Ο Μεταμοντερνιςμόσ και το κίνημα του New Urbanism

ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΠΟΛΤΣΕΧΝΙΚΗ ΧΟΛΗ ΣΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΣΑΞΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΣΤΞΗ Ο Μεταμοντερνιςμόσ και το κίνημα του New Urbanism της Χριστίνας Βάρβογλη Βέροια, Φεβρουάριος 2012

ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΠΟΛΤΣΕΧΝΙΚΗ ΧΟΛΗ ΣΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΣΑΞΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΣΤΞΗ Ερευνητική εργαςία Ο Μεταμοντερνιςμόσ και το κίνημα του New Urbanism τησ Χριςτίνασ Βάρβογλη Επιβλέπουςα: Αθηνά Βιτοπούλου Βέροια, Φεβρουάριος 2012

Περιεχόμενα Περιεχόμενα...i Περιεχόμενα Εικόνων... iii Ειςαγωγό... 1 Αντικεύμενο εργαςύασ και ςτόχοι... 1 Μεθοδολογύα και πηγϋσ... 2 Διϊρθρωςη τησ εργαςύασ... 4 1. Μεταμοντερνιςμόσ... 6 1.1.Οριςμόσ του μεταμοντϋρνου... 7 1.2 Μορφϋσ του μεταμοντερνιςμού... 8 1.2.1 Ο μεταμοντερνιςμόσ ωσ φιλοςοφύα... 9 1.2.2 Η κοινωνικο-οικονομικό διϊςταςη του μεταμοντερνιςμού... 12 1.2.2.1 Σο ςτύγμα του μεταμοντερνιςμού ςτισ καπιταλιςτικϋσ αςτικϋσ κοινωνύεσ... 14 1.3 Από το μοντϋρνο ςτο μεταμοντϋρνο... 15 1.3.1 Η ϋννοια του μοντϋρνου... 15 1.3.2 Μοντϋρνα Αρχιτεκτονικό και Πολεοδομύα... 16 1.3.3 Η ϊφιξη του μεταμοντϋρνου... 19 2. Ο Μεταμοντερνιςμόσ ςτο χώρο: Οι πατϋρεσ του κινόματοσ... 23 2.1 Aldo Rossi... 24 2.1.1 Ο ςυλλογικόσ χαρακτόρασ τησ πόλησ... 25 2.1.2 Οι μεμονωμϋνοι αςτικού ςυντελεςτϋσ: τα πρωτογενό ςτοιχεύα... 26 2.1.2.1 Η ϋννοια του locus... 27 2.1.2.2 Η ςημαντικότητα του μνημεύου... 29 2.1.3 ύντομη αναφορϊ ςτο ϋργο του Rossi... 30 2.2 Léon Krier... 32 2.2.1 Η επαναςυγκρότηςη τησ πόλησ... 33 2.2.1.1 Η επιςτροφό ςτην ευρωπαώκό πόλη... 33 2.2.1.2 Σο «τϋλοσ» του zoning... 35 i

2.2.2 Η πόλη μϋςα ςτην πόλη... 36 2.2.3 ύντομη αναφορϊ ςτο ϋργο του Krier... 38 3. Σο κύνημα του New Urbanism... 40 3.1 Η ανϊγκη τησ δημιουργύασ του κινόματοσ ςτισ ΗΠΑ... 41 3.2 Congress for the New Urbanism: Αρχϋσ και Φϊρτα... 43 3.2.1 Επύπεδο αναπτυξιακού ςχεδιαςμού... 44 3.2.2 Επύπεδο πολεοδομικού ςχεδιαςμού... 46 3.2.3 Επύπεδο αςτικού ςχεδιαςμού... 48 3.3 New Urbanism ςχεδιαςμόσ και επιδρϊςεισ του κινόματοσ... 50 3.3.1 Μοντϋλα ςχεδιαςμού του New Urbanism... 50 3.3.1.1 Traditional neighborhood development - TND... 51 3.3.1.2 Transit-oriented development -TOD... 53 3.3.2 χεδιαςμόσ επηρεαςμϋνοσ από το New Urbanism... 55 3.3.2.1 «Έξυπνη Ανϊπτυξη»... 56 3.4 Παρϊδειγμα ςχεδιαςμού: Kentlands, Maryland, ΗΠΑ... 58 3.4.1 Λειτουργικϊ και μορφολογικϊ χαρακτηριςτικϊ... 59 3.4.2 Κριτικϋσ και αποτελϋςματα του μοντϋλου εφαρμογόσ... 61 υμπερϊςματα... 64 Περύληψη... 69 Abstract... 71 Βιβλιογραφύα... 74 Βιβλύα... 74 Άρθρα... 75 Ηλεκτρονικϋσ πηγϋσ... 81 Πηγϋσ εικόνων... 81 Ηλεκτρονικϋσ πηγϋσ... 81 ii

Περιεχόμενα Εικόνων Εικόνα 1: Δεύγμα μεταμοντϋρνασ αρχιτεκτονικόσ όπου εντοπύζεται ςυνδυαςμόσ αρχιτεκτονικών ςτυλ... 10 Εικόνα 2: Η Piazza d Italia ςτο Portland των ΗΠΑ... 11 Εικόνα 3: Σο προϊςτιο του Levittown ςτο Las Vegas των ΗΠΑ... 12 Εικόνα 4: Σο «αςτικό» περιβϊλλον των θεματικών πϊρκων τησ Disney... 13 Εικόνα 5: Η «πόλη των τριών εκατομμυρύων κατούκων» του Le Corbusier... 16 Εικόνα 6: Η Ville Radieuse του Le Corbusier... 18 Εικόνα 7: Η κατεδϊφιςη του Pruitt-Igoe... 19 Εικόνα 8: κύτςο του J.F. Batellier... 20 Εικόνα 9: Η Gibson Square του Λονδύνου... 21 Εικόνα 10: Η Rauchstrasse ςτην περιοχό Tiergarten του Βερολύνου... 21 Εικόνα 11: Η Rauchstrasse ϊνωθεν... 22 Εικόνα 12: Aldo Rossi... 24 Εικόνα 13: Η πρώτη ϋκδοςη τησ «Αρχιτεκτονικόσ τησ πόλησ» του Aldo Rossi... 24 Εικόνα 14: Ο Rossi απεικονύζει την πόλη ωσ ϋνα κολϊζ ςτοιχεύων... 27 Εικόνα 15: ύγκρουςη μεταξύ του χϊουσ και τησ οργϊνωςησ τησ πόλησ... 28 Εικόνα 16: ύνδεςη μνημεύου με ιςτορικότητα και ςυλλογικότητα τησ πόλησ... 29 Εικόνα 17: Σο «Θϋατρο του Κόςμου» ςτη Biennale τησ Βενετύασ του 1979... 30 Εικόνα 18: Σο νεκροταφεύο San Cataldo ςτη Modena τησ Ιταλύασ... 30 Εικόνα 19: Σο ςυγκρότημα κατοικιών τησ Societ{ Monte Amiata ςτην οδό Gallaratese του Μιλϊνου, ςτην Ιταλύα... 31 Εικόνα 20: Σο Südliche Friedrichstadt ςτη ςυμβολό των οδών Kochstrasse και Wilhemstrasse, ςτο Βερολύνο... 31 Εικόνα 21: Σο Quartier Schützenstrasse... 31 Εικόνα 22: Léon Krier... 32 Εικόνα 23: Σο όριο τησ πόλησ και την κύνηςη του ανθρώπου μϋςα ςε αυτόν... 33 Εικόνα 24: κύτςο του Krier όπου απεικονύζεται η ςχϋςη πόλησ-προϊςτιου.... 34 Εικόνα 25: κύτςο του Krier όπου αριςτερϊ αναπαρύςταται η δυςλειτουργικότητα τησ μονολειτουργικόσ ζώνησ... 35 Εικόνα 26: Σο μοντϋλο «πόλη μϋςα ςτην πόλη»... 37 Εικόνα 27: Η πρόταςό του Krier για την περιοχό Tegel... 38 Εικόνα 28: χϋδιο του Krier όπου αναπαρύςταται ϋνα οικοδομικό τετρϊγωνο, πϊνω ςτην πρόταςό του για την περιοχό Tegel... 38 Εικόνα 29: Σο ςτρατηγικό ςχϋδιο του Krier για τη νϋα πόλη του Pounbury...39 Εικόνα 30: Σο Poundbury εύναι προςαρμοςμϋνο ςτην κλύμακα του ανθρώπου...39 Εικόνα 31: το Poundbury υπϊρχει μύξη των αρχιτεκτονικών ςτυλ...39 Εικόνα 32: Η εξϊπλωςη των προαςτύων αποτελεύ ϋνα φαινόμενο του χωρικού ςχεδιαςμού ςτισ ΗΠΑ.... 42 iii

Εικόνα 33: Η ύπαρξη αυτοκινητοδρόμων ενιςχύει τη χρόςη του αυτοκινότου και αποτρϋπει τη μετακύνηςη πεζό... 42 Εικόνα 34: τα περιςςότερα προϊςτια των ΗΠΑ υπϊρχει ϋλλειψη ςε δημόςιο χώρο.... 43 Εικόνα 35: Παρϊδειγμα μύξησ των χρόςεων γησ ςτο Cornell, ςτο Markham του Ontario... 47 Εικόνα 36: Η ύπαρξη δημόςιων χώρων και πεζοδρόμων ενιςχύει τη ςυλλογικότητα και διευκολύνει τισ καθημερινϋσ ανϊγκεσ των κατούκων... 49 Εικόνα 37: Διϊγραμμα ςχεδιαςμού TND... 51 Εικόνα 38: χϋδιο ςύμφωνα με το μοντϋλο TND... 52 Εικόνα 39: Διϊγραμμα του μοντϋλου TOD από τον Calthorpe... 53 Εικόνα 40: Ο ςχεδιαςμόσ βαςιςμϋνοσ ςτο μοντϋλο TOD μπορεύ να ενιςχύςει τη μετακύνηςη πεζό... 54 Εικόνα 41: Η «ϋξυπνη ανϊπτυξη» ςυνδϋεται ϊμεςα με τισ εναλλακτικϋσ μορφϋσ μετακύνηςησ και τη βιωςιμότητα... 57 Εικόνα 42: Σο ςχϋδιο τησ κοινότητασ του Kentlands.... 58 Εικόνα 43: κύτςο τησ ςυνοικύασ Old Farm... 59 Εικόνα 44: Κατοικύεσ ςτο Kentlands, όλεσ με πρόςοψη ςτουσ οδικούσ ϊξονεσ... 60 Εικόνα 45: Σο δύκτυο πεζοδρόμων και μονοπατιών του Kentlands διαςχύζει και την περιοχό κατοικύασ... 60 Εικόνα 46: ειρϊ από κατοικύεσ νεοπαραδοςιακού τύπου ςτο Kentlands... 60 Εικόνα 47: ειρϊ από κτύρια υπηρεςιών ςτο κϋντρο του Kentlands... 61 Εικόνα 48: Δορυφορικό φωτογραφύα του Kentlands. Διακρύνονται τα προαςτιακϊ κατϊλοιπα... 62 Εικόνα 49: Αεροφωτογραφύα του Kentlands...63 iv

Θα όθελα να ευχαριςτόςω θερμϊ την καθηγότριϊ μου, κ. Βιτοποϑλου Αθηνϊ για τισ πολϑτιμεσ κατευθϑνςεισ και γνώςεισ τησ. v

Ειςαγωγό Αντικείμενο εργαςίασ και ςτόχοι Ο ςχεδιαςμόσ, και ιδιαύτερα ο αςτικόσ ςχεδιαςμόσ, εύναι μύα προςπϊθεια κατανόηςησ των κοινωνικών, οικονομικών, πολιτιςμικών, θεςμικών, οικολογικών και μορφολογικών ζητημϊτων και ϋχει ωσ ςτόχο τη διαμόρφωςη προτϊςεων για την επύλυςη των ςχετικών προβλημϊτων, ςύμφωνα με τα δεδομϋνα τησ εποχόσ και των ανθρώπινων αναγκών. Η ιςτορύα και η εξϋλιξη του ςχεδιαςμού αποδεικνύουν την ϊμεςη ςχϋςη του με τα κινόματα και τισ καλλιτεχνικϋσ τϊςεισ που χαρακτηρύζουν κϊθε εποχό, όπωσ ο μεςαύωνασ ό ςτην αναγϋννηςη και ςτο πιο πρόςφατο παρελθόν με το μοντερνιςμό και το μεταμοντερνιςμό. Σα κινόματα γεννιούνται ςτουσ κόλπουσ τησ ανθρώπινησ δημιουργικόσ δραςτηριότητασ και επηρεϊζουν όλεσ τισ μορφϋσ τϋχνησ, τη ζωγραφικό, τη γλυπτικό, τη μουςικό, τη λογοτεχνύα, την αρχιτεκτονικό, αλλϊ και τη φιλοςοφύα και τελικϊ την κοινωνύα. Η επιρροό που ϋχει το κϊθε κύνημα ςτην κοινωνύα καταφϋρνει και διαμορφώνει τισ ανϊγκεσ και τισ απαιτόςεισ τησ, με αποτϋλεςμα αυτϋσ να λαμβϊνονται υπόψη ςτη ςυνϋχεια και από τισ διαδικαςύεσ του ςχεδιαςμού του χώρου. Βαςικόσ ςτόχοσ τησ παρούςασ ερευνητικόσ εργαςύασ όταν η προςπϊθεια κατανόηςησ τησ εξελικτικόσ πορεύασ ενόσ κινόματοσ κυρύωσ η διερεύνηςη του μεγϋθουσ και του τρόπου επύδραςόσ του ςτο ςχεδιαςμό του χώρου, μϋςα από τισ θεωρητικϋσ ιδϋεσ και προςεγγύςεισ που αναπτύχθηκαν ςτουσ κόλπουσ του. Κύριοσ λοιπόν ϊξονασ ϋρευνασ όταν η εξϋταςη τησ ςχϋςησ ενόσ κινόματοσ που αρχικϊ ςημϊδεψε τισ καλλιτεχνικϋσ, φιλοςοφικϋσ και κοινωνικο-οικονομικϋσ αναζητόςεισ μύασ εποχόσ με το ςχεδιαςμό του χώρου και ιδιαύτερα με τον αςτικό ςχεδιαςμό. Μϋςα από τη μελϋτη τησ πορεύασ του κινόματοσ και τησ ςχϋςησ του με τον αςτικό ςχεδιαςμό, γύνεται κατανοητό η ϊμεςη αλληλεπύδραςη που ϋχει αυτόσ με την κοινωνύα και τισ ανϊγκεσ τησ, οι οπούεσ εκφρϊζονται αρχικϊ μϋςα από την τϋχνη, τη φιλοςοφύα και οποιαδόποτε μορφό δημιουργικόσ δραςτηριότητασ του πνεύματοσ και τησ ψυχόσ. Για τη διερεύνηςη αυτόσ τησ ςχϋςησ και αλληλεπύδραςησ επιλϋχτηκε το ςχετικϊ πρόςφατο κύνημα του μεταμοντερνιςμού. Ο μεταμοντερνιςμόσ αποτελεύ ϋνα κύνημα των αρχών τησ δεκαετύασ του 1980, το οπούο εμφανύςτηκε χρονολογικϊ μετϊ το μοντερνιςμό. Η ονομαςύα του και η περύοδοσ εμφϊνιςόσ του δεν εύναι τυχαύα, καθώσ διύςτανται οι απόψεισ για το αν πρόκειται για ϋνα κύνημα που αντιδρϊ ςτο μοντερνιςμό ό για τη φυςικό εξϋλιξό του. ε κϊθε περύπτωςη, ο μεταμοντερνιςμόσ απορρύπτει τισ αρχϋσ και τισ τϊςεισ του μοντϋρνου και 1

προτεύνει την επιςτροφό ςτην παρϊδοςη και ςτισ κλαςικϋσ αξύεσ. Ο μεταμοντερνιςμόσ αποτϋλεςε αντικεύμενο φιλοςοφικών διερευνόςεων και προβληματιςμού τησ κοινωνικο-οικονομικόσ κατϊςταςησ. Ωςτόςο, η επύςημη εμφϊνιςη του όρου «μεταμοντϋρνο» εντοπύζεται ςε περιοδικϊ αρχιτεκτονικόσ των ΗΠΑ ςτα μϋςα τησ δεκαετύασ του 1970. Η κατϊςταςη ςτα αρχιτεκτονικϊ δεδομϋνα, μετϊ το πϋρασ τησ κυριαρχύασ του μοντϋρνου ςτυλ, οδόγηςε ιςτορικούσ, αρχιτϋκτονεσ και πολεοδόμουσ ςε προβληματιςμό ςχετικϊ με την πορεύα τησ αρχιτεκτονικόσ και τησ μορφόσ και δομόσ των πόλεων. ημαντικού μεταμοντερνιςτϋσ κατϊφεραν μϋςα από τισ θεωρύεσ τουσ να διαμορφώςουν την αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό διϊςταςη αυτού του νϋου κινόματοσ οι Aldo Rossi και Léon Krier προςϋγγιςαν τη μεταμοντϋρνα αρχιτεκτονικό και πολεοδομύα δύνοντασ βϊροσ ςτον ϊνθρωπο και ςτισ ανϊγκεσ του, μϋςα από τη διαμόρφωςη του αςτικού περιβϊλλοντοσ. Βαςικϋσ κοινϋσ θϋςεισ των δύο οραματιςτών εύναι ο ςχεδιαςμόσ ςτην ανθρώπινη κλύμακα, η δημιουργύα ςυμπαγών αςτικών δομών και η ενύςχυςη τησ ςυλλογικότητασ μϋςα από τουσ ανοιχτούσ και δημόςιουσ χώρουσ των πόλεων. Αυτϋσ οι ιδϋεσ και προςεγγύςεισ αποτϋλεςαν τη βϊςη για τη δημιουργύα ενόσ κινόματοσ για τον αςτικό ςχεδιαςμό ςτισ ΗΠΑ ςτη δεκαετύα του 1990, το New Urbanism ό Νϋα Πολεοδομύα, όπωσ ϋχει αποδοθεύ η ονομαςύα του κινόματοσ ςτα ελληνικϊ 1. Σο φαινόμενο τησ χαοτικόσ αςτικόσ εξϊπλωςησ και η εξϊρτηςη του ανθρώπου από το αυτοκύνητο οδόγηςαν μύα μερύδα αρχιτεκτόνων και πολεοδόμων των ΗΠΑ ςτη δημιουργύα του κινόματοσ αυτού που τϊςςονταν ενϊντια ςτο ςυμβατικό αμερικανικό ςχεδιαςμό. Οι New Urbanists υποςτηρύζουν την ανθρώπινη κλύμακα ςχεδιαςμού, το ςυμπαγό ςχεδιαςμό των ευρωπαώκών πόλεων, τη μετακύνηςη πεζό, τη βιωςιμότητα και το ςεβαςμό τόςο ςτο φυςικό όςο και ςτο ανθρωπογενϋσ αςτικό περιβϊλλον. Σο New Urbanism δεν κατϊφερε να αποτελϋςει απλώσ ϋνα ςτυλ για το ςχεδιαςμό, καθώσ μϋχρι και ςόμερα λειτουργεύ ενεργϊ ωσ ϋνα επύςημο κύνημα κϊτω από την ονομαςύα Congress for the New Urbanism (CNU). Σο CNU ιδρύθηκε το 1993 και ϋκτοτε διοργανώνει ετηςύωσ ϋνα ςυνϋδριο για τον αςτικό ςχεδιαςμό. Οι αρχϋσ του New Urbanism για το ςχεδιαςμό εντοπύζονται ςτην επύςημη Φϊρτα του κινόματοσ (1996), ενώ οι πρακτικϋσ του εφαρμογϋσ, κυρύωσ ςτισ ΗΠΑ, αποδεικνύουν ότι ο αςτικόσ ςχεδιαςμόσ εύναι μύα ςυλλογικό υπόθεςη και ότι πρϋπει να εφαρμόζεται ςύμφωνα με τισ ανϊγκεσ των ανθρώπων και τησ κοινωνύασ. Μεθοδολογία και πηγέσ Όπωσ αναφϋρθηκε, ο μεταμοντερνιςμόσ αποτϋλεςε αντικεύμενο προβληματιςμού καλλιτεχνών, ιςτορικών, φιλοςόφων, αρχιτεκτόνων και 2 1 την παρούςα εργαςύα χρηςιμοποιόθηκαν ςυςτηματικϊ οι αυθεντικού όροι, New Urbanism και New Urbanists, ςτα αγγλικϊ.

πολεοδόμων. Ο γϊλλοσ φιλόςοφοσ και θεωρητικόσ τησ λογοτεχνύασ Jean-Francois Lyotard προβληματύςτηκε ιδιαύτερα με τον οριςμό και την προϋλευςη τησ ϋννοιασ του μεταμοντϋρνου μϋςα από τα ϋργα του (βλ. π.χ. Le postmoderne expliqué aux enfants, 1986), ενώ ο αμερικϊνοσ αρχιτϋκτονασ και θεωρητικόσ τησ αρχιτεκτονικόσ Charles Jencks προώθηςε το μεταμοντερνιςμό και τη μεταμοντϋρνα αρχιτεκτονικό (βλ. π.χ. Critical Modernism: where is postmodernism going & Post-modernism: the new classicism in art and architecture, 1987). Αξύζει να ςημειωθεύ ότι με το μεταμοντερνιςμό αςχολόθηκε και ο David Harvey, ο οπούοσ ςτο βιβλύο του The condition of Postmodernity (1989) διαπραγματεύεται τόςο την καλλιτεχνικό όςο και την κοινωνικο-οικονομικό διϊςταςη του μεταμοντϋρνου. Από το 1980 μϋχρι και ςόμερα, ο μεταμοντερνιςμόσ αποτελεύ ϋνα επύκαιρο θϋμα ςτην παγκόςμια βιβλιογραφύα, ςτουσ τομεύσ των τεχνών, τησ ιςτορύασ, τησ αρχιτεκτονικόσ και του ςχεδιαςμού. Οι «πατϋρεσ» του μεταμοντερνιςμού Aldo Rossi και Léon Krier παρουςύαςαν τισ μεταμοντϋρνεσ ιδϋεσ και ςτϊςεισ τουσ μϋςα από το θεωρητικό και ςχεδιαςτικό τουσ ϋργο. Ο Aldo Rossi με το βιβλύο του Η αρχιτεκτονικό τησ πϐλησ (1991) κατϊφερε να προβληματύςει τον κόςμο τησ αρχιτεκτονικόσ και του ςχεδιαςμού ςτην Ιταλύα ςτισ αρχϋσ του 1960, ενώ ο Léon Krier αποτϋλεςε πηγό ϋμπνευςησ για τουσ μεταγενϋςτερουσ αρχιτϋκτονεσ και πολεοδόμουσ μϋςα από τα ϊρθρα και τα ςκύτςα του για την αρχιτεκτονικό και την πόλη. Σο ςύνολο των θεωρητικών και ςχεδιαςτικών ϋργων του Krier περιϋχεται ςτο βιβλύο του Léon Krier: architecture and urban design, 1967-1992 (1992). Η μετεξϋλιξη του κινόματοσ του μεταμοντερνιςμού εντοπύζεται μϋςα από τισ θϋςεισ των New Urbanists, ςτο επύςημο βιβλύο του κινόματοσ The New Urbanism (1994). Σο εν λόγω βιβλύο ςυγκεντρώνει τισ θεωρητικϋσ προςεγγύςεισ του κινόματοσ, καθώσ και τισ πρακτικϋσ εφαρμογόσ του New Urbanist ςχεδιαςμού. Αξύζει να ςημειωθεύ ότι το περιεχόμενο των ϊρθρων που ςυγκεντρώνονται ςτο The New Urbanism αποτϋλεςαν τη βϊςη για τη διαμόρφωςη τησ Φϊρτασ του κινόματοσ δύο χρόνια αργότερα. Ο New Urbanist ςχεδιαςμόσ υπόρξε πρωτοπόροσ και αποτϋλεςε αντικεύμενο μελϋτησ τόςο για τουσ υποςτηρικτϋσ του όςο και τουσ μη υποςτηρικτϋσ του. Ο John A. Dutton μελϋτηςε την πορεύα και εξϋλιξη του κινόματοσ ςτο βιβλύο του New American Urbanism (2000), ενώ ςτο New Urbanism and beyond (2008) περιϋχεται μύα ςυλλογό ϊρθρων πϊνω ςτισ New Urbanist θεωρύεσ και πϊνω ςτο μϋλλον του ςχεδιαςμού, ζητόματα τα οπούα αποτϋλεςαν αντικεύμενο ςυζότηςησ ςτο ςυνϋδριο του 2004, ςτο Royal Institute of Technology τησ τοκχόλμησ. Σο πλόθοσ τησ διαθϋςιμησ βιβλιογραφύασ από την εμφϊνιςη του όρου «μεταμοντερνιςμόσ» μϋχρι τη γϋνεςη του κινόματοσ New Urbanism αποτϋλεςε τη βϊςη για τη πραγματοπούηςη τησ ςύνδεςησ των δύο κινημϊτων ςτην παρούςα 3

εργαςύα. Μϋςα από τη βιβλιογραφικό ϋρευνα διαπιςτώθηκαν κοινϊ ςημεύα, αλλϊ και αντύθετεσ απόψεισ οι οπούεσ ςυνολικϊ κατϊφεραν να διαμορφώςουν την εξελικτικό πορεύα του ςχεδιαςμού από τισ αρχϋσ τησ δεκαετύασ του 1980 μϋχρι τισ μϋρεσ μασ. Η γραπτό παραγωγό των θεωρητικών και ςχεδιαςτικών προςεγγύςεων των New Urbanists, αλλϊ και η διαμόρφωςό των αρχών τουσ ςτην επύςημη Φϊρτα τουσ, κατϊφεραν και αποτϋλεςαν βαςικϋσ πηγϋσ για τη διερεύνηςη των αρχών, τησ φιλοςοφύασ και των απόψεων του κινόματοσ. Η παρούςα εργαςύα βαςύςτηκε λοιπόν ςε βιβλιογραφικό ϋρευνα που ϋγινε κυρύωσ μϋςα από βιβλύα και ϊρθρα ςχετικϊ με το αντικεύμενο μελϋτησ, τα οπούα εύναι διαθϋςιμα ςτισ βιβλιοθόκεσ του Σμόματοσ Αρχιτεκτόνων και του Σμόματοσ Μηχανικών Φωροταξύασ και Ανϊπτυξησ τησ Πολυτεχνικόσ χολόσ ΑΠΘ καθώσ και ςε βϊςεισ βιβλιογραφικόσ αναζότηςησ ςτο Διαδύκτυο, αλλϊ και ςε ςτοιχεύα που αντλόθηκαν από οριςμϋνεσ επύςημεσ διαδικτυακϋσ ιςτοςελύδεσ. Για την καλύτερη διερεύνηςη του θϋματοσ θεωρόθηκε απαραύτητη η μελϋτη και παρϊθεςη παραδειγμϊτων ςχεδιαςμού. Πιο ςυγκεκριμϋνα, ϋγινε μύα ςύντομη μελϋτη του ςχεδιαςτικού ϋργου των «πατϋρων» του μεταμοντερνιςμού, του Aldo Rossi και Léon Krier, καθώσ και μύα διερεύνηςη παραδειγμϊτων εφαρμογόσ των αρχών του New Urbanism, μϋςα από την οπούα επιλϋχθηκε ωσ ιδιαύτερα αντιπροςωπευτικό η περύπτωςη ολοκληρωμϋνησ New Urbanist εφαρμογόσ που εξετϊζεται ςτην εργαςύα, η οπούα υλοποιόθηκε ςτα τϋλη τησ δεκαετύασ του 1980 ςτα προϊςτια τησ Washington D.C. των ΗΠΑ, και πιο ςυγκεκριμϋνα ςτην περιοχό Maryland. Λόγω τησ θεωρητικόσ προςϋγγιςησ του θϋματοσ, οι πηγϋσ τησ εργαςύασ εύναι ςτο ςύνολό τουσ δευτερογενεύσ. Διάρθρωςη τησ εργαςίασ Η ερευνητικό εργαςύα οργανώνεται ςε τρύα κεφϊλαια. το πρώτο κεφϊλαιο πραγματοποιεύται μύα διερεύνηςη του μεταμοντερνιςμού, του όρου και των μορφών με τισ οπούεσ αυτόσ εντοπύζεται αλλϊ και των διαςτϊςεων και χαρακτηριςτικών του κινόματοσ (βλ. υποκεφϊλαια 1.1 & 1.2). Για την καλύτερη κατανόηςη τησ ϋννοιασ του μεταμοντϋρνου κρύθηκε ωσ απαραύτητη μύα μικρό αναφορϊ ςτην ϋννοια του μοντϋρνου και τησ πορεύασ του ωσ κύνημα ςτην αρχιτεκτονικό και το ςχεδιαςμό του αςτικού χώρου. Σο κεφϊλαιο αυτό κλεύνει με την εξϋταςη των βαςικών χαρακτηριςτικών τησ μεταμοντϋρνασ αρχιτεκτονικόσ και πολεοδομύασ (βλ. υποκεφϊλαιο 1.3). Σο δεύτερο κεφϊλαιο αποτελεύ τη μετϊβαςη από τη θεωρύα ςτισ πρακτικϋσ εφαρμογϋσ, μϋςα από την εξϋταςη των θεωρητικών προςεγγύςεων των «πατϋρων» του μεταμοντερνιςμού και των επιδρϊςεών τουσ ςτην πρακτικό του ςχεδιαςμού του χώρου. Σο εν λόγω κεφϊλαιο χωρύζεται ςε δύο βαςικϊ υποκεφϊλαια (βλ. υποκεφϊλαια 2.1 & 2.2) που αναφϋρονται αντύςτοιχα ςτουσ Aldo Rossi και Léon Krier, ςτα οπούα παρουςιϊζονται οι βαςικϋσ θϋςεισ και 4

απόψεισ τουσ, αλλϊ και μύα ςύντομη αναφορϊ ςτο υλοποιημϋνο ό μη ςχεδιαςτικό τουσ ϋργο. το τρύτο και τελευταύο κεφϊλαιο τησ εργαςύασ αναλύεται το κύνημα του New Urbanism ςε τϋςςερα βαςικϊ υποκεφϊλαια. Αρχικϊ παρουςιϊζεται η προβληματικό και οι ανϊγκεσ που οδόγηςαν ςτη δημιουργύα του εν λόγω κινόματοσ ςτισ ΗΠΑ, ενώ ςτη ςυνϋχεια αναλύονται οι ςτϊςεισ του CNU και οι προςεγγύςεισ τησ Φϊρτασ του κινόματοσ (βλ. υποκεφϊλαια 3.1 & 3.2 αντύςτοιχα). Για την καλύτερη κατανόηςη των ςχεδιαςτικών προςεγγύςεων των New Urbanists, παρουςιϊζονται δύο βαςικϊ ςχεδιαςτικϊ μοντϋλα του κινόματοσ Traditional Neighborhood Development (TND) και Transit-Oriented Development (TOD) καθώσ και ϋνα ςχεδιαςτικό αναπτυξιακό μοντϋλο το οπούο δημιουργόθηκε βαςιςμϋνο ςτισ προςεγγύςεισ του CNU (Smart Growth Έξυπνη Ανϊπτυξη) (βλ. υποκεφϊλαιο 3.3). Σο κεφϊλαιο ολοκληρώνεται με την εξϋταςη μύασ αντιπροςωπευτικόσ πρακτικόσ εφαρμογόσ του New Urbanist ςχεδιαςμού ςτισ ΗΠΑ (βλ. υποκεφϊλαιο 3.4). Πρόκειται για τη δημιουργύα την κοινότητασ Kentlands, η οπούα θεωρεύται ωσ ϋνα από τα πιο επιτυχημϋνα παραδεύγματα αςτικού ςχεδιαςμού του κινόματοσ και βαςύζεται ςτο μοντϋλο ςχεδιαςμού TND. Μϋςα από τα αποτελϋςματα και τισ κριτικϋσ αυτού του παραδεύγματοσ ςχεδιαςμού γύνεται μύα αποτύμηςη ςχετικϊ με την επιτυχύα του New Urbanism ωσ κύνημα και των δυνατοτότων πρακτικόσ εφαρμογόσ των θεωρητικών τουσ προςεγγύςεων. Η εργαςύα ολοκληρώνεται με την παρϊθεςη των ςυμπεραςμϊτων, τα οπούα προϋκυψαν μϋςα από τη μελϋτη τησ εξελικτικόσ πορεύασ του μεταμοντϋρνου μϋχρι το κύνημα του New Urbanism. Πιο ςυγκεκριμϋνα, ορύςτηκε η ςχϋςη μεταξύ μοντϋρνου και μεταμοντϋρνου, καθώσ και η βαςικό διαφορϊ των δύο κινημϊτων ςτην αντιμετώπιςη του χώρου. Εντοπύςτηκε επύςησ η ςύνδεςη του μεταμοντϋρνου με τισ κοινωνικο-οικονομικϋσ ςυνθόκεσ τησ εποχόσ, καθώσ και με τισ ανϊγκεσ του χωρικού και αςτικού ςχεδιαςμού, οι οπούεσ οδόγηςαν ςτη διαμόρφωςη των θεωρητικών και ςχεδιαςτικών προςεγγύςεων των «πατϋρων» του μεταμοντερνιςμού. Ακόμη διαπιςτώθηκε η ςύνδεςη των βαςικών αρχών του μεταμοντερνιςμού και του μεταμοντϋρνου ςχεδιαςμού μϋςα από τισ New Urbanist θεωρύεσ και ςχεδιαςτικϋσ πρακτικϋσ, οι οπούεσ βαςύζονταν ςτην ολιςτικό προςϋγγιςη και την αναβύωςη τησ ςυλλογικότητασ των ανθρώπων ςτα αςτικϊ περιβϊλλοντα. Σϋλοσ, διαπιςτώθηκε η ςύνδεςη που ϋχει ϋνα καλλιτεχνικό και φιλοςοφικό κύνημα με τισ ανϊγκεσ τησ κοινωνύασ και το χώρο. 5

1. Μεταμοντερνιςμόσ Ο μεταμοντερνιςμόσ αποτελεύ ϋνα κύνημα που αναπτύχθηκε ςτη δεκαετύα του 1980. Εμφανύςτηκε χρονικϊ μετϊ τον μοντερνιςμό, με αποτϋλεςμα να δημιουργεύ αμφιβολύεσ ςχετικϊ με το αν πρόκειται για ϋνα κύνημα ενϊντια ςτο μοντερνιςμό ό εϊν αποτελεύ τη φυςικό εξϋλιξη του μοντϋρνου. Ο μεταμοντερνιςμόσ ϊρχιςε να αναπτύςςεται ωσ το κύνημα που θα ϋςωζε τισ κοινωνύεσ από το διεθνϋσ ςτυλ, το γιγαντιςμό και τα λοιπϊ «υπολεύμματα» του καπιταλιςμού. Κύριοσ ςκοπόσ του μεταμοντϋρνου όταν να επαναφϋρει ςτην κοινωνύα αξύεσ που εύχαν ξεχαςτεύ, όπωσ η ςημαςύα τησ ιςτορύασ, τησ ςυγκϋντρωςησ των ανθρώπων και γενικϊ των ανθρώπων ωσ ςύνολο και όχι ωσ τον «τυπικό ϊνθρωπο» 2. ε ςύντομο χρονικό διϊςτημα ο όροσ «μεταμοντερνιςμόσ» εύχε απόχηςη και ςτισ τϋχνεσ, όπωσ τη ζωγραφικό και τη λογοτεχνύα, αλλϊ και ςτην κοινωνιολογύα, τισ πολιτικϋσ επιςτόμεσ και τον αςτικό ςχεδιαςμό (urban design). το εν λόγω κεφϊλαιο πρόκειται να διερευνηθεύ η ϋννοια του μεταμοντϋρνου, καθώσ και η φιλοςοφικό και κοινωνικο-οικονομικό του διϊςταςη (βλ. υποκεφϊλαια 1.1 και 1.2). Η αποςαφόνιςη του όρου θα βοηθόςει ςτην κατανόηςη τησ μετϊβαςησ από το μοντϋρνο ςτο μεταμοντϋρνο, και από τη μοντϋρνα αρχιτεκτονικό και πολεοδομύα ςτη μεταμοντϋρνα (βλ. υποκεφϊλαιο 1.3). 6 2 Le modulor: η ϋννοια του τυπικού ανθρώπου που εύναι ύδιοσ ςε ολόκληρο τον κόςμο, ςύμφωνα με τον Le Corbusier.

