµατα από σφενδόνες, µεγάλες ποσότητες οστών οικόσιτων και άγριων ζώων αλλά και πτηνών και ψαριών, σπόροι δηµητριακών κλπ.). Συνελέγησαν επίσης ευρή- µατα και στοιχεία, που αφορούσαν σε άλλες δραστηριότητες όπως : στην υφαντική (αποτυπώµατα υφασµάτων, σφονδύλια, υφαντικά βάρη), στην επεξεργασία δερµάτων και στην καλαθοπλεκτική. Εκτός όµως από τα αντικεί- µενα, που παραπέµπουν στις καθηµερινές πρακτικές ανάγκες επιβίωσης, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει µια άλλη σειρά ευρηµάτων και δεδοµένων, τα οποία συνδέονται µε την ιδεολογία των νεολιθικών κατοίκων της περιοχής των λιµνών όπως : οι σπάνιες ταφές σε σκάµµατα, οι καύσεις και οι εγχυτρισµοί και τα πήλινα ανθρωπόµορφα και ζωόµορφα ειδώλια. Τέλος ένας πολύ µεγάλος Νεολιθική ανασκαφή Ανάργυροι ΙΙΙ αριθµός κοσµηµάτων από δισκοειδείς χάνδρες ποικίλου σχήµατος, µεγέθους και υλικού ή από βραχιόλια και περίαπτα, εξέφραζε τις αντιλήψεις της καλαισθησίας της εποχής, αλλά και τις συµβολικές προθέσεις των φορέων τους, ενώ οι συγκεντρωµένοι πήλινοι βώλοι χρησιµοποιούνταν ί- σως σε παιδικά παιχνίδια. Στην περιοχή του Αµυνταίου δεν έχουν τεκµηριωθεί ακόµη εγκαταστάσεις των πρώιµων φάσεων της Εποχής του Χαλκού. Φαίνεται όµως ότι αργότερα (γύρω στο 2000 π.χ.) η Λεκάνη ήταν αρκετά πυκνοκατοικη- µένη, αφού σε αυτήν εντοπίστηκαν αρκετές θέσεις ε- γκατάστασης. Ο σηµαντικότερος ως τώρα ανασκαµµένος οικισµός της εποχής αυτής, βρίσκεται στη βορειοανατολική όχθη της λίµνης Χειµαδίτιδας. Πρόκειται για µια αρκετά εκτεταµένη λι- µναία κατοίκηση, η οποία καταστράφηκε από πυρκαγιά. Από το εξαιρετικά πλούσιο στρώµα καταστροφής της, συνελέγη µεγάλος αριθµός αγγείων αποθήκευσης και κατανάλωσης τροφής, µεγάλη ποσότητα α- πανθρακωµένων σπόρων και καρπών, ένα χάλκινο µαχαίρι, λίθινα και οστέινα εργαλεία, ενώ αποκαλύφθηκαν απανθρακωµένα ξύλα και κλαδιά καθώς και µάζες ψηµένου πηλού µε αποτυπώµατα πλέγµατος και δοκαριών. Προς το τέλος της 2 ης χιλιετίας π.χ. η θέση µετατράπηκε σε χερσαία, ε- ξαιτίας των ανθρωπογενών αποθέσεων, αλλά και της έ- ντονης διάβρωσης των γειτονικών λόφων. Στις νεότερες αυτές εγκαταστάσεις, εντοπίστηκαν πασσαλόπηκτες κατοικίες και ταφές παιδιών σε σκάµµατα ή σε αγγεία. Η Εποχή του Σιδήρου στην περιοχή, είναι γνωστή µόνο από τα νεκροταφεία της και ειδικότερα από αυτό του Πάτελι (παλαιότερη ονοµασία της Τοπικής Κοινότητας του Αγίου Παντελεήµονα του ή- µου Αµυνταίου). Πρόκειται για τη γνωστή Νεκρόπολη τύµβων, η οποία εντοπίστηκε κατά τη διάνοιξη τη σιδηροδροµικής γραµµής Έδεσσας- Φλώρινας και ανασκάφηκε εν µέρει τα έτη 1898-99, από το Ρωσικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Κωνσταντινούπολης. Η ανασκαφική δραστηριότητα στην θέση επανελήφθη το 2001, στα πλαίσια σωστικής έρευνας, µετά από µια και πλέον 100ετία. Από τότε µέχρι σήµερα έχουν αποκαλυφθεί εκατοντάδες τάφοι, οι οποίοι εντάσσονται σε 18 τύµβους. Ο συνολικός αριθ- µός των τύµβων, όπως και η πλήρης έκταση της Νεκρόπολης, είναι αδύνατο να προσδιοριστούν επί του παρόντος. Οι ταφικές αυτές ενότητες της Νεκρόπολης του Α- γίου Παντελεήµονα, παρουσιάζουν ποικιλία τόσο ως προς το µέγεθος, τη µορφή και τη δοµή τους όσο και ως προς τον αριθµό, το µέγεθος και τη διάταξη των τάφων τους. Ωστόσο, κοινό χαρακτηριστικό σχεδόν ό- λων είναι η κυκλική οργάνωση τους γύρω από ένα κεντρικό επίσης κυκλικό διάκενο και η προτίµηση (µε ελάχιστες εξαιρέσεις) των ενταφιασµών σε κιβωτιόσχηµους τάφους. Οι ιδιαιτερότητες αυτές, τα ξεχωριστά ταφικά έθιµα του χώρου (συστηµατικός διαχωρισµός και τακτοποίηση των οστών των ανακοµιδών) αλλά και το πλήθος και η ποιότητα των κτερισµάτων, καθιστούν το νεκροταφείο αυτό µοναδικό στο βαλκανικό χώρο. Πραγµατικά από το σύνολο του ανασκαµµένου χώρου της Νεκρόπολης συνελέγησαν πολλές εκατοντάδες α- ντικειµένων από χαλκό, σίδηρο, λίθο, πηλό ή ελεφαντόδοντο. Τις κύριες ενότητες ευρηµάτων απαρτίζουν : τα κεραµικά αγγεία, τα κοσµήµατα, τα προσαρτήµατα ενδυ- µασίας, τα σιδερένια ή τα χάλκινα όπλα και τα εργαλεία καθώς και µια σειρά από αντικείµενα αδιάγνωστης χρήσης. Η εξαιρετική διατήρηση των ευρηµάτων και του σκελετικού υλικού, βοήθησαν ε- κτός των άλλων και στην πλήρη σχεδόν αποκατάσταση του τρόπου στολισµού του σώµατος, της οργάνωσης της κώµης και της ενδυ- µασίας των κατοίκων του ευρύτερου χώρου, κατά την Ε- ποχή του Σιδήρου. Η σύγχρονη µε το νεκροταφείο θέση εγκατάστασης βρίσκεται, σύµφωνα µε τις ως τώρα ενδείξεις, στο κέντρο περίπου της Τοπικής Κοινότητας και καταλαµβάνει έ- κταση αρκετών στρεµµάτων, η οποία οριοθετείται βόρεια και νότια από τις κοίτες δυο χειµάρρων. Η Νεκρόπολη των τύµβων αποτελεί αναµφισβήτητα µια από τις σηµαντικότερες θέσεις νεκροταφείων της Εποχής του Σιδήρου στη Μακεδονία. Η συνέχιση της έρευνας στο χώρο και η σύνδεση των ταφικών δεδοµένων µε τα ανασκαφικά στοιχεία της εγκατάστασης, θα βοηθήσει στη σύνθεση µιας πληρέστερης εικόνας για τη ζωή και τον ιδιαίτερο πολιτισµό των κατοίκων του Πάτελι και θα γνωστοποιήσει το ρόλο που αυτός διαδραµάτισε, ως συνδετικός κρίκος µεταξύ του Αιγαίου, της µακεδονικής ενδοχώρας και των δυτικών Βαλκανίων. Πηγή φωτογραφιών - εικόνων: ρ. Χρυσοστόµου Πανίκος
C M Y K 4 Ιούνιος 2011 Συνέχεια από την 1η σελ. κής καταγραφής της λίµνης και του οικοσυστήµατος της. Σε προηγούµενα άρθρα που έχουν δηµοσιευτεί στην εφηµερίδα το Σεπτέµβριο του 2006, Μάρτιο, Ιούνιο του 2007 και 2008 όπως και το Μάρτιο του 2009, έχει γίνει αναφορά στη συµβολή που µπορεί να έχει η δορυφορική τηλεπισκόπηση στη παρακολούθηση του περιβάλλοντος της Λί- µνης Βεγορίτιδας. Παράλληλα στο πλαίσιο του έργου «ράσεις ενίσχυσης της απασχόλησης µε την ενεργό συµµετοχή των µη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ)» και των σχεδίων δράσης: «ΑΝΑ ΕΙΞΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙ- ΚΟΥ ΕΝ ΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ ΣΤΙΣ ΛΙ- ΜΝΕΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙ ΑΣ / ΠΕΤΡΩΝ- Η- ΜΟΣ ΑΜΥΝΤΑΙΟΥ «ΑΝΑ ΕΙΞΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙ- ΚΟΥ ΕΝ ΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ ΣΤΙΣ ΛΙ- ΜΝΕΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙ ΑΣ / ΠΕΤΡΩΝ- Η- ΜΟΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙ ΑΣ» «ΑΝΑ ΕΙΞΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙ- ΚΟΥ ΕΝ ΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ ΣΤΙΣ ΛΙ- ΜΝΕΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙ ΑΣ / ΠΕΤΡΩΝ - Η- ΜΟΣ ΦΙΛΩΤΑ» που ολοκληρώθηκαν επιτυχώς και χρηµατοδοτήθηκαν εξ ολοκλήρου α- πό το ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ και την ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ, υλοποιήθηκε ψηφιακός γεω-πληροφοριακός άτλαντας των παραλίµνιων περιοχών των δήµων που συνορεύουν µε τη λί- µνη Βεγορίτιδα. Στο Άτλαντα ήδη έ- χουν καταχωρηθεί σηµαντικές γεωχωρικές πληροφορίες µεταξύ των ο- ποίων και διαχρονικές δορυφορικές εικόνες τύπου Landsat και Aster. Η τελευταία καταχώρηση δορυφορικής εικόνας Landsat στον Άτλαντα ήταν IMNH BE OPITI A: 25 XPONIA PIN & TøPA... Α µε ηµεροµηνία καλοκαίρι του 2000 και Aster του 2001. Οι καταγραφές