1.1.Οριςμόσ του μεταμοντϋρνου Ο όροσ «μεταμοντϋρνο» εμφανύςτηκε για πρώτη φορϊ πριν το 1962, ενώ μύα πολύ προγενϋςτερη χρόςη του εντοπύζεται το 1870 οπότε και χρηςιμοποιόθηκε από το βρετανό καλλιτϋχνη John Watkins Chapman. Η πρόθεςη «μετϊ» εύχε διττό ϋννοια, καθώσ μπορεύ να εκφρϊςει τον αρνητιςμό που ακολουθεύ μετϊ το πϋρασ μύασ δημιουργικόσ περιόδου, αλλϊ και το θετικό αύςθημα που υπερβαύνει μύα αρνητικό ιδεολογύα (Appignanesi & Garrat, 1995: 3). Ωςτόςο, η επύςημη γϋννηςη τησ λϋξησ «μεταμοντϋρνο» εντοπύζεται ςτισ ΗΠΑ το 1975 μϋςα από περιοδικϊ αρχιτεκτονικόσ (D' Allones, 1988: 11) και εύχε ωσ κύριο ςτόχο την εναντίωςη ςτο μοντέρνο. Ο αμερικϊνοσ αρχιτϋκτονασ και θεωρητικόσ τησ αρχιτεκτονικόσ Charles Jencks ορύζει το μετα-μοντϋρνο ωσ εξόσ: «Όροσ δανειςμϋνοσ απϐ τη λογοτεχνύα, ςημαύνει το τϋλοσ των εξτρεμιςτών τησ πρωτοπορύασ, την επιςτροφό ςτην παρϊδοςη, την αναβύωςη τησ παραδοςιακόσ μορφόσ και τησ τοπικόσ μορφόσ ςτην καταςκευό» (Σςιώμησ, 1988: 106). Ο Jencks θεωρεύται ωσ ϋνασ από τουσ βαςικότερουσ εκφραςτϋσ που προώθηςαν το μεταμοντερνιςμό, και μελϋτηςε το πϋραςμα από το μοντϋρνο ςτο μεταμοντϋρνο. ύμφωνα με τον Jencks, κεντρικό ιδεολογύα του μεταμοντερνιςμού παραμϋνει ο πλουραλιςμόσ 3, ο οπούοσ ςυνεχύζει να εκφρϊζει την τωρινό κατϊςταςη (Haddad, 2009: 501). Μεγϊλο τμόμα τησ ακαδημαώκόσ κοινότητασ θεωρεύ ότι ο μεταμοντερνιςμόσ διακατϋχεται από αρνητιςμό (Appignanesi & Garrat, 1995: 3), καθώσ κατηγορεύ το μοντϋρνο και επιςημαύνει τη ρόξη μεταξύ ςυνηθειών και αξιών του χθεσ και του ςόμερα ςτισ βιομηχανοποιημϋνεσ κοινωνύεσ (D' Allones, 1988: 12). Ο D' Allones κϊνει αναφορϊ (1988: 12) ςτο γϊλλο φιλόςοφο και θεωρητικό τησ λογοτεχνύασ Jean-François Lyotard, ο οπούοσ υιοθετεύ τον όρο ςτα τϋλη του 1970 για να τονύςει την ταυτόχρονη αναφορϊ τησ λϋξησ ςτην προηγούμενη και ςτη νϋα κατϊςταςη, αλλϊ και για να αποςταςιοποιηθεύ από όςουσ θεωρούν το μεταμοντερνιςμό ωσ τρόπο διαφυγόσ από το μοντϋρνο: «Το μεταμοντϋρνο αποτελεύ οπωςδόποτε κομμϊτι του μοντϋρνου. Οτιδόποτε κληρονομεύται, ϋςτω κι απϐ το χθεσ πρϋπει να θεωρεύται ϑποπτο [ ] Ο μεταμοντερνιςμϐσ δεν εύναι ο μοντερνιςμϐσ που βρύςκεται ςτο τϋλοσ του, αλλϊ ςτη ςτιγμή τησ γέννηςήσ του και η ςτιγμό αυτό εύναι διαρκόσ» (Lyotard, 1986). το ϋργο του Lyotard διαφαύνεται η ϊποψό του ςχετικϊ με το τϋλοσ του μοντϋρνου ο μοντερνιςμόσ ϋπρεπε να αλλϊξει γιατύ οι τεχνικϋσ και κοινωνικϋσ ςυνθόκεσ τησ επικοινωνύασ εύχαν αλλϊξει μϋςω τησ μετϊβαςησ τησ κοινωνύασ ςε μεταβιομηχανικό εποχό, βαςιςμϋνη ςτην πληροφορύα (Harvey, 1989: 49). 3 Ιδεαλιςτικό αντύληψη ςύμφωνα με την οπούα κϊθε τι που υπϊρχει αποτελεύται από ϋναν ολόκληρο κόςμο από ανεξϊρτητεσ οντότητεσ. 7

Ο Jencks θεωρεύ ότι ο μεταμοντερνιςμόσ προόλθε από τη αποτυχύασ του μοντερνιςμού να επιτύχει τουσ κοινωνικούσ του ςτόχουσ, ωςτόςο πιςτεύει ότι αντιπροςωπεύει το «γούςτο» τησ εποχόσ και τη ςτιγμό όπου δύο διαφορετικϊ ςυςτόματα ςυνδϋονται ξαφνικϊ, δύνοντασ ςε κϊποιον την ευκαιρύα να εκτιμόςει και τισ δύο πλευρϋσ: το διαχωριςμό και την ένωςη (Haddad, 2009: 497). ύμφωνα με τον D Allones (1988: 26), η χρόςη τησ λϋξησ μεταμοντϋρνο αποτελεύ ϋνα αναμφιςβότητο φαινόμενο τησ εποχόσ τησ, καθώσ εύχε μαζικό χαρακτόρα και αντιπροςώπευε την τότε ιδεολογύα. Ο David Harvey (1989: viii) αντιμετωπύζει το μεταμοντερνιςμό ωσ μύα ιςτορικό κατϊςταςη, αλλϊ όχι μόνο με αυτόν την ϋννοια, καθώσ θεωρεύ ότι αντιπροςωπεύει τη λογικό ςυνϋχεια ςτην κουλτούρα των ανεπτυγμϋνων καπιταλιςτικών κοινωνιών. ύμφωνα με τη Hirt (2009: 250), o μεταμοντερνιςμόσ αποτελεύ ϋνα μπερδεμϋνο «καταςκεύαςμα», καθώσ ϋχει χαρακτηριςτεύ τόςο ωσ καλλιτεχνικό κύνημα όςο και ωσ επιςτημονικό προςϋγγιςη, και με την ευρύτερη ϋννοια ωσ μύα ιςτορικό περύοδοσ (postmodernity). Σο βϋβαιο εύναι ότι το μεταμοντϋρνο δεν αποτϋλεςε απλώσ μύα νϋα ϋννοια που επϋτρεψε την αντιπαρϊθεςη μεταξύ φιλοςόφων και επιςτημόνων ςε θεωρητικό επύπεδο κατϊφερε να εκφρϊςει τόςο τη λόξη μύασ κατϊςταςησ και τη μετϊβαςό τησ ςε μύα ϊλλη, διαφορετικό, όςο και την ϋναρξη μύασ εντελώσ καινούριασ, η οπούα προϋκυψε λόγω των ςυνθηκών τησ εποχόσ και τησ κοινωνικο-οικονομικόσ κατϊςταςησ. Η υιοθϋτηςη του μεταμοντϋρνου από τισ τϋχνεσ, τουσ τομεύσ των επιςτημών και τισ κοινωνικϋσ δομϋσ οδόγηςε ςτην ανϊπτυξη μύασ ολοκληρωμένησ φιλοςοφίασ, που κατϊφερε να επηρεϊςει κϊθε τομϋα, τόςο ξεχωριςτϊ όςο και ςυνολικϊ, διατηρώντασ ταυτόχρονα τη διττή έννοια που διαθϋτει. Εύτε ϋπρεπε να ξεφύγουμε από το μοντϋρνο, εύτε ϋπρεπε να δημιουργόςουμε κϊτι νϋο προκειμϋνου να προςαρμοςτούμε ςτα δεδομϋνα τησ εποχόσ, το αποτϋλεςμα εύναι το ύδιο και αυτό εύναι η ςημαντικότητα του μεταμοντϋρνου. 1.2 Μορφϋσ του μεταμοντερνιςμού το υποκεφϊλαιο αυτό πραγματοποιεύται μύα ςύντομη αναφορϊ ςτο μεταμοντερνιςμό ςε οριςμϋνεσ από τισ διϊφορεσ μορφϋσ του: ςτη φιλοςοφύα και ςτην κοινωνικό-οικονομικό του διϊςταςη. Κρύνεται ωσ απαραύτητη η διερεύνηςη τησ μεταμοντϋρνασ φιλοςοφύασ, καθώσ μϋςα από τισ θεωρητικϋσ προςεγγύςεισ εντοπύζεται η ταυτότητα του κινόματοσ του μεταμοντερνιςμού. Από την ϊλλη, η κοινωνικο-οικονομικό διϊςταςη του μεταμοντερνιςμού ςυνδϋεται ϊμεςα με τισ καπιταλιςτικϋσ αςτικϋσ κοινωνύεσ, με αποτϋλεςμα τη διαμόρφωςη τησ μεταμοντϋρνασ αρχιτεκτονικόσ και πολεοδομύασ (βλ. υποκεφϊλαιο 1.3.2). 8

1.2.1 Ο μεταμοντερνιςμόσ ωσ φιλοςοφία Ο μεταμοντερνιςμόσ ξεκύνηςε ςαν φιλοςοφικό θεωρύα για να αναγνωριςτεύ ωσ κύνημα ςτισ ΗΠΑ ςτα μϋςα τησ δεκαετύασ του 1970 (Seidman, 2005: 53). Από τισ κοινωνύεσ τησ βιομηχανικόσ περιόδου, οι οπούεσ χαρακτηρύζονταν μεταξύ τουσ από ομοιογϋνεια, ορθολογιςμό, ϋρευνα και πρόοδο, όρθε η μετϊβαςη ςτισ μεταβιομηχανικϋσ κοινωνύεσ, ςτισ οπούεσ κυριαρχούν η τεχνολογύα τησ πληροφορύασ και οι καθαρϊ πραγματιςτικϋσ αξύεσ (pragmatic values) (Vickers, 1998: 13). Οι ΗΠΑ ϋπαιξαν ςημαντικό ρόλο ςτη διαμόρφωςη των ςυνθηκών που θα ϋφερναν τη μεταμοντϋρνα ςκϋψη, μϋςω τησ αναβύωςησ του αμερικανικού πραγματιςμού με το μετα-μαρξιςτικό και μεταςτρουκτουραλιςτικό 4 κύμα (Harvey, 1989: 41) μύα κατϊςταςη που ο Bernstain (1985) χαρακτηρύζει ωσ «μύα οργό ενϊντια ςτον ανθρωπιςμϐ και ςτην κληρονομιϊ του Διαφωτιςμοϑ». ύμφωνα με το Harvey (1989: 41) η κατϊςταςη αυτό επεκτϊθηκε «ςε μύα δυναμικό καταγγελύα του αφηρημϋνου λϐγου, αλλϊ και μύα βαθιϊ αποςτροφό προσ κϊθε ϋργο που επιδύωξε την καθολικό χειραφϋτηςη του ανθρώπου μϋςω τησ κινητοπούηςησ τησ τεχνολογύασ, τησ επιςτόμησ, τησ λογικόσ». Όπωσ φαύνεται, το μεταμοντϋρνο αντιτύθεται πλόρωσ ςτον ορθολογιςμό που ορύζει το μοντϋρνο. Ωςτόςο υπϊρχουν απορύεσ ςχετικϊ με τη φύςη αυτόσ τησ νϋασ, για την εποχό εκεύνη, φιλοςοφύασ πρόκειται για ϋνα διϊλειμμα από το μοντερνιςμό, μύα επύθεςη ςε αυτόν ό ϋνα ςτυλ; Ο Harvey (1989: 99) αναρωτιϋται επύςησ αν οι προθϋςεισ του κινόματοσ εύναι επαναςτατικϋσ, αν πρόκειται για μύα ξεκϊθαρη διαφοροπούηςη από τη μαζικότητα και εμπορευματοπούηςη του μοντερνιςμού ό ακόμη και για μύα μετα-βιομηχανικό εποχό που εκφρϊζει μύα μεταςχηματιςμϋνη καπιταλιςτικό κοινωνύα. Από την ϊλλη υπϊρχει και η ϊποψη ότι ο μεταμοντερνιςμόσ δεν αποτελεύ καν μύα θεωρύα, αλλϊ μύα «πρακτικό» που δε μπορεύ να περιοριςτεύ ςε ϋνα ςύνολο αρχών (Kontopoulos, 1995: 6). ύμφωνα με αυτόν την ϊποψη, ο μεταμοντερνιςμόσ δεν αποτελεύ μύα ενωτικό θεωρύα, αλλϊ μύα ςειρϊ προοπτικών, των μεταμοντϋρνων θεωριών, που μερικϋσ φορϋσ ςυνυπϊρχουν μεταξύ τουσ και ςυμπεριλαμβϊνουν τη ςύγχρονη προοπτικό (Rotaru et. al, 2010: 330). Ο Harvey (1989: 44) καταλόγει ότι ο μεταμοντερνιςμόσ «τρομϊζει» μϋςω τησ πλόρουσ αποδοχόσ του εφόμερου, του κατακερματιςμού, τησ αςυνϋχειασ και του χαοτικού του χαρακτόρα. Ενδιαφϋρον προκαλεύ η πλουραλιςτικό πλευρϊ του μεταμοντερνιςμού, η οπούα ςύμφωνα με το Huyssens (1984), επιτρϋπει «την καυτηρύαςη του ιμπεριαλιςμοϑ» μύασ μοντϋρνασ κοινωνύασ καθώσ και το δικαύωμα του λόγου ςτουσ ϊλλουσ (μετανϊςτεσ, φυλετικϋσ μειονότητεσ, θρηςκευτικϋσ ομϊδεσ, γυναύκεσ, εργατικό τϊξη) με μύα ενωμϋνη φωνό (Harvey, 1989: 84). Έτςι, η διαφοροπούηςη που προωθεύ ο μεταμοντερνιςμόσ επιτρϋπει και την κατανόηςη τησ 4 Σα δύο αυτϊ κύματα βοόθηςαν ςτον οριςμό τησ αποδόμηςησ (βλ. παρακϊτω) 9

διαφορετικότητασ των ανθρώπων, επιτρϋποντασ την απελευθϋρωςη και τη «φιλοξενύα» νϋων κοινωνικών ομϊδων (γυναύκεσ, ομοφυλόφιλοι, μαύροι, οικολόγοι κλπ.), δημιουργώντασ μύα ανομοιογϋνεια. το πλαύςιο αυτό τησ διαφορετικότητασ, ο μεταμοντερνιςμόσ δεύχνει να αποφεύγει την ιδϋα τησ προόδου και να δύνει ςημαςύα ςε μεμονωμϋνα κομμϊτια του παρελθόντοσ αγνοώντασ τη ροό τησ ιςτορύασ και τησ μνόμησ, αναπτύςςει μύα ιδιαύτερη ιδιότητα να διερευνϊ την ιςτορύα και να οικειοποιεύται οτιδόποτε μπορεύ να προςαρμόζεται ςτο παρόν. Αυτό το χαρακτηριςτικό του μεταμοντερνιςμού εντοπύζεται ϋντονα ςτην αρχιτεκτονικό όπου εκλεκτικϊ επιλϋγονται χαρακτηριςτικϊ και ςτυλ του παρελθόντοσ, τα οπούα ςυνδυϊζονται μεταξύ τουσ (βλ. Εικόνεσ 1 &2 ) (Harvey, 1989: 80). ύμφωνα με τη Hirt (2009: 250), «η μεταμοντϋρνα λογικό αγκαλιϊζει ϋνα πλόθοσ πολϑπλοκων απϐψεων [ ] Ο μεταμοντερνιςμϐσ εύναι αποδομητικϐσ και απορρύπτει απλϋσ ιεραρχύεσ και δομϋσ. Δεν αφορϊ την ενϐτητα, αλλϊ την πολυφωνύα και τη διαφορϊ». Η αποδομητικό 5 φύςη του μεταμοντερνιςμού απαςχόληςε το Lyotard και ϊλλουσ φιλόςοφουσ (Derrida, Habermas, Foucault, Baudrillard). Οι Rotaru et. al (2010: 329) επιβεβαιώνουν την ϊποψη πολλών ότι ο μεταμοντερνιςμόσ εύναι χαοτικόσ (βλ. υποκεφϊλαιο 1.3.3). Εικόνα 1: Δεύγμα μεταμοντϋρνασ αρχιτεκτονικόσ όπου εντοπύζεται ςυνδυαςμόσ αρχιτεκτονικών ςτυλ. Πρόκειται για το Allen Art Museum Addition ςτο Ohio των ΗΠΑ, το οπούο ςχεδιϊςτηκε από το Robert Venturi το 1973. Πηγό εικόνασ: www.greatbuildings.com, 17/01/2012 10 5 Με τον όρο «αποδομητικϐσ» εννοεύται η ατελεύωτη ροό τησ πληροφόρηςησ, μύα αόριςτη διαδικαςύα.

Εικόνα 2: Η Piazza d Italia ςτο Portland των ΗΠΑ αποτελεύ ϋνα χαρακτηριςτικό δεύγμα εκλεκτικιςμού αρχιτεκτονικών ςτυλ. χεδιϊςτηκε από τον Charles Moore και καταςκευϊςτηκε το 1978. Πηγό εικόνασ: http://4.bp.blogspot.com, 17/01/2011 Παρόλο που η διττό ϋννοια του μεταμοντερνιςμού δεν ϋχει ξεκαθαριςτεύ πλόρωσ από τουσ επιςτόμονεσ και θεωρητικούσ, οι απόψεισ τουσ φαύνεται να ςυγκλύνουν ςτο γεγονόσ ότι ο μεταμοντερνιςμόσ προώθηςε την απόρριψη φιλοςοφικών εννοιών όπωσ ο ραςιοναλιςμόσ 6 και ο θετικιςμόσ 7, για να ενθαρρύνει τη διαφορετικότητα. Ωςτόςο, ο μεταμοντερνιςμόσ φαύνεται να εύναι μύα φιλοςοφύα που αντιπροτεύνει περιςςότερο, παρϊ προτεύνει, καθώσ «υποτύθεται ϐτι εναντιώνεται, μεταξϑ ϊλλων, ςτο ςϑνολο, την αιτύα, την ιεραρχύα, τη μορφό, το κλεύςιμο, το ςκοπϐ, την παρουςύα, και κατϊ ςυνϋπεια, την αναπαρϊςταςη, το κεντρϊριςμα, τον οριςμϐ, το βϊθοσ, το λϐγο, το λογϐτυπο, την καταγωγό, την ύδρυςη, την αποφαςιςτικϐτητα, την υπϋρβαςη, το διεθνϋσ, τη ςοβαρϐτητα, το ςχεδιαςμϐ, την πρϐοδο, τη ςϑνθεςη, τη λογικό, την αναφορϊ» (Kontopoulos, 1995: 7). ύμφωνα με αυτό την ϊποψη, ο μεταμοντερνιςμόσ φαύνεται να εναντιώνεται πλόρωσ ςτο μοντερνιςμό και να αποτελεύ την ακριβώσ αντύθετη θεωρύα, καθώσ «όταν και παραμϋνει μύα ευρϑτερη κοινωνικό διαμαρτυρύα ενϊντια ςτον εκςυγχρονιςμϐ, ςτην καταςτροφό τησ τοπικόσ κουλτοϑρασ μαζύ με τισ ςυνδυαςμϋνεσ δυνϊμεισ του εξορθολογιςμοϑ και τησ ανϊπτυξησ ςε μεγϊλη κλύμακα» (Jencks, 1987: 29). Ωςτόςο αυτό αποτελεύ ϋνα μεγϊλο ζότημα που θα αναλυθεύ παρακϊτω (βλ. υποκεφϊλαιο 1.3). 6 υνολικό φιλοςοφικό κατεύθυνςη που αποδϋχεται ωσ γνώμονα και αφετηρύα τησ γνώςησ την ορθό λογικό. 7 Επιςτημονικό φιλοςοφικό δόγμα που υποςτηρύζει πωσ μια πρόταςη ό ϋνασ φυςικόσ νόμοσ εύναι αληθόσ μόνο όταν εύναι λογικϊ επαληθεύςιμοσ. 11

1.2.2 Η κοινωνικο-οικονομική διάςταςη του μεταμοντερνιςμού Πϋρα όμωσ από το θεωρητικό υπόβαθρο του μεταμοντερνιςμού, πρϋπει να μελετηθεύ και το κοινωνικο-οικονομικό του υπόβαθρο, καθώσ φαύνεται ότι ο μεταμοντερνιςμόσ αποτελεύ το κατϊλληλο κύνημα για τισ δυτικϋσ κοινωνύεσ που βρύςκονταν ςε μύα φϊςη μεταςχηματιςμού «πολιτιςμικόσ μεταμϐρφωςησ» κατϊ τη διϊρκεια τησ δεκαετύασ του 1980. ύμφωνα με το Huyssens (1984) «η φϑςη και το βϊθοσ αυτοϑ του μεταςχηματιςμοϑ αποτελοϑν θϋματα προσ ςυζότηςη, ωςτϐςο πρϐκειται ςαφώσ για ϋνα εύδοσ μεταμϐρφωςησ [ ] δεν πρϐκειται για μύα ολικό αλλαγό των πολιτιςτικών, κοινωνικών και οικονομικών αρχών πρϐκειται ςε ϋνα ςημαντικϐ βαθμϐ για μύα εμφανό ςτροφό ςτην ευαιςθηςύα, ςτισ πρακτικϋσ και ςτη ςϑνθεςη των μορφών η οπούα διακρύνει ϋνα μεταμοντϋρνο ςϑνολο εμπειριών, παραδοχών και αναλογιών ςε ςχϋςη με αυτϐ τησ προηγοϑμενησ περιϐδου» (Harvey, 1989: 39). Αυτό η «πολιτιςμικό μεταμϐρφωςη» που βύωςαν οι δυτικϋσ κοινωνύεσ εκεύνη την περύοδο φαύνεται να ϋφερε ςτο προςκόνιο το «μϋςο» ϊνθρωπο, μετϊ από μύα περύοδο όπου οι κοινωνύα καθοδηγούνταν από την υψηλό τϋχνη και τισ μεγϊλεσ ιδϋεσ. Σο μεταμοντϋρνο κύνημα ςχετύζεται ϊμεςα με την καθημερινότητα, και όςον αφορϊ ςτην πόλη, οι Venturi et al. (1972: 155) προτεύνουν ςτουσ αρχιτϋκτονεσ και πολεοδόμουσ να μϊθουν από την αιςθητικό αςτικών περιβαλλόντων όπωσ αυτό του Las Vegas και των κακόφημων προαςτύων όπωσ το Levittown «απλώσ επειδό ςτουσ ανθρώπουσ αρϋςουν περιβϊλλοντα ςαν κι αυτϊ» (βλ. Εικόνα 3). Η ϊποψη αυτό υποςτηρύζει ότι με αυτόν τον τρόπο ικανοποιούνται οι μεςαύεσ κοινωνικϋσ τϊξεισ οποιουδόποτε χρώματοσ και πεποιθόςεων. Οι Venturi et al. (1972: 155) τονύζουν ότι δεν εύναι κακό να δύνει κανεύσ ςτουσ ανθρώπουσ αυτό που θϋλουν, και δύνουν ωσ παρϊδειγμα το παραμυθϋνιο περιβϊλλον του θεματικού πϊρκου Disney World, για το οπούο Εικόνα 3: O Venturi χρηςιμοπούηςε ωσ παρϊδειγμα το προϊςτιο του Levittown ςτο Las Vegas των ΗΠΑ, προκειμϋνου να εξηγόςει ότι η αρχιτεκτονικό και ο ςχεδιαςμόσ πρϋπει να εξυπηρετεύ το ςύνολο των ανθρώπων κι όχι τον «τυπικό ϊνθρωπο». Πηγό εικόνασ: www.proprofs.com, 17/01/2012 12

αναφϋρουν χαρακτηριςτικϊ ότι «αποτελεύ ςϑμβολο τησ αμερικανικόσ ουτοπύασ» (βλ. Εικόνα 4). Εικόνα 4: Σο «αςτικό» περιβϊλλον των θεματικών πϊρκων τησ Disney εύναι καταςκευαςμϋνο ϋτςι ώςτε να θυμύζει ϋνα κλαςικό αμερικανικό εμπορικό κϋντρο. Η φωτογραφύα απεικονύζει τμόμα τησ Disneyland ςτο Παρύςι. Πηγό εικόνασ: υγγραφϋασ, 2009 Όπωσ θα όταν φυςικό, η παραπϊνω ϊποψη αποτϋλεςε μύα πρόκληςη και δεν υιοθετόθηκε από πολλούσ θεωρητικούσ. Ο Daniel Bell (1978: 20) χαρακτηρύζει το μεταμοντερνιςμό ωσ «ϋνα μοντερνιςμό ςε εξϊντληςη», ο οπούοσ προωθόθηκε από τη δημιουργικότητα και τισ παρορμόςεισ τησ «πολιτιςμικόσ μϊζασ». ύμφωνα με τον Bell (1978: 20), ο μεταμοντερνιςμόσ αποτελεύ ϋνα κύνημα που χαρακτηρύζεται από τη λαώκό pop art και κουλτούρα, την εφόμερη μόδα, τη μαζικότητα και τον καταναλωτιςμό μύασ καπιταλιςτικόσ κοινωνύασ. Ο μεταμοντερνιςμόσ πλϋον μπορεύ να θεωρηθεύ πϋρα από μύα φιλοςοφύα και ωσ ϋνα κύνημα που επηρϋαςε τισ κοινωνύεσ και κατϊ ςυνϋπεια τισ πόλεισ των κοινωνιών αυτών. Η Hirt (2009: 250) χαρακτηρύζει το μεταμοντερνιςμό ωσ ϋνα πολιτιςμικό παρϊδειγμα το οπούο αλλϊζει την κοςμοθεωρύα και τον τρόπο με τον οπούο αντιμετωπύζουμε τον κόςμο, ωσ «μύα αλλαγό ςτην ευαιςθηςύα», ό ωσ μύα «νϋα κατϊςταςη τησ ςκϋψησ». Άςχετα αν ο μεταμοντερνιςμόσ προωθεύ την καθημερινότητα ό τη μαζικότητα, ο Ian Chambers (1986, 1987) αναφϋρει χαρακτηριςτικϊ ότι αντιπροςωπεύει τη ςύγχρονη πόλη: «Ο μεταμοντερνιςμϐσ, ϊςχετα με τη μορφό διανϐηςησ που παύρνει, ϋχει ενςωματωθεύ πλόρωσ ςτην κουλτοϑρα των μητροπολιτικών περιοχών τα τελευταύα εύκοςι χρϐνια: ςτισ οθϐνεσ των κινηματογρϊφων, τησ τηλεϐραςησ και του βύντεο, ςτη μϐδα και τισ τϊςεισ των νϋων, ςε ϐλουσ τουσ όχουσ, τισ εικϐνεσ και τισ ποικύλεσ ιςτορύεσ που καθημερινϊ αναμιγνϑονται, ανακυκλώνονται και τςαλακώνονται ςε αυτό τη μεγϊλη οθϐνη που αποτελεύ τη ςϑγχρονη πϐλη» (Harvey, 1989: 61). 13

1.2.2.1 Το ςτίγμα του μεταμοντερνιςμού ςτισ καπιταλιςτικέσ αςτικέσ κοινωνίεσ Ίςωσ να εύναι δύςκολο να αποςαφηνιςτεύ η ςτϊςη του μεταμοντερνιςμού απϋναντι ςτισ κοινωνικϋσ αλλαγϋσ τησ εποχόσ, ωςτόςο οι απόψεισ φαύνεται να ςυγκλύνουν ςτο γεγονόσ ότι ο μεταμοντερνιςμόσ διαμορφώθηκε μϋςα από τισ καπιταλιςτικϋσ τϊςεισ και ότι προςαρμόζει το ομώνυμο κύνημα ςτισ δυτικϋσ κοινωνύεσ που αντιμετωπύζουν αυτό το μεταςχηματιςμό (Harvey, 1989: 112). Ο Harvey (1989: vii) παρατηρεύ μύα ςύνδεςη ανϊμεςα ςτισ νϋεσ μεταμοντϋρνεσ πολιτιςμικϋσ φόρμεσ τησ εμφϊνιςησ, των πιο ευϋλικτων τρόπων ςυςςώρευςησ κεφαλαύου και τησ ςυμπύεςησ χώρου-χρόνου ςτην οργϊνωςη του καπιταλιςμού. Αναφερόμενοσ ςτην πόλη, υποςτηρύζει ότι αυτό «καθύςταται ϋνα θϑμα του εξορθολογιςμοϑ και του αυτομοτοποιημϋνου ςυςτόματοσ τησ κατανϊλωςησ μαζικόσ παραγωγόσ και μαζικόσ καταγραφόσ των υλικών αγαθών» (Harvey, 1989: 3). Ο Harvey (1989: 3) φαύνεται να ςυμφωνεύ με τον Jonathan Raban (1974): «Απορρύπτεται η θϋςη τησ πϐλησ απϐ την αυςτηρό ςτρωματοπούηςη τησ εργαςύασ και τησ τϊξησ και απεικονύζει ϋνα διαδεδομϋνο ατομικιςμϐ και επιχειρηματικϐτητα, ϐπου τα ςημϊδια τησ κοινωνικόσ διϊκριςησ παρϋχονται ςε γενικϋσ γραμμϋσ απϐ τα υπϊρχοντα και την εμφϊνιςη». Η εικϐνα τησ πϐλησ μπορεύ να χαρακτηριςτεύ ωσ μύα εγκυκλοπαύδεια ό ωσ ϋνα εμπορικϐ κϋντρο του ςτυλ, ςτην οπούα κϊθε αύςθηςη τησ ομοιογϋνειασ ό ακϐμη και τησ ιεραρχύασ ό των τιμών βρύςκονταν ςτο ςτϊδιο τησ διϊλυςησ». Ο Harvey (1989: 102) αναφϋρεται επύςησ και ςτον Baudrillard (1981), ο οπούοσ χαρακτηρύζει το μεταμοντέρνο πολιτιςμό ωσ ϋνα «πολιτιςμό του χρόματοσ», όπου οι μεταμοντϋρνεσ ανηςυχύεσ αφορούν κυρύωσ το «φαύνεςθαι» και όχι το «εύναι», το μϋςο χρόμα και όχι το μόνυμα για κοινωνικό εργαςύα, την ϋμφαςη ςτη φανταςύα και όχι ςτη λειτουργύα, τα ςημϊδια και όχι τα πρϊγματα, ενώ ςχετικϊ με την αιςθητικό και την ηθικό προτεύνεται η ενύςχυςη και όχι ο μεταςχηματιςμόσ του ρόλου του χρόματοσ. 14 ύμφωνα με τισ κοινωνικϋσ ςχϋςεισ του καπιταλιςμού, οι χωρικϋσ πρακτικϋσ χαρακτηρύζονται από ταξικϋσ διαφοροποιόςεισ. την καπιταλιςτικό κοινωνύα την οπούα φαύνεται να ενιςχύει η μεταμοντερνιςτικό ςτϊςη, η ςχϋςη χρήματα-χρόνοσ-χώροσ εύναι αυτό που χαρϊζει την πορεύα τησ και όχι τόςο οι ταξικϋσ διαφοροποιόςεισ (Harvey, 1989: 223, 226). Η εν λόγω ςχϋςη ενιςχύεται από την τεχνολογικό δυναμικό, με την ϋννοια των αυςτηρών νόμων του ανταγωνιςμού και των ςυνθηκών τησ «ταξικόσ πϊλησ» ςτον καπιταλιςμό αυτό η ςύνδεςη του καπιταλιςμού με την τεχνολογία εύναι ϋνασ από τουσ λόγουσ που ο καπιταλιςμόσ επικρατεύ την ύδια εποχό που εμφανύςτηκε και το μεταμοντϋρνο. ύμφωνα με τουσ Rotaru et. al (2010: 329), αυτό η ςύνδεςη αποτελεύ και την απόδειξη ότι οι αλλαγϋσ που επϋφερε ο μεταμοντερνιςμόσ ςχετύζονται ϊμεςα με την εξϋλιξη τησ κοινωνύασ μϋςω των ηλεκτρονικών τεχνολογιών και τησ αναδιϊρθρωςησ του καπιταλιςμού. Δεδομϋνων των κοινωνικό-οικονομικών και