ό- µως των δορυφορικών συστηµάτων και ειδικά αυτές του συστήµατος Landsat είναι συνεχείς οπότε δίδεται η δυνατότητα χαρτογράφησης και ε- λέγχου της τρέχουσας κατάστασης του περιβάλλοντος και της σύγκρισης µε τη προγενέστερη κατάσταση. Έτσι δίδεται η δυνατότητα ο ήδη Σχήµα 2. ιαχρονική παρακολούθηση µε εικόνες Landsat. Α. ορυφορική εικόνα µε ηµεροµηνία λήψης το καλοκαίρι του 1984 / Β. ορυφορική εικόνα µε ηµεροµηνία λήψης τον Ιανουάριο του 2011. Τα διαφορετικά χρώµατα στις εικόνες εν µέρει έχουν προκύψει από τη διαφορετική εποχή λήψης των εικόνων. υπάρχον ψηφιακός Άτλαντας να ενη- µερώνεται διαρκώς µε δορυφορικά δεδοµένα ή άλλου τύπου γεω-χωρικά δεδοµένα, ενώ παράλληλα είναι δυνατό να εµπλουτιστεί σε λειτουργικότητα. Η ίδια περιοχή για την οποία έχει δηµιουργηθεί ο ψηφιακός Άτλαντας της λίµνης Βεγορίτιδας έχει ενηµερωθεί µε επιπρόσθετες καταγραφές δορυφορικών εικόνων δύο από τις ο- ποίες δίδονται στο Σχήµα 2. Είναι η δορυφορική εικόνα µε λήψη το καλοκαίρι του 1984 και τον Ιανουάριο του 2011** Οι εικόνες είναι πολυφασµατικές οπότε δίδεται η δυνατότητα χαρτογράφησης διαφορετικών θεµάτων όπως των υδάτινων επιφανειών, των πετρωµάτων, των καλλιεργειών, των δασών αλλά ακόµη και της κάλυψης των περιοχών µε χιόνι, σε εικόνες µε λήψη τη χειµερινή περίοδο (Β του Σχήµατος 2). Οι δύο χρωµατικοί συνδυασµοί των δορυφορικών εικόνων που χρησιµοποιούνται είναι οι εικόνες πραγµατικών χρωµάτων µε απόδοση των δορυφορικών καναλιών 3/2/1 στο Κόκκινο/Πράσινο/Μπλε αντίστοιχα (Σχήµα 2) και οι ψευδο-έγχρωµες συνθέσεις όπως αυτή του Σχήµατος 3 στην οποία γίνεται συνδυασµός α- πό τα κανάλια Κ:4/Π:5/Μ:3. Ο τελευταίος αυτό συνδυασµός αποδίδει πολύ καλά τις υδάτινες επιφάνειες ό- πως αυτή της λίµνης αλλά και τους Σχήµα 3. ιαχρονική αλλαγή της επιφάνειας της λίµνης: Καλοκαίρι του 1984 / Χειµώνας του 2011. Η γαλάζια ακτογραµµή αντιστοιχεί µε το όριο που είχε η λίµνη το 1984. Η λευκή γραµµή αντιστοιχεί µε το όριο που χαρτογραφήθηκε στη δορυφορική εικόνα του 2000. Το µαύρο χρώµα αντιστοιχεί µε το νερό της λίµνης, ενώ µε τους τόνους του πορτοκαλί / πράσινο απεικονίζονται οι παραλίµνιες καλλιεργούµενες εκτάσεις. Οι εκτάσεις αυτές ήταν λίµνη τη δεκαετία του 1970! Β διαφορετικούς τύπους βλάστησης. Οι αρδευόµενες εκτάσεις στις απεικονίσεις του συνδυασµού αυτού έ- χουν πορτοκαλί χρώµα, ενώ το νερό της λίµνης έχει µαύρο χρώµα λόγω της απορρόφησης της ακτινοβολίας (Σχήµα 3). Η οπτική σύγκριση των δορυφορικών εικόνων πραγµατικών χρωµάτων του Σχήµατος 2 (Α & Β), δείχνει τη σηµαντική συρρίκνωση της λίµνης τα τελευταία ~26 χρόνια... Στις δορυφορικές εικόνες φαίνονται οι αλλαγές που έχει υποστεί η κάλυψη Γης της λεκάνης απορροής από τις εξορυκτικές δραστηριότητες της ΕΗ. Οι χρήση των δορυφορικών εικόνων στην εκτίµηση της επίπτωσης της στους υδατικούς πόρους της περιοχής είχε γενικά αξιολογηθεί σε προηγούµενη δηµοσίευση, Charou E., et al 2010. Οι δραστηριότητες αυτές περιλαµβάνουν τυπικά τρεις διαφορετικές φάσεις (Simmons et al., 2008): 1. Καθαρισµό της βλάστησης και των επιφανειακών στρωµάτων του εδάφους µε αποτέλεσµα την ο- µογενοποίηση του υλικού. 2. Εξόρυξη όλων των υπερκείµενων στρωµάτων αλλά και του λιγνίτη και αντικατάσταση του οµογενοποιηµένου υλικού. 3. Τη περιβαλλοντική αποκατάσταση και την επαναφορά της επιφανειακής κάλυψης µε βλάστηση. Το ο- µογενοποιηµένο έδαφος αντικαθίσταται, διαβαθµίζεται και γίνεται η σπορά του για τη δηµιουργία της βλάστησης. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της εξόρυξης τείνουν να είναι τοπικές και συνδέονται µε τη επιφανειακή όχληση που συνεπάγεται σηµαντική αλλαγή του αναγλύφου του τοπίου, υποβάθµιση και διάβρωση του εδάφους, τη παραγωγή υπολειµµάτων από την εξόρυξη και τη διάχυση χηµικών στοιχείων / τέφρας στην ατµόσφαιρα και στην υδρόσφαιρα. Η επιφανειακή εξόρυξη έχει επίσης επίπτωση στα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά των υδατικών συστηµάτων της περιοχής και είναι αποτέλεσµα των αλλαγών που επιφέρει στο επιφανειακό ανάγλυφο, στη κάλυψη Γης, στην αλλαγή της κίνησης των υπόγειων και επιφανειακών νερών. Στις δορυφορικές εικόνες φαίνεται η επίπτωση που έχει η εξόρυξη σε πρώην καλλιεργούµενες εκτάσεις. Ένα άλλο αποτέλεσµα της επιφανειακής εξόρυξης και της επακόλουθης δηµιουργίας οδικού δικτύου είναι οι αλλαγές που επιφέρουν στην προϋπάρχουσα επιφανειακή α- πορροή και στην αφαίρεση της παραποτάµιας βλάστησης, µε ότι αυτό συνεπάγεται για την επιφανειακή υδρολογία της λεκάνης. Η εξόρυξη και συµπύκνωση του εδάφους προκαλεί επίσης αλλαγή των συνθηκών επιφανειακής υγρασίας / απορροής και αλλαγή των υδραυλικών παραµέτρων του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα της λεκάνης, αποστράγγιση του υπόγειου υδροφορέα, ενώ έχει επίπτωση και στην επιφανειακή απορροή. (Haering et al., 2004). Γενικά οι αρνητικές επιπτώσεις της επιφανειακής εξόρυξης στα υδατικά, επιφανειακά και υπόγεια συστήµατα της περιοχής οι οποίες προκαλούνται κατά τις διάφορες φάσεις λειτουργίας του κύκλου της εξόρυξης αλλά ακόµη και µετά το τερµατισµό τους (Younger et al., 2002) προέρχονται από: 1. Τις ίδιες τις εξορυκτικές δραστηριότητες 2. Την επεξεργασία του λιγνίτη 3. Την αποστράγγιση των υπόγειων νερών για να γίνει δυνατή η εξόρυξη 4. Τις αλλαγές των συνθηκών της επιφανειακής απορροής λόγω των εκσκαφών 5. Το πληµµύρισµα των περιοχών στις οποίες έχει παύση η εξόρυξη 6. Την απόρριψη υδάτων. 7.Την αυξηµένη διάβρωση και δη- µιουργία υψηλών ποσοστών ιζηµάτων που εισρέουν τελικά στη λίµνη. Παράλληλα µε τις εξορυκτικές και οι αγροτικές δραστηριότητες έχουν επίσης σοβαρή επίπτωση στο καθεστώς της λίµνης. Πως όµως εξελίσσεται η λίµνη τα τελευταία περίπου ~25 χρόνια; Για να διαπιστωθεί η αλλαγή της επιφανειακής έκτασης της λίµνης χρησιµοποιούνται οι ακτογραµµές της λίµνης Βεγορίτιδας των χαρτών της ΓΥΣ µε έκδοση περίπου τη δεκαετία του 1970 όπως και αυτή που έχει προκύψει από τη χαρτογράφηση σε δορυφορική εικόνα µε ηµεροµηνία λήψης το 2000. Τα ψηφιακά αυτά στοιχεία είναι ήδη αρχειοθετηµένα στον ψηφιακό Άτλαντα. Η ακτογραµµή των χαρτών του ~1970 χρησιµοποιήθηκε για την επιλογή της αντίστοιχης έ- κτασης στις «διαχρονικές» δορυφορικές εικόνες του 1984 & 2011. Το α- ποτέλεσµα δίδεται στο Σχήµα 3. H σύγχρονη τεχνολογία του λογισµικού που χρησιµοποιήθηκε για τη κατασκευή του Άτλαντα, επιτρέπει τη χρήση πληροφορίας που βρίσκεται στο διαδίκτυο. Έτσι οι ακτογραµ- µές της λίµνης έχουν σχεδιαστεί στο υψηλής ευκρίνειας 50 cm υπόβαθρο της Κτηµατολόγιο Α.