τεχνολογικών ςυνθηκών, ο μεταμοντερνιςμόσ εύναι ϋνα χαρακτηριςτικό τησ ςύγχρονησ κοινωνύασ που τεύνει προσ τη παγκοςμιοπούηςη και παρουςιϊζει αλλαγϋσ ςτον πολιτιςτικό τομϋα και ςτη διαμόρφωςη του «κοινού» (Rotaru et. al, 2010: 329). Ωςτόςο, ο μεταμοντερνιςμόσ πρϋπει να αντιμετωπύζεται ωσ μύα αντανϊκλαςη των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών πρακτικών ςτισ ςύγχρονεσ αςτικϋσ κοινωνύεσ. Άρα εύναι δύςκολο να οριςτεύ αν ο καπιταλιςμόσ μπόρεςε και μετεξελύχθηκε μϋςω του μεταμοντερνιςμού ό αν ο μεταμοντερνιςμόσ προόλθε μϋςα από τη λογικό εξελικτικό πορεύα του καπιταλιςμού. 1.3 Από το μοντϋρνο ςτο μεταμοντϋρνο Προκειμϋνου να γύνει ςαφώσ κατανοητό η ςημαςύα του μεταμοντϋρνου, εύναι απαραύτητη μύα ςύντομη αναφορϊ ςτην ϋννοια του μοντϋρνου και τησ μοντϋρνασ Αρχιτεκτονικόσ και Πολεοδομύασ (βλ. αντύςτοιχα υποκεφϊλαια 1.3.1 και 1.3.2). Μϋςω αυτών των εννοιών πρόκειται να αποςαφηνιςτούν οι ςτϊςεισ του μοντερνιςμού, οι οπούεσ ςχετύζονται ϊμεςα με τη χρονικό περύοδο που διαμορφώθηκε το κύνημα, καθώσ και τισ ιδϋεσ και τισ ανϊγκεσ τισ κοινωνύασ. Μϋςα από αυτό τη ςύντομη αναφορϊ ςτην ιςτορύα του μοντϋρνου, πρόκειται να γύνει αντιληπτό η μετϊβαςη από το μοντϋρνο ςτο μεταμοντϋρνο, κυρύωσ όςον αφορϊ ςτουσ τομεύσ τησ αρχιτεκτονικόσ και πολεοδομύασ. 1.3.1 Η έννοια του μοντέρνου Ο μοντερνιςμόσ αποτελεύ ϋνα ολοκληρωμϋνο κύνημα, όπωσ ϊλλωςτε αυτό του μεταμοντερνιςμού: ςτη φιλοςοφύα, τη λογοτεχνύα, την τϋχνη, την αρχιτεκτονικό, τον αςτικό ςχεδιαςμό. Έκανε την εμφϊνιςό του ςτα τϋλη του 19 ου με αρχϋσ του 20 ου αι. και αποτϋλεςε ουςιαςτικϊ μύα αντύδραςη απϋναντι ςτο ςυντηρητιςμό και το ρεαλιςμό. Πριν το χαρακτηριςμό του ωσ «μοντϋρνο», το ςυγκεκριμϋνο κύνημα όταν γνωςτό ωσ avant garde και η επιρροό του αφορούςε κυρύωσ τον τομϋα τησ τϋχνησ. Πρϊγματι, ςτον κόςμο τησ τϋχνησ, ο μοντερνιςμόσ μεςουρϊνηςε τισ πρώτεσ δεκαετύεσ του 20 ου αι., μϋχρι το Β Παγκόςμιο Πόλεμο (Bullock, 2010: 347). Η μεταπολεμικό περύοδοσ όταν ιδιαύτερα κρύςιμη, καθώσ οι ευρωπαώκϋσ χώρεσ βρύςκονταν ςε προςπϊθεια αναςύνταξησ τησ οικονομύασ τουσ και τησ πολιτικόσ τουσ, αλλϊ και μεταςχηματιςμού των περιςςότερων πόλεων τουσ, λόγω των υλικών καταςτροφών που εύχαν υποςτεύ αλλϊ και των μετϋπειτα αλλαγών ςτισ κοινωνικϋσ ςυνθόκεσ. Ο μοντερνιςμόσ και η φιλοςοφύα του ταύριαζαν με την τϊςη τησ εποχόσ για αλλαγό και υιοθϋτηςη νϋων ιδεών, ιδιαύτερα μετϊ την ϋξοδο τησ ανθρωπότητασ από ϋναν καταςτροφικό πόλεμο. 15

Σο μοντϋρνο τότε όταν μύα επανάςταςη, καθώσ κατϊφερε να αποτελϋςει μύα διαφορετικό μορφό βύωςησ του χώρου και του χρόνου τα μοντϋρνα περιβϊλλοντα και οι εμπειρύεσ που προςϋφεραν μπόρεςαν να ανούξουν τα ςύνορα ςτη γεωγραφύα και τον εθνικιςμό, τισ κοινωνικϋσ τϊξεισ και την καταγωγό, τη θρηςκεύα και την ιδεολογύα. «Κατ αυτό την ϋννοια, μποροϑμε να ποϑμε ϐτι ο μοντερνιςμϐσ ενώνει την ανθρωπϐτητα», όπωσ υποςτηρύζει ο Berman (1982: 15), ενώ ο Jencks (1987: 17) αναφϋρει χαρακτηριςτικϊ ότι «ο μοντερνιςμϐσ αποτελοϑςε όδη μύα ορθοδοξύα μϋχρι το 1960, ειδικϊ ςτην Αμερικό, ϐπου κυριαρχοϑςε ςε οποιοδόποτε εμπορικϐ κϋντρο ανεπτυγμϋνησ πϐλησ». Μϋςα από αυτό την αντύληψη προϋκυψε και η ϋννοια τησ «μοντϋρνασ ζωόσ», η οπούα ςυνδϋεται ϊμεςα με την αύςθηςη του φευγαλϋου, του εφόμερου, του αποςπαςματικού. Έτςι προϋκυψαν και οριςμϋνεσ από τισ βϊςεισ του μοντερνιςμού, όπωσ η «νεωτερικότητα» (modernity) που δε μπορεύ να ςχετύζεται με το παρελθόν, η παροδικότητα των πραγμϊτων και τελικϊ η ιςτορικό αςυνϋχεια. 1.3.2 Μοντέρνα Αρχιτεκτονική και Πολεοδομία Ο μοντερνιςμόσ βρόκε την εφαρμογό του ςτην αρχιτεκτονικό και τον πολεοδομικό ςχεδιαςμό την περύοδο που οι περιςςότερεσ ευρωπαώκϋσ πόλεισ εύχαν την ανϊγκη ανοικοδόμηςησ και ςυνολικού επαναςχεδιαςμού. Σα Διεθνό υνϋδρια ύγχρονησ Αρχιτεκτονικόσ (CIAM Congrès Internationaux d Architecture Moderne) αποτϋλεςαν μύα προςπϊθεια οργϊνωςησ των αντιλόψεων του μεςοπολϋμου ςχετικϊ με τον αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό ςχεδιαςμό, μϋςα ςε ϋνα κλύμα νεωτερικό και επαναςτατικό που εξϋφραζε πλόρωσ το μοντϋρνο κύνημα (Καρύδησ, 2006: 224). Σο 1922, ο ριζοςπαςτικόσ μοντϋρνοσ αρχιτϋκτονασ Le Corbusier ανϋπτυξε την ιδϋα του για την «πόλη των τριών εκατομμυρύων κατούκων», όπου επικρατεύ μύα πολεοδομικό διϊταξη αυςτηρϊ οριοθετημϋνη ςτισ χρόςεισ τησ, με ιεραρχημϋνεσ κινόςεισ, εντυπωςιακϊ μεγϋθη και πολλϋσ νϋεσ αντιλόψεισ πϊνω ςτο ςχεδιαςμό, απόψεισ που θα χαρακτηρύςουν την πορεύα τω CIAM (βλ. Εικόνα 5). Εικόνα 5: Η «πόλη των τριών εκατομμυρύων κατούκων» του Le Corbusier (1922). Πηγό εικόνασ: http://3.bp.blogspot.com, 17/01/2012 16

Κύρια θϋματα αυτών των ςυνεδρύων όταν η «λειτουργικότητα» των πολεοδομικών θεωριών του μεςοπολϋμου και το «ανθρώπινο» περιβϊλλον των πόλεων. Ωςτόςο φϊνηκε να δόθηκε μεγαλύτερη ςημαςύα ςτην ορθολογικό οργϊνωςη τησ πόλησ, όχι μόνο λόγω των μοντϋρνων ιδεών αλλϊ και λόγω των κοινωνικο-οικονομικών ςυνθηκών τησ εποχόσ και τησ παραγωγόσ (Καρύδησ: 228). υνολικϊ πραγματοποιόθηκαν πϋντε υνϋδρια ςτα οπούα δόθηκε μεγαλύτερη ϋμφαςη ςτη λειτουργικότητα από ότι ςτην αιςθητικό των πόλεων ςτο πρώτο υνϋδριο (1928, La Sarraz) ςυνετϊχθη η «διακόρυξη αρχών» που καθόριςε τα επόμενα ςυνϋδρια, καθώσ και οι τϋςςερισ λειτουργύεσ τησ πολεοδομύασ: η κατοικία, η εργαςία, ο ελεύθεροσ χρόνοσ και η κυκλοφορία. τα επόμενα υνϋδρια που ακολούθηςαν τϋθηκαν ζητόματα που αφορούςαν ςτη κατοικία των «ελαχίςτων διαςτάςεων», ςτα πλαύςια των αναγκών για εργατικϋσ κατοικύεσ, ςτην ορθολογική ανοικοδόμηςη, που αφορούςε ςτουσ τύπουσ κατοικύασ και ςτη διϊταξό τουσ ςτο χώρο, ςτη λειτουργική πόλη και τϋλοσ, ςτη «κατοικία και τον ελεύθερο χρόνο» (Καρύδησ, 2006: 229). Η ςημαντικότερη ςτιγμό του μοντερνιςμού ςτην αρχιτεκτονικό και την πολεοδομύα όταν αναμφιςβότητα ςτο τϋταρτο υνϋδριο (1933, εν πλω, από τη Μαςςαλύα ςτην Αθόνα) με θϋμα τη «λειτουργικό πόλη», με τη ςύνταξη τησ Χάρτασ των Αθηνών, όπου τϋθηκαν οι βϊςεισ για τη μοντϋρνα αρχιτεκτονικό και το μοντϋρνο ςχεδιαςμό των πόλεων. Ο Le Corbusier θεωρεύται ο εμπνευςτόσ τησ Φϊρτασ των Αθηνών, ςτην οπούα τα βαςικϊ ζητόματα που τύθενται και αναλύονται εύναι οι τϋςςερισ βαςικϋσ λειτουργύεσ, η κατοικύα και η υγιεινό διαβύωςη ςτην πόλη. Η επύτευξό τουσ πραγματοποιούνταν μϋςω του καθοριςμού ζωνών κατοικύασ με κτιριακούσ όγκουσ τοποθετημϋνουσ ελεύθερα μϋςα ςε χώρουσ πραςύνου. Η Φϊρτα τησ Αθόνασ αποτϋλεςε μύα καινοτομύα ςτο ςχεδιαςμό του αςτικού χώρου, καθώσ αντιπαρϋρχονταν τα πρακτικϊ του τρύτου υνεδρύου (1930), όπου η πόλη χαρακτηρύζονταν από ϋνα ςυνεχϋσ ςύςτημα, με μεγϊλα οικοδομικϊ τετρϊγωνα (superblocks) και μεικτϋσ χρόςεισ, όπου η κατοικύα ςυνυπόρχε με την εργαςύα και τισ ϊλλεσ κοινωνικϋσ λειτουργύεσ (Λιϊπησ, 1988: 39 & Colquhoun, 1985: 96). τη Φϊρτα των Αθηνών ο Le Corbusier όριςε τισ αρχϋσ τισ πολεοδομύασ: το φωσ, το πρϊςινο και το χώρο. Ωςτόςο η ςημαντικότερη καινοτομύα του Le Corbusier όταν η οικοδόμηςη «καθ ύψοσ», η οπούα καταφϋρνει και τοποθετεύ την κατοικύα ςε ϋνα φυςικό πλαύςιο χωρύσ ωςτόςο να παραμελεύται κατϊ τον ύδιο η οργϊνωςη των κοινόχρηςτων εξυπηρετόςεων τησ πόλησ. (Ροδολϊκησ, 1997: 52). Πϊνω ςε αυτό, οι Frampton (1980: 24) και Tafuri (1986: 120) ςυμφωνούν ότι οι μοντερνιςτϋσ ϋδιναν ϋμφαςη περιςςότερο ςτην ανοικοδόμηςη και την καταςκευό παρϊ ςτην αρχιτεκτονικό. Ο Frampton (1980: 24) χαρακτηριςτικϊ αναφϋρει ότι οι μοντερνιςτϋσ θεωρούςαν ότι αυτό η ϊποψη ςυνιςτϊ τη «θεμελιώδη δραςτηριϐτητα 17

του ανθρώπου, ϊμεςα ςυνδεδεμϋνη με την εξϋλιξη και την ανϊπτυξη τησ ανθρώπινησ ζωόσ». Οι αρχϋσ τησ Φϊρτασ των Αθηνών αποτϋλεςαν τη νϋα πολεοδομικό τϊςη και οδόγηςαν ουςιαςτικϊ ςτην αυςτηρό οργϊνωςη των χρόςεων γησ και τησ ζωνοπούηςησ (zoning). Οργανώνοντασ την πόλη ςύμφωνα με τισ αρχϋσ και τισ λειτουργύεσ τησ Φϊρτασ, χϊνεται η ϋννοια τησ ύπαρξησ του παραδοςιακού δρόμου ςτισ πόλεισ. Καθώσ η κυκλοφορύα αποτελούςε ξεχωριςτό λειτουργύα, τα οικοδομικϊ τετρϊγωνα των κτιρύων αποδεςμεύονται από τουσ ϊξονεσ κυκλοφορύασ, εύτε πρόκειται για ϊξονεσ μεγϊλησ ταχύτητασ εύτε για πεζοδρόμουσ (Ροδολϊκησ, 1997: 53). Η εφαρμογό των θεωριών αυτών οδόγηςε ςτο ςχεδιαςμό πόλεων προςαρμοςμϋνων περιςςότερο ςτην κλύμακα του αυτοκινότου κι όχι ςε αυτό του ανθρώπου, κϊτι που καταφϋρνει να «αποξενώςει» τον ϊνθρωπο από το περιβϊλλον τησ πόλησ και όχι να τον ειςϊγει ςτη λειτουργικότητϊ τησ (βλ. Εικόνα 6). Εικόνα 6: Η Ville Radieuse του Le Corbusier (1930) αποτελεύ ϋνα χαρακτηριςτικό παρϊδειγμα μοντϋρνασ αρχιτεκτονικόσ και πολεοδομύασ. Σα superblocks διαχωρύζονται μεταξύ τουσ μϋςω μεγϊλων οδικών αξόνων, με αποτϋλεςμα η κλύμακα ςχεδιαςμού να εύναι αυτό του αυτοκινότου. Πηγό εικόνασ: http://rosswolfe.wordpress.com, 17/01/2012 Όπωσ ςημειώνει ο Καρύδησ (2006: 228), ο μοντερνιςμόσ όταν η πολεοδομικό τϊςη τησ εποχόσ του μεςοπολϋμου που ταυτύςτηκε πλόρωσ με τισ ανάγκεσ τησ κοινωνύασ και τησ οικονομύασ, ςχετύζοντασ τον με το «φορντικό» μοντϋλο οργϊνωςησ τησ παραγωγόσ αλλϊ και με τισ οικονομικϋσ θεωρύεσ των Taylor και Keynes, οδηγώντασ την ανθρωπότητα ςτη «φορντικό» πόλη. Πϊντωσ, πρόκειται για ϋνα κύνημα το οπούο αναγνώριςε τη ςχϋςη μεταξύ τεχνικόσ και γλώςςασ που υπόρχε ςτην προβιομηχανικό αρχιτεκτονικό και ϋτςι προςπϊθηςε να δημιουργόςει μύα παρόμοια ςχϋςη μεταξύ των βιομηχανικών τεχνικών κτιρύων και ενόσ νϋου ςυςτόματοσ ςημαςιοδότηςησ (Colquhoun, 1985: 101). 18

1.3.3 Η άφιξη του μεταμοντέρνου ύμφωνα με τον Jencks ο μοντερνιςμόσ «πϋθανε» ςτισ 15/07/1972, 3.32 μ.μ. όταν το ςύμπλεγμα κατοικιών Pruitt-Igoe ςτο Saint Louis το οπούο υπϊκουε ςτα πρότυπα του Le Corbusier και τησ «μηχανόσ τησ μοντϋρνασ ζωόσ» κατεδαφύςτηκε με δυναμύτη, καθώσ χαρακτηρύςτηκε ωσ ϋνα αφιλόξενο και μη κατοικόςιμο περιβϊλλον για τουσ ανθρώπουσ τησ χαμηλόσ τϊξησ που ςτϋγαζε (Haddad: 496). Εικόνα 7: Η κατεδϊφιςη του Pruitt-Igoe, ενόσ ςυμβόλου του μοντερνιςμού, του Le Corbusier. Πηγό εικόνασ: https://encrypted-tbn2.google.com, 17/01/2012 Ωςτόςο, το μεταμοντϋρνο ϋκανε την εμφϊνιςό του πριν τον «επύςημο θϊνατο» του μοντϋρνου. Όπωσ ϋχει όδη αναφερθεύ, υπϊρχει διχαςμόσ όςον αφορϊ ςτην ϊφιξη του μεταμοντϋρνου ωσ αντύδραςη ςτο μοντϋρνο ό ωσ φυςικό εξϋλιξη τησ μοντϋρνασ ζωόσ και των κοινωνικo-οικονομικών καταςτϊςεων. ύμφωνα με τον Καρύδη (2006: 382) υπόρξε καταρχόν ο μεταμοντερνιςμόσ των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων (μετϊ το 1945 ϋωσ τισ αρχϋσ του 1980) που αποτελούςε την αντύδραςη ςτο μοντερνιςμό του μεςοπολϋμου, και αυτόσ τησ ςύγχρονησ περιόδου (μετϊ το 1980) όπου επικρατούςε το κύνημα τησ περιβαλλοντικόσ ψυχολογύασ και τησ μεθοδολογύασ ςχεδιαςμού. Αξύζει να ςημειωθεύ ότι μϋχρι το 1960 ο μεταμοντερνιςμόσ βρύςκονταν μόνο μεταξύ των ςυζητόςεων των θεωρητικών (Jane Jacobs, Herbert Gans) και αντιπροςώπευε τισ νϋεσ ιδϋεσ ςχεδιαςμού μύασ ιςτορικόσ και λειτουργικόσ πολυμορφύασ (Jencks, 1987: 245). Σο περιοδικό PRECIS 6 (1987: 7-24) χαρακτηρύζει το μεταμοντερνιςμό ωσ μύα νόμιμη αντύδραςη ςτη «μονοτονύα» του καθολικού ορϊματοσ του μοντερνιςμού για τον κόςμο: «Η γενικό αντύληψη του μοντερνιςμοϑ ωσ θετικιςτικϐ, τεχνοκεντρικϐ και ορθολογιςτικϐ κύνημα ϋχει ταυτιςτεύ με την πύςτη ςτη γραμμικό εξϋλιξη, ςτην απϐλυτη αλόθεια, ςτον ορθολογικϐ ςχεδιαςμϐ των ιδανικών κοινωνικών τϊξεων, καθώσ και ςτην τυποπούηςη τησ γνώςησ και τησ παραγωγόσ. Αντύθετα, ο μεταμοντερνιςμϐσ διαθϋτει τα προνϐμια τησ ετερογϋνειασ και τησ διαφορϊσ ωσ δημοκρατικόσ δϑναμησ ςτον επαναπροςδιοριςμϐ του πολιτικοϑ λϐγου». Πϊνω ςε αυτό την ϊποψη ο Harvey (1989: 40) ςημειώνει την ανϊγκη για «πλουραλιςτικϋσ» και «οργανικϋσ» ςτρατηγικϋσ και την προςϋγγιςη τησ αςτικόσ ανϊπτυξησ ωσ ϋνα «κολϊζ» από ςημαντικϊ διαφοροποιημϋνουσ χώρουσ και μύξεισ, ενώ εναντιώνεται ςτα «μεγαλεπόβολα» ςχϋδια που βαςύζονται ςτη λειτουργικό οριοθϋτηςη των δραςτηριοτότων. «Η πϐλη-κολϊζ εύναι τώρα το ζότημα, και η αςτικό αναζωογϐνηςη (urban revitalization) ϋχει αντικαταςτόςει την αςτικό 19

ανανϋωςη (urban renewal) ωσ λϋξη-κλειδύ ςτο λεξικϐ του ςχεδιαςμοϑ» (Harvey, 1989: 40). Η βαςικό διαφορϊ του μεταμοντϋρνου από αυτόν του μοντϋρνου κινόματοσ εύναι ότι δεν υπϊρχουν πλϋον κανόνεσ ό αρχϋσ για την οργϊνωςη και το ςχεδιαςμό των πόλεων. ύμφωνα με τον Καρύδη (2006: 382) «το κτύριο ό τα κτύρια δεν εύναι επιβεβλημϋνα να εγγρϊφονται ςτο χώρο μποροϑν να δημιουργοϑν τα ύδια χώρο με την ακτινοβολύα τησ προςωπικόσ τουσ αρχιτεκτονικόσ ϋκφραςησ» (βλ. Εικόνα 8). Μπορεύ ο προώπϊρχων πολεοδομικόσ ιςτόσ να μη λαμβϊνεται υπόψη ςτο ςχεδιαςμό, αλλϊ η προςωπικό αντύληψη τησ αρχιτεκτονικόσ και τησ αιςθητικόσ μπορεύ να λειτουργόςει παρϊλληλα με την πολεοδομικό παρϋμβαςη. Οι αρχϋσ των μοντϋρνων πολεοδόμων που αναζητούν την «κυριότητα» τησ πόλησ και την αντιμετωπύζουν ωσ ςύνολο ϋχουν αντικαταςταθεύ με τη μεταμοντϋρνα αντύληψη τησ αςτικόσ εξϋλιξησ ωσ μύα ανεξϋλεγκτη και «χαοτικό» διαδικαςύα, ςτην οπούα μπορούν να «παύξουν» η «αναρχύα» και η «αλλαγό» (Harvey, 1989: 44). Έτςι, οδηγούμαςτε ςτο δύλημμα που Εικόνα 8: κύτςο του J.F. Batellier που απεικονύζει την καταςτροφό του παραδοςιακού αςτικού ιςτού του Παριςιού από την «μοντϋρνα μηχανό». Πηγό εικόνασ: Harvey, 1989: 18 θϋτει η Ketola (2009: 114): «ολοκληρωτικϐσ μοντϋρνοσ κϐςμοσ ό χαοτικϐσ μεταμοντϋρνοσ»; Οι βαςικϋσ αυτϋσ διαφορϋσ προκύπτουν από τη διαφορετικό αντύληψη που ϋχουν τα δύο κινόματα για τη διαχεύριςη του χώρου. Οι μοντϋρνοι αντιλαμβϊνονται το χώρο ωσ κϊτι το οπούο πρϋπει να διαμορφωθεύ για κοινωνικούσ ςκοπούσ, και κατϊ ςυνϋπεια οφεύλει να «υποτϊςςεται» ςε κϊθε κοινωνικό ςχϋδιο, ενώ οι μεταμοντϋρνοι τον αντιλαμβϊνονται ωσ κϊτι ανεξϊρτητο και αυτόνομο, το οπούο θα διαμορφωθεύ ςύμφωνα με τουσ αιςθητικούσ ςτόχουσ και με αρχϋσ που δε ςχετύζονται με οποιοδόποτε πρωταρχικό κοινωνικό ςτόχο, εκτόσ ύςωσ από την επύτευξη τησ διαχρονικόσ και «ανιδιοτελούσ» ομορφιϊσ (Harvey, 1989: 66). Ωςτόςο εύναι αποδεκτό ότι το μοντϋλο καθημερινότητασ του μοντερνιςμού δεν κατϊφερε να επιφϋρει όλα όςα ςτόριζε: η ϋννοια τησ ςυλλογικότητασ ςτην πόλη εύχε χαθεύ και τη θϋςη τησ πόρε η εξατομύκευςη (Καρύδησ, 2006: 384). Η καθολικό χρόςη τησ λειτουργικότητασ οδόγηςε ςτη δημιουργύα ενόσ μονοδιϊςτατου χώρου και ςτην ανϊπτυξη ενόσ «Διεθνούσ τυλ» 20

(International Style) που αποτελούςε τη λόξη οποιαςδόποτε ταυτότητασ ενόσ τόπου. Ίςωσ ϋνασ από τουσ ςημαντικότερουσ λόγουσ για αντύδραςη ςτο μοντϋρνο όταν το «Διεθνϋσ τυλ» των πόλεων, που χαρακτηρύζονταν από μύα νεωτεριςτικό «φρεςκϊδα», την ϋννοια τησ προόδου, τισ τϊςεισ για μαζικό παραγωγό τησ εποχόσ και ϋνα μεγϊλο, καθολικό ςτυλ λύςεων (Hirt, 2009: 250). Πϊνω ςε αυτό τη λογικό ο Jencks (1987: 11) ορύζει μϋςω του μεταμοντερνιςμού την «επιςτροφό τησ ανθρώπινησ παρουςύασ» ςτη πόλη, με την ϋννοια του ςχεδιαςμού ςε ανθρώπινη κλύμακα. Σο μεταμοντϋρνο όρθε ωσ ϋνα νϋο κύνημα με ανϊγκη για περιβαλλοντικό αειφορύα, μύα αυξανόμενη εκτύμηςη για τισ ιςτορικϋσ παραδόςεισ, ϋνα ϋντονο ενδιαφϋρον για το τοπικό και το ςυγκεκριμϋνο. Ενώ το μοντϋρνο βαςύζεται ςτην αναζότηςη τησ τυπικόσ τϊξησ, τησ ιεραρχύασ και τησ πειθαρχύασ, η μεταμοντϋρνα προςϋγγιςη βαςύζεται περιςςότερο ςε μύα πιο ολιςτικό αντιμετώπιςη τησ γνώςησ (βλ. Εικόνεσ 9, 10 & 11) (Hirt, 2009: 250). Εικόνα 9: Η Gibson Square του Λονδύνου αποτελεύ ϋνα μεταμοντϋρνο αςτικό τοπύο. χεδιϊςτηκε από τον James Gorst και καταςκευϊςτηκε το 1987. Πηγό εικόνασ: http://www.jamesgorstarchitects. com, 17/01/2012 Εικόνα 10: Η Rauchstrasse ςτην περιοχό Tiergarten του Βερολύνου αποτελεύται από κτύρια μεταμοντϋρνασ αρχιτεκτονικόσ. Σο ςτρατηγικό ςχϋδιο τησ περιοχόσ πραγματοποιόθηκε από το Rob Krier, ο οπούοσ ςχεδύαςε και το απεικονιζόμενο κτύριο κατοικύασ (1983-5). Πηγό εικόνασ: www.architectureinberlin.com, 17/01/2012 21

Εικόνα 11: Ο ςχεδιαςμόσ για τη Rauchstrasse πραγματοποιόθηκε ςτα πλαύςια τησ IBA (Internationale Bau Ausstellung) του 1987. Εδώ παρατύθεται η όψη τησ Rauchstrasse ϊνωθεν. Πηγό εικόνασ: Berlin 1976-1986, 1985 τισ αρχϋσ του 1980 ϋγιναν οι προςπϊθειεσ προκειμϋνου να τεθούν οι βϊςεισ ενόσ νϋου, τότε κινόματοσ, του μεταμοντερνιςμού. Όπωσ κϊθε κύνημα, ϋτςι κι αυτό εξελύχθηκε προςπαθώντασ να καινοτομόςει και να προςφϋρει. Με βϊςη τισ μεταμοντϋρνεσ αντιλόψεισ, δημιουργόθηκε ςτισ ΗΠΑ το ολοκληρωμϋνο κύνημα του New Urbanism ό τησ Νϋασ Πολεοδομύασ, το οπούο μϋχρι και ςόμερα θϋτει τισ βϊςεισ του ςχεδιαςμού ανϊλογα με τισ ανϊγκεσ τησ κοινωνύασ. Σο 1993 πραγματοποιόθηκε το πρώτο υνϋδριο των New Urbanists (CNU Congress for New Urbanism) και το 1996 ςυντϊχθηκε η Χάρτα του New Urbanism, όπου παρουςιϊζονται οι αρχϋσ του κινόματοσ (βλ. υποκεφϊλαιο 3.2). Επιςημαύνεται κυρύωσ η επιςτροφό ςτην «ανθρώπινη κλύμακα» και ςτο «παραδοςιακό» οικοδομικό τετρϊγωνο, ενιςχύεται ο πολύ-λειτουργικόσ χαρακτόρασ τησ πόλησ, με τη μύξη των χρόςεων γησ, και επαναπροςδιορύζεται η ϋννοια του δημόςιου χώρου (δρόμοι, πλατεύεσ, αρχιτεκτονικό δημοςύων κτιρύων) (Καρύδησ, 2006: 385). 22

2. Ο Μεταμοντερνιςμόσ ςτο χώρο: Οι πατϋρεσ του κινόματοσ Ό πωσ αναφϋρθηκε ςτο κεφϊλαιο 1, ο μεταμοντερνιςμόσ αποτϋλεςε ϋνα κύνημα που επηρϋαςε την αρχιτεκτονικό και την πολεοδομύα. Η εν λόγω επιρροό δεν προκλόθηκε μόνο μϋςω των φιλοςοφικών προςεγγύςεων ςχετικϊ με τισ ανϊγκεσ των ςημερινών πόλεων, αλλϊ και μϋςα από θεωρητικϋσ προςεγγύςεισ και πρακτικϋσ ςημαντικών αρχιτεκτόνων, πολεοδόμων και ιςτορικών τησ αρχιτεκτονικόσ. Πολλού όταν αυτού που με το ϋργο τουσ διαμόρφωςαν ϋνα νϋο κύνημα ςτο ςχεδιαςμό, όπωσ ο Camillo Sitte, ο Gordon Cullen, o Kevin Lynch, o Léon Krier, o Colin Rowe, η Jane Jacobs, o Christopher Alexander, o Aldo Rossi κ.ϊ. (Haas, 2008: 9). Ωςτόςο, ςε αυτό το κεφϊλαιο γύνεται μύα ςύντομη αναφορϊ ςτισ ιδϋεσ και τισ προςεγγύςεισ δύο αρχιτεκτόνων οι οπούοι θεωρούνται ωσ οι «πατϋρεσ» του μεταμοντερνιςμού και ωσ οι θεμελιωτϋσ του κινόματοσ του New Urbanism (βλ. κεφϊλαιο 3). Οι Aldo Rossi και Léon Krier υποςτόριξαν την ιδϋα τησ ανθρώπινησ και ςυμπαγούσ πόλησ, και πόραν για παρϊδειγμα την παραδοςιακό ευρωπαώκό πόλη. Μϋςα από τισ προςεγγύςεισ τουσ προςπϊθηςαν να υπενθυμύςουν τη ςημαντικότητα του περιβϊλλοντοσ τόςο του αςτικού όςο και του φυςικού και τόνιςαν την ανϊγκη για επιςτροφό ςτην ανθρώπινη κλύμακα ςχεδιαςμού. το παρόν κεφϊλαιο πραγματοποιεύται μύα παρουςύαςη των απόψεων και των θεωρητικών προςεγγύςεων των δύο αρχιτεκτόνων πολεοδόμων, καθώσ και μύα ςύντομη αναφορϊ ςτο ϋργο τουσ. 23

2.1 Aldo Rossi Εικόνα 12: Aldo Rossi Πηγό εικόνασ: www.vallivallius.com, 18/01/2012 Ο Ιταλόσ αρχιτϋκτονασ Aldo Rossi (1931-1997) γεννόθηκε ςτο Μιλϊνο (βλ. Εικόνα 12). Αςχολόθηκε με την αρχιτεκτονικό ςε πολλϊ επύπεδα ςε θεωρητικό και πρακτικό, αλλϊ και ςε επύπεδο διδαςκαλύασ. Από νεαρό ηλικύα ςυνεργϊςτηκε με το ιταλικό αρχιτεκτονικό περιοδικό Casabella Continuita. Τπόρξε καθηγητόσ ςτα πανεπιςτόμια του Μιλϊνου και τησ Βενετύασ, ενώ ωσ επιςκϋπτησ καθηγητόσ ςυνεργϊςτηκε με πολλϊ πανεπιςτόμια παγκοςμύωσ. Εκτόσ από το ακαδημαώκό του ϋργο, παρόγαγε και ςημαντικό υλοποιημϋνο αρχιτεκτονικό ϋργο (βλ. υποκεφϊλαιο 2.1.3). Η προςϋγγιςη του Rossi, ωσ προσ τη θεωρύα και πρϊξη τησ αρχιτεκτονικόσ και του αςτικού ςχεδιαςμού, αποτυπώνεται ολοκληρωμϋνα ςτο βιβλύο του «Η αρχιτεκτονικό τησ πόλησ» (L architettura della città) που εκδόθηκε για πρώτη φορϊ το 1966 (βλ. Εικόνα 13). Η χρονικό περύοδοσ κατϊ την οπούα γρϊφτηκε το βιβλύο όταν κρύςιμη λόγω τησ μεταπολεμικόσ πραγματικότητασ των ιταλικών πόλεων. το βιβλύο του «Η αρχιτεκτονικό τησ πόλησ», ο Rossi θϋτει αρχϋσ και όρουσ ςχετικϊ με το ςχεδιαςμό και τη μορφό τησ πόλησ. Προςπαθώντασ να «υπολογύςει» την κληρονομιϊ του μοντερνιςμού και εμπνευςμϋνοσ από το μεταμοντερνιςμό, ο Rossi θϋτει ςτο βιβλύο του κριτόρια τόςο κοινωνικϊ, όςο και ψυχολογικϊ και ιςτορικϊ, προςπαθώντασ να καθιερώςει μύα μϋθοδο ανϊλυςησ βαςιςμϋνη ςε αυτϊ (Lobsinger, 2006: 28) την «αρχιτεκτονικό τησ πόλησ», ο Rossi εςτιϊζει ςτην αςτικό μορφό (urban form), ιδιαύτερα δε ςτισ ϋννοιεσ τησ ιςτορικότητασ και τησ πολυπλοκότητασ των δυνϊμεων, που επιβεβαιώνουν την καταςκευό του αςτικού αντικειμϋνου (Lobsinger, 2006: 29). Αυτό η ςτϊςη που παύρνει ο Rossi ςτο βιβλύο του μεταφρϊζεται ςτον αγγλο-αμερικανικό κόςμο ωσ μύα αυτόνομη αςτικό επιςτόμη (urban science). Ωςτόςο, ςύμφωνα με τη Lobsinger (2006: 29), η «αρχιτεκτονικό τησ πόλησ» μπόρεςε να φϋρει την αλλαγό ςτην ακαδημαώκό ελύτ όςον αφορϊ ςτον αρχιτεκτονικό ςχεδιαςμό, λόγω του διχαςμού που υπόρχε ςτη μεταπολεμικό Ιταλύα: «Αυτό η αλλαγό μπορεύ να χαρακτηριςτεύ ςαν μύα ςτροφό απϐ τη διερεϑνηςη τησ ςυνϋχειασ και τησ παρϊδοςησ τησ μοντϋρνασ αρχιτεκτονικόσ καθώσ και τησ κριτικόσ που Εικόνα 13: Η πρώτη ϋκδοςη τησ «Αρχιτεκτονικόσ τησ πόλησ» του Aldo Rossi. Πηγό εικόνασ: https://encryptedtbn0.google.com, 18/01/2012 24