Ε., Σχήµα 4. Πως όµως σχετίζονται οι αλλαγές της επιφανειακής έκτασης της λί- µνης µε τις διαθέσιµες µετρήσεις της στάθµης της λίµνης; Η µηνιαία τιµή της στάθµης της λίµνης τον Απρίλιο του 1984 ήταν 524.47, ενώ η τελευταία µέτρηση τον Απρίλιο του 2011 είναι στα 513.14 µ. Μια διαφορά της τάξης των ~ 11 µέτρων. Οι διαθέσι- µες τιµές της στάθµης σε συνδυασµό µε τη βαθυµετρία του Άτλαντα και την εµβαδοµέτρηση της επιφανειακής έκτασης από τις δορυφορικές εικόνες επιτρέπουν τον υπολογισµό του όγκου του νερού της λίµνης. Επίσης είναι δυνατές οι εµβαδοµετρήσεις της έκτασης της παραλί- µνιας βλάστησης ή των αγροτεµαχίων µε τις διαφορετικές καλλιέργειες που ακόµη και το 1984 αποτελούσαν το πυθµένα της λίµνης. Η εξόρυξη των φυσικών πηγών σχετίζεται µε αλλαγές στη χρήση και κάλυψη Γης. Εποµένως, είναι ένας σηµαντικός συντελεστής της ανθρωπογενούς παρέµβασης στο περιβάλλον, που προκαλεί αλλαγές στην ό- ψη, υποβάθµιση του τοπίου ενώ έχει σοβαρή επίπτωση στους υδατικούς πόρους της περιοχής και βέβαια στη λίµνη. Η δραστηριότητα επιφέρει ση- µαντικές πιέσεις στη γεωργία και τα δάση. Οι πηγές αυτές συµβάλουν εν µέρει στην οικονοµική ανάπτυξη της περιοχής, αλλά στη προκειµένη περίπτωση ο λιγνίτης θεωρείται σηµαντικός παράγοντας τοπικής / εθνικής α- νάπτυξης µε αποτέλεσµα οι άλλοι παράγοντες να έχουν ένα δευτερεύοντα ρόλο στην ανάπτυξη της περιοχής. Σοβαρές πιέσεις βέβαια δέχεται η λίµνη από τις αγροτικές δραστηριότητες και ιδιαιτέρα από την ανεξέλεγκτη πολλές φορές άρδευση που γίνεται µε άµεσο ή έµµεσο τρόπο (γεωτρήσεις) από το νερό της λί- µνης Η συνδυαστική χρήση της πληροφορίας του Άτλαντα και του διαδικτύου ε- πιτρέπει το ακριβή καθορισµό της έ- κτασης που είχε η λίµνη και άλλαξε χρήση µε µετατροπή της σε καλλιεργούµενες και µάλιστα αρδευόµενες ε- κτάσεις. Τη παρακολούθηση «της παράνοµης και άστοχης επέκτασης των καλλιεργειών στις παρυφές της λί- µνης*». Την ακριβή χαρτογράφηση και παρακολούθηση της παραλίµνιας βλάστησης (καλαµιώνες) που αποτελούν «βασικό στοιχείο του οικοσυστήµατος της λίµνης και αποτελούν σηµαντικό ενδιαίτηµα για τα πουλιά, αλλά και για τα ψάρια προφέροντας τους καταφύγιο και τόπους αναπαραγωγής*». Την παρακολούθηση των αλλαγών της κάλυψης / χρήσης Γης στην ευρύτερη περιοχή της λεκάνης απορροής τη λί- Συνέχεια στην 7η σελ. Σχήµα 4. Α: Ακτογραµµή της λίµνης από τη δορυφορική εικόνα του 1984 σε ορθο-φωτοχάρτη της Κτηµατολόγιο Α.Ε µε ηµεροµηνίες λήψης 2007-2009. Β: Αποτύπωση της παραλίµνιας βλάστησης σε κλίµακα ~ 1:1000 σε σχέση µε την ακτογραµµή του 2000.
Ιούνιος 2011 ÚfiÁÚ ÌÌ ÚÔÛÙ Û & È Â ÚÈÛË YÁÚÔÙfiappleÔ ÕÁÚ - BÚ ÙÒÓ - NËÛ Ô C M Y K 5 Ο Υγρότοπος Ο υγρότοπος Άγρα - Βρυτών Νησίου βρίσκεται στο Νοµό Πέλλας, 7 χλµ. Β της πόλης της Έδεσσας, µεταξύ των οικισµών Άγρα, Βρυτών και Νησίου και καλύπτει έκταση περίπου 6.000 στρεµµάτων. Σχηµατίζεται εκατέρωθεν του ποταµού Εδεσσαίου, στην περιοχή που καταλάµβανε παραποτάµιος βάλτος, γνωστός στην αρχαιότητα µε την ονοµασία έλος Τιάβου. Ο υγρότοπος πήρε τη σηµερινή του µορφή, κατά τη δεκαετία του 1950, µετά από παρεµβάσεις της ΕΗ, για να καλυφθούν οι α- νάγκες του Υδροηλεκτρικού Σταθµού Άγρα. Ο άνθρωπος Ο υγρότοπος υπάγεται διοικητικά στο ήµος Έδεσσας και περικλείεται µεταξύ των οικισµών Άγρα, Βρυτών και Νησίου. Η παρουσία του ανθρώπου στην περιοχή, αλλά και η αρµονική συµβίωσή του µε το υγρό στοιχείο, χρονολογείται ήδη αρκετές χιλιετίες, όπως µαρτυρούν ευρήµατα πασσαλόπηκτου οικισµού στην περιοχή των πηγών Βρυτών, καθώς και άλλα των κλασσικών χρόνων στο λόφο Φιλοκάστρου. Σήµερα, οι κύριες ασχολίες των κατοίκων της περιοχής είναι η καλλιέργεια της κερασιάς και η κτηνοτροφία, ενώ σηµαντικό ρόλο στην κοινωνική και οικονοµική ζωή έχει παίξει η δηµιουργία του Υδροηλεκτρικού Σταθµού Άγρα, ο οποίος απασχολεί δεκάδες κατοίκους. Η φύση Στον υγρότοπο εµφανίζονται διαπλάσεις που συνιστούν έναν από τους ελάχιστους ενεργούς τυρφώνες της χώρας µας. Το βάθος της τύρφης ξεπερνάει κατά τόπους και τα 20 µέτρα και αν λάβουµε υπόψη ότι για την παραγωγή ενός µέτρου απαιτούνται περίπου 2.000 χρόνια, προκύπτει ότι η ηλικία του υγροτόπου ξεπερνάει τα 40.000 χρόνια. Ο πλούτος των οργανισµών που φιλοξενoύνται στον υγρότοπο, συνδέεται µε την ποικιλία των βιοτόπων του, τόσο εκείνων που σχετίζονται άµεσα ή έµµεσα µε το υγρό στοιχείο, όσο και αυτών της περιβάλλουσας ηµιορεινής ζώνης. Πανίδα Το µωσαϊκό βιοτόπων που αναπτύσσεται ευνοεί την παρουσία και διαβίωση στον χώρο του υγροτόπου πολλών ειδών πανίδας. Πολλά είναι τα είδη θηλαστικών, αµφιβίων, ερπετών και ασπονδύλων που εµφανίζονται, αρκετά από τα οποία προστατεύονται από διεθνείς και ευρωπαϊκές συµβάσεις (παράρτηµα ΙΙ της κοινοτικής οδηγίας 92/43, σύµβαση Βέρνης, Κόκκινο Βιβλίο). Από τα θηλαστικά του υγροτόπου, χαρακτηριστικότερο είναι ο µυοκάστορας, είδος που έ- χει εισαχθεί από τον άνθρωπο και τρέφεται µε υδρόβια φυτά, σηµαντικότερο όµως είναι η βίδρα, ένα σπάνιο στη χώρα µας ψαροφάγο είδος. Εµφανίζονται ακόµη ο λύκος, η αλεπού, η αρκούδα, ο δασοµυωξός, η νυφίτσα, ο σκαντζόχοιρος, το κουνάβι, ο ασβός και η αγριόγατα. Ο λιµνοβάτραχος και το νερόφιδο είναι τα πιο κοινά από τα πολλά αµφίβια και ερπετά του υγροτόπου. Στην ιχθυοπανίδα της λίµνης συµµετέχουν πολλά είδη ψαριών, σε αραιούς όµως πληθυσµούς. Αυτόχθονα είδη είναι ο κυπρίνος, η µπριάνα, ο γουλιανός, και η πλατίκα. Υπάρχουν όµως και είδη τα οποία προήλθαν από τη λίµνη Βεγορίτιδα όταν υπήρχε επικοινωνία µεταξύ των δύο υγροτόπων, όπως το γληνί, η τούρνα και το τσιρώνι. Άλλα είδη που εµφανίζονται σήµερα στον υγρότοπο είναι η πεταλούδα, η µουρµουρίτσα, το ιταλικό, ο χορτοφάγος κυπρίνος και ο κουνουποφάγος. Αξίζει να σηµειωθεί η παρουσία δύο ειδών καραβίδας, της αυτόχθονης α- στακοκαραβίδας, είδος προστατευόµενο σύµφωνα µε την κοινοτική οδηγία 92/43 και τις συµβάσεις Βέρνης, Βαρκελώνης και CITES και ένα είδος εισαγµένο από τις ΗΠΑ, η Pacifastacus leninsculus. Ορνιθοπανίδα Η ύπαρξη του παλαιότερου βάλτου, δηµιούργησε ευνοϊκές συνθήκες για την εξέλιξη του οικοσυστήµατος σε πολύ αξιόλογο βιότοπο, µε µεγάλη α- ξία για τη βιοποικιλότητα, ιδιαίτερα για την ορνιθοπανίδα. Το µεγαλύτερο ό- µως ενδιαφέρον της περιοχής εστιάζεται στην παρουσία των υδρόβιων πουλιών, που είτε αναπαράγονται, είτε διέρχονται κατά την περίοδο της µετανάστευσης, είτε ξεχειµωνιάζουν στην περιοχή, γεγονός που οδήγησε στον χαρακτηρισµό του υγροτόπου ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) και στην πρόταση για ένταξή του στο ευρωπαϊκό δίκτυο Natura 2000. Συνολικά µέχρι σήµερα έχουν καταγραφεί περισσότερα από 165 είδη πουλιών, αρκετά από τα οποία αναπαράγονται στην περιοχή. Πολλά από αυτά ανήκουν στα είδη του Παραρτήµατος Ι της κοινοτικής Οδηγίας 79/409 για την προστασία των ά- γριων πουλιών και των βιοτόπων τους. Σηµαντικότερα είδη στην περιοχή θεωρούνται η βαλτόπαπια (Aythya nyroca), το µουστακογλάρονο (Chlidonias hybrida), ο µικροτσικνιάς (Botaurus stellaris)), ο πελαργός (Ciconia ciconia) και η αλκυόνα (Alcedo atthis), ο κύκνος, είδη τα οποία αναπαράγονται στην περιοχή. Επίσης η γερακίνα (Buteo buteo), ο καλαµόκιρκος (Circus aeroginosus), το ξεφτέρι (Accipiter nisus) και ο χρυσαετός (Aquila chrysaetos) και νυκτόβια είδη, όπως η κουκουβάγια (Athene noctua), η τυτώ (Tyto alba), ο γκιώνης (Otus scops), ο µπούφος (Asio..) Κατά την ανοιξιάτικη και φθινοπωρινή µετανάστευση, σηµαντικότερα είδη θεωρούνται ο αργυροπελεκάνος (Pelecanus crispus), ο ροδοπελεκάνος (Pelecanus onocrotalus) και ερωδιοί, ό- πως ο νυχτοκόρακας (Nycticorax nycticorax), ο λευκοτσικνιάς (Egretta garzetta), ο κρυπτοτσικνιάς (Ardeola ralloides), ο πορφυροτσικνιάς (Ardea purpurea) και ο ήταυρος (Ixobrychus minutus). Λειτουργίες και αξίες του υγροτόπου Οι λειτουργίες και αξίες