δϋχτηκε ο μοντερνιςμϐσ ωσ ςτυλ ϐςον αφορϊ ςτα προβλόματα τησ πϐλησ και του πολεοδομικοϑ ςχεδιαςμοϑ (town planning)». την προςπϊθειϊ του να κατανοόςει και να ορύςει την πόλη, ο Aldo Rossi κϊνει λόγο για το ςυλλογικό χαρακτόρα τησ πόλησ, την ϋννοια του locus solus, τουσ αςτικούσ ςυντελεςτϋσ και τη ςημαςύα του μνημεύου (βλ. υποκεφϊλαια 2.1.1 & 2.1.2) (Rossi, 1995). 2.1.1 Ο ςυλλογικόσ χαρακτήρασ τησ πόλησ Οι θεωρητικϋσ προςεγγύςεισ του Aldo Rossi εύχαν ωσ ςτόχο την ολοκληρωμένη ανάλυςη τησ πόλησ. Θεωρώντασ ότι «η αρχιτεκτονικό εύναι απϐ τη φϑςη τησ ςυλλογικό», η πόλη οφεύλει να προςφϋρει ςτουσ κατούκουσ τησ ϋνα περιβϊλλον με ποιότητα ζωόσ και αιςθητικό, χαρακτηριςτικϊ του ανθρωπογενούσ περιβϊλλοντόσ τησ πόλησ. Κατ αυτόν την ϋννοια και ςε ςυμφωνύα με τη νεοραςιοναλιςτικό 8 ςκϋψη, η αρχιτεκτονικό και τελικϊ ο ςχεδιαςμόσ τησ πόλησ ςυνδϋονται ϊμεςα τόςο με την κοινωνύα όςο και με το φυςικό περιβϊλλον. Ο ςύνθετοσ και πολύπλευροσ χαρακτόρασ τησ αρχιτεκτονικόσ και του ςχεδιαςμού τησ πόλησ οδηγεύ το Rossi ςτο ςυμπϋραςμα ότι πρόκειται για κϊτι «διαφορετικϐ απϐ κϊθε ϊλλη τϋχνη και επιςτόμη» (Rossi, 1991: 19). την πόλη εντοπύζονται αντιθϋςεισ όςον αφορϊ ςτο γενικό-ειδικό και το ατομικό-ςυλλογικό. Ο Rossi (1991: 21) εντοπύζει τη μεταξύ τουσ ςύνδεςη: «Το ςυλλογικϐ και το ιδιωτικϐ ςτοιχεύο (η κοινωνύα και το ϊτομο) αντιμϊχονται και ςυγχϋονται μϋςα ςτην πϐλη, ϐπου τα ϊτομα, ςτην προςπϊθειϊ τουσ να τακτοποιηθοϑν, δημιουργοϑν παρϊλληλα ϋνα δικϐ τουσ μικρϐ, αλλϊ ευνοώκϐ περιβϊλλον μϋςα ςτο γενικϐ». Ο ςυλλογικόσ χαρακτόρασ που ορύζει για την πόλη διαμορφώνεται μϋςα από τη χρονικό ςυνϋχεια, και ςυνεπώσ από την ιςτορικότητα και τα «υπολεύμματϊ» τησ. Αυτό την αρχό επιβεβαιώνει ο Rossi μϋςα από τισ ςυνϋπειεσ που εύχε ςτισ ιταλικϋσ πόλεισ ο Β Παγκόςμιοσ Πόλεμοσ παρ όλεσ τισ καταςτροφϋσ που υπϋςτηςαν, οι βαςικό δομό και ο ιςτόσ των πόλεων διατηρόθηκαν. Η εν λόγω αρχό ενιςχύεται από την ύπαρξη των μνημεύων τησ πόλησ, τα οπούα και αποτελούν ϋκφραςη του ςυνόλου και διατηρούνται αμετϊβλητα μϋςα ςτο χρόνο, ωσ ςταθερϊ ςημεύα (Rossi, 1991: 19). 8 Ο νεοραςιοναλιςμόσ αποτελεύ αρχιτεκτονικό κύνημα των αρχών του 1960, το οπούο εύναι εμπνευςμϋνο τόςο από τον ραςιοναλιςμό όςο και τον Διαφωτιςμό. Αξύζει να ςημειωθεύ ότι ο ραςιοναλιςμόσ αναπτύχθηκε κυρύωσ ςτην Ιταλύα. ύμφωνα με τουσ νεοραςιοναλιςτϋσ, η πόλη αποτελεύ τη μορφό ύπαρξησ τησ αςτικότητασ, ωσ το «ακριβϋσ ςημϊδι μιασ ςυλλογιςτικόσ θϋςησ» (Rossi, 1991: 7) 25

Οι προβληματιςμού του Rossi αφορούν περιςςότερο ςτο χώρο και όχι ςτην εικόνα τησ αρχιτεκτονικόσ. Αναφερόμενοσ ςτισ ϋννοιεσ τησ ατομικότητασ και τησ ςυλλογικόσ μνόμησ, ο Rossi προςπαθεύ να εντοπύςει τισ βαθύτερεσ δομϋσ του αρχιτεκτονικού χώρου (Κουρκούλασ, 1988: 74). ύμφωνα με τον Κονταρϊτο (1988: 83), αυτό η προςπϊθεια του Rossi διακατϋχεται από ιςτοριςμό και ρομαντικϋσ αντιλόψεισ, καθώσ πραγματοποιεύ μύα αναδρομό ςτην ιςτορύα, αναζητώντασ χαρακτηριςτικϊ τησ ςυλλογικόσ μνόμησ τα οπούα εκφρϊζουν ςταθερϋσ αρχϋσ και αξύεσ τησ αρχιτεκτονικόσ, για να καταλόξει ςε μύα «αποκαθαρμϋνη κλαςικϐτητα». 2.1.2 Οι μεμονωμένοι αςτικοί ςυντελεςτέσ: τα πρωτογενή ςτοιχεία ύμφωνα με το Rossi, ο χώροσ τησ πόλησ αποτελεύται από τουσ αςτικούσ ςυντελεςτϋσ με την ϋννοια των κτιρύων, των δρόμων, των οικοδομικών τετραγώνων κλπ. Οι αςτικού ςυντελεςτϋσ ςυνιςτούν την πόλη, η οπούα μπορεύ να αντιμετωπιςτεύ εύτε ωσ έργο τέχνησ του ανθρώπου εύτε να διαιρεθεύ ςε πρωτογενή ςτοιχεία και περιοχή κατοικίασ (Rossi, 1991: 20). Ο τρόποσ αντιμετώπιςησ τησ πόλησ εύναι ςημαντικόσ, καθώσ με αυτόν τον τρόπο αποςαφηνύζεται η ςχϋςη τησ με τον ϊνθρωπο. Εφόςον η πόλη αποτελεύ ϋνα ϋργο τϋχνησ, εύναι καταςκευαςμϋνη από τον ϊνθρωπο προκειμϋνου να παραγϊγει ϋνα ϊνετο περιβϊλλον, μϋςα από μύα καλλιτεχνικό προςϋγγιςη. Ωςτόςο, αν η πόλη γύνεται αντιληπτό ωσ ϋνασ αςτικόσ ςυντελεςτόσ, αποτελεύ μύα πόλη που μεγαλώνει μόνη τησ με την πϊροδο του χρόνου και αποκτϊ ευαιςθητοπούηςη και μνόμη (Yim & Lee, 2010: 21). Ο Rossi προβληματύζεται πϊνω ςτον τρόπο αντιμετώπιςησ τησ πόλησ και πραγματοποιεύ εκτενό ανϊλυςη, όςον αφορϊ ςτουσ αςτικούσ ςυντελεςτϋσ τησ. Ο κϊθε αςτικόσ ςυντελεςτόσ ςυγκεντρώνει τα δικϊ του χαρακτηριςτικϊ: τη μονιμότητα, την ατομικότητα και την πολυπλοκότητα (Yim & Lee, 2010: 21). Ο Rossi εντοπύζει τα εν λόγω χαρακτηριςτικϊ, κι ϋτςι ορύζει τα πρωτογενό ςτοιχεύα και την περιοχό κατοικύασ ωσ τα βαςικϊ ςτοιχεύα τησ πόλησ. ύμφωνα με το Rossi, η περιοχή κατοικίασ αποτελεύ το βαςικό χαρακτηριςτικό μύασ πόλησ, καθώσ ϋχει πρωτεύοντα ρόλο και ςυνδϋεται ϊμεςα με τη μορφό τησ πόλησ (Rossi, 1991: 88). Η μορφό τησ πόλησ όμωσ εξαρτϊται από τα πρωτογενή ςτοιχεία, καθώσ αυτϊ καθορύζουν το ςχεδιαςμό και την ανϊπτυξη τησ πόλησ. ύμφωνα με το Rossi (1991: 118) «τα πρωτογενό ςυμμετϋχουν ςτην εξϋλιξη τησ πϐλησ ςτο χρϐνο κατϊ τρϐπο ςταθερϐ και ςυχνϊ ταυτύζονται με τουσ ςυντελεςτϋσ που ςυγκροτοϑν την πϐλη». 26

Εικόνα 14: Ο Rossi απεικονύζει την πόλη ωσ ϋνα κολϊζ ςτοιχεύων μνόμησ και τόπων (locus). Πηγό εικόνασ: http://3.bp.blogspot.com, 18/01/2012 Παρόλο που η πολυπλοκότητα των αςτικών ςυντελεςτών δε διευκολύνει το ςαφό καθοριςμό των πρωτογενών ςτοιχεύων, εντοπύζονται οριςμϋνα βαςικϊ ςτοιχεύα όπωσ το ςχϋδιο, ο locus (τόποσ) και η μνόμη (βλ Εικόνα 14) ςτοιχεύα τα οπούα ςυγκεντρώνουν τα χαρακτηριςτικϊ τησ ςταθερότητασ και του ςυλλογικού χαρακτόρα, η αντύληψη και ανϊλυςη των οπούων δημιουργεύ ιδιαύτερο ενδιαφϋρον. 2.1.2.1 Η έννοια του locus Η μοναδικότητα κϊθε αςτικόσ δομόσ εκφρϊζεται, ςύμφωνα με το Rossi, από τον τόπο ό locus solus. Πιο ςυγκεκριμϋνα, ο Rossi ορύζει ωσ locus «τη μοναδικό και οικουμενικό ςχϋςη που υπϊρχει ανϊμεςα ς ϋνα ςυγκεκριμϋνο τόπο και τισ καταςκευϋσ που υπϊρχουν ς αυτό τον τόπο» (Rossi, 1991: 145). Η μοναδικότητα του τόπου εύναι κϊτι αντιπροςωπευτικό, το οπούο δεν αλλοιώνεται ούτε από τισ μορφολογικϋσ και ϊλλεσ επεμβϊςεισ αλλϊ ούτε και από την πϊροδο του χρόνου. Καθώσ κϊθε περιοχό εμφανύζεται ςαν ϋνασ locus solus, η ςύνδεςό τησ με τουσ μεμονωμϋνουσ αςτικούσ ςυντελεςτϋσ τησ περιοχόσ εύναι ϊμεςη και ϊρρηκτη. Παρόλο που οι αςτικού ςυντελεςτϋσ αποτελούν ςτοιχεύα κϊθε δομημϋνου περιβϊλλοντοσ, οι αςτικού ςυντελεςτϋσ ενόσ ςυγκεκριμϋνου τόπου εύναι τόςο μοναδικού όςο και ο locus όπου εντοπύζονται. Για παρϊδειγμα, αν θελόςει κανεύσ να ςχεδιϊςει και να καταςκευϊςει δύο ύδιεσ πλατεύεσ ςε δύο διαφορετικϋσ περιοχϋσ, θα διαπιςτώςει ότι παρόλο που οι εν λόγω αςτικού ςυντελεςτϋσ εύναι 27

πανομοιότυποι μορφολογικϊ μεταξύ τουσ, εύναι μοναδικού κϊτι το οπούο αντλεύται από τη μοναδικότητα του locus τουσ. Εικόνα 15: ε αυτό το ςκύτςο του Rossi αναπαριςτϊται η ςύγκρουςη μεταξύ του χϊουσ και τησ οργϊνωςησ τησ πόλησ. Πηγό εικόνασ: www.architect4u.ru, 18/01/2012 Η ιδιότητα τησ κϊθε περιοχόσ να αποτελεύ ϋνα μοναδικό locus, ςε ςυνδυαςμό με την ύπαρξη των γενικών κανόνων οργάνωςησ για κϊθε επϋμβαςη ςτο χώρο, ύςωσ να καθιςτϊ δύςκολη την πραγματοπούηςη μύασ ορθολογικήσ επϋμβαςησ (βλ. Εικόνα 15). Πϊνω ςε αυτό ο Rossi (1991: 20) αναφϋρει χαρακτηριςτικϊ: «Απϐ τη μύα πλευρϊ μασ φαύνεται αδϑνατη μύα ορθολογικό επϋμβαςη ςυνδεδεμϋνη με τα ιδιαύτερα χαρακτηριςτικϊ ενϐσ τϐπου, απϐ την ϊλλη αντιλαμβανϐμαςτε ϐτι αυτϊ τα ιδιαύτερα χαρακτηριςτικϊ εύναι που επιδροϑν κατϊ κϑριο λϐγο ςτον τρϐπο επϋμβαςησ[...]ϋτςι, μϋςα ςτισ πολεοδομικϋσ μελϋτεσ δεν αποδύδεται ποτϋ μεγϊλη ςημαςύα ςτη γνώςη των μεμονωμϋνων αςτικών ςυντελεςτών». Η ϊποψη ότι ο πολεοδομικόσ ςχεδιαςμόσ δε λαμβϊνει υπόψη του τουσ μεμονωμϋνουσ αςτικούσ ςυντελεςτϋσ δημιουργεύ ϋναν προβληματιςμό όςον αφορϊ ςτη ςχϋςη των επιπϋδων του ςχεδιαςμού, προκειμϋνου αυτόσ να θεωρεύται ορθολογικόσ. Μπορεύ οι αςτικού ςυντελεςτϋσ να ςυνδϋονται με το locus μϋςω τησ μοναδικότητϊσ τουσ, ωςτόςο αποτυπώνονται ςε δύο διαφορετικϋσ κλύμακεσ: αυτϋσ του αςτικού και αυτϋσ του πολεοδομικού ςχεδιαςμού. Πϊνω ςε αυτόν τον προβληματιςμό, ο Harvey (1989: 85) παραθϋτει ϋνα ςχόλιο του Taylor (1987: 105) πϊνω ςτη ςχϋςη τησ ιςτορύασ και του ςχεδιαςμού: «Η ιςτορύα μπορεύ να γύνει αντιληπτό ωσ ϋνα ατελεύωτο απϐθεμα τησ ιςϐτητασ των γεγονϐτων, ϐταν αρχιτϋκτονεσ και πολεοδϐμοι (urban designers) μποροϑν να νιώςουν ελεϑθεροι να προςφϋρουν ςε οποιοδόποτε εύδοσ τησ διαδικαςύασ επιθυμοϑν». το επύπεδο του πολεοδομικού ςχεδιαςμού, ο Rossi αναφϋρεται ςτην πόλη και τη μοναδικότητϊ τησ ωσ locus. Καθώσ τα πρωτογενό ςτοιχεύα επηρεϊζουν τη δυναμικό τησ πόλησ, μπορούν να ταυτιςτούν με οριςμϋνουσ αςτικούσ ςυντελεςτϋσ και να αποτελϋςουν τμόματα τησ ιςτορύασ τησ πόλησ. Πϊνω ςε αυτό το ςυλλογιςμό ο Rossi (1991: 190) κατϋληξε ότι «Η πόλη η ίδια είναι η ςυλλογική μνήμη των λαών. Και ϐπωσ η μνόμη εύναι ςυνδεδεμϋνη με τα γεγονϐτα και τουσ τϐπουσ, η πϐλη εύναι o locus τησ ςυλλογικόσ μνόμησ». 28 Βαςιζόμενοσ ςτο ςκεπτικό του Rossi, ο Hebbert διαπιςτώνει ότι η ανθρώπινη μνόμη εύναι χωρικό και ότι η διαμόρφωςη του χώρου αποτελεύ ϋνα

μϋςο για τη διαμόρφωςό τησ. Πιο ςυγκεκριμϋνα, αναφϋρει ότι ϋνασ δρόμοσ ωσ αςτικόσ ςυντελεςτόσ μπορεύ να αποτελϋςει ϋνα χώρο ςυλλογικόσ μνόμησ κατϊ δύο ϋννοιεσ: Πρώτον, μπορεύ να εκφρϊςει μύα ομαδική ταυτότητα, «μϋςα απϐ την αρχιτεκτονικό οργϊνωςη, τα μνημεύα και τα ςϑμβολα, τουσ χώρουσ μνόμησ, τα ονϐματα των οδών, τουσ κοινϐχρηςτουσ χώρουσ και τη διατόρηςη τησ ιςτορύασ» και δεύτερον μύα ςυςςώρευςη από μνήμεσ, «μϋςα απϐ τα ύχνη τησ καθημερινόσ ζωόσ ςτο χώρο» (Hebbert, 2004: 587). 2.1.2.2 Η ςημαντικότητα του μνημείου Σο μνημεύο ςυνδϋεται ϊμεςα με τισ ϋννοιεσ τησ μνήμησ, τησ ιςτορικότητασ και τησ ςυλλογικότητασ, ϋννοιεσ τισ οπούεσ o Rossi ϋχει χρηςιμοποιόςει για να δημιουργόςει το θεωρητικό του υπόβαθρο. Ωςτόςο ο Rossi ςυνδϋει την ύπαρξη των μνημεύων ςτισ πόλεισ και με ϋννοιεσ χωρικέσ και αναπτυξιακϋσ, περνώντασ από την ιδιότητϊ τουσ ωσ μορφολογικϊ ςτοιχεύα του αςτικού ςχεδιαςμού και ςυνδϋοντϊσ τα με μεγαλύτερα επύπεδα ςχεδιαςμού (βλ. Εικόνα 16). Αυτόν του τη θϋςη τη ςτηρύζει βαςιζόμενοσ ςτη μονιμότητα των μνημεύων, υποςτηρύζοντασ ότι: «η δυναμικό πορεύα τησ πϐλησ τεύνει περιςςϐτερο προσ την εξϋλιξη, παρϊ προσ τη διατόρηςη, και ς αυτόν την εξϋλιξη τα μνημεύα διατηροϑνται και εύναι οι προωθητικού ςυντελεςτϋσ αυτόσ τησ ύδιασ τησ ανϊπτυξησ» (Rossi, 1991: 67). Εικόνα 16: Ο Rossi ςυνδϋει το μνημεύο με την ιςτορικότητα και τη ςυλλογικότητα τησ πόλησ, λόγω τησ μονιμότητϊσ του. κύτςο του Rossi Πηγό εικόνασ: www.luishernan.com, 18/01/2012 το βιβλύο του «Η αρχιτεκτονικό τησ πϐλησ», o Rossi αναφϋρει αρχικϊ ότι το μνημεύο αποτελεύ ϋνα πρωτογενϋσ ςτοιχεύο. Όςο εμβαθύνει τη θεωρητικό του προςϋγγιςη, καταλόγει ότι το μνημεύο αποτελεύ ϋνα ειδικού τύπου πρωτογενϋσ ςτοιχεύο, καθώσ αποτελεύ ϋναν «τυπικϐ αςτικϐ ςυντελεςτό που ςυνοψύζει ϐλα τα προβλόματα που προϋρχονται απϐ την πϐλη». Ακόμη, αναφϋρει ότι παρουςιϊζει μύα ιδιαύτερη φύςη, καθώσ καταφϋρνει και «αποκτϊ μύα αξύα πϊνω ςτην οικονομύα και την πρακτικό ανϊγκη». Ο Rossi ςυνδϋει την οικονομικό αξύα των μνημεύων μύασ πόλησ με την αξύα τουσ ωσ ϋργα τϋχνησ, για να καταλόξει ότι η αξύα τουσ υπερβαύνει το περιβϊλλον και τη μνόμη. Η ςημαντικότητα που δύνει ο Rossi ςτην ύπαρξη του μνημεύου ςυνδϋεται ϊμεςα με τη χρονικό περύοδο κατϊ την οπούα ϋγραψε το βιβλύο του, όταν οι ιταλικϋσ και υπόλοιπεσ ευρωπαώκϋσ πόλεισ βρύςκονταν ςε ϋνα μεταβατικό μεταπολεμικό ςτϊδιο. 29

Σα μνημεύα, λοιπόν αποτελούν το κύριο χαρακτηριςτικό τησ πόλησ, ϋχουν διϊρκεια και επιτρϋπουν την ανϊπτυξη τησ πόλησ από τα πρωτογενό τησ ςτοιχεύα. Ο Harvey (1989: 85) παραθϋτει την ϊποψη του Rossi: «Το καθόκον τησ αρχιτεκτονικόσ ματιϊσ εύναι να ςυμμετϋχει ελεϑθερα ςτη παραγωγό μνημεύων που εκφρϊζουν τη ςυλλογικό μνόμη». Ο Rossi υποςτόριζε την «αυτονομύα τησ αρχιτεκτονικόσ», ωςτόςο πύςτευε ςτην ϊρρηκτη ςύνδεςό τησ με την ιςτορύα και την παρϊδοςη. Ο ςχεδιαςμόσ, η αρχιτεκτονικό αλλϊ και η ιςτορύα χαρακτηρύζονται από μύα δυναμικότητα και ϋναν αναπτυξιακό χαρακτόρα που δηλώνει τη μεταξύ τουσ ςυςχϋτιςη (Hanisch & Spier, 2009: 660). 2.1.3 Σύντομη αναφορά ςτο έργο του Rossi Σα ϋργα του Aldo Rossi εύναι γνωςτϊ για τη μνημειακό τουσ απλότητα και δύναμη. Από νωρύσ επεδύωκε να δημιουργεύ κτύρια και ςυμπλϋγματα κατοικιών, τα οπούα αποτελούςαν αφηρημϋνεσ αναζητόςεισ των θεωριών του. To 1990 κϋρδιςε το βραβεύο Pritzker, το υψηλότερο βραβεύο ςτον τομϋα του, ωσ επιβρϊβευςη για το ϋργο που ϋχει προςφϋρει ςυνολικϊ (Iovine, 1997: 21). Ίςωσ το πιο διϊςημο ϋργο του εύναι το νεκροταφεύο του San Cataldo ςτη Modena (Ιταλύα, 1971), το οπούο χαρακτηρύζεται από τη ςουρεαλιςτικό του γεωμετρύα και το ςυμβολιςμό του (Iovine, 1997: 21). Μερικϊ χρόνια αργότερα, ςτη Biennale τησ Βενετύασ (1979) καταςκεύαςε το πλωτό «Θϋατρο του Κόςμου» (Teatro del Mondo), χωρητικότητασ 250 θϋςεων γύρω από μύα κεντρικό ςκηνό το οπούο ϋπλεε ςτα κανϊλια τησ Βενετύασ και επιςκϋπτονταν διϊφορεσ περιοχϋσ τησ πόλησ (Hill, 1997: 21, Humphrey, 2000: 1). τα ϋργα του ο Rossi προςπαθούςε να δώςει μύα μνημειώδη διϊςταςη, καθώσ και να τα προςαρμόςει ςτο περιβϊλλον τουσ, όπωσ πολύ εμπνευςμϋνα κατϊφερε και ϋκανε με το «Θϋατρο του Κόςμου», το οπούο το ςυνϋδεςε με το υγρό ςτοιχεύο και το προςϊρμοςε ςτον παραδοςιακό τρόπο μετακύνηςησ τησ Βενετύασ. Εικόνα 18 (επϊνω): Όψη του νεκροταφεύου San Cataldo ςτη Modena τησ Ιταλύασ. Πηγό εικόνασ: http://static.365dagenhay.nl, 18/01/2012 30 Εικόνα 17 (δεξιϊ): Σο «Θϋατρο του Κόςμου» ςτην Biennale τησ Βενετύασ του 1979. Πηγό εικόνασ: www.filosofia.unimi.it, 18/01/2012

Ο Rossi εύναι ακόμη γνωςτόσ και για τα ςυγκροτόματα κατοικιών τησ Societ{ Monte Amiata ςτην οδό Gallaratese 2 ςτο Μιλϊνο (1969-74), Südliche Friedrichstadt ςτη ςυμβολό των οδών Kochstrasse και Wilhemstrasse ςτο Βερολύνο (1981) και Quartier Schützenstrasse που περικλύεται από τισ οδούσ Schützenstrasse, Markgrafenstrasse, Zimmerstrasse και Charlottenstrasse (ΙΒΑ - Internationale Bau Ausstellung, 1987) (βλ. Εικόνεσ 19, 20 & 21 αντύςτοιχα) (Rossi, 1995). Παρόλο που πρόκειται για ςυγκροτόματα κατοικιών, ο Rossi φρόντιςε να προςδώςει και ςε αυτϊ ϋνα μνημειώδη χαρακτόρα, μϋνοντασ πιςτόσ ςτισ θεωρητικϋσ του προςεγγύςεισ. Ειδικϊ η περύπτωςη του Quartier Schützenstrasse ϋχει ιδιαύτερο ενδιαφϋρον, καθώσ πραγματοποιόθηκε η ανοικοδόμηςη ενόσ οικοδομικού τετραγώνου όπου ο Rossi προςπϊθηςε να αναπαρϊγει την παραδοςιακό κατϊτμηςη ςε οικόπεδα χρηςιμοποιώντασ παλιϋσ μορφολογύεσ. Εικόνα 19 (αριςτερϊ): Σο ςυγκρότημα κατοικιών τησ Societ{ Monte Amiata ςτην οδό Gallaratese του Μιλϊνου, ςτην Ιταλύα. Πηγό εικόνασ: www.housingprototypes.org, 18/01/2012 Εικόνα 20 (δεξιϊ): Σο Südliche Friedrichstadt ςτη ςυμβολό των οδών Kochstrasse και Wilhemstrasse, ςτο Βερολύνο. Πηγό εικόνασ: www.architectureinberlin.com, 18/01/2012 Εικόνα 21 (αριςτερϊ): Σο Quartier Schützenstrasse εύναι ϋνα οικοδομικό τετρϊγωνο, το οπούο ςχεδιϊςτηκε ϋτςι ώςτε να δύνει την εντύπωςη ότι καταςκευϊςτηκε ςταδιακϊ, όπωσ μύα πόλη. Πηγό εικόνασ: www.architectureinberlin.com, 18/01/2012 31

2.2 Léon Krier Ο αρχιτϋκτων, θεωρητικόσ και πολεοδόμοσ Léon Krier γεννόθηκε το 1946 ςτο Λουξεμβούργο (βλ. Εικόνα 22). Ξεκύνηςε να παρουςιϊζει τισ θεωρύεσ του περύ παρϊδοςησ ςτην αρχιτεκτονικό και ςτο ςχεδιαςμό κατϊ τη δεκαετύα του 1970. Η πορεύα του επιπλϋον ωσ ςυγγραφϋασ, κριτικόσ, καθηγητόσ και ςκιτςογρϊφοσ, οδόγηςε ςτη δημιουργύα υποςτηρικτών των θεωρητικών του προςεγγύςεων. Αποτελεύ ϋμπνευςη για πολλούσ υποςτηρικτϋσ του κινόματοσ New Urbanism και ϋχει χαρακτηριςτεύ ωσ ο «διανοητικόσ νονόσ» του Congress for the New Urbanism (CNU) (βλ. κεφϊλαιο 3) (Krier, 2006). Ο Εικόνα 22: Léon Krier Πηγό εικόνασ: www.tndtownpaper.com, 19/01/2012 Krier ςόμερα ζει κυρύωσ ςτη νότια Γαλλύα και ςυνεχύζει να μοιρϊζεται το ϋργο του με την παγκόςμια ακαδημαώκό κοινότητα (Urban Design Associates, 2005). Ωσ φοιτητόσ τησ αρχιτεκτονικόσ υπόρξε υποςτηρικτόσ του κινόματοσ του μοντερνιςμού μαζύ με τον αδερφό του Rob Krier 9. Ωςτόςο αργότερα τϊχτηκε κατϊ των αρχών του μοντερνιςμού και των «καταςτροφικών ςυνεπειών του ενϊντια ςτον πολιτιςμϐ» (Krier, 2005: 3). Οι απόψεισ του περύ διατόρηςησ τησ ιςτορικότητασ και τισ παρϊδοςησ τον κατϋταξαν ωσ ϋναν από τουσ πιο ςημαντικούσ μεταμοντερνιςτϋσ, καθώσ ϋθεςε τισ βϊςεισ για τη μεταμοντϋρνα αρχιτεκτονικό και το μεταμοντϋρνο αςτικό ςχεδιαςμό. Μϋςα από τα κεύμενα και τα ςκύτςα του, ανϋπτυξε τισ ιδϋεσ του για την ανϊγκη επαναςυγκρότηςησ τησ πόλησ, την ύπαρξη των διαφόρων μοντϋλων πόλησ, τη δυνατότητα του μοντϋλου «πϐλη μϋςα ςτη πϐλη» και το λόγο επικρϊτηςησ του μοντϋλου τησ «ευρωπαώκόσ πϐλησ», την ανϊγκη για επανεξϋταςη τησ αςτικόσ κλύμακασ και το διαςπαςτικό χαρακτόρα του τησ ζωνοποίηςησ των λειτουργιών (zoning). Ο χαρακτόρασ και η κλύμακα τησ πόλησ προβλημϊτιςαν ιδιαύτερα τον Krier, ειδικϊ όςον αφορϊ ςτα φυςικϊ χαρακτηριςτικϊ τησ πόλησ και τισ ανϊγκεσ των κατούκων τησ. Η ϊποψό του για το μϋγεθοσ τησ ιδανικόσ πόλησ καταφϋρνει να ςυνοψύςει τισ θεωρητικϋσ του προςεγγύςεισ ωσ προσ το ςχεδιαςμό: «Ένα ϊτομο πρϋπει να ϋχει το δικαύωμα να εκτελϋςει ϐλα τα καθημερινϊ του καθόκοντα και τισ ςυνόθειϋσ του, χωρύσ τη χρόςη μηχανικών μϋςων μεταφορϊσ: να περπατόςει μϋχρι τον τϐπο εργαςύασ του, τη λϋςχη του, την εκκληςύα του, το εςτιατϐριϐ του, το κατϊςτημϊ του, την κλινικό, το ςχολεύο του, τη βιβλιοθόκη του, το 32 9 Ο Rob Krier εύναι αρχιτϋκτων, πολεοδόμοσ και γλύπτησ. Γεννόθηκε το 1933 ςτο Λουξεμβούργο και ϋχει επιτελϋςει καθηγητόσ ςτο Vienna University of Technology τησ Αυςτρύασ. Από το 1993 διατηρεύ αρχιτεκτονικό γραφεύο με τον ςυνϊδελφό του Christoph Kohl, με ϋδρα το Βερολύνο (Krier & Kohl, 2011).