του υγροτόπου Άγρα-Βρυτών-Νησίου, είναι πολλές και σηµαντικές. Όπως κάθε υγρότοπος: µε το νερό που συγκεντρώνεται στον υγρότοπο εµπλουτίζεται ο υπόγειος υδροφόρος ορίζοντας, προστατεύει την πόλη της Έδεσσας από πληµµύρες και διάβρωση των εδαφών, καθώς µειώνει την ορµή των πληµµυρικών νερών, οι καλαµώνες που αναπτύσσονται σε αυτόν συντελούν στον καθαρισµό και φιλτράρισµα του νερού από φερτά υλικά και ρύπους, στηρίζει τα τροφικά πλέγµατα, δηλαδή τους ζωικούς οργανισµούς. συµβάλει στη ρύθµιση του κλίµατος στην περιοχή, µέσω της ιδιότητάς του να να αποθηκεύει και να ελευθερώνει θερµότητα. Επίσης, γίνεται αξιοποίηση της ηλιακής ακτινοβολίας από την βλάστηση που αναπτύσσεται σε αυτούς. Τα προβλήµατα του υγροτόπου Τα προβλήµατα του υγροτόπου συνοψίζονται στα εξής: Υποβάθµιση λόγω υπερβολικής ανάπτυξης των καλαµώνων σε βάρος άλλων βιοτόπων. Ευτροφισµός και δηµιουργία ανοξικών συνθηκών ιδιαίτερα κατά τη θερινή περίοδο λόγω της µείωσης του όγκου του νερού. Υποβάθµιση των δασών στην γύρω περιοχή, λόγω εκχερσώσεων αλλά και λαθροϋλοτοµιών. Έλλειψη υδρολογικής διαχείρισης µε στόχο την αύξηση της περιβαλλοντικής ετερογένειας και της βιοποικιλότητας στον υγρότοπο Απουσία ικανοποιητικών κινήτρων για τον τοπικό πληθυσµό τα οποία θα ε- πιτρέψουν την συµµετοχή του στη διαδικασία της προστασίας. Λαθροθυρία Παράνοµες εκχερσώσεις Λειτουργία λατοµείου εντός της προστατευόµενης ζώνης Παρουσία της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταρείας Μέλη και συνεργάτες της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας ασχολούνται συστηµατικά µε τον υγρότοπο περίπου εδώ και 15 χρόνια και παρακινώντας φορείς να αναλάβουν δράσεις, µε συστηµατικότερο το ήµο Έδεσσας. Τα τελευταία 4 χρόνια, η Ορνιθολογική και ο ήµος µε τη στήριξη εθελοντών από όλο τον κόσµο (µέσω του προγράµµατος European Volunteer Service) εφαρ- µόζει το πρόγραµµα «Προστασία και ιαχείριση της περιοχής του Υγροτόπου Άγρα Βρυτών Νησίου». Οι δράσεις που περιλαµβάνονται είναι προσανατολισµένες στην προστασία, διαχείριση και ανάδειξη των σηµαντικών στοιχείων του υγροτόπου: επιστηµονική παρακολούθηση πουλιών και σηµαντικών ειδών φυτών και οικοτόπων, µικρή διαχείριση οικοσυστηµάτων, φύλαξη, κατασκευή/συντήρηση υ- παίθριων υποδοµών και περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση. Η ευαισθητοποίηση γίνεται είτε άµεσα µε τη λειτουργία του Κέντρου ενηµέρωσης, είτε έµµεσα σε όλες τις µεγάλες και µικρές εκδηλώσεις που οργανώνονται. Οι δράσεις συνοψίζονται στις εξής: ιατήρηση 1. Παρακολούθηση της Πανίδας (έµφαση στα πουλιά) 2. Παρακολούθηση άλλων φυσικών παραµέτρων (παρακολούθηση Ορχιδέων στα υγρά λιβάδια, παρακολούθηση οικοτόπων υγροτόπου, παρακολούθηση ποιότητας στάθµης υδάτων ( σε συνεργασία µε ΕΘΙΑΓΕ, ασαρχείο Έ- δεσσας και Πανεπιστηµιακά Ιδρύµατα) 3. ιαχείριση οικοτόπων 4. Συντήρηση υποδοµών Περιβαλλοντική Ευαισθητοποίηση 7-ήµερη λειτουργία του Κέντρου Ε- νηµέρωσης (10.00 15.00) Περιηγήσεις σε σχολεία και οργανω- µένους επισκέπτες Ηµερήσιο πρόγραµµα ΠΕ για µαθητές ηµοτικού Πρόγραµµα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης «Γνωριµία µε τον υγρότοπο Ά- γρα Βρυτών Νησίου» ιοργάνωση µηνιαίων εκδηλώσεων για παιδιά και µεγάλους ΠΕ στα δηµοτικά σχολεία του υγροτόπου Λειτουργία blog: http://blogs.ornithologiki.gr/agras/ Υποστηριχτικά φυλλάδια και χάρτες Συµµετοχή σε φεστιβάλ εκδηλώσεις Εθελοντισµός Από τον Μάρτιο του 2008 ξεκινούν οι δράσεις της Ορνιθολογικής στον υ- γρότοπο Μέχρι σήµερα έχουν προσφέρει εθελοντική εργασία µε το European Voluntary Service (EVS) και AMICUS 32 εθελοντές από Ιταλία, Ολλανδία, Γερ- µανία, Γαλλία, Βέλγιο, Ισπανία, Τουρκία, Πορτογαλία, Νορβηγία, Ελβετία και Βραζιλία (Ινστιτούτο Νεολαίας - Ορνιθολογική - ήµος Έδεσσας) Πτυχιακές εργασίες και πρακτικές α- σκήσεις από Πανεπιστηµιακά Ιδρύµατα της Ελλάδας και του Εξωτερικού Προσφορά ανεξάρτητων εθελοντών Ελλάδας και Εξωτερικού µε πρόγραµ- µα 2 εβδοµάδων το καλοκαίρι ή συγκεκριµένων περιόδων όλο το χρόνο υνατότητες ενηµέρωσης και περιήγησης στον υγρότοπο Στην είσοδο της περιοχής, 7χλ. Από την πόλη της Έδεσσας στην Ε.Ο Έδεσσας Φλώρινας, βρίσκεται το Κέντρο Ενηµέρωσης του υγροτόπου. Μέχρι σήµερα επισκέπτες όλων των ηλικιών από την Ελλάδα και το εξωτερικό (οργανωµένες οµάδες, µεµονωµένοι επισκέπτες και σχολεία) ενηµερώνονται στο Κέντρο Ενηµέρωσης του υγροτόπου όπου τους παρέχετε: Ενηµερωτικό υλικό και χάρτες της προστατευόµενης περιοχής υνατότητα παρακολούθησης των πουλιών µε κιάλια και τηλεσκόπια Ενηµέρωση για την ιστορία και την οικολογική αξία του υγροτόπου υνατότητα µετάβασής στη θέση Αµφιθέατρο και Παρατηρητήριο Αγ. Γεωργίου Προβολή ενηµερωτικού Video για την περιοχή. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά µε το πρόγραµµα και την εθελοντική προσφορά επικοινωνήστε µαζί µας. Ειρήνη Σκούλη, Υπεύθυνη Κέντρου Ενηµέρωσης Υ- γροτόπου Άγρα Βρυτών Νησίου, Τοπική Συντονίστρια Ορνιθολογικής Τηλ. 2381300755, 6956297398 e- mail: agras@ornithologiki.gr
6 Ιούνιος 2011 TÔ ÁˆÏÔÁÈÎfi apple ÚÂÏıfiÓ ÙË EÔÚ Ì Û applefi Ù apple Ï ÈÔÓÙÔÏÔÁÈÎ Â Ú Ì Ù (M ÚÔ B ) ( Μια συνέντευξη του Οµότιµου Καθηγητή Παλαιοβοτανικής και Παλαιοντολογίας του Πανεπιστηµίου Αθηνών ρ. Βελιτζέλου Ευάγγελου στον Ηλία Κάρτα) Η.Κ.: Έως τώρα αναφερθήκαµε σε φυτά, σε µαλάκια, σε µικροοργανισµούς και δεν αναφερθήκαµε καθόλου στα σπονδυλωτά, στα µεγάλα θηλαστικά. Ε.Β.: υστυχώς το µεγάλο πρόβλη- µα για εµένα, και µπαίνει σαν σκοπός αν θα συνεχίσουµε να δουλεύουµε, είναι να µπει µια τάξη. ηλαδή, τα ευρή- µατα τα οποία βρίσκει κάποιος, εάν δεν ξέρει, δεν έχει καλή φωτογράφηση, α- πό που είναι το εύρηµα είναι σαν µην το έχει τραβήξει, διότι προέρχονται από πολλές και διαφορετικές γεωλογικές ηλικίες, από πολλά διαφορετικά οικοσυστήµατα. Παραδείγµατος χάρη, υ- πάρχουν µέσα στα λιγνιτικά στρώµατα των ορυχείων, πρόσφατα στα υπερκεί- µενα, που πάνω από το κάρβουνο υ- πάρχει µια αλληλουχία στρωµάτων άµ- µοι, µάργες, πηλοί κλπ. Βρέθηκε ένα µωράκι από µαµούθ το οποίο το έχει το Λαογραφικό Μουσείο της Κοζάνης. Έ- τσι λοιπόν έχουµε διαφορετικές περιπτώσεις για να εντιπίσουµε ένα εύρη- µα. Πρώτον είναι το κάρβουνο στην Πτολεµαΐδα. εύτερον είναι τα αµµορυχεία τα οποία εκµεταλλεύονται τους άµµους και έδωσαν πολύ υλικό στο Α- µύνταιο κυρίως, πολύ υλικό. Αυτά είναι διάσπαρτα ή σε σπίτια ή σε ξένα µουσεία ή και σε µερικά άλλα µουσεία χωρίς άλλα στοιχεία. Έτσι λοιπόν εκεί υ- πάρχει το πρόβληµα να µην γίνει καταγραφή τι υπάρχει και τι άλλο θα βρούµε για να κάνουµε µια ενοποίηση των οργανισµών που ζούσανε σε διαφορετικές ηλικίες και να έχουµε και µια εξέλιξη στα σπονδυλωτά. Αυτή τη στιγµή είναι παρήγορο ότι σ όλη τη υτική Μακεδονία υπάρχουν σπονδυλωτά και ε- κεί που ανασκάπτονται στα Γρεβενά, στη Μηλιά και σε άλλες περιοχές. Το ζητούµενο όµως είναι να έχουµε αυτά τα ευρήµατα από τα αµµορυχεία όπως και στη Φλώρινα, από το νοµό Φλώρινας, γιατί θα πρέπει να τα πιστοποιήσουµε, να τα προσδιορίσουµε εκ νέου. ηλαδή το γένος και το είδος για να κάνουµε τη γεωιστορική εξέλιξη των σπονδυλωτών στο χρόνο. Εγώ στη διδακτορική µου διατριβή είχα τέτοια δείγµατα από τα αµµορυχεία του Αµυνταίου, Περδίκα και κυρίως µια πλούσια θέση την οποία κάλυψα στο διδακτορικό µου την οποία θα ανασκάψω µελλοντικά. Είναι η ευρύτερη περιοχή του δήµου Αµυνταίου. Η.Κ.: Ποια είναι τα ευρήµατα που φιλοξενούνται στην παλαιοντολογική πτέρυγα και µε µια σειρά την οποία θα πρέπει να ακολουθήσουµε επισκεπτό- µενοι αυτό το µουσείο; Ε.Β.: Το Μουσείο της Πτολεµαΐδας δεν αναδείχτηκε και δεν αξιολογήθηκε µουσειακά όσο θα `πρεπε. Τα ευρήµατα αυτά υπήρχανε, βρήκα µια κατάσταση που για να τα µελετήσω λίγο µε τους συνεργάτες µου για να τα δώσω, να τα χρησιµοποιήσω για µουσειακή α- νάδειξη είχα κάποιο πρόβληµα.(πιστεύουµε, µε βάση τα επιστηµονικά δεδοµένα, ότι η οµάδα µας θα αναδείξει τα παλαιοντολογικά ευρήµατα, κυρίως σπονδυλόζωων, από την ευρύτερη περιοχή του νέου ήµου Αµυνταίου). Ευτυχώς οι ξένοι συνεργάτες µου και οι δικοί µου συνεργάτες κατάφεραν να δώσουνε αυτά τα ευρήµατα, να τα προσδιορίσουνε εκ νέου και όχι µόνο. Να πάρουµε, να έχουµε και ανάλογα γραφήµατα, αναπαραστάσεις τις οποίες θα τις ζήλευε ακόµα και ένα ευρωπαϊκό µουσείο. Αυτό που καταφέραµε κυρίως εδώ, τα ευρήµατα σε γενικές γραµµές, έχουµε τους ελέφαντες, έ- χουµε προγονικές µορφές αλόγων, έ- χουµε ελάφια, εκτός από τα ελάφια βρήκαµε και προγονική µορφή του χοίρου, έναν ιπποπόταµο, βίσονες. Είναι µια κατηγορία αυτών των ευρηµάτων και µελλοντικά, υπάρχουν µεγάλες α- ποθήκες εδώ στο µουσείο που θέλω να έρθω µε ειδικούς να δούµε τι υλικό υ- πάρχει, αλλά και να µπει µια τάξη. Τώρα υπάρχει το µουσείο της Πτολε- µαΐδας, άρα αυτός που έχει τέτοια ευρήµατα θα ξέρει που θα απευθυνθεί. Παλαιότερα τι γινόταν; Τα έστελναν στο Πανεπιστήµιο Αθηνών, στο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, ιδιωτικές συλλογές και έτσι έχει γίνει µια διάσπαρτη εµφάνιση και δεν ξέρει κανένας τι γίνεται ακριβώς. Αυτό το είπα και στην οµιλία µου στα εγκαίνια εκεί, βρισκόµαστε σε καλό δρόµο να βάλουµε κάποια τάξη. ε λέµε γιατί και βέβαια σε ότι αφορά τα σπονδυλόζωα υπάρχει νοµοθετική διάταξη η οποία δεν έχει καταργηθεί. Που σηµαίνει, όλα τα σπονδυλόζωα υπάγονται στον ίδιο νόµο µε τα αρχαιολογικά ευρήµατα, εποµένως προστατεύονται. Αλλά για λόγους ηθικής τάξης και αυτό βέβαια αρµόδιο είναι το Πανεπιστήµιο Αθηνών, το Εθνικό Μουσείο του Πανεπιστηµίου Αθηνών όπως το είχαν ονοµάσει την εποχή εκείνη. Αλλά εµείς προτείνουµε τα ευρήµατα αυτά να είναι και σε περιφερειακά µουσεία και οι συνάδελφοι να µπορούν να τα αναδείξουν, παρά να τα έ- χουµε όλα µαζεµένα στην Αθήνα και µέσα σε αποθήκες και να τα βλέπει ο κόσµος. Βέβαια εδώ θα υπάρχουν και άλλα ευρήµατα. Εδώ κάνω έκκληση ό- σοι συλλέκτες έχουν υλικό να το προσφέρουν στα µουσεία για να µπει µια τάξη και να χαράξουµε τις παλαιοκλι- µατολογικές συνθήκες που επικρατούσαν πριν από χιλιάδες χρόνια, για να γίνει η υτική Μακεδονία πόλος έλξης επιστηµονικού ενδιαφέροντος και ε- ρευνών για τα σπονδυλόζωα. Απ` ότι πληροφορούµε υπάρχει µια µουσειακή ανάλυση πρωτόζωων και στη Φλώρινα και στο Φιλώτα και άλλοι ερευνητές αυτό που προέχει είναι να καταγραφούν αυτά, να προσδιοριστούν και δεν πειράζει να είναι διάσπαρτα. Αλλά από δω και πέρα θα δώσουµε άλλη βάση αυτά να συγκεντρωθούν, σε περιφερειακά, στον τόπο καταγωγής τους. Ση- µειώνεται δε ο πολύς θόρυβος που έχει δηµιουργηθεί µε τον ελέφαντα του Περδίκα, που µέχρι σήµερα δεν έχει τύχει ανάλογης συντήρησης και προσοχής. Αυτό το είδος ελέφαντα το α- ναφέρω το 1972 στη διδακτορική µου διατριβή και έχει δηµοσιευτεί σε επιστηµονικό περιοδικό. Εκείνα τα ευρή- µατα, και εάν µε ρωτάτε εµένα προσωπικά, έχω ασχοληθεί στο διδακτορικό µου µε τα σπονδυλωτά, αυτό το οποίο αυτή τη στιγµή παίζει σηµαντικό ρόλο στο µουσείο της Πτολεµαΐδας, στο Παλαιοντολογικό Μουσείο, είναι που είναι το ισχυρό µας χαρτί είναι όλα τα υ- πόλοιπα. Γιατί σπονδυλόζωα σε κάθε µουσείο που θα πάτε στο εξωτερικό ή στο εσωτερικό υπάρχουν. Εκείνο το ο- Bos primigenius (Κρανίο) Πλειστοκαινικό τµήµα κρανίου, που βρέθηκε στο Προάστιο Εορδαίας. Πρόκειται για ένα εξαφανισµένο είδος βοοειδούς, που έζησε στην Ευρασία κατά τη διάρκεια του Πλειστοκαίνου και του Ολοκαίνου. Το ύψος του έφτανε τα 1,8 µέτρα και το βάρος του τα 1.000 κιλά. Τα κέρατά του είχαν µήκος ως και 80 εκατοστά µε την χαρακτηριστική συστροφή στις άκρες τους. Κατοικούσε σε ανοιχτά δάση και σε ξέφωτα δασών. Το είδος αυτό είναι ο πρόγονος των σηµερινών οικόσιτων αγελάδων ενώ ο τελευταίος εκπρόσωπός του πέθανε στην Πολωνία το 1627. ποίο εγώ µε την ερευνητική µου οµάδα θέλω να αναφέρω -τώρα θα προσπαθήσω και στην Μηλιά και στη Μεγαλόπολη και στη Πτολεµαΐδα, είµαι πολύ κοντά,- δηλαδή τα έχουµε ήδη µελετήσει, είναι τι τρώγανε αυτά, ποια φυτά τρώγανε και αν αυτά συµφωνούν µε αυτά τα δεδοµένα. ηλαδή µε τα παλαιοβοτανικά δεδοµένα που έ- χουµε, τι έτρωγε ο ελέφαντας, τι έτρωγε ο ρινόκερος κλπ. Έχουµε τα αντίστοιχα φυτικά απολιθώµατα και από την ευρύτερη περιοχή της Μηλιάς και από την Πτολεµαΐδα και από την Βεγόρα και από άλλες τέτοιες περιπτώσεις. Και θα είναι µια επαναστατική εργασία αυτή. Γιατί για πρώτη φορά θα δώσουµε στη δηµοσιότητα τι τρώγανε τέλος πάντων. Η.Κ.: Αυτή τη στιγµή όµως δεν φιλοξενούνται αυτά τα ευρήµατα στο µουσείο, φιλοξενούνται µόνο ευρήµατα που αφορούν τα σπονδυλόζωα. Ε.Β.: Ναι, τα σπονδυλόζωα. Αυτή τα ευρήµατα µελλοντικά,τουλάχιστον για την Πτολεµαΐδα, γι αυτό υπάρχουν και οι συνεργάτες µου από το εξωτερικό και θα βάλω µια βιτρίνα µε τέτοια ευρήµατα, τι τρώγανε οι ελέφαντες. Θα βάλουµε αναπαράσταση του δέντρου όπως είναι σήµερα και δίπλα του το απολίθωµα. Αυτή θα είναι και η πρωτοτυπία, σε όποιο µουσείο το κάνουµε αυτό. ιότι είµαστε πολύ κοντά να την ολοκληρώσουµε αυτήν την πρόταση. Η.Κ.: Μάλιστα, θα ήθελα να ρωτήσω το εξής. Για να είναι περισσότερο προσιτά στο κοινό αυτού του είδους τα µουσεία, δεν θα ήταν καλό να υπάρχουνε αντίστοιχα εκπαιδευτικά προγράµµατα; Ε.Β.: Τα εκπαιδευτικά προγράµµατα είναι το κύριο µέληµά µου. Το ίδιο είπα και στη Λέσβο όταν ήµουν πρόεδρος(του µουσείου) το ίδιο και σε όλα τα µουσεία. Εδώ στη µελέτη έχουν βγει προτάσεις όχι µόνο σ ένα µουσείο για να έχει επισκεψιµότητα θα πρέπει καταρχήν να υπάρχουν τα εκπαιδευτικά προγράµµατα να υπάρχει ένας οδηγός δίγλωσσος τον οποίο προβλέπει η µελέτη. Το να υπάρχουν τρία εκπαιδευτικά προγράµµατα για όλες τις βαθµίδες της εκπαίδευσης αυτό είναι το σπεσιαλιτέ της ερευνητικής µου οµάδας. Εµείς τι κάνουµε; Εµείς δίνουµε όλα τα επιστηµονικά στοιχεία και υπάρχουν ε- ταιρείες εντός και εκτός Ελλάδος που διαµορφώνουν τα πολυµέσα. Για την Πτολεµαΐδα παραδείγµατος χάρη έχω προτείνει τρία τέτοια εκπαιδευτικά προγράµµατα, διότι το µέλλον των µουσείων ανήκει στους νέους και χωρίς τη συµµετοχή και την επισκεψιµότητα των σχολείων κλπ., δεν είναι τα µουσεία βιώσιµα. Μπορώ να σας πω παραδείγµατος χάρη, είχαµε βάλει απ ότι θυµάµαι σαν εκπαιδευτικό πρόγραµµα τη γεωιστορική εξέλιξη των ζώων και φυτών. Όσα µουσεία έκανα µε τη δική µου ερευνητική οµάδα αρχίζουν από τη δηµιουργία της γης µέχρι σήµερα τα ευρήµατα. Τα ευρήµατα βέβαια η Ελλάδα δεν υπήρχε τότε αλλά υπήρχε η Βραζιλία, υπήρχε η Βολιβία ε- ποµένως έχουµε µέσω των µουσείων, σκεπτόµενος