γυμναςτόριο του και το πϊρκο. Σόμερα αυτϐ αποτελεύ προνϐμιο των λύγων» (Krier, 2005: 3). 2.2.1 Η επαναςυγκρότηςη τησ πόλησ Η ανϊγκη για επαναςυγκρότηςη τησ πόλησ προκύπτει ςύμφωνα με τον Krier, από τισ βιομηχανικϋσ μορφϋσ παραγωγόσ, την υπερβολικό ανϊπτυξη των παραγωγικών μϋςων και δυνϊμεων των δύο προηγούμενων αιώνων.o Krier υποςτηρύζει ότι η υπερβολική βιομηχανοποίηςη των πόλεων οδόγηςε ςτην «Καταςτροφό του πολιτιςμοϑ και τησ παρϊδοςησ, του τοπύου και των πϐλεων, οι οπούεσ αποτελοϑν το αποκορϑφωμα αιώνων ανθρώπινησ δουλειϊσ και ςκϋψησ, των ικανοτότων και τησ ευφυϗασ πλϋον διαβρώνουν πϐρουσ και θεμελιώδεισ αξύεσ χωρύσ τισ οπούεσ αδυνατεύ να επιβιώςει η ανθρωπϐτητα» (Krier, 1992: 16). Πϊνω ςτο ζότημα τησ επαναςυγκρότηςησ τησ πόλησ, ο Krier υιοθετεύ το πρότυπο τησ παραδοςιακόσ ευρωπαώκόσ πόλησ με το μωςαώκό των λειτουργιών και το περιοριςμϋνο τησ μϋγεθοσ, τόςο ςε ϋκταςη όςο και ςε κατούκουσ. Πϊνω ςε αυτόν τη λογικό δηλώνει την κϊθετη ςτϊςη του πϊνω ςτο ζότημα τησ μη ζωνοπούηςησ των χρόςεων γησ και αναπτύςςει την ϊποψό του για την «πϐλη μϋςα ςτην πϐλη», όπου δύνει τη δικό του οπτικό για το ιδανικό μϋγεθοσ τησ πόλησ, το ςχεδιαςμό τησ, τη λειτουργικότητα των χρόςεων γησ και την καλύτερη διαβύωςη των ανθρώπων μϋςα από αυτό το μοντϋλο. 2.2.1.1 Η επιςτροφή ςτην ευρωπαΰκή πόλη Ο Krier επιλϋγει το μοντϋλο τησ ευρωπαώκόσ πόλησ λόγω τισ ιςτορικότητασ και τησ ςυλλογικόσ μνόμησ, όπωσ και ο ςυνϊδελφόσ του Aldo Rossi (βλ. υποκεφϊλαιο 2.1). Ωςτόςο για τον Krier η «ευρωπαώκό πόλη» τησ προ-βιομηχανικόσ περιόδου εύναι ιδανικό τόςο λόγω του ςχεδιαςμού τησ, όςο και λόγω του αναπτυξιακού τησ χαρακτόρα. Ο Krier υποςτηρύζει ότι η πόλη πρϋπει να αντιμετωπύζεται όπωσ ϋνασ ζωντανόσ οργανιςμόσ, ςαν ϋνα αντικεύμενο με ςαφεύσ περιοριςμούσ: «...ϋχει ωριμϐτητα, π.χ. ανώτατο και ελϊχιςτο μϋγεθοσ, τϐςο ςτην επιφϊνεια ϐςο και ςτον ϐγκο, τϐςο ςτο ςχϋδιο ϐςο και ςτο περύγραμμα, τϐςο ςτον αριθμϐ Εικόνα 23: ε αυτό το ςκύτςο του, ο Krier αναπαριςτϊ το όριο τησ πόλησ και την κύνηςη του ανθρώπου μϋςα ςε αυτόν. Πηγό εικόνασ: Haas, 2008: 55 33

των κατούκων που μπορεύ να φιλοξενόςει ϐςο και ςτον αριθμϐ των δραςτηριοτότων που μπορεύ να επιτρϋψει και να εκτελϋςει» (Krier, 1977: 4) (βλ. Εικόνα 23). Μϋςα από αυτόν την ϊποψη, ο Krier κατηγορεύ τόςο τη βιομηχανοπούηςη των πόλεων όςο και τισ μεταπολεμικϋσ πολεοδομικϋσ παρεμβϊςεισ που πραγματοποιόθηκαν ςε αυτϋσ, μετατρϋποντασ τισ πόλεισ ςε «α-κεντρικέσ», με μύα λειτουργική μονοτονία των βιομηχανικών ζωνών. Με την υποςτόριξη του μοντϋλου τησ προ-βιομηχανικόσ ευρωπαώκόσ πόλησ, ο Krier κϊνει λόγο για τη «φύςη» τησ πόλησ και το χαρακτόρα τησ ωσ ϋνα γεωγραφικό κϋντρο περιοριςμϋνου μεγϋθουσ, ςτο οπούο ενςωματώνονται όλεσ οι αςτικϋσ δραςτηριότητεσ, οι λειτουργύεσ και οι χρόςεισ κϊθε χαρακτόρα και εύδουσ. Ο ςχεδιαςμόσ τησ πόλησ πρϋπει να χαρακτηρύζεται από απλότητα, μϋςα από την αςτικό γεωγραφύα και την τοπογραφύα. Ακόμη, ο Krier ορύζει τη διάρθρωςη τησ πόλησ ςε τϋςςερα τμόματα με ςυγκεκριμϋνη ιεραρχύα (Krier, 1992: 20): Δημόςιοι και εςωτερικού χώροι Μνημεύα και αςτικόσ ιςτόσ Αρχιτεκτονικό και οικοδόμηςη Πλατεύεσ και δρόμοι 34 Ωςτόςο το μϋγεθοσ τησ πόλησ δεν παύζει ςημαντικό ρόλο μόνο ςτον αςτικό ςχεδιαςμό, καθώσ ο Krier το ςυςχετύζει και με τον αναπτυξιακό τησ χαρακτόρα. Ο ςυλλογιςμόσ εύναι απλόσ: όςο μεγαλώνει η πόλη και αυξϊνεται ο πληθυςμόσ, τόςο αυξϊνονται οι ανϊγκεσ τησ (τροφό, υποδομϋσ, αγαθϊ κλπ.). Καθώσ αυξϊνεται το αςτικό περιβϊλλον, η πόλη ϋχει ανϊγκη να «ειςϊγει» ό, τι χρειϊζεται από την εξω-αςτικό περιοχό. Και ςε αυτό το ςημεύο, ο Krier υπογραμμύζει τη ςημαντικότητα του διαχωριςμού τησ πόλησ από την ύπαιθρο. Η πόλη και η ύπαιθροσ εύναι δύο διαφορετικού «οργανιςμού» και δύο αντύθετεσ ϋννοιεσ. Η «γιγαντοπούηςη» των πόλεων και η εξϊπλωςό τουσ οδόγηςε ςτη δημιουργύα των προαςτίων, τα οπούα ςύμφωνα με τον Krier αποτελούν «παρϊςιτα», καθώσ δε μπορούν να επιβιώςουν μόνα τουσ και εξαρτώνται από την πόλη (βλ. Εικόνα 24). Πϊνω ςτην ύδια λογικό, πιςτεύει ςτην κατϊργηςη τησ ϋννοιασ Εικόνα 24: κύτςο του Krier όπου απεικονύζεται η ςχϋςη πόλησ-προαςτύου. ύμφωνα με αυτό το ςκύτςο, η πόλη μπορεύ να υφύςταται αυτόνομα, ενώ το προϊςτιο εξαρτϊται από την πόλη με αποτϋλεςμα να λειτουργεύ ωσ «παρϊςιτο». Καθώσ τα προϊςτια δημιουργούν χαώδη εξϊπλωςη γύρω από την πόλη, ο Krier καταλόγει ςτο μοντϋλο «πόλη μϋςα ςτην πόλη», το οπούο αναλύεται ςτο υποκεφϊλαιο 2.2.2. Πηγό εικόνασ: Haas, 2008: 53

του μητροπολιτικού κϋντρου και τησ περιφϋρειασ (Krier, 1977: 18). 2.2.1.2 Το «τέλοσ» του zoning Όπωσ αναφϋρθηκε ςτο προηγούμενο υποκεφϊλαιο, ο Krier ϋχει ταχθεύ κατϊ τησ ζωνοπούηςησ, καθώσ υποςτηρύζει ότι αυτό ενιςχύει τη διϊςπαςη τησ πόλησ. Σο ζότημα τησ ζωνοπούηςησ τον απαςχόληςε ιδιαύτερα, και ανϋπτυξε αναλυτικϊ τα επιχειρόματϊ του ςχετικϊ με τισ αρνητικϋσ ςυνϋπειεσ του zoning ςτισ ςύγχρονεσ πόλεισ. ύμφωνα με τον Krier, οι ζώνεσ μπορεύ να εύναι πολυλειτουργικά αγροτικϊ και αςτικϊ ςυγκροτόματα (π.χ. πόλεισ, χωριϊ, επαρχύεσ) ό μονολειτουργικού (monofunctional) χαρακτόρα (Krier, 1980: 2). O μονολειτουργικόσ χαρακτόρασ μπορεύ να εντοπύζεται κατϊ περιοχϋσ κατοικύασ, αναψυχόσ, εμπορικϊ κϋντρα κ.ϊ. και ευθύνεται για τον κατακερματιςμό τησ πόλησ. Καθώσ οι μονολειτουργικϋσ ζώνεσ ϋχουν ωσ κυρύαρχη αν όχι μοναδικό μύα μόνο λειτουργύα, οδηγούν ςτη δυςλειτουργικότητα τησ πόλησ, αφού ο κϊτοικόσ τησ μπορεύ να εξυπηρετεύται μόνο από μύα λειτουργύα, ςε ϋνα μϋροσ, ςε ςυγκεκριμϋνο χρόνο, χωρύσ τη ςυνύπαρξη ϊλλων λειτουργιών (Krier, 1992: 16) (βλ. Εικόνα 25). Για την πραγματοπούηςη αυτών των μετακινόςεων οι κϊτοικοι αναγκϊζονται να χρηςιμοποιούν το αυτοκύνητο ό μϋςα μεταφορϊσ, κϊτι το οπούο ςύμφωνα με τον Krier, οδηγεύ ςτην ϋλλειψη τησ αύςθηςησ του περιβϊλλοντοσ, ενώ οι κϊτοικοι τησ πόλησ χϊνουν πολύτιμο χρόνο για την εκπλόρωςη των αναγκών τησ καθημερινότητϊσ τουσ (Krier, 1980: 3). Εικόνα 25: κύτςο του Krier όπου αριςτερϊ αναπαριςτϊται η δυςλειτουργικότητα τησ μονολειτουργικόσ ζώνησ, καθώσ εξυπηρετεύ μόνο μύα χρόςη. Δεξιϊ ο Krier αντιπροτεύνει την αςτικό ςυνοικύα (urban quarter) ωσ λειτουργικότερη λύςη (βλ. υποκεφϊλαιο 2.2.2). Πηγό εικόνασ: Haas, 2008: 54 35

υνεπώσ η κλίμακα εύναι το βαςικό πρόβλημα που εντοπύζει ο Krier όςον αφορϊ ςτη λειτουργικότητα τησ πόλησ, καθώσ η μεγϋθυνςη των πόλεων οδόγηςε κατϊ τη γνώμη του ςτη δημιουργύα μονολειτουργικών ζωνών και προςϊρμοςε την πόλη ςτην κλύμακα του αυτοκινότου. Μϋςα από το ϋργο του, ο Krier μιλϊει για επιςτροφό ςτην ανθρώπινη κλύμακα με τη δημιουργύα πόλεων όπου «ο ϊνθρωποσ θα πρϋπει να εύναι ςε θϋςη να πραγματοποιεύ ϐλεσ τισ καθημερινϋσ του ανϊγκεσ μϋςα ςε μϋγιςτο χρϐνο 10 λεπτών περπατώντασ, και χωρύσ τη χρόςη οποιουδόποτε μηχανικοϑ μϋςου» (Krier, 1992: 17-18). 2.2.2 Η πόλη μέςα ςτην πόλη Αφού ο Krier καθόριςε και ερμόνευςε τα προβλόματα που εντοπύζονται ςτισ ςύγχρονεσ πόλεισ, οδηγόθηκε ςτη δημιουργύα του μοντϋλου «πϐλη μϋςα ςτην πϐλη», το οπούο και ςυνδυϊζει τα πρότυπα τησ πολυλειτουργικόσ προβιομηχανικόσ ευρωπαώκόσ πόλησ με τισ απαιτόςεισ και τουσ αναπτυξιακούσ ρυθμούσ τησ αςτικόσ ζωόσ των δεκαετιών του 1970 και 1980. χετικϊ με το πρόβλημα του μεγϋθουσ τησ πόλησ και τησ λειτουργικότητϊσ τησ, ο Krier κϊνει λόγο για την αναδιοργάνωςη τησ πόλησ μϋςω ενόσ μεγϊλου ό μικρού αριθμού αςτικών ςυνοικιών (quarters) (1977: 1-3). Οι εν λόγω αςτικϋσ ςυνοικύεσ θα λειτουργούν αυτόνομα, καθώσ θα διαθϋτουν δικό τουσ κϋντρο, περιφϋρεια και όριο. Έτςι, κϊθε ςυνοικύα θα αποτελεύ μύα πόλη μϋςα ςτην πόλη, όπου θα ενςωματώνονται όλεσ οι καθημερινϋσ λειτουργύεσ τησ αςτικόσ ζωόσ (κατοικύα, εργαςύα, αναψυχό). Λόγω του μεγϋθουσ τησ κϊθε ςυνοικύασ (επιφϊνεια 80 εκταρύων και πληθυςμόσ 15.000 κατούκων), θα εύναι δυνατό η πρόςβαςη πεζό ςε οποιαδόποτε λειτουργύα τησ πόλησ (Krier, 1992: 30). Πιο ςυγκεκριμϋνα, ο Krier αναφϋρει ότι μύα πόλη μπορεύ να αποτελεύται από ϋνα μϋγιςτο αριθμό τεςςϊρων ςυνοικιών, όπου προβλϋπονται η ύπαρξη περιοδικών και μη λειτουργιών περιφερειακόσ ςημαςύασ ϋτςι ώςτε να μην επιβαρύνουν την κϊθε ςυνοικύα. Οι εν λόγω λειτουργύεσ τοποθετούνται εντόσ λεωφόρων και πλατειών ό κατϊ μόκοσ αυτών, ενώ ταυτόχρονα αποτελούν τα φυςικϊ ςύνορα των ςυνοικιών μεταξύ τουσ. Όςον αφορϊ ςτο κϋντρο τησ πόλησ, ο Krier τονύζει ότι θα πρϋπει να εύναι καλϊ καθοριςμϋνο και να ϋχει ϋνα αναγνωρύςιμο όριο (Krier, 1977: 5). Ωςτόςο η «πόλη ςτην πόλη» δεν εύναι μόνο ϋνα μοντϋλο για το ςχεδιαςμό μύασ πόλησ, αλλϊ και ϋνασ τρόποσ οργϊνωςησ για τισ πόλεισ, προκειμϋνου να ανταπεξϋλθουν ςτισ κοινωνικο-οικονομικϋσ ανϊγκεσ του πληθυςμού. ύμφωνα με τον Krier: «Η ελεϑθερη και αρμονικό ανϊπτυξη ενϐσ αςτικοϑ πολιτιςμοϑ δε μπορεύ να επιτευχθεύ παρϊ μϐνο με τη ςωςτό και ορθολογική γεωγραφική κατανομή των πϐλεων και των κοινοτότων τησ, οι οπούεσ πρϋπει να εύναι αυτϐνομεσ και πεπεραςμϋνεσ. Μϐνο τϐτε οι πϐλεισ θα γνωρύζουν πωσ να ανταποκρύνονται ςτισ 36

οικονομικϋσ λειτουργύεσ μύασ κοινωνύασ και να ικανοποιοϑν τισ πιο υψηλϋσ προςδοκύεσ του πνεϑματοσ» (Krier, 1977: 3) (βλ. Εικόνα 26). Εικόνα 26: ε αυτό το ςκύτςο του ο Krier «εξηγεύ» πωσ λειτουργεύ το μοντϋλο «πόλη μϋςα ςτην πόλη», καθώσ και ποιϊ εύναι η ςχϋςη του με την περιφϋρεια, την ύπαιθρο, τισ δραςτηριότητεσ κλπ. Πηγό εικόνασ: Haas, 2008: 56 37

2.2.3 Σύντομη αναφορά ςτο έργο του Krier Ο Krier εύναι γνωςτόσ τόςο για το θεωρητικό όςο και για το ςχεδιαςτικό του ϋργο. Μεταξύ των ϋργων του ςυμπεριλαμβϊνονται η πρόταςό του για την ανϊπλαςη τησ περιοχόσ Tegel του βορειοδυτικού Βερολύνου (1980), τησ περιοχόσ Vilette του Παριςιού (1976) και τησ νϋασ πόλησ του Poundbury (1988), όπου του ανατϋθηκε από τον πρύγκιπα Κϊρολο τησ Ουαλύασ να ςχεδιϊςει την επϋκταςη του δυτικού τμόματοσ του Dorchester (Καρύδησ, 2006: 410-417). Εικόνα 28: χϋδιο του Krier όπου αναπαριςτϊται ϋνα οικοδομικό τετρϊγωνο, πϊνω ςτην πρόταςό του για την περιοχό Tegel. Η οργϊνωςη του οικοδομικού τετραγώνου ακολουθεύ αυτόν των αςτικών ςυνοικιών. Πηγό εικόνασ: Καρύδησ, 2006: 414 Όςον αφορϊ ςτισ δύο αναπλϊςεισ, ο Krier επιχεύρηςε να εφαρμόςει τισ θεωρητικϋσ του προςεγγύςεισ δηλαδό επεδύωξε τη μύξη των χρόςεων γησ οργανωμϋνη κατϊ αςτικϋσ ςυνοικύεσ (quarters). Ειδικϊ ςτην περύπτωςη του Tegel εύχε ωσ ςτόχουσ την οργανικό ϋνταξη τησ προσ ανϊπλαςη περιοχόσ και τη διαςφϊλιςη τησ αςτικόσ ςυνϋχειασ ςτη ςυγκεκριμϋνη θϋςη ςτην πόλη (βλ. Εικόνα 28). Με την ϋννοια τησ αςτικόσ ςυνϋχειασ, ο Krier προςπϊθηςε να δημιουργόςει «μύα πόλη μϋςα ςτην πόλη» και να δώςει προτεραιότητα ςτην κύνηςη των πεζών. Αξύζει ωςτόςο να ςημειωθεύ ότι το πιο ςημαντικό ςτοιχεύο ςτην πρόταςό του για την ανϊπλαςη του Tegel όταν η αναμόρφωςη του παραλιακού μετώπου ώςτε να προκύψει μύα νϋα ακτογραμμό, η οπούα ακολουθούςε απόλυτα το χαρακτόρα και τον προςανατολιςμό του αςτικού ιςτού τησ περιοχόσ (Καρύδησ, 2006: 412-414) (βλ. Εικόνα 27). 38 Εικόνα 27: την πρόταςό του για την περιοχό Tegel, o Krier προςπϊθηςε να αποδώςει την αςτικό ςυνϋχεια και ϋδωςε ιδιαύτερη ςημαςύα ςτην αναμόρφωςη του παραλιακού μετώπου. Πηγό εικόνασ: Καρύδησ, 2006: 413

Η νϋα πόλη του Poundury εύναι ύςωσ το πιο ςημαντικό υλοποιημϋνο του ϋργο, το οπούο αποτελεύ ϋνα νϋο μοντϋλο για τον πολεοδομικό ςχεδιαςμό (βλ. Εικόνα 29). Αποτελεύ μύα πόλη ςυνολικόσ ϋκταςησ 400 ςτρ., ςτην οπούα εντοπύζονται επύςησ μύξη των χρόςεων γησ, οργϊνωςη των οικοδομικών τετραγώνων κατϊ αςτικϋσ ςυνοικύεσ, ςτενού δρόμοι που δύνουν προτεραιότητα ςτην κύνηςη των πεζών, νεοπαραδοςιακϋσ κατοικύεσ και πλατεύα (Krier, 2006: 5). Ο Krier φρόντιςε ώςτε το ύψοσ των κτιρύων να μη ξεπερνϊει τουσ πϋντε ορόφουσ και να υπϊρχει μύξη των μορφολογικών ςτυλ (Krier, 2002: 5) (βλ. Εικόνα 30). Λόγω τησ μύξησ των χρόςεων και του ςυμπαγούσ ςχεδιαςμού, οι αποςτϊςεισ για τισ καθημερινϋσ εξυπηρετόςεισ των κατούκων εύναι μικρϋσ, με αποτϋλεςμα η πόλη να εύναι προςαρμοςμϋνη ςτην κλύμακα του ανθρώπου (βλ. Εικόνα 31). Πολλϊ από αυτϊ τα ςτοιχεύα τησ πόλησ του Poundbury εντοπύζονται, όπωσ θα δούμε ςτη ςυνϋχεια, και ςτο κύνημα New Urbanism (βλ. κεφϊλαιο 3). Εικόνα 29 (επϊνω αριςτερϊ): Σο ςτρατηγικό ςχϋδιο του Krier για τη νϋα πόλη του Pounbury (1993). Πηγό εικόνασ: www.neue-stadtbaukunst.de, 19/01/2012 Εικόνα 30 (κϊτω αριςτερϊ): το Poundbury υπϊρχει μύξη των αρχιτεκτονικών ςτυλ. Πηγό εικόνασ: www.luciensteil.tripod.com, 19/01/2012 Εικόνα 31 (κϊτω δεξιϊ): Σο Poundbury εύναι προςαρμοςμϋνο ςτην κλύμακα του ανθρώπου. Πηγό εικόνασ: www.planningestonia.blogspot.com,19/01/20 12 39

3. Το κύνημα του New Urbanism Σ τισ αρχϋσ τησ δεκαετύασ του 1980 ξεκύνηςε ςτισ ΗΠΑ η δημιουργύα ενόσ νϋου κινόματοσ ςτον αςτικό ςχεδιαςμό. Σο New Urbanism αποτϋλεςε αρχικϊ μύα επιςτροφό ςτον «παραδοςιακό» τρόπο ςχεδιαςμού, ςτην ανθρώπινη κλύμακα τησ πόλησ και ςτην ύπαρξη δημόςιων ςυλλογικών χώρων. ύμφωνα με τον Bressi (1994: xxv), πρόκειται για «ϋνα νϋο κεφϊλαιο ςτην αμερικανικό ιςτορύα του αςτικοϑ ςχεδιαςμοϑ». Σο εν λόγω κύνημα εύναι ςαφώσ επηρεαςμϋνο από τισ ιδϋεσ του μεταμοντερνιςμού, και ειδικότερα από τουσ αρχιτϋκτονεσ και πολεοδόμουσ που ανϋπτυξαν τισ θεωρύεσ και τα ϋργα τουσ πϊνω ςτισ ϋννοιεσ τησ ιςτορικότητασ, τησ ςυλλογικότητασ και τησ ανθρώπινησ κλύμακασ. Σο New Urbanism εκτόσ από ϋνα ςτυλ αςτικού ςχεδιαςμού, αποτελεύ και ϋνα οργανωμϋνο κύνημα το οπούο δημιουργόθηκε το 1993. Σο Congress for the New Urbanism (CNU) ιδρύθηκε από τουσ αρχιτϋκτονεσ Peter Calthorpe, Andrés Duany, Elizabeth Moule, Elizabeth Plater-Zyberk, Stefanos Polyzoides και Dan Solomon, ενώ το ςυντονιςμό του κινόματοσ ανϋλαβε ο πρώτοσ εκτελεςτικόσ τουσ διευθυντόσ, Peter Katz. Οι αρχιτϋκτονεσ του εν λόγω κινόματοσ εύναι ενϊντιοι ςτο φαινόμενο τησ αςτικόσ εξϊπλωςησ, και ϋχουν ωσ ςτόχο τη δημιουργύα ανθρώπινων περιοχών ςε επύπεδο γειτονιϊσ, υψηλόσ ποιότητασ ζωόσ με ςεβαςμό ςτο φυςικό περιβϊλλον (Congress for the New Urbanism, 2011). Ένα χρόνο μετϊ την ύδρυςη του CNU ςυντϊχθηκε το βιβλύο του κινόματοσ The New Urbanism, το οπούο περιλαμβϊνει ϊρθρα των μελών του κινόματοσ πϊνω ςτη φιλοςοφύα και ςτισ ςχεδιαςτικϋσ τουσ απόψεισ. το τϋταρτο ςυνϋδριο του CNU το 1996, διαμορφώθηκε η Φϊρτα του New Urbanism, η οπούα βαςύζεται ςτισ αρχϋσ που όριςε το κύνημα το 1994 (βλ. υποκεφϊλαιο 3.2). Με την ύδρυςη του κινόματοσ πραγματοποιόθηκε και το πρώτο επύςημο ςυνϋδριο του CNU. Από το 1993 μϋχρι ςόμερα, το CNU ςυνεχύζει να διοργανώνει ετηςύωσ ϋνα ςυνϋδριο πϊνω ςτα ζητόματα του αςτικού και πολεοδομικού ςχεδιαςμού, ςυγκεντρώνοντασ επιςτόμονεσ κϊθε τομϋα που ςχετύζονται με την ανϊπτυξη: αρχιτϋκτονεσ, αρχιτϋκτονεσ τοπύου, πολεοδόμουσ, οικονομολόγουσ, κτηματομεςύτεσ, δικηγόρουσ, διοικητικούσ υπαλλόλουσ, εκπαιδευτικούσ, πολύτεσ αλλϊ και μαθητϋσ (Congress for the New Urbanism, 2011). το εν λόγω κεφϊλαιο εντοπύζονται τα προβλόματα του ςχεδιαςμού ςτισ ΗΠΑ, όπωσ η εξϊπλωςη και η μονολειτουργικό οργϊνωςη των χρόςεων γησ, τα οπούα και οδόγηςαν ςτη δημιουργύα του κινόματοσ του New Urbanism (βλ. 40

υποκεφϊλαιο 3.1). Μϋςα από την παρουςύαςη τησ Φϊρτασ του New Urbanism και των προςεγγύςεων του κινόματοσ ςε τρύα επύπεδα ςχεδιαςμού, διαπιςτώνεται η ςτϊςη του κινόματοσ ςτο ςχεδιαςμό και ςτην ανϊπτυξη των κοινοτότων. Οι θεωρητικϋσ προςεγγύςεισ που παρουςιϊζονται ςτο υποκεφϊλαιο 3.2 βοόθηςαν ςτη διαμόρφωςη New Urbanist μοντϋλων ςχεδιαςμού, τα οπούα εύχαν πρακτικό εφαρμογό και παραμϋνουν επύκαιρα μϋχρι ςόμερα (βλ. υποκεφϊλαιο 3.3). το τϋλοσ εξετϊζεται η πρακτικό εφαρμογό ενόσ New Urbanist μοντϋλου ςχεδιαςμού ςτο Kentlands, το οπούο βρύςκεται ςε περιοχό Maryland, τησ Washington D.C. (βλ. υποκεφϊλαιο 3.4). 3.1 Η ανϊγκη τησ δημιουργύασ του κινόματοσ ςτισ ΗΠΑ Όπωσ αναφϋρθηκε ςτο Κεφϊλαιο 1, δεν εύναι πλόρωσ ςαφϋσ αν ο μεταμοντερνιςμόσ αποτϋλεςε τη φυςικό εξϋλιξη του μοντερνιςμού ό εϊν δημιουργόθηκε προκειμϋνου να αντιταχθεύ ςε αυτόν. ε κϊθε περύπτωςη, ο μεταμοντερνιςμόσ καταδύκαζε τισ πρακτικϋσ εφαρμογϋσ του μοντερνιςμού, κι ϋτςι φαύνεται δικαιολογημϋνη η δημιουργύα αυτού του κινόματοσ ςε μύα χώρα όπωσ οι ΗΠΑ, η οπούα χαρακτηρύζεται από τισ μοντϋρνεσ πόλεισ τησ. Σο New Urbanism βρόκε πρακτικϋσ εφαρμογϋσ τόςο ςτισ πόλεισ των ΗΠΑ όςο και ςτα προάςτια, τα οπούα θεωρούνται ωσ οι αρνητικϋσ ςυνϋπειεσ τησ χαώδουσ αςτικόσ εξϊπλωςησ που ϋφερε ο μοντϋρνοσ ςχεδιαςμόσ και η υπερβολικό χρόςη του αυτοκινότου (Katz, 1994 & Haas, 2008). Πϊνω ςε αυτούσ τουσ προβληματιςμούσ, το New Urbanism δύνει ϋμφαςη ςτον αςτικό και πολεοδομικό ςχεδιαςμό με την ϋννοια μύασ ολιςτικήσ προςϋγγιςησ (Calthorpe, 1994: xi). Σα πρώτα προϊςτια εμφανύςτηκαν ςτισ ΗΠΑ μεταξύ 1850-1920 (Mumford, 1961: 573), ωςτόςο «ϊνθηςαν» κατϊ τισ δεκαετύεσ 1940-50 (Katz, 1994: ix). Σα προϊςτια αρχικϊ αποτϋλεςαν ϋνα καινούργιο μοντϋλο οικιςτικών ςυνόλων, τα οπούα εύχαν τη δυνατότητα να προςφϋρουν ϋναν ποιοτικότερο τρόπο ζωόσ ςτουσ κατούκουσ τουσ. Μεγϊλο ςπύτι, κόποσ, θϋςη ςτϊθμευςησ για το αυτοκύνητο και αυτονομύα, όταν οριςμϋνα από τα προνόμια που απολϊμβανε μύα τυπικό οικογϋνεια των προαςτύων (Mumford, 1961: 554). Λόγω αυτών των προνομύων, ο τρόποσ ζωόσ των προαςτύων ϋγινε γνωςτόσ ςτην ευρύτερη κοινωνύα των ΗΠΑ ωσ το «Αμερικϊνικο Όνειρο». Ωςτόςο με την πϊροδο των χρόνων η λειτουργικότητα αυτού του μοντϋλου ϊρχιςε να φθύνει, και ο κυριότεροσ λόγοσ όταν η ανεξϋλεγκτη εξάπλωςη των προαςτίων (βλ. Εικόνα 32). Με τη δημιουργύα των προαςτύων η 41

Εικόνα 32: Η εξϊπλωςη των προαςτύων αποτελεύ ϋνα φαινόμενο του χωρικού ςχεδιαςμού ςτισ ΗΠΑ. Πηγό εικόνασ: www.andrewanddave.com, 20/01/2012 χρόςη του αυτοκινότου ϋγινε αυτονόητη, κι ϋτςι αποτϋλεςε το βαςικό μϋςον για τισ καθημερινϋσ μετακινόςεισ (Nozzi, 2008: 89). Αυτό το φαινόμενο οδόγηςε ςτη δημιουργύα κϋντρων γύρω από τα προϊςτια όπου τοποθετούνταν χρόςεισ εμπορικϋσ και εργαςύασ. Σο ςχεδιαςτικό μοντϋλο που προϋκυψε όταν η δημιουργύα μονολειτουργικών ζωνών γύρω από περιοχέσ κατοικίασ. Η ςυνεχόσ αςτικό εξϊπλωςη και η εξϊρτηςη από το αυτοκύνητο οδόγηςαν ςε ϋναν πολεοδομικό ςχεδιαςμό με βϊςη την κλίμακα του αυτοκινήτου, από όπου προϋκυψαν ποικύλα προβλόματα: υποβϊθμιςη του φυςικού περιβϊλλοντοσ από τη χρόςη του αυτοκινότου, υποβϊθμιςη του ανθρωπογενούσ και δομημϋνου περιβϊλλοντοσ από την καταςκευό αυτοκινητοδρόμων και θϋςεων ςτϊθμευςησ ανϊ χρόςη (κατοικύα, εργαςύα, εμπόριο κλπ.) (βλ. Εικόνα 33). Ακόμη, το κόςτοσ των υποδομών για την καταςκευό των αυτοκινητοδρόμων λειτούργηςε αρνητικϊ ςε βϊροσ των κοινωνικών υποδομών, όπωσ των καλών ςχολεύων, των πολιτιςτικών κϋντρων, των προςιτών κατοικιών κλπ. (Duany & Plater-Zyberk, 2008: 64). Εικόνα 33: Η ύπαρξη αυτοκινητοδρόμων ενιςχύει τη χρόςη του αυτοκινότου και αποτρϋπει τη μετακύνηςη πεζό. Πηγό εικόνασ: Haas, 2008: 65 42 Ωςτόςο η εξϊπλωςη των προαςτύων επϋφερε και αρκετϊ κοινωνικϊ προβλόματα. Οριςμϋνα από τα προβλόματα που αναφϋρονται ςτη βιβλιογραφύα εύναι η απομόνωςη λόγω τησ μονολειτουργικότητασ των χρόςεων γησ, η κυκλοφοριακό ςυμφόρηςη και η αύξηςη τησ εγκληματικότητασ. Πιο ςυγκεκριμϋνα, το εν λόγω αναπτυξιακό μοντϋλο και η ζωνοπούηςη των χρόςεων κατϊφεραν να διαχωρύςουν ομϊδεσ ηλικιακϋσ, ειςοδηματικϋσ, εθνοτικϋσ και τύπουσ οικογενειών (Calthorpe, 1994: xii). Σα προβλόματα αυτϊ, μαζύ με την

υπεβολικό χρόςη του αυτοκινότου κατϊφεραν να οδηγόςουν ςτη διάςπαςη τησ αμερικανικόσ κοινωνύασ (Scully, 1994: 222). Εικόνα 34: τα περιςςότερα προϊςτια των ΗΠΑ υπϊρχει ϋλλειψη ςε δημόςιο χώρο. ε αυτό το προϊςτιο του ικϊγο εντοπύζεται πρϊςινο, ωςτόςο πρόκειται για τισ αυλϋσ των κατοικιών και όχι για δημόςιουσ χώρουσ. Πηγό εικόνασ: www.4.bp.blogspot.com, 20/01/2012 Παρόλο που το μοντϋλο των προαςτύων προςπϊθηςε να οργανώςει όςο το δυνατόν καλύτερα τισ απαραύτητεσ για τον ϊνθρωπο λειτουργύεσ μϋςα ςτο χώρο, φαύνεται να απϋτυχε, ειδικϊ ςτην κλύμακα του αςτικού ςχεδιαςμού. Σο βαςικότερο πρόβλημα που εντοπύζεται εύναι αυτό τησ πρόςβαςησ ςτο δημόςιο χώρο. Ο δημόςιοσ χώροσ εντοπύζεται ςτα προϊςτια κυρύωσ με τη μορφό χώρων ςτϊθμευςησ και αυτοκινητοδρόμων εύναι δηλαδό εμφανόσ η ϋλλειψη χώρων ςυγκϋντρωςησ, όπωσ πλατεύεσ ό δημόςιοι χώροι πραςύνου. Ακόμη, η ύπαρξη οργανωμϋνων χώρων ςτϊθμευςησ αποτρϋπει τη ςτϊθμευςη παρϊ την οδό, η οπούα μπορεύ να λειτουργόςει θετικϊ ωσ ϋνα φυςικό όριο ανϊμεςα ςτο αυτοκύνητο και τον πεζό. Σϋλοσ, οι διαςτϊςεισ αυτοκινητοδρόμων ςε οδούσ υψηλόσ πυκνότητασ εντόσ των αςτικών περιοχών λειτουργούν εισ βϊροσ των πεζών (Duany & Plater-Zyberk, 2008: 66). Λόγω των επιπτώςεων που προϋκυψαν από το μοντϋλο των προαςτύων, κρύθηκε ωσ απαραύτητη μύα διαφορετικό προςϋγγιςη των προβλημϊτων και των αναγκών τησ αμερικανικόσ κοινωνύασ. Οι New Urbanists υποςτόριξαν ότι η εν λόγω προςϋγγιςη θα πρϋπει να ςτοχεύει ςε ϋνα ποιοτικότερο μοντϋλο ζωόσ όπου θα λαμβϊνονται ςοβαρϊ υπόψη περιβαλλοντικού παρϊγοντεσ όπωσ το ζότημα τησ μεύωςησ των πόρων (Katz, 1994: x). Για την επύτευξη ενόσ τϋτοιου ςτόχου απαιτεύται μύα επανεξέταςη των ζητημϊτων του περιβϊλλοντοσ και τησ ποιότητασ τησ ανϊπτυξησ ςε κϊθε επύπεδο (Calthorpe, 1994: xiii). Αυτόν την προςϋγγιςη επιχεύρηςε να πραγματοποιόςει το CNU, ςυντϊςςοντασ ϊρθρα πϊνω ςτισ αρχϋσ του New Urbanism (1994), καθώσ και την επύςημη Φϊρτα του κινόματοσ (1996). 3.2 Congress for the New Urbanism: Αρχϋσ και Χϊρτα Όπωσ αναφϋρθηκε ςτην αρχό του κεφαλαύου 3, το CNU επιχεύρηςε να οργανώςει τισ ιδϋεσ και τισ προτϊςεισ του για πρώτη φορϊ ςτα ϊρθρα του βιβλύου 43