και σεβόµενος ότι αργότερα θα έχουµε εκπαιδευτικά προγράµ- µατα αρχίζουµε από το προκάµβριο 3,5 δισεκατοµµύρια χρόνια µε ευρήµατα µέχρι σήµερα. Αυτό θα είναι το ένα εκπαιδευτικό πρόγραµµα. Πως εξελίχθηκε η ζωή από µονοκύτταρους οργανισµούς και έφτασε στη σηµερινή. Ένα δεύτερο είναι η δηµιουργία του κάρβουνου, τα οικοσυστήµατα, ανάλυση οικοσυστηµάτων, χλωρίδα, βλάστηση κλπ. Και βέβαια ένα άλλο εκπαιδευτικό πρόγραµµα που προτείνει είναι η εξέλιξη των σπονδυλόζωων. Ήδη σήµερα που βρίσκοµαι εδώ, επειδή είδα και την ηµεροµηνία έφερα τα δέκα γραφήµατα, η αναπαράσταση του βίσωνα, η α- ναπαράσταση του ελέφαντα, δύο διαφορετικά από δύο διαφορετικούς καλλιτέχνες, του ιπποπόταµου, του ίππου, των ελαφιών και πέντε µεγάλες γεωλογικές τοµές του κάρβουνου που φιλοξενούν ορισµένες κατηγορίες φυτικών απολιθωµάτων. Τα µουσεία πρέπει να είναι προσιτά, να έχουν σωστή ενη- µέρωση και δε σηµαίνει αυτό, όπως µερικοί θεωρήσανε ότι είχα την εµπειρία της Λέσβου, ότι κάναµε ένα µουσείο και τελειώσαµε. Το µουσείο πρέπει να είναι ένα ζωντανό κύτταρο και πρέπει να κάνει αλλαγές. Ο επισκέπτης του µουσείου πρέπει να έρθει και να ξαναέρθει στο µουσείο. Άρα πρέπει να γίνονται αλλαγές. Θα πρέπει να γίνονται περιοδικές εκθέσεις. Θα πρέπει να γίνονται ενηµερωτικά σεµινάρια για την εκπαίδευση όλων των κατηγοριών, διότι αλλιώς τα µουσεία δεν θα έχουν κανένα µέλλον. Βέβαια τα µουσεία παίζουν έναν σηµαντικό ρόλο, επειδή το περιβάλλον αλλάζει, καταστροφές, τεχνικά έργα, δεν µπορεί αυτά να τα στα- µατήσει ούτε κανένα οικολογικό κίνη- µα και εξόρυξη θα γίνεται και όλα θα γίνονται, τα µουσεία θα ναι να µας θυµίζουν τι είχαµε στην πατρίδα µας και δε το έχουµε πλέον µόνο στα µουσεία. Η.Κ.: Η εξέλιξη της Βεγορίτιδας θα συζητηθεί σε µια µελλοντική συνάντηση µας. Ε.Β.: Εγώ στη Βεγορίτιδα και κυρίως ο γιος µου, επειδή έχει πάρα πολλά στοιχεία και δεδοµένα και αυτός τα λέει και καλύτερα από µένα. Αλλά το βασικότερο για µένα είναι η ιχθυοπανίδα της Βεγορίτιδας είναι µοναδική σ όλο τον κόσµο, δεν υπάρχει. Ένα µεγάλο ψάρι, το οποίο όταν το έβγαλα στη Βεγόρα σε µια εποχή που είχε µεγάλο καύσωνα κόντεψα να πάθω έµφραγµα. Γιατί βρήκα ένα µεγάλο ψάρι και νόµιζα ότι ήταν ένα µεγάλο φίδι. Όλο το κρανίο του, τα δόντια του είναι όπως τα δάχτυλά µου. Και βέβαια κάποια στιγ- µή, γιατί πρέπει στη παλαιοντολογία να είσαι και λίγο κρυψίνους διότι αν ανακοινώσω κάτι. Τρέχουν όλοι και ψάχνουν και βέβαια δεν ξέρει κανένας που έχω εγώ τα ψάρια. Έχουν σκυλιάσει όλοι, δεν ξέρει κανένας, γιατί αν Συνέχεια στην 7η σελ.
Ιούνιος 2011 7 TÔ «appleúfi ÏËÌ» ÙË ÏÂappleÔ Λαζάρου Στράτος Πρόεδρος Κυνηγετικού Συλλόγου Έδεσσας Ένα ζώο, που έχει προβληµατίσει πολύ κόσµο που απασχολείται ή δραστηριοποιείται στην φύση και ενδιαφέρεται για το φυσικό περιβάλλον, είναι η αλεπού. Για της οικολογικές οργανώσεις αποτελεί «αντικείµενο προστασίας», για τους κατοίκους των χωριών και τους πτηνοτρόφους είναι ένας αι- µοβόρος εχθρός, για τους αγρότες αποτελεί ασπίδα προστασίας από τα τρωκτικά που επιτίθενται στην σοδιά του και για τους κυνηγούς έ- νας αντίπαλος που ευθύνεται για την µείωση των θηραµάτων. Ευλόγα κάποιος θα αναρωτηθεί ποια είναι τελικά η αλήθεια και τι πραγµατικά είναι αυτό το όµορφο ζωάκι; Για να απαντήσει κάποιος θα πρέπει να γνωρίζει πολύ καλά την βιολογία της, τι επηρεάζει την κατάσταση του πληθυσµού της και την µείωση του αριθµού των θηρα- µάτων της. Η αλεπού είναι ένα πολύ ευπροσάρµοστο ζώο η δε πληθυσµιακή της κατάσταση επηρεάζεται άµεσα από την δυνατότητα εξεύρεσης τροφής, φυσιολογικά τρέφεται µε καρπούς, ψοφίµια, µικρά θηλαστικά, πουλιά, σκουλήκια, έντοµα κλπ. Όταν όµως δεν βρίσκει αυτά που α- ποτελούν την φυσική της τροφή, στρέφεται στους σκουπιδότοπους που αποτελούν γι αυτή µια πολυτελή ταβέρνα γεµάτη εδέσµατα. Συνεπώς ο πληθυσµός της επηρεάζεται από εξωγενείς παράγοντες και όχι από την κατάσταση στην ο- ποία βρίσκεται κατά καιρούς και κατά τόπους το φυσικό περιβάλλον. Αποτέλεσµα όλων αυτών είναι µια ανισορροπία στην φύση, µε υ- περπληθυσµό της αλεπούς που αυτή µε την σειρά της ασκεί µεγάλη πίεση σε είδη που αποτελούν το φυσικό της διαιτολόγιο (πέρδικες, ορτύκια, λαγούς, πάπιες παρυδάτια και υδρόβια πουλιά) απειλώντας κάποια από αυτά πλέον µε ε- ξαφάνιση. Στο γνωστό βιβλίο «Birds in Europe» παρουσιάζεται πολύ παραστατικά το πρόβληµα: «Φανταστείτε µια καµπίσια πέρδικα όταν TÔ ÁˆÏÔÁÈÎfi apple ÚÂÏıfiÓ ÙË EÔÚ Ì Û applefi Ù apple Ï ÈÔÓÙÔÏÔÁÈÎ Â Ú Ì Ù Συνέχεια σπό την 6η σελ. µάθουνε οι ξένοι κλπ. Θα πάρουνε δυο τρία, θα καταστρέψουν άλλα δέκα και τώρα είµαι πολύ αισιόδοξος διότι η Ρόδος θα είναι το πρώτο µουσείο στην Ευρώπη από ευρήµατα και είναι άλλος χαρακτήρας. Εδώ, σκόπιµα εγώ και έ- χω κατηγορηθεί γι αυτό, γιατί υπήρχανε µερικοί οι οποίοι θέλανε θαλάσσια, δεν είχε θάλασσα εδώ, γιατί να βάλω θαλάσσια. Θαλάσσια θα µπούνε στη Ρόδο που υπάρχει θάλασσα. Εδώ γιατί να βάλω; εδώ µόνο ποτάµια, λίµνες, βάλτους και βέβαια το είπα και στην ο- µιλία µου στα εγκαίνια για να µην αδικήσω τα περιθώρια αυτής της λεκάνης που έχει δηµιουργηθεί γύρω στα 140 ε- κατοµµύρια χρόνια µέχρι 160 εκεί έχω επισηµάνει σηµαντικά ευρήµατα όλως τυχαία. Εκεί µπορεί να περνάει ο βιολόγος από πάνω και να µην το καταλάβει. Έχω βρει στην ευρύτερη περιοχή περίπου στα 400 εκατοµµύρια χρόνια ι- χνοαπολιθώµατα, γρατσουνιές από γαρίδες και αστακούς, από καρκινοειδή, τροµερά µπλοκ. Μπορεί αυτό το µπλοκ να µπει στο προαύλιο χώρο του µουσείου και να είναι µοναδικά στον κόσµο.. Και κάτι άλλο στην ευρύτερη περιοχή του Νοµού Κοζάνης, έχω ανακαλύψει αυτά τα γνωστά αλλά δεν τα έβρισκε κανένας, µεγάλα µπλοκ που έ- χουν µέσα µαλάκια, απολιθώµατα 140 εκατοµµύρια χρόνια µεγάλα µπλοκ. Θα πήγαινε ο µαθητής δίπλα, θα έχει τη δίγλωσση πινακίδα, θα του λέει η δασκάλα. τι είναι; Ζωγράφισε τι έχει πάνω; ηλαδή τα εκπαιδευτικά προγράµ- µατα θα τα αφήσουµε για τους εκπαιδευτικούς. Στη Γερµανία που έχω σπουδάσει εγώ, υπήρχε εκπαιδευτικός στο µουσείο, σύµβουλος µουσείου για την πρώτη τάξη. Για τη δεύτερη είχε άλλον. Και εκεί τι κάνουν; Πάει ολόκληρη τάξη µέσα στο σχολείο και κάνει µια ολόκληρη ηµέρα µέσα, γράφουν, φτιάχνουν και το βράδυ φεύγουν έξω. Και βέβαια όταν ήµουν εγώ πρόεδρος της Λέσβου έκανα ειδικές τιµές για τα σχολεία, για την κάθε τάξη. Και κανονικά έ- πρεπε να µην πάρουµε καθόλου λεφτά απ τα σχολεία, από τους µαθητές, αυτά είναι δουλειά της πολιτείας. Οι περισσότεροι άλλοι που έχουν µια κάρτα ότι είναι ελευθέρας γιατί να µην έχουν µια αντίστοιχη και οι µαθητές. Η.Κ.: Η αναφορά στην αρχαία Εορδαία λίµνη, την Μεγάλη λίµνη αυτή χρονολογικά πότε οριοθετείται; Ε.Β.: Και γέφυρες, χερσαία τµήµατα αλλά υπήρχανε και ποτάµια, µεγάλα ποτάµια, αλλά δεν την έχω επισκεφτεί. Είναι µια καλή ευκαιρία κάποια στιγµή να ασχοληθώ και µ αυτό γιατί µε ενδιαφέρει και εµένα. Η.Κ.: Υποτίθεται ότι κατάλοιπα της αρχαίας Εορδαίας λίµνης, είναι το σύ- µπλεγµα των τεσσάρων λιµνών µε βαθύτερο σηµείο τη Βεγορίτιδα. Ε.Β.: Το υπόβαθρο της Βεγορίτιδος είναι µια τάφρος, µια λεκάνη. ηλαδή µετά από τεκτονισµό δηµιουργούνται αυτά τα βυθίσµατα, µέσα στο βύθισµα αυτό, απ τα όµβρια νερά και από τους χείµαρρους κλπ. Μαζεύτηκαν κροκάλες, πέτρες στρογγυλές, οι οποίες είναι απ τα περιβάλλοντα όρη. Τέτοια έ- χω βρει εγώ και στο Φιλώτα και στη Βεγορίτιδα. Υπήρχαν οι φερτές ύλες το µαργαρικό υλικό που είναι αυτά τα απολιθώµατα από βραχώδη όρη που δηµιουργούνται οι άµµοι ή ο πηλός κλπ. Και απέκτησαν το υπόβαθρο να σχηµατιστεί µια λίµνη, να αρχίσει ο ευτροφισµός, να αρχίσει η δηµιουργία του κάρβουνου και από εκεί και πέρα να έχουµε την απόληξή του στη Βεγόρα, στη Βεύη, στη Φλώρινα. Για όλα υ- πάρχει κάποια εξήγηση, εκεί τουλάχιστον η γεωλογία έχει αυτό το προνό- µιο, ότι δίνει ορισµένες τέτοιες εξηγήσεις αλλά σε καµιά περίπτωση αυτή η µελέτη που σας έδωσα τώρα τελευταία, που µιλάει για παγετώνες, σε κα- µιά περίπτωση δεν υπήρχανε στην Ελλάδα παγετώδεις εποχές. Υπήρχανε ψυχρές και θερµές. Η.Κ.: Ποτέ όταν λέτε τι εννοείται; Πού οριοθετείται περίπου; Ε.Β.: Στον Όλυµπο µπορεί να έχει, που είναι ένα ορεινό οικοσύστηµα, αλλά σε πεδινές λεκάνες κλπ. Από τα ευρήµατα που βρίσκουµε µέσα στην Πτολεµαΐδα, στη Βεγόρα ή σε άλλες περιοχές µέσα στο κάρβουνο, δεν έχου- µε βρει κανένα ίχνος, µιλάµε για επιστηµονικά δεδοµένα, που δεν τα γνωρίζουνε αυτοί που ασχολούνται µε κλι- µατικές αλλαγές. Όλα είναι των θερ- µών περιοχών. εν είναι κανένα του ψυχρού κλίµατος. Η.Κ.: Το υποαλπικό τοπίο του Βόρα, σχετίζεται µερικώς µε αυτό του Ολύ- µπου; Ε.Β.: Εγώ είµαι ο άνθρωπος που λέει ότι ποτέ δεν υπήρχαν πότε αυτές οι παγετώδεις εποχές, όπως υπήρχαν στις Άλπεις και αλλού. Στην Μεγαλόπολη παραδείγµατος χάρη που έκαναν το µεγάλο λάθος, παλαιότερα, κι εκεί έχω παρεξηγηθεί. Λένε, µα έχει τρίχωµα το ζώο άρα παγετώδη εποχή, γιατί το ζώο δεν είχε πόδια να περπατήσει; Γιατί µέσα στις λεκάνες της Μεγαλόπολης έχουµε κάνει παλαιοκαρπολογική ανάλυση µε τους συνεργάτες µου εδώ και χρόνια. Βρήκαµε για πρώτη φορά απολιθωµένους σπόγγους στις λιµναίες µας. Πέραν τούτου βρήκαµε καρπούς και σπέρµατα που αυτά για να καρποφορήσουν, µέσα στο οικοσύστηµα βέβαια, µέσα στο νερό η µέση ετήσια θερµοκρασία ήταν 20 0 C. Πάνω στον Όλυµπο εκεί υπάρχουν λιθώνες της παγετώδους εποχής. Κλείνοντας, θέλω να πω ότι η επιστηµονική οµάδα µου θα ασχολείται µε την εξέλιξη και την προστασία των λιµνών της περιοχής του Αµυνταίου, γιατί αυτό αποτελεί ανάγκη και προτεραιότητα για την ευρύτερη περιοχή. Πηγή Φωτογραφιών: Ευάγγελος Βελιτζέλος κλωσά τα αυγά της και από πάνω της πετούν γεράκια και κορακοειδή ενώ στο έδαφος περιπολούν αλεπούδες, κουνάβια, αρουραίοι, αδέσποτες γάτες και αδέσποτοι σκύλοι». Επίσης ένας ερευνητής χαρακτηριστικά αναφέρει ότι σε µια περιοχή της Αγγλίας µέσα σε µια και µόνο αναπαραγωγική περίοδο σκοτώθηκαν 800 γλάροι από τις τέσσερεις αλεπούδες που ζούσαν εκεί. Οι 240 απ αυτούς µάλιστα σε µια µόνο νύχτα. Τέλος σε αγροτική περιοχή του Βristol εκτιµήθηκε ότι το 7% των γάτων και άλλων κατοικίδιων, σκοτώνονταν ετησίως από α- λεπούδες που στην περιοχή ο πληθυσµός τους παρουσίαζε έξαρση. Σηµαντική επίσης πηγή τροφής γι αυτήν αποτελούν εδαφόβια πουλιά και άλλα µικρά θηλαστικά όπως και ο λαγός. Παρατηρώντας χρόνια την φύση µε την ιδιότητα του κυνηγού αλλά και παλαιότερα σαν αγρότης έχω δει µεγάλες αλλαγές να συντελούνται όχι µόνο στο φυσικό περιβάλλον αλλά στις συνήθειες και στις δραστηριότητες των ανθρώπων. Ο άνθρωπος πάντοτε είναι αυτός που επηρεάζει µε τις παρεµβάσεις του άµεσα το περιβάλλον. Παλαιότερα την περίοδο του µεσοπολέµου η αλεπού κυνηγιόταν για την γούνα της, φτωχές οικογένειες είχαν ένα µικρό εισόδηµα από το κυνήγι της αλεπούς, έτσι αφαιρούταν ένας σηµαντικός αριθµός ζώων και ουσιαστικά είχαµε έναν έλεγχο του πληθυσµού της και µια εν γένει ισορροπία στην φύση. Κανένας κυνηγός σή- µερα δεν ασχολείται µε το κυνήγι της αλεπούς αν µάλιστα τα σκυλιά κάποιου συναδέλφου κυνηγούν α- λεπού τότε όλοι οι υπόλοιποι αναφέρονται απαξιοτικά σ αυτόν. Σή- µερα πόσες και πόσες καταδίκες και πρόστιµα έχει πληρώσει και συνεχίζει να πληρώνει η χώρα µας για τις ανοιχτές χωµατερές-σκουπιδότοπους. Μέχρι πριν λίγο καιρό είχαµε ανοιχτές χωµατερέςσκουπιδότοπους και στον συνενωµένο ποια ήµο Έδεσσας, πρόσφατα στην περιοχή µας έκλεισαν όλες. Κι όµως, τώρα οι «άνθρωποι» λες και για «γινάτι» συνεχίζουν να πετούν ανεξέλεγκτα σκουπίδια και έχουν γίνει τα δάση µας ένας µεγάλος σκουπιδότοπος, µε τραγικά αποτελέσµατα για την βιολογία της αλεπούς αλλά και του λύκου. εν είναι τυχαίο ότι στην περιοχή µας γύρω από την λίµνη Βεγορίτιδα αλλά και γύρω από υδροβιότοπο του Άγρα ο πληθυσµός της α- λεπούς παρουσιάζει έξαρση. Εδώ παρουσιάζεται πληθώρα τόσο ανθρωπογενών πηγών τροφοδοσίας όσο και φυσικών, µε τα αντίστοιχα καταστρεπτικά αποτελέσµατα. Εύκολα διαπιστώνουµε ότι πρόκειται για ζώο µε µεγάλη προσαρ- µοστικότητα που µπορεί να εποικίσει πολλούς και διαφορετικούς βιότοπους και να δηµιουργήσει µε τις υπάρχουσες συνθήκες µεγάλα προβλήµατα στους πληθυσµούς πτηνών και µικρών θηλαστικών καθώς επίσης και να µειώσει τους πληθυσµούς των τρωκτικών. Σε κάθε περίπτωση το θέµα που δηµιουργείται πρέπει να εξεταστεί µε µεγάλη λεπτοµέρεια και εµπεριστατωµένα και να ληφθούν αποφάσεις από τους φορείς που ε- µπλέκονται (Υπουργείο Γεωργίας, Υ.Π.Ε.Κ.Α., αγρότες, κτηνοτρόφους, κυνηγούς κ.α.) έτσι ώστε για τον έλεγχο του πληθυσµού της αλεπούς να βρεθεί ένας νόµι- µος και αποδεκτός τρόπος. Ένα µόνο δεν πρέπει να συνεχίζεται, η απραξία, που τόσα χρόνια έχουµε µάθει να επαναπαυόµαστε και να περιµένουµε ένα αόρατο µαγικό χέρι να λύσει όλα µας τα προβλή- µατα. Συνέχεια από την 4η σελ. µνης. Τέλος µπορεί να συµβάλει στην οριοθέτηση της προστατευµένης περιοχής, το καθορισµό των ζωνών χρήσεων γης και τον ορισµό των καλλιεργήσιµων εκτάσεων προς διανοµή. Οπωσδήποτε η ποσοτικοποίηση των επιπτώσεων που έχουν οι διαφορετικές δραστηριότητες στα οικοσυστήµατα και ιδιαίτερα στο λιµναίο οικοσύστηµα, είναι απαραίτητο να υ- λοποιηθεί στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης και διαχείρισης των ποικίλων και αξιόλογων φυσικών πόρων της λεκάνης απορροής της Βεγορίτιδας. Οι δορυφορικές εικόνες και αεροφωτογραφίες προσφέρουν µια συστηµατική διαχρονική καταγραφή IMNH BE OPITI A: 25 XPONIA PIN & TøPA... της προϋπάρχουσας αλλά και της τρέχουσας κατάστασης. Από τα παραπάνω φαίνεται η χρησιµότητα και η ανάγκη δηµιουργίας και συντήρησης ενός ψηφιακού Άτλαντα που µεταξύ των άλλων έχει δυνατότητες καταχώρησης διαχρονικών δορυφορικών δεδοµένων, ενώ µας επιτρέπει: Να παρακολουθούµε και να συµµετέχουµε ενεργά στη προστασία του περιβάλλοντος. Να αναπτύσσουµε νέες ε- φαρµογές και υπηρεσίες που είναι δυνατόν να υποστηρίξουν τους φορείς διαχείρισης της λίµνης Βεγορίτιδας. Βιβλιογραφία Charou, E., Stefouli, M., Dimitrakopoulos, D., Vasiliou, E. and Mavrantza, O., 2010. Using remote sensing to assess impact of mining activities on land and water resources. Mine Water and the Environment, 29: 45-52. Haering, K., Daniels, W. and Galbraith, J., 2004. Appalachian mine soil morphology and properties - Effects of weathering and mining method. Soil Science Society of America Journal, 68: 1315-1325. Simmons, J., Currie, W., Eshleman, K., Kuers, K., Monteleone, S., Negley, T., Pholad, B. and Thomas, C., 2008. Forest to reclaimed mine land use change leads to altered ecosystem structure and function. Ecological Applications, 18(1): 104-118. Younger, P., Banwart, S. and Hedin, R., 2002. Mine Water: Hydrology, Pollution, Remediation. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, The Netherlands, pp.464. * Τετάρτη 02 Ιουνίου 2010 Οικολογική Κίνηση Κοζάνης **Οι δορυφορικές εικόνες έχουν διατεθεί από τη Γεωλογικής Υπηρεσία της Αµερικής: USGS. (1)Γεωλόγος Γ είσοδος Ολυµπιακού χωριού, 13561 Αθήνα Tηλ.: 210.2413193-6977617198, e-mail adresses:stefouli@igme.gr mst99@otenet.gr (2) Αγρ. Τοπογράφος Μηχανικός -. ηµητρίου 6, 13561 ΑΘΗΝΑ, Τηλ.: 2121003919-210 26 93 344 - Fax: 210 26 39 102, E-mail: tgiac@tee.gr - thomas.giahoudis@gmail.com Απρίλιος του 2011