του κινόματοσ The New Urbanism. το εν λόγω βιβλύο αναλύεται η φιλοςοφύα του κινόματοσ, γύνεται κριτικό ςτο ςχεδιαςτικό ςύςτημα των ΗΠΑ και αναπτύςςονται οι ςχεδιαςτικϋσ ιδϋεσ των μελών του CNU ςε τρεισ κλύμακεσ ςχεδιαςμού. Η αναπτυξιακό, πολεοδομικό και αςτικό προςϋγγιςη του ςχεδιαςμού πραγματοποιεύται μϋςα από τα επύςημα ϊρθρα του CNU που εντοπύζονται ςτο The New Urbanism : 1) Η Περιφϋρεια (The Region) 2) Η Γειτονιϊ, η Συνοικύα, και ο Άξονασ (The Neighborhood, the District and the Corridor) και 3) Ο Δρϐμοσ, το Οικοδομικϐ Τετρϊγωνο, και το Κτύριο (The Street, the Block and the Building). Αξύζει να ςημειωθεύ ότι κϊθε ϋνα από τα παραπϊνω ϊρθρα αντιςτοιχεύ ςε μύα κλίμακα ςχεδιαςμού (Dutton, 2000: 32). Μϋςα από αυτϊ τα τρύα ϊρθρα αντλόθηκαν τα βαςικϊ ςτοιχεύα τησ Χάρτασ του New Urbanism, η οπούα ςυντϊχθηκε ςτο τϋταρτο ετόςιο ςυνϋδριο του CNU το 1996. Πιο ςυγκεκριμϋνα, η Φϊρτα του New Urbanism περιλαμβϊνει 27 αρχέσ οι οπούεσ χωρύζονται ςε τρεισ ενότητεσ μύα για κϊθε κλύμακα ςχεδιαςμού που ανϋλυςαν οι New Urbanists ςτο βιβλύο τουσ το 1994. τη Φϊρτα εντοπύζονται τα προβλόματα των επενδύςεων ςτισ πόλεισ, το φαινόμενο τησ αςτικόσ εξϊπλωςησ, ο κοινωνικόσ διαχωριςμόσ, η υποβϊθμιςη του περιβϊλλοντοσ, η απώλεια των γεωργικών εκτϊςεων και τησ ϊγριασ φύςησ, καθώσ και η «διϊβρωςη» τησ δομημϋνησ αςτικόσ κληρονομιϊσ. Ακόμη, η εν λόγω Φϊρτα τοποθετεύται αρνητικϊ ςτισ αιτύεσ που οδόγηςαν ςε αυτϊ τα προβλόματα και επιχειρεύ να δώςει λύςεισ ςτο ςχεδιαςμό, τονύζοντασ τισ ανϊγκεσ τησ αμερικανικόσ κοινωνύασ. Προτεύνει την αναδιϊρθρωςη των δημόςιων πολιτικών για το ςχεδιαςμό, δύνει προτεραιότητα ςτο δημόςιο χώρο, ςτουσ πεζούσ, ςτην προςταςύα του περιβϊλλοντοσ και ςτην ανϊδειξό του μϋςω του ςχεδιαςμού και προωθεύ τη ςυμμετοχό των κατούκων ςτο ςχεδιαςμό (Congress for the New Urbanism, 2011). Αξύζει ωςτόςο να ςημειωθεύ ότι η εν λόγω Φϊρτα επιχειρεύ να προςεγγύςει αυτϊ τα ζητόματα ςτα πλαύςια ενόσ ςυνολικού ςχεδιαςμού. Παρακϊτω παρουςιϊζονται οι αρχϋσ τησ Φϊρτασ του New Urbanism ανϊ επύπεδο ςχεδιαςμού. 44 3.2.1 Επίπεδο αναπτυξιακού ςχεδιαςμού Σο ανώτερο επύπεδο ςχεδιαςμού προςεγγύζεται μϋςα από τισ αρχϋσ τησ ενότητασ Περιφϋρεια: Μητρϐπολη, πϐλη και κωμϐπολη (The region: Metropolis, city and town). την εν λόγω ενότητα δύνεται ο οριςμόσ τησ μητρόπολησ, η οπούα αποτελεύ ςημαντικό ςτοιχεύο του ςυςτόματοσ του χωρικού ςχεδιαςμού των ΗΠΑ. ύμφωνα με τη Φϊρτα του New Urbanism, η μητρόπολη πρϋπει να ϋχει ςυγκεκριμϋνο και περιοριςμϋνο μϋγεθοσ, το οπούο εξαρτϊται από την τοπογραφύα τησ περιοχόσ και αποτελεύται από περιςςότερα από ϋνα κϋντρα, πόλεισ, κωμοπόλεισ και χωριϊ τα οπούα ϋχουν επύςησ καθοριςμϋνο μϋγεθοσ. Σονύζεται επύςησ η ςημαντικότητα τησ μητρόπολησ ωσ οικονομικό μονϊδα, καθώσ και η αναγκαιότητα που προκύπτει για διαμόρφωςη ςτρατηγικών για την ανϊπτυξό τησ. Η πλόρωςη των μητροπολιτικών περιοχών για την αποφυγό «διϊκενων»

ανϊπτυξησ ςτην περιφϋρεια αποτελεύ επύςησ μύα βαςικό αρχό τησ Φϊρτασ του New Urbanism (Congress for the New Urbanism, 2011). Όπωσ διαπιςτώθηκε και ςτο υποκεφϊλαιο 3.1.1, η αςτική εξάπλωςη εύναι το αρχικό και βαςικότερο πρόβλημα του μοντϋλου των προαςτύων. Οι New Urbanists υποςτηρύζουν ότι, προκειμϋνου να επιλυθεύ το ζότημα ενόσ αναπτυξιακού μοντϋλου, θα πρϋπει πρώτα να υιοθετηθεύ ϋνα νϋο, το οπούο θα υπογραμμύζει τισ ανϊγκεσ και τισ προςδοκύεσ τησ κοινωνύασ από αυτό. ύμφωνα με τον Calthorpe (1994: xiii), ο οπούοσ ϋχει αςχοληθεύ με τον καθοριςμό τησ αναπτυξιακόσ και περιφερειακόσ προςϋγγιςησ του κινόματοσ, κϊθε περιοχό με υψηλό ζότηςη ςε ανϊπτυξη ϋχει τισ εξόσ επιλογϋσ: «1) να περιορύςει την ανϊπτυξη ςυνολικϊ, 2) να αφόςει τισ πϐλεισ και τα προϊςτια γϑρω απϐ ϋνα μητροπολιτικϐ κϋντρο να αναπτυχθοϑν ανεξϋλεγκτα μϋχρι να γύνουν μύα ςυνεχόσ μϊζα, 3) να επιχειρόςει την αναδιαμϐρφωςη τησ ανϊπτυξησ (redevelopment) και πλόρωςησ των περιοχών ό 4) να ςχεδιϊςει νϋεσ πϐλεισ και νϋεσ αναπτυξιακϋσ περιοχϋσ μϋςα ςε μύα λογικό απϐςταςη μετακύνηςησ απϐ το κϋντρο πϐλησ». Με τη μύξη αυτών των επιλογών ανϊ περιοχό προκύπτει η κατϊλληλη ςτρατηγική, ςύμφωνα με τισ αναπτυξιακϋσ ανϊγκεσ τησ περιοχόσ. Η επιλογό τησ κατϊλληλησ ςτρατηγικόσ προκύπτει μϋςα από το ςυνδυαςμό των τοπικών και των περιφερειακών αναγκών τησ κοινωνύασ. Ο Calthorpe (1994: xiv) υποςτηρύζει ότι αυτό μπορεύ να επιτευχθεύ με «μύα δύκαιη κατανομό μεταξϑ τησ οικονομικϊ προςιτόσ ςτϋγαςησ και τησ απαςχϐληςησ, τησ διατόρηςησ του ανοιχτοϑ χώρου και τησ γεωργικόσ γησ και ενϐσ βιώςιμου ςυςτόματοσ μεταφορών». Όςον αφορϊ ςτην υιοθϋτηςη τησ ςτρατηγικόσ, ο Hayde (2008: 88) ςχολιϊζει ότι η αςτικό ανϊπτυξη όταν πϊντα μύα ςυνεχόσ οικονομικό και πολιτικό διαδικαςύα, ενώ ο Calthorpe (1994: xiv) υπογραμμύζει τη ςημαντικότητα των πολιτικών και τησ διακυβέρνηςησ, μϋςω των οπούων θα μπορϋςει να πραγματοποιηθεύ η πολύπλοκη αλληλεπύδραςη τησ οικονομύασ, τησ οικολογύασ, τησ τεχνολογύασ και τησ κοινωνικόσ ιςότητασ. Πϊνω ςε αυτϊ τα ζητόματα, η Φϊρτα του New Urbanism κϊνει λόγο για ςεβαςμό ςτην ιςτορικό κληρονομιϊ, την ανϊγκη για προςιτό ςτϋγαςη και τη χρόςη εναλλακτικών μϋςων μεταφορϊσ (Congress for the New Urbanism, 2011). Σο φαινόμενο τησ αςτικόσ εξϊπλωςησ εύναι μύα διαδικαςύα αλλαγόσ η οπούα ςυνεπϊγεται υψηλότερη κατϊ κεφαλόν κατανϊλωςη τησ αςτικόσ γησ κϊτι που ϋχει ωσ αποτϋλεςμα τη μεύωςη τησ ςυνολικόσ πυκνότητασ του πληθυςμού καθώσ και τη μεγϋθυνςη των αποςτϊςεων μεταξύ των αςτικών λειτουργιών, όπωσ οι κατοικύεσ, οι υπηρεςύεσ, η απαςχόληςη, η ψυχαγωγύα και η εκπαύδευςη (Nyström, 2008: 93). Η επύλυςη του προβλόματοσ τησ αςτικόσ εξϊπλωςησ και η επιλογό τησ κατϊλληλησ ςτρατηγικόσ ςχετύζονται ϊμεςα με τισ ανάγκεσ των 45

ανθρώπων, μύα παρϊμετρο η οπούα παύζει ςημαντικό ρόλο ςτη φιλοςοφύα του New Urbanism. Πϊνω ςε αυτό το ζότημα, ο Calthorpe (1994: xiv-xv) προτεύνει ϋνα μοντϋλο που θα ςυνύςταται από νέεσ περιοχέσ ανάπτυξησ και πόλεισ δορυφόρουσ. Ο ςυνδυαςμόσ των πόλεων δορυφόρων με τισ νϋεσ περιοχϋσ ανϊπτυξησ θα μπορϋςει να ςυνειςφϋρει ςτη δομό και την αναζωογόνηςη τησ μητροπολιτικόσ περιοχόσ, αποφεύγοντασ τον «αποςτειρωμϋνο και προαςτιακϐ» χαρακτόρα. Ακόμη, οι πόλεισ δορυφόροι θα καταφϋρουν να αποτελϋςουν τα μόνιμα «ϊκρα» τησ μητροπολιτικόσ περιφϋρειασ, προςφϋροντασ ταυτόχρονα προνόμια που δε μπορούν να προςφϋρουν οι πιο ακριβϋσ περιοχϋσ των ςυμβατικών προαςτύων, όπωσ ζώνεσ πραςύνου και προςιτό ςτϋγαςη. Η ύπαρξη των πόλεων δορυφόρων δε θα περιορύςει μόνο το φαινόμενο τησ εξϊπλωςησ, αλλϊ θα βοηθόςει και ςτη διαχεύριςη τησ ανϊπτυξησ των παλαιότερων προαςτύων και πόλεων, απορροφώντασ ϋτςι την υπερβολικό ανϊπτυξη (Calthorpe, 1994: xvi). Σο ςυμπαγϋσ αναπτυξιακό μοντϋλο που προτεύνεται από το New Urbanism καταφϋρνει επύςησ να ϋχει εφαρμογό και ςτισ μικρότερεσ κλύμακεσ ςχεδιαςμού, αφού το εν λόγω μοντϋλο προςφϋρεται για ανϊπτυξη ςυςτημϊτων μεταφορών εςτιαςμϋνων ςτισ ανϊγκεσ των πεζών (Calthorpe, 1994: xv). Με αυτόν τον τρόπο εύναι πιο εύκολη η επύτευξη του βαςικού ςτόχου του New Urbanism, δηλαδό τησ επιςτροφόσ ςτη γειτονιϊ με την αλληλεπύδραςη χρόςεων γησ αςτικού χαρακτόρα. Η προοπτικό εφαρμογόσ του εν λόγω αναπτυξιακού μοντϋλου τόςο ςε μεγϊλη όςο και ςε μικρό κλύμακα επιβεβαιώνει μύα ακόμη αρχό του New Urbanism, αυτόν τησ ολιςτικήσ προςέγγιςησ. ύμφωνα με τον Calthorpe (1994: xvi): «Στϐχοσ εύναι η εφαρμογό του καλϑτερου δυνατοϑ αςτικοϑ ςχεδιαςμοϑ τϐςο ςτην περιφϋρεια ϐςο και ςτη γειτονιϊ ςε ϋνα νϋο πλαύςιο και κλύμακα. Δεν εύναι απλώσ για την πϐλη ό το προϊςτιο, αλλϊ για τον τρϐπο ςϑλληψησ τησ κοινωνύασ και τη μορφό τησ περιφϋρειασ. Πρϐκειται για ποικιλύα, κλύμακα και δημϐςιο χώρο ςε κϊθε πλαύςιο». 46 3.2.2 Επίπεδο πολεοδομικού ςχεδιαςμού Ο πολεοδομικόσ ςχεδιαςμόσ αποτελεύ το μεςαύο επύπεδο ςχεδιαςμού για τουσ New Urbanists και προςεγγύζεται μϋςα από τη ενότητα Η Γειτονιϊ, η Συνοικύα, και ο Άξονασ (The Neighborhood, the District and the Corridor), τα οπούα αποτελούν και τα θεμελιώδη οργανωτικά ςτοιχεία του κινόματοσ (Duany & Plater-Zyberk, 1994: xvii & Dutton, 2000: 33). Η προςϋγγιςη του πολεοδομικού ςχεδιαςμού που αναπτύχθηκε από το CNU αφορϊ τόςο ςτισ πόλεισ όςο και ςτισ μικρότερεσ οικιςτικϋσ μονϊδεσ. Όςον αφορϊ ςτισ μικρότερεσ οικιςτικϋσ μονϊδεσ, αξύζει να ςημειωθεύ ότι δεν προβλϋπεται η ϋννοια των προαςτύων, αλλϊ η ςυμβύωςη γειτονιών που ςυνιςτούν μύα οικιςτικό μονϊδα, όπωσ μύα πόλη ό κωμόπολη (Duany & Plater-Zyberk, 1994: xvii). Οι αρχϋσ τησ Φϊρτασ του New Urbanism για το

ςυγκεκριμϋνο επύπεδο ςχεδιαςμού αναφϋρονται ςτη ςημαντικότητα τησ ςυμπαγούσ χωρικόσ δομόσ, τησ ανθρώπινησ κλύμακασ ςχεδιαςμού και τησ μύξησ των χρόςεων γησ (Congress for the New Urbanism, 2011). Η ιδϋα ςυμπαγών και ςυγκεντρωτικών δομών εύναι κοινό για οποιοδόποτε εύδοσ οικιςτικόσ μονϊδασ, με αποτϋλεςμα να αποτελεύ ϋνα ςημαντικό κομμϊτι τησ ςτρατηγικόσ του ςχεδιαςμού των πόλεων του New Urbanism (Dutton, 2000: 54). Η εν λόγω βαςικό αρχό ϋρχεται ςε απόλυτη ςυμφωνύα με την αναπτυξιακό προςϋγγιςη του CNU από τον Calthorpe, αλλϊ και με τισ θεωρητικϋσ προςεγγύςεισ πϊνω ςτη μύξη των χρόςεων γησ (βλ. Εικόνα 35) (βλ. υποκεφϊλαιο 2.2.2.2). Αξύζει να ςημειωθεύ ότι η ϋννοια τησ ςυμπαγούσ οικιςτικόσ δομόσ δεν ενιςχύεται μόνο με τη μύξη διαφορετικών χρόςεων γησ μεταξύ τουσ, αλλϊ και κατοικιών διαφορετικών τύπων (δηλ. για όλεσ τισ ηλικύεσ και τα επύπεδα ειςοδόματοσ), ςε μύα προςπϊθεια απαλοιφόσ των κοινωνικών διακρύςεων (Grant, 2008: 84). Εικόνα 35: Παρϊδειγμα μύξησ των χρόςεων γησ ςτο Cornell, ςτο Markham του Ontario. Πρόκειται για μια New Urbanist παρϋμβαςη των Duany & Plater- Zyberk. Πηγό εικόνασ: Haas, 2008: 83 Σα θεμελιώδη οργανωτικϊ ςτοιχεύα του New Urbanism αποτελούν ταυτόχρονα και αςτικϊ ςτοιχεύα. Αξύζει να ςημειωθεύ ότι ωσ γειτονιϊ ορύζεται μύα αςτικοποιημϋνη περιοχό με μύα ιςορροπημϋνη μύξη ανθρώπινων δραςτηριοτότων, ωσ ςυνοικύα μύα περιοχό που κυριαρχεύται από μύα δραςτηριότητα, ενώ οι ϊξονεσ λειτουργούν ωσ ςύνδεςμοι και διαχωριςτικϊ των γειτονιών και των ςυνοικιών (Duany & Plater-Zyberk, 1994: xvii). Η γειτονιά αποτελεύ το ςημαντικότερο αςτικό ςυντελεςτό, αφού βϊςει του μεγϋθουσ και του χαρακτόρα τησ διαμορφώνονται οι ϊλλοι δύο βαςικού αςτικού ςυντελεςτϋσ. Παρόλο που ϋχουν διαμορφωθεύ κατϊ καιρούσ διϊφορα μοντϋλα ςχεδιαςμού τησ γειτονιϊσ, τα μϋλη του CNU Duany & Plater-Zyberk (DPZ) (1994: xvii) θϋτουν τισ δικϋσ τουσ αρχέσ ςχεδιαςμού μύασ ιδανικόσ γειτονιϊσ: «1) Η γειτονιϊ ϋχει ϋνα κϋντρο και ϊκρεσ, 2) το ιδανικϐ μϋγεθοσ μύασ γειτονιϊσ εύναι ϋνα 47

τϋταρτο του μιλύου απϐ το κϋντρο ςτη μύα ϊκρη 3) η γειτονιϊ αποτελεύ μύα ιςορροπημϋνη μύξη απϐ δραςτηριϐτητεσ κατοικύα, εμπϐριο, εργαςύα, εκπαύδευςη, τϐποι λατρεύασ και αναδημιουργύασ 4) η γειτονιϊ οργανώνει δομημϋνεσ περιοχϋσ και κυκλοφορύα ςε ϋνα ωραύο δύκτυο διαςυνδεδεμϋνων δρϐμων 5) η γειτονιϊ δύνει προτεραιϐτητα ςτο δημϐςιο χώρο και ςτην κατϊλληλη τοποθεςύα των αςτικών κτιρύων». Αξύζει να ςημειωθεύ ότι η ιδανικό γειτονιϊ των New Urbanists διαθϋτει κοινϊ ςημεύα με το μοντϋλο τησ γειτονιϊσ του Ένωςησ Περιφερειακού χεδύου (Regional Plan Association) των ΗΠΑ του 1929 (Dutton, 2000: 33), επιβεβαιώνοντασ τη φιλοςοφύα του κινόματοσ για επιςτροφό ςτον παραδοςιακό ςχεδιαςμό. Πϊνω ςε αυτϋσ τισ αρχϋσ, οι DPZ επιςημαύνουν οριςμϋνα χαρακτηριςτικϊ τησ ιδανικόσ γειτονιϊσ, τα οπούα ακολουθούν τισ επιταγϋσ του New Urbanism, όπωσ ότι το κέντρο τησ γειτονιϊσ πρϋπει να εύναι δημόςιοσ χώροσ με πρϊςινο κοντϊ ςτο κϋντρο αςτικόσ περιοχόσ. ημαντικό ρόλο παύζει ακόμη το μέγεθοσ τησ γειτονιϊσ, το οπούο θα πρϋπει να εξυπηρετεύ ςυγκεκριμϋνο αριθμό κατούκων, προκειμϋνου οι αποςτϊςεισ να εύναι κοντινϋσ και βιώςιμεσ (Duany & Plater-Zyberk, 1994: xviii). Όςον αφορϊ ςτη ςυνοικία, αυτό αποτελεύ μύα αςτικό περιοχό, η οπούα εύναι λειτουργικϊ εξειδικευμϋνη. Ωςτόςο, διαφϋρει από την ϋννοια τησ ζώνησ χρόςεων γησ, καθώσ υπϊρχει μύα κυρύωσ χρόςη και ϊλλεσ που την υποςτηρύζουν. ύμφωνα με αυτόν την προςϋγγιςη αποφεύγεται η μονολειτουργικότητα, ενώ δύνεται ϋμφαςη ςτην ύπαρξη του δημόςιου χώρου ςτη ςυνοικύα (Duany & Plater- Zyberk, 1994: xix, xx). Ση ςύνδεςη και το διαχωριςμό μεταξύ γειτονιϊσ και ςυνοικύασ πραγματοποιεύ ο άξονασ. Ο ϊξονασ εκτόσ από ςτοιχεύο τησ μετακύνηςησ των πεζών και των αυτοκινότων, αποτελεύ και ςημαντικό ςτοιχεύο διαμόρφωςησ του χώρου, αφού πρόκειται για ςτοιχεύο του δημόςιου χώρου. Έτςι, ο ϊξονασ θα πρϋπει να ςυνύςταται τόςο από ςτοιχεύα του φυςικού όςο και του ανθρωπογενούσ περιβϊλλοντοσ, όπωσ ςτοιχεύα τησ ϊγριασ φύςησ μϋχρι και ςιδηροδρομικϋσ γραμμϋσ. ημαντικό χαρακτηριςτικό του ϊξονα ωσ δημόςιο ςτοιχεύο, αποτελεύ η δυνατότητα διαμόρφωςόσ του από τουσ κατούκουσ, κϊτι το οπούο προωθεύται από τη φιλοςοφύα του κινόματοσ (Duany & Plater-Zyberk, 1994: xx). 48 3.2.3 Επίπεδο αςτικού ςχεδιαςμού Σο μικρότερο επύπεδο ςχεδιαςμού αντιπροςωπεύεται από τον αςτικό ςχεδιαςμό, μϋςα από την ενότητα Ο Δρϐμοσ, το Οικοδομικϐ Τετρϊγωνο και το Κτύριο (The Street, the Block and the Building). Οι αρχϋσ τησ Φϊρτασ του New Urbanism τονύζουν τη ςημαντικότητα για ςυνεργαςύα μεταξύ αρχιτεκτονικού και αςτικού ςχεδιαςμού, ενώ επιςημαύνουν ότι και οι δύο μορφϋσ ςχεδιαςμού θα πρϋπει να λαμβϊνουν υπόψη ςτοιχεύα όπωσ η τοπογραφύα, το τοπύο και η ιςτορικό κληρονομιϊ τησ περιοχόσ. Η αναζωογόνηςη τμημϊτων του αςτικού

χώρου αποτελεύ επύςησ ςημαντικό αρχό, η οπούα μϊλιςτα ςυνδϋεται με την ύπαρξη ζωτικού δημόςιου χώρου (Congress for the New Urbanism, 2011). Οι προςεγγύςεισ των μελών του CNU Moule & Polyzoides (1994) πϊνω ςτον αςτικό ςχεδιαςμό, αποτελούν μύα προςπϊθεια αναβύωςησ των αρχών για το «χτύςιμο» κοινοτότων, οι οπούεσ ξεχϊςτηκαν από το δεύτερο μιςό του 20 ου αι. (Bressi, 1994: xxv). Πιο ςυγκεκριμϋνα, οι New Urbanists ςχεδιϊζουν δύνοντασ μεγαλύτερη βαρύτητα ςτισ δημόςιεσ αξίεσ από ό, τι ςτισ ιδιωτικϋσ, ςτον πεζό από ό, τι ςτο αυτοκύνητο, ςτην ύπαρξη χώρων και ζωνών πραςύνου με ςτόχο τη ςυλλογικότητα από ό, τι την ατομικότητα (Beauregard, 2008: 104) (βλ. Εικόνα 36). Εικόνα 36: Η ύπαρξη δημόςιων χώρων και πεζοδρόμων ενιςχύει τη ςυλλογικότητα και διευκολύνει τισ καθημερινϋσ ανϊγκεσ των κατούκων. Πηγό εικόνασ: Haas, 2008: 65 τοιχεύα όπωσ οι δρόμοι, τα οικοδομικϊ τετρϊγωνα και τα κτύρια εντοπύζονται ςτη δομό μύασ οποιαδόποτε πόλησ, ωςτόςο οι New Urbanists Moule & Polyzoides προτεύνουν ϋναν τρόπο κωδικοποίηςησ του ςχεδιαςμού, ώςτε να εξυπηρετεύ τισ ανϊγκεσ τησ κϊθε πόλησ. ύμφωνα λοιπόν με τουσ Moule & Polyzoides (1994: xxi), η αρχιτεκτονικό χρηςιμοποιεύται ςτισ αμερικανικϋσ πόλεισ ωσ όργανο προςωπικόσ ϋκφραςησ, ενώ το δημόςιο ςύςτημα ρύθμιςησ τησ ζωνοπούηςησ -το οπούο ρυθμύζει την ανϊπτυξη- ϋχει γύνει πολύπλοκο και ανύκανο να ορύςει τη φυςικό αςτικό μορφό. Η αντιμετώπιςη αυτών των ζητημϊτων μπορεύ να πραγματοποιηθεύ με την ολιςτική προςέγγιςη και τη ςυνεργαςύα τησ αρχιτεκτονικόσ και του αςτικού ςχεδιαςμού. Η ολιςτικό προςϋγγιςη, μϋςω του ςχεδιαςμού, εντοπύζεται κυρύωσ με την ϋννοια του ςχεδίου (design) και όχι των πολιτικών ςχεδιαςμού (policy planning). To CNU δεν πραγματοποιεύ απαξύωςη των πολιτικών ςχεδιαςμού, αλλϊ τονύζει την επιςτροφό ςτισ ρύζεσ του ςχεδιαςμού, δύνοντασ ϋμφαςη ςτισ ανϊγκεσ τησ κοινωνύασ με τη ςυμμετοχό όλων των παραγόντων του ςχεδιαςμού (Moule & Polyzoides, 1994: xxii). 49

Ο ολικόσ αςτικόσ ςχεδιαςμόσ του New Urbanism απαρτύζεται από κανόνεσ για ςυγκεκριμϋνο ςχεδιαςμό δρόμων, οικοδομικών τετραγώνων και κτιρύων για δημόςια ό ιδιωτικϊ ϋργα, τα οπούα θα πρϋπει να ςχεδιϊζονται και να παρουςιϊζονται ςτη μορφό ενόσ κώδικα. Αυτού οι κώδικεσ θα πρϋπει να εύναι απλού και κατανοητού τόςο ςε γραπτό μορφό όςο και ςε μορφό εικόνασ (χαρτογραφικό απεικόνιςη, ςχϋδιο). Οι εν λόγω κανόνεσ ςχεδιαςμού θα εύναι καθολικού, ωςτόςο ο κϊθε αρχιτϋκτονασ και πολεοδόμοσ θα ϋχει τη ςχετικό ελευθερύα να ςχεδιϊςει ςύμφωνα με την προςωπικό του ϊποψη ώςτε να υπϊρχει ποικιλύα, με ςτόχο να επιτευχθεύ ιςορροπύα μεταξύ του δημόςιου και του ιδιωτικού χαρακτόρα των αμερικϊνικων πόλεων (Moule & Polyzoides, 1994: xxiv). Αυτό η ολιςτικό προςϋγγιςη του ςχεδιαςμού καθορύζεται από την ϊρρηκτη ςχϋςη τησ αρχιτεκτονικόσ με τον αςτικό ςχεδιαςμό, αλλϊ και από τη ςχϋςη του ολικού ςχεδιαςμού με τα κοινωνικϊ, οικονομικϊ και λειτουργικϊ ζητόματα των πόλεων. 3.3 New Urbanism ςχεδιαςμόσ και επιδρϊςεισ του κινόματοσ Οι αρχϋσ και οι κατευθύνςεισ τησ Φϊρτασ του New Urbanism δεν αποτελούν μόνο θεωρητικϋσ προςεγγύςεισ του κινόματοσ, καθώσ αποτϋλεςαν τη βϊςη για τη διαμόρφωςη ςχεδιαςτικών μοντϋλων από τα μϋλη του. Σα εν λόγω ςχεδιαςτικϊ μοντϋλα ςτόχο ϋχουν να εφαρμόςουν τισ αρχϋσ που ορύζει η Φϊρτα του New Urbanism. Οι New Urbanists Andres Duany - Elizabeth Plater-Zyberk και Doug Kelbaugh - Peter Calthorpe διαμόρφωςαν φιλικϊ προσ το περιβϊλλον μοντϋλα ςχεδιαςμού μεγϊλησ και μικρόσ κλύμακασ, εςτιϊζοντασ ςτη ςύνδεςη και τη λειτουργικότητα των γειτονιών μεταξύ τουσ (Walmsley, 2006: 269, 277). Σο κύνημα του New Urbanism κατϊφερε να αποκτόςει υποςτηρικτϋσ, κι ϋτςι πολλού εύναι οι αρχιτϋκτονεσ, πολεοδόμοι κ.ϊ. οι οπούοι εμπνεύςτηκαν από τη φιλοςοφύα του κινόματοσ και την αντύςτοιχη Φϊρτα και μπόρεςαν να εξελύξουν τισ ιδϋεσ του. Η εξϋλιξη αυτό εντοπύςτηκε ςε όλα τα επύπεδα του ςχεδιαςμού τα οπούα θύγει το CNU. Αξύζει για παρϊδειγμα να ςημειωθεύ η ςτρατηγικό τησ «ϋξυπνησ ανϊπτυξησ» (smart growth) η οπούα ϋχει ωσ ςτόχο «τη διοχϋτευςη τησ νϋασ ανϊπτυξησ ςτισ υπϊρχουςεσ αςτικϋσ περιοχϋσ και μακριϊ απϐ τισ μη ανεπτυγμϋνεσ περιοχϋσ, καθώσ και τη βελτύωςη των βιώςιμων εναλλακτικών τρϐπων χρόςησ του αυτοκινότου» (Handy, 2005: 147). 50 3.3.1 Μοντέλα ςχεδιαςμού του New Urbanism Σα ςχεδιαςτικϊ μοντϋλα που διαμορφώθηκαν από τουσ New Urbanists θϋτουν ωσ προτεραιότητα την ύπαρξη ζωτικού δημόςιου χώρου. ύμφωνα με αυτόν την προτεραιότητα, τα μοντϋλα ςχεδιαςμού ςυνοψύζουν τισ αρχϋσ τησ Φϊρτασ του CNU και διαμορφώνουν τουσ εξόσ ςτόχουσ (Bressi, 1994: xxx): 1) Σο

κϋντρο τησ κϊθε γειτονιϊσ θα πρϋπει να ορύζεται από ϋνα δημόςιο χώρο και να χρηςιμοποιεύται τόςο από τουσ κατούκουσ όςο και από εμπορικϋσ δραςτηριότητεσ, 2) κϊθε γειτονιϊ θα πρϋπει να φιλοξενεύ ϋνα εύροσ νοικοκυριών διαφορετικών ειςοδημϊτων και χρόςεων γησ, 3) η χρόςη του αυτοκινότου θα πρϋπει να εύναι περιοριςμϋνη, και 4) η αρχιτεκτονικό θα πρϋπει να ανταποκρύνεται ςτο δυναμικό των κτιρύων, ςτο χώρο και ςτισ τοπικϋσ παραδόςεισ. Σα ςχεδιαςτικϊ μοντϋλα των New Urbanists, όπωσ και η φιλοςοφύα τουσ, εύναι επηρεαςμϋνα από τα παραδοςιακϊ πολεοδομικϊ μοντϋλα ςχεδιαςμού. Εντοπύζονται αναφορϋσ για επιρροϋσ των New Urbanists από κινόματα όπωσ το City Beautiful και το Town Planning, τα οπούα με τη ςειρϊ τουσ προςεγγύζουν τισ Αναγεννηςιακϋσ και Κλαςικϋσ πόλεισ (Bressi, 1994: xxx), καθώσ και τισ ςχεδιαςτικϋσ προςεγγύςεισ των αμερικανικών προαςτύων των αρχών του προηγούμενου αιώνα, όπου υπόρχε ςύνδεςη μεταξύ των χρήςεων γησ και των μέςων μεταφοράσ, ςτην περύπτωςη δε των πρώτων προαςτύων, του τρϋνου (Mumford, 1961: 549). Σα πιο γνωςτϊ ςχεδιαςτικϊ μοντϋλα εύναι το traditional neighborhood development ό TND (ανϊπτυξη τησ παραδοςιακόσ γειτονιϊσ) των Duany και Plater-Zyberk (DPZ) και το transit-oriented development ό TOD (ανϊπτυξη προςανατολιςμϋνη ςτισ δημόςιεσ ςυγκοινωνύεσ) των Kelbaugh και Calthorpe (Dunham-Jones, 2008: 70). 3.3.1.1 Traditional neighborhood development - TND Σo TND εύναι μύα προςϋγγιςη αςτικόσ κλύμακασ και αποτελεύ ουςιαςτικϊ ϋνα γενικό κώδικα, ο οπούοσ ανακεφαλαιώνει τισ αρχϋσ τησ Φϊρτασ του New Urbanism. Πιο ςυγκεκριμϋνα, τα TND δύνουν ϋμφαςη ςτο πεπεραςμϋνο μϋγεθοσ των γειτονιών με μύξη των χρόςεων γησ, οι οπούεσ εύναι φιλικϋσ ςτουσ πεζούσ, διαθϋτουν ϋνα δύκτυο διαςυνδεδεμϋνων δρόμων, ϋνα δύκτυο ανοικτών δημοςύων χώρων, πϊρκων και δημοςύων κτιρύων χωροθετημϋνων ςε ςημαντικϊ και κεντρικϊ ςημεύα τησ γειτονιϊσ (Dutton, 2000: 74) (βλ. Εικόνα 37). Εικόνα 37: ε αυτό την εικόνα απεικονύζεται ϋνα διϊγραμμα ςχεδιαςμού TND. Πηγό εικόνασ: Dutton, 2000: 23 51