C M Y K 8 Ιούνιος 2011 15 Ë MIKPA IATIKH BPA IA Με µεγάλη επιτυχία ολοκληρώθηκε η πανελλαδική συνάντηση φίλων ελεύθερης ιππασίας «TRANSNATURA- HORSE RIDING 2011», που πραγµατοποιήθηκε στις 27, 28 & 29 Μαΐου στη φάρµα ιππασία και υπαίθριων δραστηριοτήτων «ΑΡΤΕΜΙΣ Ο.Ε.» στο Σκλήθρο Αµυνταίου. Στις 9 Ιουλίου το απόβραδο σµίγει η φύση µε την παράδοση σε ένα από τα όµορφα δαντελωτά ακρογιάλια της λίµνης Βεγορίτιδας. Ε- κεί. Για 15 η χρονιά πραγµατοποιείται η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΒΡΑ ΙΑ. Με µπροστάρη τον πολιτιστικό σύλλογο οι κάτοικοι φροντίζουν για την τελειότητα της εκδήλωσης. Σύµµαχος η φύση που διαµόρφωσε το χωρο,σε ένα αµφιθεατρικό σχή- µα κατάφυτο από αυτοφυή δένδρα, έτσι που προσφέρει στον θεατή έ- να γαλήνιο τοπίο πλάι στο ήρεµο κύµα της καταγάλανης λίµνης. Στο γέρµα του Ήλιου όλα πλέον είναι έ- τοιµα. Ήχοι από παραδοσιακά όργανα φερµένοι από τη µικρασία α- ντηχούν στους γυπω θεόρατους βραχους,ετσι που θαρρείς φιλτραρισµένοι γίνονται ακόµα πιο γλυκακουστοι πληµυρίζοντας την ατµόσφαιρα. Ο τεµπέλης ήλιος αποκα- µωµένος γέρνει στις κορυφογραµ- µές του Βόρα και κατάκοπος από το φεγγος της µέρας, λούζεται στα κατσαρά νερά της λίµνης Βεγορίτιδας.Ενα ανάλαφρο αεράκι κουβαλά τη φρεσκάδα του γιαλού και τη σκορπά δροσίζοντας τους ξαναµ- µένους βράχους. Είναι η ώρα έναρξης των εκδηλώσεων. Χορευτικά συγκροτήµατα παραδοσιακών χορών κατακλύζουν την εξέδρα παρουσιάζοντας µοναδικό θεαµα.το κέφι παρασύρει τους παρευρισκό- µενους που συµµετέχουν σε ξέφρενο γλέντι χορού και τραγουδιου. Η νυχτα χορτάτη από χρώµατα µοσχοβολιές και ήχους κυλά ως το χάραµα µε συντρόφια το ντροπαλό φεγγάρι, αφήνοντας πίσω της τη γλυκιά ανάµνηση της 15 ης ΜΙΚΡΑ- ΣΙΑΤΙΚΗΣ ΒΡΑ ΙΑΣ. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΙΗΜΕΡΩΝ ΕΚ ΗΛΩΣΕΩΝ 1 η ηµέρα Σάββατο 9 ΙΟΥΛΙΟΥ 20:30 Η ορχήστρα µε τα παραδοσιακά όργανα ξεκινάει το ταξίδι στις αλησµόνητες πατρίδες. 21:30 καλωσόρισµα 21:40 Χοροί από τον Σύλλογο Μικρασιατών Έδεσσας η «ΜΠΙΓΑ» 22:15 Ταξίδι νοσταλγίας στις αλησµόνητες πατρίδες από τον ευρωβουλευτή κ. Γκλαβάκη Ιωάννη και τη µικρασιατική παρέα ΠΙΠΕΡΙΑΣ. 22:50 Χοροί από το µικρασιατικό σύλλογο Ν. ΕΥΚΑΡΠΙΑΣ «ΟΥΣΑΚ» Ακολουθεί λαϊκό γλέντι 2 η ΗΜΕΡΑ 10 ΙΟΥΛΙΟΥ 21:30 Καλωσόρισµα 21:40 Χοροί του τόπου µας από τον Μορφωτικό Σύλλογο Νέων Άρνισσας «ΜΕΣΝΑ» 22:00 Χοροί από τη θρακική ε- στία Εορδαίας «Ο Αρχηγέννης» 22:20 Χορευτικό τµήµα Θρακιωτών Φιλώτα. Ακολουθεί λαϊκό γλέντι. Στο χώρο των εκδηλώσεων θα λειτουργεί υπαίθρια έκθεση φωτογραφίας ΠΟΛΗ ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ ΜΟΥ του ι- δρύµατος ανταλλαγέντων της Λωζάνης µε θέµα προσφυγικές ιστορίες και η νοσταλγία των ρωµιών της ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ «TRANSNATURA-HORSE RIDING 2011» Οι έφιπποι συµµετέχοντες αλλά και οι επισκέπτες- φίλοι του αλόγου, πέρασαν ένα αξέχαστο τριήµερο, χάρη στο καταπράσινο ανοιξιάτικο φυσικό τοπίο του Βιτσίου και τη φιλική ατµόσφαιρα που επικράτησε. Για δεύτερη φορά η εκδήλωση έκανε τη διαφορά στις ιππικές συναντήσεις για τα ελληνικά δεδοµένα, αφού κατάφερε να συνδυάσει τη διασκέδαση µε τη γνώση. Η ενδιαφέρουσα ηµερίδα για τα ο- φέλη της θεραπευτικής ιππασίας που πραγµατοποιήθηκε τη Παρασκευή 27 Μαΐου στο Πνευµατικό Κέντρο Σκλήθρου, µε εισηγήτρια την Παιδοψυχολόγο Πανεπιστηµίου Μονάχου Ζουρνατζή Αλεξάνδρα αλλά και το σεµινάριο µε την υπέρµαχο της µη βίαιης εκπαίδευσης των αλόγων Ιλόνα Στόικου (η οποία αντικατέστησε επάξια τον Franklin Levinson λόγω της ξαφνικής αδιαθεσίας του), κατάφεραν να κερδίσουν το θαυµασµό µας για τις µοναδικές ικανότητες των υ- πέροχων αυτών ζώων. Η 29η Μαΐου ήταν αφιερωµένη στη πορεία ελεύθερης ιππασίας 24 ων χλµ στα ορεινά µονοπάτια των α- νταρτών του Βιτσίου. Το δέος που προκάλεσε η πανδαισία των ήχων και των εικόνων της κατάφυτης διαδροµής αποζηµίωσαν και τον πιο α- παιτητικό φίλο της ιππασίας. Οι συµ- µετέχοντες, φεύγοντας µε τις καλύτερες εντυπώσεις από την διοργάνωση, ανανέωσαν το ραντεβού τους για τον επόµενο Μάιο. Τα µέλη της Εταιρίας Οικοτουρισµού Βιτσίου, ευχαριστούν θερµά τους χορηγούς της εκδήλωσης καθώς και όσους εθελοντικά συνεισφέρανε για την οµαλή διεξαγωγή της εκδήλωσης. Στην παραπάνω εκδήλωση συµµετείχαν και µέλη του Συλλόγου Προστασίας Βεγορίτιδας. OÚıÔappleÂÙ ÏÈ Á Úˆ applefi ÙÈ Ï ÌÓÂ Με επιτυχία διεξήχθησαν οι δύο εκδηλώσεις περιβαλλοντικού χαρακτήρα στην περιοχή του ήµου Αµυνταίου. Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, δεν θα µπορούσε να βρίσκεται κάτι άλλο πέραν των λιµνών, για έναν δήµο που περιλαµβάνει τέσσερις. Οι εκδηλώσεις αυτές ήταν οι ποδηλατικοί γύροι περιµετρικά των λιµνών. Ο πρώτος, που διοργάνωσε ο "Πολιτιστικός Σύλλογος Αναργύρων" ξεκίνησε στις 19/6/2011, από την Κοινότητα Αγίων Α- ναργύρων, γύρω από την λίµνη Χειµαδίτιδα και διέσχισε το Λιµνοχώρι σε µια διαδροµή δίπλα και από την λίµνη Ζάζαρη. Ο δεύτερος διεξήχθη στις 28/6/2011 από την ΑΜΚΕ "Πετριέων Γη", µε αφετηρία το χωριό Πέτρες και διαδροµή η Λίµνη Πετρών οποία είχε στοιχεία θρησκευτικά, α- µπελουργικά, αλλά και αρχαιολογικά, καθώς περνούσε α- πό την παλιά εκκλησία του Αγίου Νικολάου των Πετρών και δυο εξωκλήσια, ανάµεσα απ' τους αµπελώνες και µέσα από τις αρχαιολογικές ανασκαφές του Αγίου Παντελεήµονα. Ήταν µεγάλη η χαρά και του Συλλόγου Προστασίας της Βεγορίτιδας που κατάφερε να συµµετάσχει µε µέλη του και στις δυο αυτές εκδηλώσεις, δείχνοντας συµπαράσταση και συνεργασία στους προβληµατισµούς και τους αγώνες των φορέων. Με το καλό λοιπόν να ξεκινήσουν και οι εκδηλώσεις στην λίµνη Βεγορίτιδα, όπου ένας απ' τους οικοδεσπότες διοργανωτές είναι και ο σύλλογος µας, µε αθλήµατα εντός και εκτός της λί- µνης, ελπίζοντας να έχει την ίδια επιτυχία. Πρόγραµµα αθλητικών εκδηλώσεων Festival Vegoritidas (Αγίου Παντελεήµονα)2011 2-3/7/2011 Μάζεµα σκουπιδιών 23-24/7/2011 - Beachvolley Γυναικών και Ανδρών, -Beachhandball, -Κολυµβητικοί αγώνες, - Κωπηλατικοί αγώνες µε πλάβες (ξύλινες βάρκες των ψαράδων), -Αγώνες ψαρέµατος, -Bike Diving (βουτιές µε ποδήλατο), - Προβλήτα Diving ( ιαγωνισµός Βουτιάς) και -Windsurf vs Kitesurf Εκδηλώσεις στην Άρνισσα Στις 14 και 15 Αυγούστου θα παρουσιαστούν χορευτικά συγκροτήµατα στο χώρο του Γυµνασίου Άρνισσας και θα ακολουθήσει λαϊκό πανηγύρι µε τις ορχήστρες «ΤΣΙΠΑΡΗ» και «ΧΡΥΣΟ ΑΚΤΥΛΩΝ» αντίστοιχα.