Οι DPZ, εκτόσ από μϋλη του CNU, εύναι και υποςτηρικτϋσ του παραδοςιακού ςχεδιαςμού και του ιπποδϊμειου ςυςτόματοσ, δηλαδό του ςυςτόματοσ ςχεδιαςμού που εύχαν υιοθετόςει και οι ΗΠΑ γύρω ςτο 1920 (Bressi, 1994: xxxii). Σο TND προβλϋπει μικρόσ κλύμακασ cluster κατοικιών, τα οπούα παραπϋμπουν ςτισ ευρωπαώκϋσ κηπουπόλεισ των αρχών του 20 ου αιώνα. Βαςικό χαρακτηριςτικό του TND εύναι η υψηλό πυκνότητα (Tu & Eppli, 1999: 428), ενώ ενθαρρύνεται η μύξη των χρόςεων ςτα κτύρια, όπωσ η κατοικύα με εμπορικϋσ ό ϊλλεσ αςτικϋσ χρόςεισ, με αποτϋλεςμα να τηρούνται οι κανόνεσ οργϊνωςησ των παραδοςιακών πόλεων (Dutton, 2000: 52-57) (βλ. Εικόνα 38). Καθώσ αποτελεύ ϋναν πολεοδομικό αςτικό κώδικα, το TND περιϋχει λεπτομερεύσ ρυθμύςεισ ςχεδιαςμού και οργϊνωςησ, ενώ διαφοροποιεύται ανϊλογα με τισ τοπικϋσ ςυνθόκεσ τησ περιοχόσ. Αξύζει να ςημειωθεύ ότι ςτρατηγικϊ ςχϋδια τύπου TND ϋχουν προταθεύ για διϊφορα ςενϊρια ςχεδιαςμού όπωσ ςυγκροτόματα θερινών κατοικιών, επανϊχρηςησ εμπορικών κϋντρων και παραδοςιακών προαςτιακών ςυνόλων (Bressi, 1994: xxxi). Εικόνα 38: χϋδιο ςύμφωνα με το μοντϋλο TND. Πηγό εικόνασ: www.tndpartners.com, 20/01/2012 Σο βαςικό δομικό ςτοιχεύο του TND εύναι η γειτονιά, η οπούα ϋχει μϋγεθοσ από 40 ϋωσ 200 ςτρ. Ωςτόςο το μϋγεθοσ τησ γειτονιϊσ μπορεύ να ρυθμιςτεύ ϋτςι ώςτε οι περιςςότερεσ κατοικύεσ να βρύςκονται ςε απόςταςη 3 με τα πόδια από το πϊρκο γειτονιϊσ και 5 από την κεντρικό πλατεύα. Σο κϋντρο γειτονιϊσ ςυγκεντρώνει χρόςεισ γησ τησ καθημερινότητασ όπωσ πολιτιςτικό κϋντρο, βρεφονηπιακό ςταθμό, ςτϊςη λεωφορεύου και τοπικό αγορϊ (Walmsley, 2006: 269). Επύςησ, η γειτονιϊ θα πρϋπει να αποτελεύται από μύα ποικιλύα νοικοκυριών διαφορετικών κοινωνικο-οικονομικών ςτρωμϊτων (Bressi, 1994: xxxi), μύα αρχό που ορύζει και η Φϊρτα του New Urbanism. Οι DPZ ϋχουν ωσ δικό τουσ αρχό ςχεδιαςμού τη μοναδικότητα τησ κϊθε γειτονιϊσ, κι ϋτςι προςπαθούν να την εφαρμόςουν ςε κϊθε μελϋτη τουσ. Πιο ςυγκεκριμϋνα, θεωρούν ότι το ςχεδιαςτικό μοτύβο και οι ςυνδϋςεισ του δεν πρϋπει να επαναλαμβϊνονται από το ϋνα μϋροσ ςτο ϊλλο, καθώσ κϊθε περιοχό εύναι διαφορετικό και ϋχει ςυγκεκριμϋνεσ ανϊγκεσ και απαιτόςεισ (Bressi, 1994: xxxii). Σα ςύνολα μοναδικών γειτονιών διαμορφώνουν χωριά, τα οπούα διαχωρύζονται μεταξύ τουσ με ζώνεσ πραςύνου και ςυνδϋονται με κύριουσ οδικούσ ϊξονεσ (Walmsley, 2006: 269). Αξύζει να ςημειωθεύ ότι ςε αυτό τη διϊταξη, η οργϊνωςη των χρόςεων γησ πρϋπει να διαμορφώνεται ϋτςι ώςτε να 52

εξυπηρετούνται ςτο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό οι κϊτοικοι τησ περιοχόσ, από ϊποψη απόςταςησ και χρόνου μετακινόςεων (Bressi, 1994: xxxii). Όςον αφορϊ ςτο οδικό δύκτυο, αυτό πρϋπει να ϋχει ςυχνϋσ ςυνδϋςεισ ώςτε να περιορύζεται η κυκλοφοριακό ςυμφόρηςη και να προςφϋρεται ϋνα εύροσ επιλογών για κϊθε μετακύνηςη ϋτςι γύνεται πιο εύκολη η μετακύνηςη των πεζών και των ποδηλϊτων και περιορύζεται ο χρόνοσ των μετακινόςεων, πλεονεκτόματα τα οπούα δεν εντοπύζονται ςτισ περιοχϋσ με ιεραρχημϋνο οδικό δύκτυο (Walmsley, 2006: 271). Ο ςυνδυαςμόσ ενόσ τϋτοιου οδικού δικτύου με μεικτϋσ χρόςεισ γησ μπορεύ να δημιουργόςει κοινότητεσ ςτισ οπούεσ το περπάτημα εύναι ο πιο ρεαλιςτικόσ τρόποσ για τισ καθημερινϋσ μετακινόςεισ (Bressi, 1994: xxxii & Gibbs, 2008: 158). Αξύζει να ςημειωθεύ ότι μϋχρι τα τϋλη του 1990 υπολογύςτηκε ότι ςχεδιϊςτηκαν και καταςκευϊςτηκαν ςτισ ΗΠΑ περύπου 252 παραδοςιακϋσ γειτονιϋσ τύπου TND (Ellis, 2002: 262). Ακόμη τα TND επηρϋαςαν και το ςύγχρονο ευρωπαώκό ςχεδιαςμό, ςυμπεριλαμβανομϋνων των καταςκευαςτών, των αναπτυξιολόγων και των ιδιοκτητών ακινότων τησ Μεγϊλησ Βρετανύασ (Walmsley, 2006: 272). 3.3.1.2 Transit-oriented development -TOD Σο ςχεδιαςτικό μοντϋλο TOD αποτελεύ ϋνα αναγνωριςμϋνο εργαλεύο αναπτυξιακού και πολεοδομικού ςχεδιαςμού ςτισ ΗΠΑ. Οι Kelbaugh και Calthorpe μελϋτηςαν τα αναπτυξιακϊ πρότυπα και επιχεύρηςαν να επεκτεύνουν τισ ϋννοιεσ των TND τόςο ςε αςτικϋσ όςο και ςε περιαςτικϋσ περιοχϋσ (Walmsley, 2006: 277). Πρόκειται για μύα ιςορροπημένη ςτρατηγική ανϊπτυξησ, η οπούα ϋχει ωσ ςτόχο να «διαλύςει» το φαινόμενο τησ αςτικόσ εξϊπλωςησ και να περιορύςει την εξϊρτηςη από το αυτοκύνητο, ζητόματα τα οπούα εύναι αλληλϋνδετα μεταξύ τουσ. Η εν λόγω ςτρατηγικό εςτιϊζει ςτην ανϊπτυξη γύρω από κόμβουσ μεταφορών, οι οπούοι βρύςκονται ςε περιοχϋσ με μικτϋσ χρόςεισ γησ (Bressi, 1994: xxxi) (βλ. Εικόνα 39). Με αυτόν τον τρόπο ενιςχύονται οι μετακινόςεισ πεζό και η καθημερινό χρόςη των Εικόνα 39: Διϊγραμμα του μοντϋλου TOD από τον Calthorpe (1993). Πηγό εικόνασ: www.revistasusp.sibi.usp.br, 20/01/2012 μϋςων μεταφορϊσ, ενώ παρϊλληλα αποτρϋπεται η χρόςη του αυτοκινότου, 53

αφού οι κϊτοικοι μπορούν να εξυπηρετούνται για τισ καθημερινϋσ τουσ ανϊγκεσ διανύοντασ μικρϋσ αποςτϊςεισ ςε μικρό χρονικό διϊςτημα. Αξύζει επύςησ να ςημειωθεύ ότι η ιςορροπύα τησ ςτρατηγικόσ του TOD ενιςχύεται και από την πρόταςη «ςυμβύωςησ» κατοικιών που απευθύνονται ςε νοικοκυριϊ διαφόρων κατηγοριών ειςοδημϊτων, δημιουργώντασ ϋτςι ϋνα cluster χρόςεων κατοικύασ, εμπορύου, επιχειρόςεων, εκπαύδευςησ κλπ. (Cervero, 2008: 124 & Walmsley, 2006: 277), ςύμφωνα με τα πρότυπα των TND (βλ. υποκεφϊλαιο 3.2.1.1). Πιο ςυγκεκριμϋνα, αυτό το πυκνό, μικτών χρόςεων αναπτυξιακό μοντϋλο εύναι προςανατολιςμϋνο γύρω από ςτϊςεισ μϋςων μεταφορϊσ, ώςτε να εύναι εφικτϋσ οι μικρϋσ αποςτϊςεισ για την εξυπηρϋτηςη των κατούκων πεζό. Πρόκειται για αςτικούσ κόμβουσ οι οπούοι εύναι ϊμεςα ςυνδεδεμϋνοι με ϋνα καλϊ οργανωμϋνο δημόςιο ςύςτημα μεταφορών, προκειμϋνου να ςχηματύζονται μεγαλύτερα περιφερειακϊ δύκτυα (Dutton, 2000: 93). Ουςιαςτικϊ το TOD επιχειρεύ να εκμεταλλευτεύ τη βαςικό ςχϋςη μεταξύ μεταφορϊσ και χρόςεων γησ, τοποθετώντασ ελκυςτικϋσ χρόςεισ κατϊ μόκοσ μύασ διαδρομόσ, την Εικόνα 40: Ο ςχεδιαςμόσ βαςιςμϋνοσ ςτο μοντϋλο TOD μπορεύ να ενιςχύςει τηνμετακύνηςη πεζό, μϋςω των ελκυςτικών χρόςεων κατϊ μόκοσ τησ διαδρομόσ μϋχρι τη ςτϊςη των μϋςων μεταφορϊσ. Πηγό εικόνασ: www.la.curbed.com, 20/01/2012 οπούα διανύουν πεζού μϋχρι τη ςτϊςη των μϋςων μεταφορϊσ. ύμφωνα με τον Bressi (1994: xxxi), μύα τϋτοιου εύδουσ πολεοδομικό οργϊνωςη θα προτρϋψει περιςςότερουσ πεζούσ να χρηςιμοποιούν τα μϋςα μεταφορϊσ. Ένα TOD μπορεύ να ςχεδιαςτεύ τόςο ςε αςτικό επύπεδο όςο και ςε επύπεδο γειτονιϊσ. Η βαςικό διαφορϊ που εντοπύζεται μεταξύ των δύο ειδών TOD εύναι ότι το μοντϋλο αςτικού επιπϋδου εύναι τοποθετημϋνο επύ του κύριου ϊξονα μεταφορϊσ, ενώ το μοντϋλο επιπϋδου γειτονιϊσ βρύςκεται επύ ενόσ δευτερεύοντοσ ςημαςύασ ϊξονα μεταφορϊσ. Όςον αφορϊ ςτισ χρόςεισ γησ, ϋνα TOD αςτικού επιπϋδου εύναι κατϊλληλο για τη δημιουργύα θϋςεων απαςχόληςησ και χρόςεων υψηλόσ πυκνότητασ όπωσ γραφεύα, λιανικό εμπόριο και κατοικύεσ, ενώ το αντύςτοιχο επιπϋδου γειτονιϊσ εύναι εςτιαςμϋνο ςτη χρόςη τησ κατοικύασ και ςτισ τοπικϋσ υπηρεςύεσ (Bressi, 1994: xxxi). Κϊθε TOD ακολουθεύ τισ αρχϋσ τησ Φϊρτασ του New Urbanism, αφού εύναι ςυμπαγϋσ και το μϋγεθόσ του εύναι περιοριςμϋνο. Ακόμη, προωθεύ τη βιωςιμότητα και την επιςτροφό ςτην ανθρώπινη κλύμακα. Πιο ςυγκεκριμϋνα, ο Calthorpe υπολογύζει ότι ϋνα TOD μπορεύ να «χωρϋςει» 2.000 κατοικύεσ, περύπου 54

260 ςτρ. εμπορικών λειτουργιών, πϊρκα, ςχολεύα κλπ. Σο cluster αυτών των χρόςεων τοποθετεύται ςε ακτύνα περύπου 400 μ. από τη ςτϊςη των μϋςων μεταφορϊσ. Ο Calthorpe υπογραμμύζει ότι «ςτον ύδιο χώρο ϋνα τυπικϐ προϊςτιο θα χώραγε 720 κατοικύεσ» (Bressi, 1994: xxxi). ύμφωνα με τον Dutton (2000: 93), τϋτοια περιφερειακϊ ςχϋδια εύναι δύςκολο να εφαρμοςτούν ςτη ςημερινό εποχό ςτισ περιςςότερεσ μητροπολιτικϋσ περιοχϋσ των ΗΠΑ, λόγω τησ ϋλλειψησ τησ περιφερειακόσ αρχόσ, των αρχών ςυντονιςμού και τησ υποςτόριξησ από το κοινό. Ωςτόςο ο Walmsley (2006: 277) υποςτηρύζει ότι η ανϊπτυξη αυτών των νϋων περιοχών εύναι εφικτό, εφόςον τα μοντϋλα τύπου TOD εξιςορροπηθούν με επεμβϊςεισ «επανϊχρηςησ» περιοχών ό δημιουργύασ ό επεμβϊςεισ πλόρωςησ αςτικών κενών, προκειμϋνου να υπϊρξει ϋνασ βιώςιμοσ περιφερειακόσ ςχεδιαςμόσ. το πλαύςιο αυτόσ τησ λογικόσ, το TOD χρηςιμοποιεύται ςόμερα ςτισ ΗΠΑ ωσ ϋνα εργαλεύο που προωθεύ την «ϋξυπνη ανϊπτυξη» (βλ. υποκεφϊλαιο 3.3.2.1), αξιοποιώντασ την οικονομικό ανϊπτυξη και τισ μεταβαλλόμενεσ απαιτόςεισ τησ αγορϊσ ακινότων και του τρόπου ζωόσ. Η ιδϋα τησ ανϊπτυξησ γύρω από τουσ κόμβουσ μεταφορών μπορεύ να λειτουργόςει αποτελεςματικϊ ςτον περιοριςμό τησ εξϊπλωςησ και τησ εξϊρτηςησ από το αυτοκύνητο, ενώ διοχετεύοντασ τισ δημόςιεσ επενδύςεισ ςτο εςωτερικό των κϋντρων των πόλεων κϊνει δυνατό την αςτικό αναζωογόνηςη περιοχών που το ϋχουν ανϊγκη (Cervero, 2008: 124). 3.3.2 Σχεδιαςμόσ επηρεαςμένοσ από το New Urbanism Σο κύνημα του New Urbanism παρουςύαςε τισ αρχϋσ του μϋςα από τισ προςεγγύςεισ του CNU και τη Φϊρτα που ςυνϋταξαν τα μϋλη του κινόματοσ. Ωςτόςο το κύνημα δεν προκαλεύ ενδιαφϋρον μόνο μϋςα από τισ προτϊςεισ του, αλλϊ και από το γεγονόσ ότι επηρϋαςε και ϊλλεσ προςεγγύςεισ ςχεδιαςμού. Οι θεωρητικϋσ προςεγγύςεισ που προϋκυψαν μετϊ το κύνημα του New Urbanism εύναι βαςιςμϋνεσ ςτισ αρχϋσ και τουσ κανόνεσ του κινόματοσ, ωςτόςο επιχειρούν να προχωρόςουν το ςχεδιαςμό ϋνα βόμα πιο πϋρα, εύτε μϋςα από ϋνα ϊλλο πρύςμα εύτε προςπαθώντασ να καλύψουν τα κενϊ που εντοπύςτηκαν. Παρακϊτω παρουςιϊζεται η θεωρύα τησ «έξυπνησ ανάπτυξησ», η οπούα αποτελεύ μύα χαρακτηριςτικό αναπτυξιακό θεωρύα που εύναι επηρεαςμϋνη από τισ αρχϋσ των New Urbanists. Αξύζει να ςημειωθεύ ότι οι New Urbanists ταυτύςτηκαν τόςο με τη θεωρύα τησ «ϋξυπνησ ανϊπτυξησ», ώςτε να ειςαγϊγουν την ϋννοιϊ τησ ςτουσ «Κανόνεσ Βιώςιμησ Αρχιτεκτονικόσ και Πολεοδομύασ» ( Canons of Sustainable Architecture and Urbanism ), οι οπούοι αποτελούν ϋνα ςυμπλόρωμα τησ επύςημησ Φϊρτασ του New Urbanism (Congress for the New Urbanism, 2011). 55

3.3.2.1 «Έξυπνη Ανάπτυξη» Η «ϋξυπνη ανϊπτυξη» αποτελεύ μύα θεωρύα που ϋχει ωσ ςτόχο τον περιοριςμό τησ εξϊπλωςησ (Dutton, 2000: 79 & Hirt, 2007: 436), ϋνα από τα βαςικϊ προβλόματα τα οπούα προςπαθεύ να αντιμετωπύςει το CNU μϋςω των θεωριών και των προςεγγύςεών του πϊνω ςτο ςχεδιαςμό. Η προςϋγγιςό τησ μϋςα από ϋνα ςύνολο περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων ϋχει ωσ ςτόχο την καθοδόγηςη τησ ανϊπτυξησ ςε περιοχϋσ όπου εύναι απαραύτητη η αντιμετώπιςη των προβλημϊτων τησ εξϊπλωςησ και τησ υποβϊθμιςησ του περιβϊλλοντοσ και των κοινωνικο-οικονομικών ςυνθηκών (Walmsley, 2006: 264). Η ςχϋςη τησ «ϋξυπνησ ανϊπτυξησ» με τη βιωςιμότητα εύναι ϊμεςη (Handy, 2005: 147), καθώσ η εν λόγω θεωρύα προςπαθεύ να αντιμετωπύςει την ανεξϋλεγκτη εξϊπλωςη και την κατανϊλωςη των φυςικών πόρων, προκειμϋνου να δημιουργόςει καλύτερεσ κοινότητεσ και ςυμπαγεύσ αςτικϋσ μορφϋσ επύπεδα των πολιτικών ςχεδιαςμού (Berke, 2002: 26). ςε όλα τα Η «ϋξυπνη ανϊπτυξη» ϋγινε ςύνθημα του ςχεδιαςμού ςτισ ΗΠΑ, ωςτόςο η βαςικό ιδϋα τησ ςυγκεκριμϋνησ θεωρύασ όταν όδη γνωςτό ςτον ευρωπαώκό ςχεδιαςμό των χρόςεων γησ (Hall, 2008: 48). Επηρεαςμϋνη από τισ πρακτικϋσ του ευρωπαώκού ςχεδιαςμού, η θεωρύα τησ «ϋξυπνησ ανϊπτυξησ» προςπαθεύ να αντιμετωπύςει τα κενϊ του ςχεδιαςμού των New Urbanists, τα οπούα εντοπύζονται κυρύωσ ςε επύπεδο μητροπολιτικό, και αποτελούν ουςιαςτικϊ μύα New Urbanist προςϋγγιςη εςτιαςμϋνη ςτο μητροπολιτικό και αναπτυξιακό ςχεδιαςμό. Πιο ςυγκεκριμϋνα, η «ϋξυπνη ανϊπτυξη» εςτιϊζεται ςτο ςχεδιαςμό και την οργϊνωςη τησ αςτικόσ περιφϋρειασ, ςτο πλαύςιο τόςο του κυρύωσ αςτικού πυρόνα όςο και των εδαφών που δεν ϋχουν αναπτυχθεύ (greenfields). Η ςύνδεςη τησ εν λόγω θεωρύασ με τισ προςεγγύςεισ των New Urbanists επιβεβαιώνεται από το γεγονόσ ότι η «ϋξυπνη ανϊπτυξη» περιλαμβϊνει κώδικεσ και κανόνεσ που αποτελούν ϋναν οδηγό για την περιφερειακό ανϊπτυξη (Robbins, 2008: 300). 56 Οι ςτρατηγικϋσ τησ «ϋξυπνησ ανϊπτυξησ» ϋχουν ωσ ςτόχο τη διοχϋτευςη μύασ νϋασ μορφόσ ανϊπτυξησ ςτισ υπϊρχουςεσ αςτικϋσ περιοχϋσ, προςπαθώντασ να βελτιώςουν όχι μόνο τισ ςυνθόκεσ τησ βιωςιμότητασ αλλϊ και των εναλλακτικών τρόπων μετακίνηςησ (βλ. Εικόνα 41). ύμφωνα με την American Planning Association APA, η οπούα ϋχει διαμορφώςει τισ αρχϋσ τησ πολιτικήσ τησ «ϋξυπνησ ανϊπτυξησ» (2002: 2): «Η ςυμπαγόσ και προςιτό μετακύνηςη, προςανατολιςμϋνη ςτουσ πεζοϑσ, με μικτό ανϊπτυξη χρόςεων γησ και επανϊχρηςη τησ γησ αποτελεύ την αρχό τησ επιτομόσ των εφαρμογών για την ϋξυπνη ανϊπτυξη». Η Handy (2005: 147) επιβεβαιώνει την ϊμεςη ςχϋςη του ςυςτόματοσ των μεταφορών και τησ «ϋξυπνησ ανϊπτυξησ» ςτισ ΗΠΑ, καθώσ: 1) Οι επενδύςεισ και οι πολιτικϋσ των μεταφορών επηρεϊζουν τα αναπτυξιακϊ πρότυπα και η ανϊπτυξη χρόςεων γησ κατϊ μόκοσ των αυτοκινητοδρόμων δημιουργεύ νϋεσ ανϊγκεσ, οι οπούεσ επηρεϊζουν τα εν λόγω πρότυπα, ςυμβϊλλοντασ ςτο

φαινόμενο τησ εξϊπλωςησ, και 2) Σα αναπτυξιακϊ πρότυπα διαμορφώνουν πρότυπα μεταφορών, καθώσ ο ςχεδιαςμόσ ςτα πρότυπα των προαςτιακών περιοχών διαχωρύζει τισ χρόςεισ γησ και προκαλεύ την εξϊρτηςη από το αυτοκύνητο. Εικόνα 41: Η «ϋξυπνη ανϊπτυξη» ςυνδϋεται ϊμεςα με τισ εναλλακτικϋσ μορφϋσ μετακύνηςησ και τη βιωςιμότητα. Πηγό εικόνασ: http://www.urbanindy.com/, 20/01/2012 Αξύζει ακόμη να ςημειωθεύ ότι η APA εκτόσ από την υιοθϋτηςη των αρχών τησ πολιτικόσ για την «ϋξυπνη ανϊπτυξη», προχώρηςε και ςτη διαμόρφωςη κανόνων για την καλύτερη προςϋγγιςη τησ εν λόγω θεωρύασ. Οι «κανόνεσ τησ ϋξυπνησ ανϊπτυξησ» χρηματοδοτόθηκαν ερευνητικϊ από την Τπηρεςύα Προςταςύασ Περιβϊλλοντοσ των ΗΠΑ. Σο αποτϋλεςμα όταν η δημιουργύα 21 μοντϋλων κωδικών χωροταξικού ςχεδιαςμού, οι οπούοι μπορούν να εφαρμοςτούν ςε όλα τα επύπεδα ςχεδιαςμού του ςυςτόματοσ των ΗΠΑ (American Planning Association, 2011). Με τουσ «κανόνεσ τησ ϋξυπνησ ανϊπτυξησ» προωθούνται οι αρχϋσ του New Urbanism, όπωσ η μύξη των χρόςεων γησ, η ςημαντικότητα των δημόςιων χώρων, η ποικιλύα των τύπων κατοικύασ και οι εναλλακτικού τρόποι μεταφορϊσ. 57

3.4 Παρϊδειγμα ςχεδιαςμού: Kentlands, Maryland, ΗΠΑ Σο Kentlands αποτελεύ την πρώτη εφαρμογό μύασ νεοπαραδοςιακόσ TND γειτονιϊσ και αποτελεύ πρότυπο μοντϋλο μύασ New Urbanist κοινότητασ (Kim & Kaplan, 2004: 314). Θεωρεύται μϊλιςτα ωσ μύα από τισ πιο επιτυχημϋνεσ εφαρμογϋσ των αρχών του κινόματοσ (Tu & Eppli, 1999: 426). Ο ςχεδιαςμόσ και η καταςκευό τησ εν λόγω κοινότητασ προκαλεύ ιδιαύτερο ενδιαφϋρον, αφού γειτνιϊζει με περιοχϋσ που ακολουθούν τα «προσ αποφυγόν» αναπτυξιακϊ πρότυπα: ζώνεσ κατοικύασ, γραφεύων και εμπορικών κϋντρων. Βρύςκεται εντόσ τησ πόλησ του Gaithersburg, 37 χλμ. περύπου βορειοδυτικϊ τησ Washington, D.C. (Katz, 1994: 30). Σο αρχικό ςτρατηγικό ςχϋδιο τησ κοινότητασ του Kentlands πραγματοποιόθηκε από τουσ Duany & Plater-Zyberk το 1988 και περιελϊμβανε ϋκταςη 356 ςτρ. που ανόκαν ςτην ιςτορικό πρώην οικογενειακό φϊρμα Kent (Tu & Eppli, 1999: 429). Εικόνα 42: Σο ςχϋδιο τησ κοινότητασ του Kentlands (1988). Πηγό εικόνασ: Katz, 1994: 31 58

3.4.1 Λειτουργικά και μορφολογικά χαρακτηριςτικά Ωσ πρακτικό εφαρμογό τησ Φϊρτασ των New Urbanists και του μοντϋλου TND, το Kentlands αποτελεύται ςυνολικϊ από ϋξι γειτονιϋσ, όπου η κϊθε μύα ςυνδυϊζει ςτοιχεύα κατοικύασ, γραφεύων, πολιτιςμού, λιανικού εμπορύου και ϊλλων χρόςεων αςτικού χαρακτόρα. Για την ενθϊρρυνςη τησ κοινωνικοοικονομικήσ ποικιλομορφίασ ςχεδιϊςτηκε ϋνα εύροσ από κατοικύεσ διαφορετικών τύπων και μεγεθών, με αποτϋλεςμα να γειτνιϊζουν μεταξύ τουσ κατοικύεσ για μονογονεώκϋσ οικογϋνειεσ, μονοκατοικύεσ, διαμερύςματα κ.ϊ. (Katz, 1994: 30). Σο Kentlands αποτελεύ ϋνα παρϊδειγμα προσ μύμηςη όςον αφορϊ ςτην ύπαρξη των δημόςιων και ανοικτών χώρων, αφού το 28% τησ ςυνολικόσ ϋκταςησ των χρόςεων γησ τησ κοινότητασ εύναι δημόςιοσ χώροσ (Tu & Eppli, 1999: 429). Πιο ςυγκεκριμϋνα, ςτην εν λόγω κοινότητα υπϊρχουν λύμνεσ, ςειρϋσ από δϋντρα, μικρού χώροι πραςύνου καθώσ και ζώνεσ πραςύνου οι οπούεσ διαχωρύζουν τα οικοδομικϊ τετρϊγωνα μεταξύ τουσ, προκειμϋνου να διαμορφωθούν οι γειτονιϋσ (Katz, 1994: 30). Μύα τυπικό γειτονιϊ αποτελεύται από 10 με 20 ςπύτια, όλα με πρόςοψη ςτο δρόμο και με κοινόχρηςτο πρϊςινο. Η πυκνότητα θεωρεύται ιδιαύτερα υψηλό, αφού κϊθε κατοικύα βρύςκεται ςε απόςταςη 2 με 3,5 μ. περύπου από την ϊλλη (Kim & Kaplan, 2004: 322). Αξύζει επύςησ να ςημειωθεύ ότι η κϊθε γειτονιϊ ϋχει το δικό τησ χαρακτόρα, ο οπούοσ εύναι επηρεαςμϋνοσ από την ιςτορία και τα φυςικά χαρακτηριςτικά τησ περιοχόσ, μύα από τισ βαςικϋσ αρχϋσ του New Urbanism (βλ. υποκεφϊλαιο 3.1). Για παρϊδειγμα, η γειτονιϊ Old Farm περιβϊλλει την αρχικό κατοικύα τησ οικογϋνειασ Kent, η οπούα λειτουργεύ ωσ το κϋντρο πολιτιςμού και τεχνών τησ πόλησ (Tu & Eppli, 1999: 429) (βλ. Εικόνα 43). Εικόνα 43: κύτςο τησ ςυνοικύασ Old Farm. Πηγό εικόνασ: Katz, 1994: 32 59

Η κοινότητα ακολουθεύ τα πρότυπα του ορθοκανονικού ςυςτόματοσ ςχεδιαςμού, ο οπούοσ παραμορφώνεται ελαφρώσ από την τοπογραφύα τησ περιοχόσ και εύναι προςανατολιςμϋνοσ γύρω από δύο μεγϊλουσ αςτικούσ χώρουσ, όπου ο ϋνασ περιϋχει την εκκληςύα και το ςχολεύο τησ περιοχόσ και ο ϊλλοσ το πϊρκο αναψυχόσ και το κοινοτικό κϋντρο (Dutton, 2000: 133). Ο αρχικόσ ςχεδιαςμόσ του Kentlands προϋβλεπε περύπου 5.000 κατούκουσ, την καταςκευό 1.600 κατοικιών, 800.000 τ.μ. εμπορύου και υπηρεςιών, καθώσ και αςτικϋσ χρόςεισ εντόσ τησ κοινότητασ (Katz, 1994: 31). Η καταςκευό τoυ ξεκύνηςε το 1989 και μϋχρι το 1994 κατοικούνταν 300 κατοικύεσ (Lee & Ahn, 2003: 52). Όταν το ϋργο ολοκληρώθηκε, εύχαν κατοικηθεύ περύπου 1.220 ςπύτια, εκ των οπούων τα 450 προορύζονταν για μονογονεώκϋσ οικογϋνειεσ, τα 220 βρύςκονταν ςε ςυγκροτόματα κατοικιών, τα 280 όταν μονοκατοικύεσ και τα 270 διαμερύςματα. Μϋχρι το 2004 εύχε ολοκληρωθεύ το εμπορικό κϋντρο, ςτα πρότυπα των προαςτύων, και εύχε προγραμματιςτεύ η καταςκευό ενόσ δεύτερου εμπορικού κϋντρου με μικρότερα εμπορικϊ καταςτόματα (Kim & Kaplan, 2004: 320-321). Εικόνα 46: ειρϊ από κατοικύεσ νεοπαραδοςιακού τύπου ςτο Kentlands. Πηγό εικόνασ: Katz, 1994: 43 Όςον αφορϊ ςτα αρχιτεκτονικϊ και μορφολογικϊ ςτοιχεύα, κϊθε κατοικύα διαθϋτει φρϊχτη, βερϊντα και θϋςη ςτϊθμευςησ που οδηγεύ ςε ςοκκϊκι. Φαρακτηριςτικϊ του ςχεδιαςμού των οικοδομικών τετραγώνων αποτελούν οι κυκλικϋσ και ημικυκλικϋσ χαρϊξεισ, καθώσ και η ύπαρξη cul-de-sacs 10 (Kim & Kaplan, 2004: 322, 430). Η αρχιτεκτονικό και ο αςτικόσ ςχεδιαςμόσ του Kentlands διαθϋτουν ϋναν νεοπαραδοςιακό χαρακτήρα, που θυμύζει τα αρχικϊ προϊςτια των ΗΠΑ ςτισ αρχϋσ του προηγούμενου αιώνα, ενώ κϊποια τμόματϊ του εύναι επηρεαςμϋνα από τα ευρωπαώκϊ πρότυπα (βλ. Εικόνεσ 44 & 45) (Dutton, 2000:51). Εικόνα 44: Κατοικύεσ ςτο Kentlands, όλεσ με πρόςοψη ςτουσ οδικούσ ϊξονεσ. Πηγό εικόνασ: www.info.aia.org, 21/01/2012 Εικόνα 45: Σο δύκτυο πεζοδρόμων και μονοπατιών του Kentlands διαςχύζει και την περιοχό κατοικύασ. Πηγό εικόνασ: Katz, 1994: 44 60 10 Αδιϋξοδα, ςυνόθωσ ςε ημικυκλικό χϊραξη, τα οπούα ϋχουν καταςκευαςθεύ για να δημιουργόςουν προςόψεισ για κτύρια.

Εκτόσ από τη μύξη χρόςεων και των τύπων κατοικιών, το Kentlands χαρακτηρύζεται και από τη φιλικό του ςτϊςη απϋναντι ςτουσ πεζούσ, αφού διαθϋτει ϋνα δύκτυο γραφικών μονοπατιών και πεζοδρόμων (Dutton, 2000: 122) (βλ. Εικόνα 46). Αξύζει να ςημειωθεύ ότι τα μονοπϊτια ϋχουν ςυνολικό μόκοσ περύπου 5 χλμ. (Tu & Eppli, 1999: 430). Προκειμϋνου να ενθαρρυνθεύ η χρόςη των μϋςων μεταφορϊσ, λειτουργεύ λεωφορεύο το οπούο ςυνδϋει την πόλη με περιφερειακό ςταθμό του μετρό. Η απόςταςη μϋχρι τον περιφερειακό ςταθμό του μετρό εύναι περύπου 6,5 χλμ., ενώ για να μετακινηθεύ κανεύσ μϋχρι το κϋντρο τησ Washington με το τρϋνο χρειϊζεται 35 (Lee & Ahn, 2003: 52). 3.4.2 Κριτικέσ και αποτελέςματα του μοντέλου εφαρμογήσ Μπορεύ το Kentlands να θεωρεύται μύα από τισ πιο επιτυχημϋνεσ New Urbanist κοινότητεσ, ωςτόςο οι επικριτϋσ του κινόματοσ θεωρούν ότι εύτε δεν ϋχουν επιτευχθεύ ικανοποιητικϊ οι ςτόχοι των New Urbanists, εύτε ότι δημιουργόθηκαν ϊλλα προβλόματα. Η βαςικό κριτικό που ϋχει δεχθεύ το Kentlands, εύναι ότι η μύξη των χρόςεων γησ εύχε μερικό αποτέλεςμα. Ο Grant (2008: 84) αναφϋρει ότι ενώ η μύξη των χρόςεων κατοικύασ και εμπορύου εύχε αποτϋλεςμα, η ανϊπτυξη των χρόςεων γραφεύου δεν ϋφταςε τισ Εικόνα 47: ειρϊ από κτύρια υπηρεςιών ςτο κϋντρο του Kentlands. Πηγό εικόνασ: Haas, 2008: 82 αρχικϋσ προςδοκύεσ του ςχεδιαςμού. Ο κεντρικόσ δρόμοσ του Kentlands ςυγκεντρώνει κυρύωσ χρόςεισ υπηρεςιών, ενώ οι πιο εμπορικϋσ χρόςεισ βρύςκονται ςυγκεντρωμϋνεσ ςε ϋνα περιφερειακό εμπορικό κϋντρο, αφόνοντασ το κϋντρο τησ πόλησ αρκετϊ όςυχο (βλ. Εικόνα 47). Ωςτόςο αυτό το φαινόμενο μϊλλον οφεύλεται ςτο γεγονόσ ότι γύρω από την περιοχό του Kentlands υπόρχαν κατϊλοιπα του προαςτιακού ςχεδιαςμού και των ζωνοποιημϋνων χρόςεων γησ (βλ. Εικόνα 48). Πιο ςυγκεκριμϋνα η περιφϋρεια του Maryland διαθϋτει πολλϋσ περιοχϋσ γραφεύων, με αποτϋλεςμα να μην αναπτύςςονται γραφεύα ςτο Kentlands (Tu & Eppli, 1999: 429). Ακόμη, το εμπορικό κϋντρο τησ περιοχόσ υπόρχε όδη όταν ϊρχιςε η καταςκευό του Kentlands, αν και οι αρχικού ςχεδιαςτϋσ τησ κοινότητασ όλπιζαν ςτη ςταδιακό κατϊρρευςό του (Dutton, 2000: 133). 61

Εικόνα 48: Δορυφορικό φωτογραφύα του Kentlands. Διακρύνονται τα προαςτιακϊ κατϊλοιπα, καθώσ την κοινότητα περικλεύουν ςυμβατικϊ προϊςτια και ςυγκροτόματα εμπορικών κϋντρων (ανατολικϊ). Πηγό εικόνασ: Google Earth 2010, 21/01/2012 Οςον αφορϊ ςτην επιτυχύα τησ κοινότητασ ςυνολικϊ, ο Hall (2008: 48) επιςημαύνει ότι το Kentlands αποτελεύ ϋναν αυτόνομο και απομονωμϋνο από κϊθε ευρύτερο μητροπολιτικό πλαύςιο οικιςμό. Αναφϋρει ακόμη ότι η ςύνδεςη των δημόςιων μϋςων μεταφορϊσ με τισ ευρύτερεσ μητροπολιτικϋσ περιοχϋσ, που ςυγκεντρώνουν χρόςεισ απαςχόληςησ και υπηρεςιών, εύναι ανεπαρκόσ. Ωςτόςο ϋχουν διαπιςτωθεύ και χαρακτηριςτικϊ του Kentlands τα οπούα δεύχνουν ότι πρόκειται για μύα ευχϊριςτη και ελκυςτικό κοινότητα για τουσ κατούκουσ τησ. ύμφωνα με τουσ Kim & Kaplan (2004: 313, 335), η ύπαρξη πολλών ανοιχτών δημόςιων χώρων ενθαρρύνει τη μετακύνηςη πεζό, αυξϊνοντασ ϋτςι την πιθανότητα των κοινωνικών αλληλεπιδρϊςεων. Σο αποτϋλεςμα εύναι ότι οι κϊτοικοι του Kentlands νιώθουν πιο κοντϊ ςτη φύςη, κι ϋτςι αυτό αποτελεύ μύα ςυμπαγή κοινότητα με αυξημϋνο αύςθημα κοινωνικοπούηςησ. Σα παραπϊνω θετικϊ ςτοιχεύα οδόγηςαν τουσ καταναλωτϋσ να επιθυμούν να πληρώςουν προκειμϋνου να ϋχουν το επύπεδο ζωόσ που προτεύνουν το μοντϋλο TND και οι προδιαγραφϋσ των New Urbanists. Οι Tu & Eppli (1999: 445-447) διεξόγαγαν ςχετικό ϋρευνα, ςτην οπούα διαπύςτωςαν ότι ενώ το Kentlands εύναι ελαφρώσ ακριβότερο από ϊλλεσ πόλεισ τησ περιοχόσ Gaithersburg, εύναι ςτισ πρώτεσ προτεραιότητεσ των καταναλωτών για αγορϊ κατοικύασ και περιοχό διαμονόσ. Έτςι, καταλόγουν ςτο ςυμπϋραςμα ότι τα New Urbanist μοντϋλα εύναι επιθυμητά και πολύτιμα για την αγορϊ ακινότων, αφού οι καταναλωτϋσ διατύθενται να πληρώςουν για τισ παροχϋσ τουσ. 62

Παρϊ τισ κριτικϋσ που ϋχει δεχθεύ η κοινότητα του Kentlands, αποδεικνύεται τελικϊ πωσ οι αρχϋσ του New Urbanism μπορούν να εφαρμοςτούν επιτυχώσ ςε μικρό κλύμακα, δύνοντασ ϋνα παρϊδειγμα και μύα ελπύδα ςτουσ πολεοδόμουσ που επιθυμούν να αλλϊξουν τα τρϋχοντα προαςτιακϊ αναπτυξιακϊ πρότυπα (βλ. Εικόνα 49). Σο ικανοποιητικό επύπεδο τησ αποδοχόσ από τουσ κατούκουσ και την αγορϊ, καθώσ και η αυξανόμενη δημοτικότητα (Lee & Ahn, 2003: 54) επιβεβαιώνουν το βαςικό ςτόχο των New Urbanists, ο οπούοσ εύναι ο ςχεδιαςμόσ για τισ ανάγκεσ των ανθρώπων. Εικόνα 49: Αεροφωτογραφύα του Kentlands, όπου κυριαρχεύ το φυςικό ςτοιχεύο και οι ανοικτού χώροι. Πηγό εικόνασ: www.londonderrynh.net, 21/01/2012 63

Συμπερϊςματα τόχοσ τησ παρούςασ εργαςύασ όταν η διερεύνηςη τησ εξελικτικόσ πορεύασ ενόσ κινόματοσ που ςημϊδεψε αρχικϊ τισ τϋχνεσ και την αρχιτεκτονικό, και ο τρόποσ που αυτό επηρϋαςε τελικϊ το ςχεδιαςμό, και ειδικότερα τον πολεοδομικό και αςτικό ςχεδιαςμό. Κύριο ζότημα προσ διερεύνηςη όταν το όταν κατϊ πόςο οι προβληματιςμού των τεχνών, τησ φιλοςοφύασ και τησ κοινωνύασ, που διαμορφώνουν ϋνα κύνημα, καταφϋρνουν να επηρεϊςουν τισ ανϊγκεσ των ανθρώπων, τισ απαιτόςεισ τουσ και τον τρόπο ζωόσ τουσ ςτισ πόλεισ. Οι βαςικού προβληματιςμού τησ παρούςασ εργαςύασ αφορούν ςτην ιςτορύα και την εξϋλιξη των κινημϊτων του 20 ου αι. και ςτο πώσ αυτϊ κατϊφεραν να διαμορφώςουν την αςτικό πραγματικότητα, τη λειτουργύα και την οργϊνωςη των πόλεων και τελικϊ την καθημερινότητα των ανθρώπων. Πιο ςυγκεκριμϋνα, η παρούςα εργαςύα μελϋτηςε το μεταμοντερνιςμό, τον τρόπο που αυτόσ διαμορφώθηκε μϋςα από την κριτικό για το μοντερνιςμό και αντιμετωπύςτηκε από τα αρχιτεκτονικϊ και πολεοδομικϊ «μυαλϊ» τησ εποχόσ, καθώσ και την εξϋλιξό του και τισ επιρροϋσ που ϊςκηςε ςτον τομϋα του πολεοδομικού ςχεδιαςμού, όπωσ για παρϊδειγμα ςτην περύπτωςη του κινόματοσ του New Urbanism. Ο μοντερνιςμόσ ξεκύνηςε αρχικϊ ωσ ϋνα κύνημα που αναζητούςε μύα νϋα πνευματικότητα, μύα νεωτερικότητα ςτισ τϋχνεσ και τον πολιτιςμό και κατϊφερε να δημιουργόςει μύα καινούργια εικόνα για τισ πόλεισ με υψηλό πυκνότητα, οικοδόμηςη καθ ύψοσ και αςτικϋσ λειτουργύεσ οργανωμϋνεσ κατϊ ζώνεσ. Ο μεταμοντερνιςμόσ αποτϋλεςε μύα εξϋλιξη ςτον τρόπο ςκϋψησ και διαμορφώθηκε μϋςα από την κριτικό ςτο μοντερνιςμό, με απώτερο ςκοπό ειδικϊ ςτον τομϋα του χωρικού ςχεδιαςμού την αλλαγό του αςτικού περιβϊλλοντοσ και την επιςτροφό ςτισ παραδοςιακϋσ αξύεσ τησ μορφόσ και λειτουργύασ των πόλεων. Μϋςα από αυτόν την εξελικτικό πορεύα διαπιςτώθηκε ότι τα κινόματα διαμορφώνονται μϋςα ςε ϋνα ςυγκεκριμϋνο πλαύςιο, ακολουθούν τισ απαιτόςεισ τισ εποχόσ και μπορούν ςτη ςυνϋχεια να διαμορφώςουν τισ ανϊγκεσ τισ κοινωνύασ. Αυτό η «μεταμόρφωςη» που επιδϋχονται οι κοινωνικϋσ, οικονομικϋσ και πολιτικϋσ ςυνθόκεσ επιτϊςςει την αναδιαμόρφωςη των ανθρώπινων αναγκών και του τρόπου ζωόσ, ζητόματα τα οπούα ςυνδϋονται ϊμεςα με το περιβϊλλον ςτο οπούο ζουν οι ϊνθρωποι, δηλαδό τισ πόλεισ. 64 Ο μεταμοντερνιςμόσ δεν απϋρριψε μόνο τουσ κανόνεσ που όριςε η μοντϋρνα αρχιτεκτονικό και πολεοδομύα αλλϊ προςπϊθηςε να αναδεύξει τισ ανϊγκεσ και τα προβλόματα τησ εποχόσ, τα οπούα ςχετύζονταν με την ομοιογϋνεια

ςτισ μοντϋρνεσ πόλεισ. Πιο ςυγκεκριμϋνα, ενιςχύθηκε η ρατςιςτικό αντύληψη και ο κοινωνικόσ διαχωριςμόσ μϋςα ςε ϋνα αςτικό περιβϊλλον όπου επικρατούςε ομοιογϋνεια ςε επύπεδο οργϊνωςησ, μορφολογύασ και αιςθητικόσ. Η προςπϊθεια του μεταμοντερνιςμού να ικανοποιόςει το «μϋςο ϊνθρωπο» και όχι τον «τυπικό ϊνθρωπο» του Le Corbusier (le modulor), οδόγηςε ςε κριτικϋσ που το χαρακτόριςαν ωσ μαζικό και καταναλωτικό κϊτι το οπούο το ςυνϋδεςε με την τεχνολογικό ανϊπτυξη και τισ τϊςεισ νεοφιλελευθεριςμού. Ο προβληματιςμόσ ςχετικϊ με το αν ο καπιταλιςμόσ ώθηςε ςτο μεταμοντερνιςμό ό αν ο μεταμοντερνιςμόσ ενύςχυςε τον καπιταλιςμό, επιβεβαιώνει το γεγονόσ ότι ένα κίνημα των τεχνών και τησ φιλοςοφίασ κατάφερε να επηρεάςει τισ κοινωνικοοικονομικέσ ςυνθήκεσ. Αξύζει να ςημειωθεύ ότι η ςύνδεςη του μεταμοντερνιςμού με τον καπιταλιςμό υποδεικνύει ότι η ϋλευςη του μεταμοντερνιςμού πραγματοποιόθηκε πϊνω ςτο μεταςχηματιςμό των δυτικών καπιταλιςτικών κοινωνιών και όταν το μοντϋρνο όταν πλϋον «κορεςμϋνο». Σα «κατϊλοιπα» του μοντϋρνου ςχεδιαςμού όταν αυτϊ τα οπούα ακριβώσ θϋληςε να αποφύγει ο μεταμοντϋρνοσ ςχεδιαςμόσ. Ο αςτικόσ ςχεδιαςμόσ τησ μεγϊλησ κλύμακασ, του γιγαντιςμού και του αυτοκινότου αντικαταςτϊθηκε από το ςχεδιαςμό τησ ανθρώπινησ κλίμακασ και την ενύςχυςη των μετακινόςεων πεζό. Ωςτόςο η πιο ςημαντικό διαφορϊ μεταξύ των δύο κινημϊτων όταν η αντιμετώπιςη του χώρου, καθώσ ςτο μοντερνιςμό η ςυλλογικότητα αντικαθύςταται από την εξατομύκευςη και δεν υπϊρχει η ϋννοια τησ ςυνολικήσ προςϋγγιςησ του χώρου. το μεταμοντερνιςμό πραγματοποιεύται μύα επιςτροφό ςτη ςυλλογικότητα και ςτη ςημαντικότητα τησ ύπαρξησ του δημόςιου χώρου. Μϋςα από αυτϋσ τισ θϋςεισ, διαπιςτώνεται ότι ο μεταμοντερνιςμόσ δεν ορύζει μόνο την επιςτροφό ςτισ παραδοςιακϋσ αξύεσ του ςχεδιαςμού, αλλϊ και ότι αποτελεύ ϋνα εύδοσ ςχεδιαςμού προςανατολιςμένο ςτον άνθρωπο και τισ ανϊγκεσ του. ε αυτϋσ τισ βαςικϋσ αρχϋσ ςτόριξαν τισ θεωρητικϋσ προςεγγύςεισ ςχεδιαςμού τουσ οι Aldo Rossi και Léon Krier, οι οπούοι θεωρούνται ωσ οι «πατϋρεσ» του μεταμοντϋρνου κινόματοσ ςτην αρχιτεκτονικό και ςτον αςτικό ςχεδιαςμό. Ο Rossi ανϋλυςε εκτενώσ το ςυλλογικό χαρακτόρα των πόλεων, και ειδικότερα των ευρωπαώκών ςυνϋδεςε την πόλη με την ιςτορύα, τη μνόμη και τη μοναδικότητα του τόπου (locus). Μϋςω αυτών των προςεγγύςεων κατϋληξε ςτο ςυμπϋραςμα ότι ο ςχεδιαςμόσ των πόλεων πρϋπει να πραγματοποιεύται ςύμφωνα με γενικούσ κανόνεσ οργάνωςησ, οι οπούοι ωςτόςο πρϋπει να προςαρμόζονται ανϊλογα με τον τόπο και τισ ιδιαιτερότητϋσ του. Ο Krier αςχολόθηκε επύςησ με τισ ϋννοιεσ τησ ςυλλογικότητασ, τησ παρϊδοςησ και του χαρακτόρα των ευρωπαώκών πόλεων. Ωςτόςο επικεντρώθηκε ςτην ιερϊρχηςη και τη διϊρθρωςη τησ πόλησ και τϊχτηκε ενάντια ςτη γιγαντοποίηςη τησ ανάπτυξησ και τησ δημιουργίασ των προαςτίων, ςτη ζωνοποίηςη των χρόςεων γησ (zoning) και πρότεινε ϋνα μοντϋλο αναδιοργϊνωςησ τησ πόλησ με κϋντρο και 65

ςυγκεκριμϋνα όρια (πϐλη μϋςα ςτην πϐλη). Από τισ προςεγγύςεισ και των δύο αρχιτεκτόνων-πολεοδόμων προκύπτει ότι ο ςχεδιαςμόσ πρέπει να ακολουθεί πρότυπα και κανόνεσ τόςο ςε αναπτυξιακό επύπεδο, όςο και ςε αςτικού ςχεδιαςμού. Ακόμη, προκύπτει ότι η λειτουργικότητα τησ πόλησ ςυνδέεται άμεςα με τη δυνατότητα τησ προςβαςιμότητασ των κατοίκων ςτισ αςτικϋσ λειτουργύεσ. Οι μεταμοντϋρνεσ προςεγγύςεισ του αςτικού ςχεδιαςμού και τησ αρχιτεκτονικόσ βρόκαν εφαρμογό μϋςα από το ςχετικϊ πρόςφατο κύνημα του New Urbanism. Η δημιουργύα του κινόματοσ ςτισ αρχϋσ τησ δεκαετύασ του 1990 εύχε ωσ ςτόχο την αντιμετώπιςη τησ ϊναρχησ και χαώδουσ αςτικόσ εξϊπλωςησ ςτισ ΗΠΑ, του μοντϋλου των προαςτύων, τησ κλύμακασ του αυτοκινότου και τησ ύπαρξησ μονολειτουργικών ζωνών. ύμφωνα με τη βιβλιογραφύα, όλα αποτελούν κατϊλοιπα του μοντϋρνου κινόματοσ και του μοντϋρνου ςχεδιαςμού, ειδικϊ κατϊ την περύοδο 1950-60. Σο αποτϋλεςμα αυτού του ςχεδιαςμού όταν ο διαχωριςμόσ και η διάςπαςη τησ αμερικανικήσ κοινωνίασ, καθώσ και η αποτυχία του ςχεδιαςμού να προςφϋρει ςτουσ κατούκουσ εύκολη προςβαςιμότητα ςτο δημόςιο χώρο. Όπωσ διαπιςτώνεται, τα προβλόματα που εντόπιςαν οι New Urbanists ςτισ ΗΠΑ ταυτύζονται με τα προβλόματα που εντόπιςε το κύνημα του μεταμοντερνιςμού ςτο ςχεδιαςμό. Ωσ αποτϋλεςμα, το εν λόγω αμερικανικό κύνημα διαμορφώθηκε μϋςα από τισ μεταμοντϋρνεσ αντιλόψεισ και επηρεϊςτηκε ϋντονα από τουσ μεταμοντϋρνουσ αρχιτϋκτονεσ και πολεοδόμουσ, και ιδιαύτερα τουσ Rossi και Krier. Η ιδιαιτερότητα του New Urbanism εύναι ότι αποτελεύ ϋνα οργανωμϋνο κύνημα (Congress for the New Urbanism CNU) όπωσ το Μοντϋρνο με τα Διεθνό υνϋδρια Αρχιτεκτονικόσ (CIAM), καθώσ ϋχει διαμορφώςει επύςημη Φϊρτα και διοργανώνει ετηςύωσ μϋχρι και ςόμερα το επύςημο ςυνϋδριό του για τον αςτικό ςχεδιαςμό. Σο New Urbanism αντιμετωπύζει τον ςχεδιαςμό με μύα ολιςτική προςέγγιςη, η οπούα ϋρχεται ςε αντιςτοιχύα με τη μεταμοντϋρνα αντιμετώπιςη του χώρου ωσ ςύνολο. ύμφωνα με αυτόν την προςϋγγιςη, οι New Urbanists διαμόρφωςαν τη Φϊρτα τουσ και τισ αρχϋσ τουσ αναφορικϊ με τρία επίπεδα ςχεδιαςμού: τον αναπτυξιακό, τον πολεοδομικό και τον αςτικό ςχεδιαςμό. ε όλα τα επύπεδα ςχεδιαςμού εντοπύζονται επιρροϋσ από το μεταμοντϋρνο κύνημα και τουσ «πατϋρεσ» του οι New Urbanists πιςτεύουν ότι το φαινόμενο τησ εξϊπλωςησ αντιμετωπύζεται με το περιοριςμϋνο μϋγεθοσ των πόλεων και των μητροπόλεων και την υιοθϋτηςη ςτρατηγικόσ, η οπούα θα λαμβϊνει υπόψη τισ ανϊγκεσ των ανθρώπων. Ακόμη, θεωρούν ότι η ςυμπαγόσ χωρικό δομό, ο ςχεδιαςμόσ ςε ανθρώπινη κλύμακα και η μύξη των χρόςεων γησ μπορούν να ενιςχύςουν τισ δημόςιεσ αξύεσ και τη ςυλλογικότητα. 66

Ωςτόςο η επύδραςη του μεταμοντερνιςμού ςτισ αντιλόψεισ των New Urbanists εντοπύζεται κυρύωσ ςτο γεγονόσ ότι υποςτηρύζουν τα μοντέλα ςχεδιαςμού, απόψεισ που εύχαν διατυπώςει οι Rossi και Krier μερικϊ χρόνια πριν την εμφϊνιςη του New Urbanism. Μϋςω New Urbanist μοντϋλων ςχεδιαςμού όπωσ το TND και το TOD, αλλϊ και μοντϋλων που εύναι επηρεαςμϋνα από το κύνημα όπωσ η «ϋξυπνη ανϊπτυξη» (smart growth), απεδεύχθη ότι εύναι εφικτή η πρακτική εφαρμογή των θεωρητικών προςεγγίςεων. την παρούςα εργαςύα εξετϊςτηκε η περύπτωςη του Kentlands, μύασ New Urbanist κοινότητασ, ο ςχεδιαςμόσ τησ οπούασ ξεκύνηςε ςτα τϋλη τησ δεκαετύασ του 1980 και ςόμερα αποτελεύ ϋνα από τα πιο πετυχημένα πρακτικά παραδείγματα ςχεδιαςμού ςτ πλαύςιο του κινόματοσ. Οι Duany και Plater-Zyberk, που αποτελούν ιδρυτικϊ μϋλη του CNU και ςχεδιαςτϋσ τησ περύπτωςησ του Kentlands, κατϊφεραν να δημιουργόςουν μύα κοινότητα η οπούα χαρακτηρύζεται από κοινωνικο-οικονομικό ποικιλομορφύα και προςβϊςιμουσ δημόςιουσ χώρουσ και πεζοδρόμουσ, ενιςχύει τη ςυλλογικότητα και την κοινωνικότητα και ικανοποιεί τισ ποικίλεσ ανάγκεσ των ανθρώπων. Σο κύνημα του New Urbanism ϋχει πολλούσ υποςτηρικτϋσ και προςπαθεύ μϋχρι ςόμερα να επιτύχει τουσ ςτόχουσ του για τη δημιουργύα ανθρώπινων και βιώςιμων κοινοτότων, αλλϊ και για το μεταςχηματιςμό του αμερικανικού ςυςτήματοσ ςχεδιαςμού. Σο New Urbanism προςπϊθηςε να επαναφϋρει ςτο αμερικανικό ςύςτημα ςχεδιαςμού τον αναπτυξιακό και περιφερειακό ςχεδιαςμό και να το ςυνδϋςει με τα κοινωνικϊ, οικονομικϊ, πολιτικϊ και αιςθητικϊ ζητόματα, ςτα πλαύςια μύασ ολιςτικόσ προςϋγγιςησ. Ωςτόςο οι ΗΠΑ ςυνεχύζουν να αντιμετωπύζουν το πρόβλημα τησ προαςτιακόσ εξϊπλωςησ, με αποτϋλεςμα η ανϊγκη για αςτική αναγέννηςη να γεννϊται ςε όλο και περιςςότερεσ υποβαθμιςμϋνεσ περιοχϋσ τησ χώρασ. Μπορεύ το κύνημα του New Urbanism να μην κατϊφερε μϋχρι ςόμερα να αλλϊξει τα δεδομϋνα του αμερικανικού ςχεδιαςμού, όμωσ φαύνεται πιο επύκαιρη από ποτϋ η υιοθέτηςη μίασ διαφορετικήσ προςέγγιςησ ςχεδιαςμού, διακυβϋρνηςησ και πολιτικών. Έτςι προκύπτει προβληματιςμόσ ςχετικϊ με το μέλλον του αμερικανικού ςυςτήματοσ ςχεδιαςμού, και κατϊ πόςο αυτόσ θα μπορϋςει να ανταποκριθεύ αποτελεςματικϊ ςτισ αςτικϋσ και πολεοδομικϋσ προκλόςεισ του ςόμερα. Σο New Urbanism δεν κατϊφερε να αλλϊξει τα δεδομϋνα του αμερικανικού ςυςτόματοσ ςχεδιαςμού, απϋδειξε όμωσ ότι οι θεωρητικϋσ, καλλιτεχνικϋσ και φιλοςοφικϋσ αναζητόςεισ μπορούν να καθοδηγόςουν την αντύληψη του ανθρώπου ςε πολλϊ ζητόματα, ακόμη και ςτο χώρο. Ο μεταμοντερνιςμόσ ςαν ϋννοια ορύζει αόριςτα την επιςτροφό ςτισ παραδοςιακϋσ αξύεσ, κατϊφερε ωςτόςο να μεταφραςτεύ χωρικϊ, και μϊλιςτα με επιτυχύα. Οι πρακτικϋσ εφαρμογϋσ του New Urbanism αποδεικνύουν ότι ο ςχεδιαςμόσ εύναι μύα διαδικαςία 67

μεταςχηματιςμού τησ ανθρώπινησ κοινωνύασ, η οπούα πηγϊζει από τουσ προβληματιςμούσ τησ για αυτόν και το περιβϊλλον τησ. 68

Περύληψη τόχοσ τησ παρούςασ εργαςύασ όταν η κατανόηςη τησ εξελικτικόσ πορεύασ ενόσ καλλιτεχνικού και φιλοςοφικού κινόματοσ και πωσ αυτό κατϊφερε να επηρεϊςει τον πολεοδομικό και αςτικό ςχεδιαςμό. Ωσ case study επιλϋχτηκε ο μεταμοντερνιςμόσ και το πολεοδομικό κύνημα του New Urbanism, το οπούο βαςύςτηκε ςτισ μεταμοντϋρνεσ ιδϋεσ. Η εργαςύα βαςύςτηκε ςτη βιβλιογραφικό ϋρευνα, και πιο ςυγκεκριμϋνα οι απαραύτητεσ πληροφορύεσ αντλόθηκαν από βιβλύα ςημαντικών φιλοςόφων, αρχιτεκτόνων και πολεοδόμων (Lyotard, Jencks, Harvey, Rossi, Krier), από ϊρθρα διαθϋςιμα ςε βϊςεισ βιβλιογραφικόσ αναζότηςησ ςτο διαδύκτυο και επύςημεσ ιςτοςελύδεσ. Ο μεταμοντερνιςμόσ εμφανύςτηκε ωσ ιδϋα ςτα τϋλη του 1960 και ωσ κύνημα ςτα τϋλη τησ δεκαετύασ του 1970, αρχικϊ ωσ αντύδραςη ςτο μοντερνιςμό και μετϊ ωσ μια ολοκληρωμϋνη φιλοςοφύα. Ο μεταμοντερνιςμόσ, ςτη χωρικό του διϊςταςη, προςπϊθηςε να αντιμετωπύςει τα αρνητικϊ «κατϊλοιπα» του μοντερνιςμού και να επαναφϋρει τον αςτικό ςχεδιαςμό ςτην ανθρώπινη κλύμακα, να ενιςχύςει τη ςυλλογικότητα των ανθρώπων μϋςω τησ ύπαρξησ δημόςιων χώρων και να ικανοποιόςει τισ ανϊγκεσ των ανθρώπων. Υιλόςοφοι όπωσ ο Jean-François Lyotard και ιςτορικού τησ αρχιτεκτονικόσ όπωσ ο Charles Jencks αςχολόθηκαν με την ϋννοια του μεταμοντϋρνου. Ωςτόςο τισ βϊςεισ για τη μεταμοντϋρνα αρχιτεκτονικό και το μεταμοντϋρνο ςχεδιαςμό ϋδωςαν πολλού αρχιτϋκτονεσ και πολεοδόμοι, εκ των οπούων οι πιο ςημαντικού εύναι ο Aldo Rossi και ο Léon Krier. Ο μεταμοντερνιςμόσ ωσ κύνημα μπόρεςε να τοποθετηθεύ επιτυχώσ πϊνω ςτα ζητόματα του χωρικού και αςτικού ςχεδιαςμού, με αποτϋλεςμα να αποτελϋςει τη βϊςη για τη δημιουργύα ενόσ κινόματοσ πολεοδομικού και αςτικού ςχεδιαςμού ςτισ ΗΠΑ ςτισ αρχϋσ του 1990. Σο New Urbanism αποτελεύ ϋνα ςύγχρονο κύνημα ςτον αςτικό ςχεδιαςμό το οπούο λειτουργεύ επύςημα μϋςω του υμβουλύου του, Congress for the New Urbanism (CNU). Βαςιςμϋνοι ςτισ αντιλόψεισ των μεταμοντϋρνων αρχιτεκτόνων και πολεοδόμων, οι New Urbanists οραματύζονται ςυμπαγεύσ χωρικϋσ δομϋσ προςβϊςιμεσ ςτουσ πεζούσ, μύξη των χρόςεων γησ και των κοινωνικο-οικονομικών ςτρωμϊτων και ύπαρξη δημόςιων χώρων. Οι προςεγγύςεισ των New Urbanists για τη μορφό και τη δομό τόςο του αςτικού όςο και του προαςτιακού τοπύου παρουςιϊζουν ιδιαύτερο ενδιαφϋρον, και γι αυτό το λόγο εξετϊζεται η περύπτωςη του Kentlands το οπούο θεωρεύται ωσ 69

επιτυχημϋνο παρϊδειγμα New Urbanist ςχεδιαςμού. Μϋςα από την εξελικτικό πορεύα του μεταμοντερνιςμού και την πρακτικό εφαρμογό των πεποιθόςεών του διαπιςτώνεται η ςχϋςη που μπορεύ να ϋχει ϋνα θεωρητικό, φιλοςοφικό και καλλιτεχνικό κύνημα με τον πολεοδομικό και αςτικό ςχεδιαςμό. 70

Abstract This paper examines the evolutionary process of an artistic and philosophical movement and how it managed to influence urban planning and design. The case study that was selected was post-modernism and the urban design movement of New Urbanism, which was based on the postmodern ideas. The paper is based on bibliographical research. In particular the necessary information was taken from books written by great philosophers, architects and urban planners (Lyotard, Jencks, Harvey, Rossi, Krier), from papers available on web-based bibliographical databases and from official websites. Postmodernism appeared as an idea in the late 1960 s and as a movement at the late 1970 s, initially as a reaction to modernism and later as an integrated philosophy. Postmodernism, in its spatial dimension, attempted to deal with the negative effects of modernism and to bring urban planning back to human scale, to enhance the collectivity of people through the existence of public spaces and to fulfill human needs. Philosophers, such as Jean-François Lyotard, and historians of architecture, such as Charles Jencks, examined the postmodern concept. However the basis of postmodern architecture and postmodern urban planning was given by many architects and urban planners, of which the most important are Aldo Rossi and Léon Krier. As a movement, postmodernism managed to answer successfully the issues of spatial planning and urban design. As a result, New Urbanism became the basis of the creation of an urban planning and design movement in the USA during the early 1990 s. New Urbanism is a movement in contemporary urban design, which is represented officially through its Congress for the New Urbanism (CNU). Based on the beliefs of the postmodern architects and urban planners, New Urbanists are envisioning compact spatial forms accessible to pedestrians, mixing of land uses and socio-economic classes and public spaces. The approach of the New Urbanists to the form and structure of the urban and suburban landscape is particularly interesting. The case of Kentlands is considered here as a successful example of New Urbanist design. The evolutionary process of postmodernism and the practical implementation of its principles establishes the relationship that a theoretical, philosophical and artistic movement can have with urban planning and design. 71

Η Neue Staatsgalerie του μεταμοντέρνου αρχιτέκτονα James Stirling ςτη Στουτγάρδη τησ Γερμανίασ. Neue Staatsgalerie of postmodern architect James Stirling in Stuttgart, Germany. Παρέμβαςη του μεταμοντέρνου αρχιτέκτονα και πολεοδόμου Aldo Rossi ςτην περιοχή Pompidou του Παριςίου. Αριςτερά παρουςιάζεται το οικοδομικό τετράγωνο πριν την παρέμβαςη και δεξιά μετά την παρέμβαςη. Intervention of postmodern architect and urban designer Aldo Rossi in Pompidou area, Paris. On the left there s the buiding block before the intervention and on the right after the intervention. 72

Ο μεταμοντέρνοσ αρχιτέκτων και πολεοδόμοσ Léon Krier παρουςιάζει τισ θεωρητικέσ του προςεγγίςεισ μέςα από τα ςκίτςα του. Σε αυτό το ςκίτςο ο Krier αναπαριςτά το μοντέλο του «πόλη μέςα ςτην πόλη». Postmodern architect and urban designer Léon Krier presents his theoretical approaches through his drawings. In this drawing Krier presents his model city within the city. H New Urbanist κοινότητα του Seaside τησ Florida αποτελεί μια από τισ επιτυχημένεσ εφαρμογέσ του κινήματοσ. The New Urbanist community of Kentlands is one of the movement s successful projects. To Kentlands ςτο Maryland τησ Washington D.C. αποτελεί μια ακόμη επιτυχημένη New Urbanist κοινότητα. Πρόκειται για μια κοινότητα φιλική προσ τουσ πεζούσ, με μεγάλεσ εκτάςεισ δημόςιου χώρου και πραςίνου. Εντοπίζεται επίςησ μίξη των χρήςεων γησ και των μορφολογικών ςτυλ. Kentlands in Maryland of Washington D.C. is also another successful New Urbanist community. It is a pedestrian friendly community, with large areas of public space and green areas. There are also mixed land uses and morphological styles. 73